TMMOB ÇEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI ANTALYA İL TEMSİLCİLİĞİ ANTALYA İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 TMMOB ÇEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI ANTALYA İL TEMSİLCİLİĞİ ANTALYA İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU Antalya, 2009

2 İÇİNDEKİLER Bölüm 1 Antalya İli İçme Suyu Raporu Bölüm 2 Antalya İli Atıksu Raporu Bölüm 3 Antalya İli Katı Atık Raporu Bölüm 4 Antalya İli Hava Kalitesi Raporu Bölüm 5 Antalya İli Yatırımlar Raporu ii

3 Bu çalışma; TC Çevre ve Orman Bakanlığı, Antalya Çevre İl Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu 2007; Antalya Kent Konseyi Çalışmaları, Antalya Büyükşehir Belediyesi Temizlik İşleri Dairesi Başkanlığı veri ve raporlarından yararlanılarak gerçekleştirilmiştir. iii

4 BÖLÜM 1 ANTALYA İÇME SUYU RAPORU Alt yapı çalışma gurubu; kentin içme suyu sorununu değerlendirmek amacıyla tarihlerinde iki çalışma toplantısı yapmıştır. Toplantılara konu ile ilgili tüm kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri davet edilmiştir. Çalışma raporunun hazırlanması ve arşiv oluşturulması için konu hakkında görüşlerin konu ile ilgili tüm kuruluşlar ve sivil toplum örgütlerinden yazılı olarak bildirilmesi istenmiştir. DSİ ve ASAT görüşlülerini hem toplantılara katılarak hem de yazılı olarak bildirmişlerdir. Tüm bu çalışmalar ile Yasa ve Yönetmelikler incelenerek bu çalışma raporu hazırlanmıştır. Kentimizde içme suyu temin çalışmalarına 1975 yılında başlanmış olup bu konuda hazırlanan raporlardan en önemlileri aşağıda sıralanmıştır. Antalya İçme Suyu Projesi, İLLER BANKASI 1975 Antalya İçme Kullanma Ve Sanayi Suyu Temin Projesi Planlama Raporu, DSİ 1977 Antalya Kenti İçme,Kullanma Ve Endüstri Suyu Temin Projesi İlk Etap Su İhtiyaçları Kaynak Developmanı Raporu, DSİ 1985 Antalya Çevre Projesi Raporu, ANTALYA BELEDİYESİ 1995 Antalya Kenti İçme, Kullanma Ve Endüstri Suyu Temini Planlama Ve Kati Proje Revizyonu Raporu, DSİ 2000 YASAL DURUM Kentlerin içme suyunu temin etme görevi İller Bankasına verildiği için, Antalya nın içme ve kullanma suyu temin çalışmalarına bu kurum tarafından 1975 yılında başlanmıştır. Kentin nüfusu ni aşınca çalışmalar Antalya Belediye Meclisi nin verdiği yetkiyle DSİ tarafından yürütülmeye başlamıştır yılında Belediye doğrudan dış kredi alarak projeyi yürütmeye başlamıştır. Türkiye de yeraltı suyu kullanımı 1960 yılında çıkan 167 sayılı Yeraltı suyu hakkında yasa ile düzenlenmiştir. Bu yasanın uygulanması ve kontrolü ile 1988 yılında çıkan sayılı Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ne göre havza planlarının yapılması ve yer altı sularının kullanılması ve korunmasına ilişkin yetki ve sorumluluklar DSİ Genel Müdürlüğü ne verilmiştir. Büyükşehir statüsüne kavuşan kentlerde 2560 sayılı yasaya göre kentin içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyaçlarını temin etmek ve bölge içinde su kaynaklarının kullanılmış sularla ve endüstri atıklarıyla kirlenmesinin önlenmesi görevi Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlükleri ne vermiştir yılında ASAT ın kurulmasıyla kentin su ihtiyacının temini ve su kaynaklarının korunması ASAT ın sorumluluğuna geçmiştir. KENTİN SU KAYNAKLARI Hazırlanan bütün raporlarda incelenen su kaynakları ve öneriler küçük farklarla birbirinin aynıdır. Sadece DSİ tarafından hazırlanan son raporda Köprüçay Nehri bunlara ilave edilmiştir. Raporlar da kente su alınabilecek kaynaklar yer altı ve yerüstü olmak üzere iki gurup da toplanmıştır. 1

5 PAPORLARDA BELİRTİLEN SU KAYNAKLARI KAYNAK DEBİ l/s DÜŞÜNCELER A. Yeraltı Suyu Hurma 200 Gürkavak 60 Temiz olup kullanılmaktadır.(bazen T-COLİ vardır) Arapsuyu I ve II. 924 Kirlenme nedeniyle kullanılamamaktadır. Mağara Kaynakları 350 Kirlenme nedeniyle 1995 den sonra kullanılmaması gerekir Duraliler Kaynak geliştirilerek kuyularla alınmaktadır İncik Pınarları 205 Kirlenmeye açık olduğu için kullanılamamaktadır Düdenbaşı Kalabatlı Kaynağı 124 Boğaçay kuyuları 660 Kullanılmaktadır. Meydan 420 Kirlenme nedeniyle 1996 dan sonra kullanılmaması gerekir Topçular 70 Kirlenme nedeniyle 1992 den sonra kullanılmaması gerekir Diştaşlar 1000 AÇP raporunda önerilen yeraltı suyu işletme sahaları Çevreyolu 1000 AÇP raporunda önerilen yeraltı suyu işletme sahaları Üniversite 1000 AÇP raporunda önerilen yeraltı suyu işletme sahaları Pınarlar 2000 DSİ 2000 raporunda Diştaşlar, Çevreyolu ve üniversite kaynakları yerine önerilen saha Karain 500 B.Yerüstü suları Sarısu Boğaçay Nehri Düden Çayı Aksu Köprüçay Kirli Kirli Sert ve kirli Karacaören Barajından Bütün raporlarda, su kaynaklarının kirlenmesi riskinin çok fazla olduğu belirtilerek kaynakların korunması için öneriler bulunmaktadır. UYGULANAN PROJELER 1. Antalya İçme Suyu Projesi İLLER BANKASI 1975 Bu rapora göre; kentin nüfusu 2004 yılında , su ihtiyacı m 3 /s olarak saptanmıştır. Bu suyun Gürkavak ve Mağara Kaynakları ile Boğaçay keson kuyularından temin edileceği düşünülmüştür. Büyük bir kısmı uygulanan bu proje; Kent nüfusu tahminlerin ötesinde 1990 da ulaştığı için inşaatlar tamamlanmadan yetersiz kalmıştır. 2. Antalya İçme Kullanma ve Sanayi Suyu Temin Projesi Planlama Raporu DSİ 1977 DSİ tarafından yılları arasındaki 30 yıllık sürede kentin ihtiyacının ne şekilde karşılanacağını inceleyen bir planlama raporu hazırlanmıştır. Bu raporda kent nüfusunun 2010 yılında ve su ihtiyacının da m 3 /s olacağı düşünülmüştür. İller Bankası tarafından hazırlanan projenin 1990 yılında yetersiz kalacağı öne sürülerek kentin gelecekteki su ihtiyacının Mağara, Arapsuyu ve Duraliler kaynaklarından, Liman çevresinin 2

6 su ihtiyacının da Hurma kaynaklarından karşılanması planlanmıştır. Kırkgözler ve Düden kaynakları suyunun çok sert ve tortu bırakması, Karacaören Baraj suyunun depolama isale ve arıtma sorunları nedeniyle alternatifler arasında düşünülmediği belirtilmiştir. Mağara kaynağının korunması için hemen kuzeyinde kurulması düşünülen üniversite kampüsün de kaynak civarında spor alanları ile yeşil alanlara izin verilmesi önerilmiştir. 3.Antalya Kenti İçme Kullanma ve Endüstri Suyu Temin Projesi Master Plan Revizyonu ve Kati Proje Raporu DSİ 1985 Kentin 2020 yılı nüfusu , su ihtiyacı da 3.5 m 3 /sn olarak kabul edilerek hazırlanmıştır. Gürkavak, Boğaçay, Duraliler ve Hurma kaynaklarına ilaveten 2.9 m 3 /sn suyun Karacaören II Barajı cebri borusundan alınması kararlaştırılmıştır. Proje kapsamında İller Bankası tarafından yapılan şebekeye bağlı kalınarak genişlemeler ve ilaveler yapılmıştır.bu proje içinde yer alan depolar ile ana hatların bir bölümü DSİ tarafından inşa edilmiştir. Bu projede nüfusun 2000 yılında olacağı düşünülmüşse de 1997 sayımında kent nüfusu ile bu rakamı geçmiştir. 4. Antalya Çevre Projesi Raporu ANTALYA BELEDİYESİ 1995 Halen yürütülen inşaat faaliyetlerine esas olan ve dünya bankasınca finanse edilen inşaatların kesin proje raporu dur.bu raporda kent nüfusunun 2020 yılında , su ihtiyacının da m 3 /s olacağı düşünülmüştür. DSİ raporlarının aksine Karacaören den su alınması uygun bulunmamış ve kentin ihtiyaçlarının sadece yer altı su kaynaklarından temin edilmesi öngörülmüştür. SU TEMİN TABLOSU SU KAYNAĞI DEBİ l/s Gürkavak Duraliler Kuyuları 2000 Hurma Kuyuları 200 Boğaçay Kuyuları 500 Diştaşı Kuyuları 1000 Çevre Yolu Kuyuları 1000 Üniversite Kuyuları 1000 Karain Kuyuları 300 Toplam 6000 Bu raporda da ; A. Bütün dünyada olduğu gibi Antalya Bölgesindeki karstik akifer havzaları kirliliğe açıktır şehir planlarında yer altı suyunun korunması muhakkak sağlanmalıdır, B. Kirlenmeyi takip etmek ve kaynakları korumak için yapılması gerekenler C. Mağara,Topçular ve Meydan Kaynaklarının kirlenme nedeniyle sırasıyla 1995, yıllarından sonra kullanılmaması önerilmiştir. 5. Antalya Kenti İçme, Kullanma ve Endüstri Suyu Temini Planlama ve Kati Proje Revizyonu Raporu DSİ 2000 Kentin 2030 yılına kadar olacak su ihtiyacını karşılanması düşünülen projede 2030 yılında nüfusun olacağı su ihtiyacının da m 3 /s olacağı hesaplanmıştır. Bu raporda 3

7 daha önceki raporlarda belirtilen kaynaklara Köprüçay Nehrinden su alınması seçeneği de değerlendirilmiştir. Projede; daha önce kullanılan kaynakların kirlenme nedeniyle kullanılamayacağı belirtilerek incelenen çok sayıda seçenek içinden Duraliler ve Boğaçay Keson kuyuları ile Karacaören Barajından alınacak m 3 /s su ile ihtiyacın karşılanması düşünülmektedir. Kaynakların kirlenmesine ve korunmasına ait geniş bilgiler bulunmaktadır. PROJELERDEKİ SORUNLAR 1. Bütün raporlarda gelecek yıllarda ki kent nüfusu doğru tahmin edilememiştir.bu nedenle de projeler uygulanırken yetersiz kalmıştır. Yıllar Nufus Sayımı İller Bankası 1975 RAPORLAR DAKİ NUFUS TAHMİNLERİ DSİ 1977 DSİ 1985 AÇP 1992 İmar Planı 1995 Ant Yağmursuyu Pr 1999 DSİ 2000 Sonuçları Bütün raporlarda belirtilen şebeke kayıpları azalması gerekirken sürekli olarak artmaktadır. Bu önlenmediği için şehre getirilecek su miktarı sürekli olarak artmakta ve suyun maliyeti yükselmektedir. ÖNERİLEN SU KAYIPLARI VE GERÇEKLEŞME YILLAR DSİ 1977 DSİ 1986 AÇP 1992 DSİ 2000 Öneri % Gerçek % Öneri % Gerçek % Öneri % Gerçek % Öneri % Gerçek %

8 yılında % 55 olan şebeke kayıplarının 1999 da % 35 lere düşmesi gerekirken %58 e çıkmıştır yılında Şebeke kayıpları %58 + Kaçak %2 + Cami v.b %8 = %68 Bu kayıplar büyük ölçüde inşaat ve işletme hatalarından kaynaklanmaktadır. 3. Bütün raporlarda kaynaklarının kirlenme riskinin çok yüksek olduğu, karstik akiferlerin çok çabuk kirlendiği kesin olarak ifade edilerek alınacak önlemler belirtilmiştir. 4. Su kaynaklarının kullanılmaya başlandığı tarihte; Kentin içme suyu, yeraltı sularından sağlandığı için 167 sayılı yasaya göre DSİ ce bu bölgenin İşletme sahası olarak ilan edilerek suyun Antalya Belediyesine tahsisi, 1988 tarih ve sayılı Su kirliliği Kontrol yönetmeliğinin 17,18,19 ve 20 maddelerine göre bu kaynakların etrafında mutlak, kısa mesafeli, orta mesafeli ve uzak mesafeli koruma alanlarının belirlenerek önlemler alınması gerekmektedir. 5. Antalya kenti içme suyu kaynaklar, yasalarda belirtildiği şekilde işletme sahası olarak ilan edilmemiştir. Belediye hudutları içinde açılan ruhsatlı veya ruhsatsız bir çok kuyu sulama ve kullanma amacıyla kullanılmaktadır. Bu kuyulara çoğu zaman evsel ve endüstri atık suları bağlanarak yeraltı suyuna boşaltılmaktadır. Belediye yasal olarak bu kuyuları kontrol altına alamamaktadır. 6. Yeraltı suyu kaynaklarının koruma alanları belirlenmemiştir. Bu konuda çelişkili uygulamalar yapılmaktadır. DSİ 13 Bölge Müdürlüğünün Kent Konseyine yazdığı tarih ve sayılı yazısında 1991 yılında hazırlanan bir rapora göre Duraliler 1 ve 2 bölgesinde koruma alanı olarak 2500 da alanın orman idaresinden tahsisi ASAT ca sağlanmış ve bu alan tel örgü içine alınarak yeraltı suyu kuyuları koruma altına alınmıştır. Ayrıca Antalya traverten platosundaki YAS koruma alanları üzerinde yapılaşmanın önüne geçilebilmesi için ilgili Belediye Başkanlıklarına uyarıda bulunulmaktadır denilerek ayrıca 2001 yılında traverten içindeki yeraltısuyu hareketlerini araştırma çalışmalarına başlandığı belirtilmektedir. DSİ nin 1991 yılında hazırladığı raporu incelediğimizde Duraliler ve Mağara kaynakları ile Meydan ve Topçular kaynakları çevresinde mutlak koruma alanlarının belirlendiğini, yakın orta ve uzak mesafeli koruma alanlarının belirlenmediği açıkça görülmektedir. Duraliler kaynakları korunduğu için kirlenmemiş, diğerleri korunmadığı için kirlenmiştir. Su kaynaklarının koruma alanlarının belirlenmemiş olmasına karşı ilgili kurumlarca su havzası içinde kirlenmeye neden olacak tesislerin yapılmasına izin verilmektedir. 5

9 Örneğin; DSİ ce Antalya Belediyesi tarafından 2001 yılında inşaatına başlanan Katı atık depolama tesisine uzak mesafeli koruma alanı içinde olduğu belirtilerek izin verilmiştir. Ayrıca Migros için 1999 yılında Arapsuyu ve Mağara kaynaklarının beslenme alanı için de olduğu yazılı olarak bildirildiği halde 2001 yılında bu alanın kaynaklar kirlendiği için atık suların kanalizasyona bağlanması kaydıyla imara açılmasında bir sakınca olmadığını belirtilmiştir. DSİ Kent Konseyine yazdığı yazıda 2001 yılında koruma alanları ile ilgili çalışmalara başlandığını açıklamıştır. Halbuki DSİ nin 2000 yılında hazırladığı raporda, koruma alanları ile ilgili iki harita yayınlamıştır. Bu haritalara göre Katı atık depolama alanı III derece koruma alanı içinde kaldığı için yasalara ve yönetmeliklere göre inşa edilmemesi gerekmektedir. 7. Kirlenme nedeniyle Topçular kuyularının 1992, Meydan kuyularının 1996 ve Mağara kaynağının 1995 yılından sonra kullanılmaması önerilmesine rağmen 1999 yılına kadar kullanılmıştır. ASAT ın tarihli yazısından bu kaynakların devre dışı bırakıldığı tarih belirtilmeden açıklanmıştır. 8. Duraliler sahasından 1986 yılında DSİ tarafından hazırlanan raporda 1044 l/s su alınabileceği belirtilmiş iken bu miktar son raporda 3.5 m 3 /s olarak belirtilmektedir. Çekilen sudaki bu büyük artış kirlenmiş olan Arapsuyu İngiliz Gölü ve Mağara kaynaklarını etkileyebilir dolayısıyla da Duraliler kaynağının kirlenmesini hızlandırabilir. 9. Antalya daki YAS da nitrat konsantrasyonu 94 yılından itibaren artış eğilimi göstermektedir. Nitrat bileşikleri doğal olarak toprak ve yer altı tablalarında bulunduğundan bunlardan geçen sular nitrat içerebilir. Kullanılan suni gübreler nitrat içeririler. Bunlar yağışlarla su kaynaklarına taşınarak nitrat konsantrasyonunu artırırlar. Bu sularla beslenen bebeklerde methemoglobinemia denilen mavi hastalık görülmektedir. 10. Alınması gereken önlemler zamanında yapılmadığı için Arapsuyu ve Mağara kaynakları ile Meydan, Topçular, Kent içi kuyuları ve Pınarlar işletme sahaları olmak üzere toplam 4 m 3 /s lik içme suyu kaynağı kullanılamaz hale gelmiştir. 11. Kentin 25 yıllık su ihtiyacını sağlamak üzere 1985 ten sonra üçü DSİ, biri de Büyükşehir Belediyesi olmak üzere 4 adet rapor hazırlanmıştır. Yani 3,5 yılda bir rapor hazırlanmaktadır. Sorunun hala tartışılır olması hazırlanan raporların gerçekçi ve yeterli olmadığını ortaya koymaktadır. Birkaç yıl sonra yeni bir rapor gerekebilir. Örneğin ASAT ın 2.5 m 3 /s su almayı düşündüğü Termesos seçeneği hazırlanan hiçbir raporda olumlu veya olumsuz değerlendirilmemiştir. Bu seçenek Karacaören Barajından getirilecek suya eşittir. Bunun gibi değerlendirilmeyen su kaynakları olabilir. 12. Karacaören Barajı taşkın sulama ve enerji elde etmek üzere projelendirilmiştir. İçme suyu kaynağı olarak kullanılması düşünülmemiştir. DSİ, barajın suyunu enerji üretmek amacıyla Kepez A.Ş. tahsis ederken Antalya kentine 2.9 m 3 /s alınacağını belirtmiştir. Bu nedenle Karacaören Barajından alınması düşünülen m 3 /s suyun, m 3 /s kısmı için Kepez A.Ş. tazminat ödenecektir. 13. Yeterli koruma önlemleri zamanında alınmadığı için Duraliler Kaynaklarının da kısa sürede kirleneceği görülmektedir. 6

10 SONUÇ ve ÖNERİLER Konu ile ilgili rapor ve bilgilere doğrudan ulaşmak olanaksızdır. DSİ ve ASAT ın yazılı olarak verdiği özet bilgiler değerlendirilebilmiştir. DSİ nin son hazırladığı rapor ancak toplantılarda görülmüştür. Kenti ilgilendiren önemli konulardaki raporların Kent Konseyi arşivinde bulunması, katkının sağlanabilmesi için gereklidir. Büyük paralar ödenen bu raporlardan birkaç adet fazla bastırılarak ilgili sivil toplum örgütlerine gönderilmelidir. Kaynakların yasa ve yönetmeliklere uygun koruma alanları zamanında tespit edilmediği için yeraltı su kaynakları kirlenmiş ve kullanımdan çıkarılmıştır. Duraliler kaynağı da çok ciddi önlemler alınmaz ise yakın zamanda kirlenerek devre dışı kalacaktır. Koruma alanları ile ilgili çelişkilere hemen son verilerek, gerçek bir haritanın biran önce uygulamaya konulması sağlanmalıdır. Nitrat azotu konsantrasyonundaki değişimler nedeniyle, koruma alanlarının oluşturulması ve bu alanlar içindeki faaliyetlerin denetlenmesi çok önemlidir. Kent nüfusunun doğru tahmin edilememesi ve şebeke kayıplarının önlenememesi nedeniyle su ihtiyacı yanlış belirlendiği için kısa sürede yeni su kaynaklarına ihtiyaç olmaktadır. Kente verilen suyun % 58 nin toprağa karışması hem su kaynakların israfı hem de ekonomik açıdan en önemli sorundur. Şebeke kayıplarını önleyecek önlemler süratle alınmalıdır den beri hazırlanan tüm raporlarda ciddi bir kirlenme sorunu olduğu belirtilmektedir. Kaynakların kirlendiği de bir gerçektir. Kirlenme dikkatle takip edilmelidir. Günümüzde kullanılmaması gereken Mağara kaynağı, Meydan ve Topçular kuyuları ile Kent içinde kalan diğer kuyulardan kesin olarak şebekeye su verilmemelidir. DSİ nin son hazırladığı rapor yeni bir çözüm önerisi getirmediği gibi alternatif su kaynaklarını da yeterince değerlendirmemiştir. Duraliler işletme sahasın dan çekilecek olan su miktarında ki % 350 lik artışın sorun yaratıp yaratmayacağı incelenmemiştir. Bir çok Büyükşehirde kentin su sorunu belediyelerin doğrudan sorumluluk alması sonucunda çözümlenmiştir. Kanaatimizce Kentin su ihtiyacını temin etmekle sorumlu olan ASAT daha aktif olarak çözüm yolları üretmelidir. DSİ nin son hazırladığı rapora göre kati proje çalışmalarına başlandığı ve yatırım programına alındığı belirtilen projenin önemli eksikleri bulunduğu görülmektedir. Örneğin İmar Planı çalışmalarında kent nüfusunun 2030 yılında olacağı öngörülmektedir. DSİ nin raporunda ise olacağı tahmin edilmektedir. İki rapor arasında % 62 fark bulunmaktadır. Su ihtiyacı da buna göre m 3 /s den 15 m 3 /s çıkacaktır. Termesus su kaynağının incelenmemiş olması gibi. Kentin 2030 yılındaki su ihtiyacını karşılamak için en azından 10 tane Korkuteli Barajı veya bir Oymapınar Barajı yapılması gerekmektedir. Kentin halkını doğrudan ilgilendiren bu konunun, ilgili kurumların ve sivil toplum örgütlerinin de katılacağı bir toplantıda tartışıldıktan sonra kesin çözüm yolları belirlenmesi uygun olacaktır. 7

11 BÖLÜM 2 ANTALYA ATIK SU SİSTEMİ, KANALİZASYON VE ARITMA SİSTEMİ Antalya şehrinin evlerden ve endüstrilerden kaynaklanan kanalizasyon sularının arıtıldığı atıksu arıtma tesisi biyolojik arıtma ve çamur arıtma ünitelerinden oluşmaktadır. Atıksu arıtma tesisi dünyada kullanılan en son teknolojilerin uygulandığı modern ve ekonomik bir tesis olarak dizayn edilmiştir. Burada kullanılan sistem 3. arıtmada denilen ileri arıtma teknolojilerini içermektedir. İleri arıtma sistemlerinde karbonlu kirleticiler ile birlikte alıcı ortamın kirlenmesinde önemli etken olan azot ve fosfor gibi kirleticilerde sudan uzaklaştırılır. Arıtma sisteminin adı, azot ve fosfor arıtımını içeren uzun havalandırmalı aktif çamur sistemidir. İlk aşamada tesise kişinin ürettiği atıksuyun geleceği ön görülmüştür. Antalya atıksu projesi kapsamında kanalizasyon inşaatı devam etmektedir. Atıksu sistemi ayrışık sistemdir. Mevcut kanalizasyon sistemine yağmur sularının girmemesi gerekir. Kanalizasyon inşaatı yaklaşık olarak 400 km dir. Bu sistemin çalışması için muhtelif yerlerde 5 adet pompa istasyonu mevcuttur. Tablo 1 de Antalya ve ilçelerinde bulunan arıtma tesislerine ait bilgiler yer almaktadır. Tablo 1 : Antalya Merkez ve ilçelerdeki arıtma tesisleri 1

12 2

13 BÖLÜM 3 ANTALYA KATI ATIK RAPORU Antalya İli turizm bölgesi olmasından dolayı yılın 8 ayı süresince turizm faaliyetlerine yüksek oranda bağımlıdır. Dış ve iç turizm faaliyeti yıl boyunca hareketlidir. Ülke genelinde göç alan iller sıralamasında ilk sıralarda yer almaktadır. Bu özelliklerin sonucu olarak yıllık nüfus artışı % 7 civarında gerçekleşmektedir. Ancak alt yapı tesislerinin planlanmasında, bu nüfus artış oranının 2005 yılından itibaren azalmaya başlayacağı ve 2020 yılına kadar % 2 civarında sabitlenmesi öngörülmektedir. İl sınırları içerisinde bulunan turizm merkezlerinin çoğunluğu düşük yıllık gelire sahip küçük yerleşim yerleridir. Yaz aylarında bu ilçe ve köylerin iki kat artan nüfuslarına paralel olarak üretilen katı atık miktarı da artmaktadır. Teknik alt yapının uzun yıllar ihmal edilmiş olması nedeniyle "vahşi depolama" yörede en çok uygulanan bertaraf yöntemi olmuştur. Hızlı kentleşmenin bir sonucu olarak bu deponi alanlarının bir kısmı şu anda yerleşim yerlerinin çok yakınında bulunmaktadır. Bugün olduğu kadar yakın gelecekte de turizm faaliyetlerine yüksek oranda bağımlı olacak olan bir il için bu tür sağlıksız gelişmelere göz yumulması artık mümkün değildir. Problemin ciddiyeti özellikle son yıllarda kamuoyu baskısı sonucu yerel yöneticilerde ve T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından da görülmüş olup, düzenli depolama tesislerinin inşası yönünde genelgeler yayınlanmakta ve iç/dış kaynaklı krediler ile yerel yönetimlere destek olunmaktadır. Şehrin bir kısmında toplama ilçe belediyeler tarafından yapılırken, önemli bir kısmı da özelleştirilmiş durumdadır. Kızıllı Düzenli Kat Atık Depolama Sahası 2003 yılında faaliyete geçtiği döneme kadar toplanan atıklar kent merkezinin 15 km kuzeyinde Kepez üstü, Yeşilbayır Köyü Mevkiinde, toplam 75 hektarlık sahada olup, 30 hektarlık bölümünde katı atık depolanmış ve depolanmış çöpün üzeri 50 cm toprak ile örtülmüştür. Bu depolama yeri önemli bir akiferin hemen üzerinde bulunmaktadır. Bugüne kadar Antalya'nın içme suyunu karşılayan bu kaynağın kirlenmemiş olması tamamen şans eseri olmuştur. Civardaki yerleşim yerinin genişlemesi ile deponi alanının hemen kenarında yerleşim yeri bulunmaktadır. Eski katı atık depolama alanı,koku, fare ve yangın gibi etkiler ile civarda yaşayanlara önemli sorunlar çıkarmıştır. Özellikle 1999 yılı yaz aylarında çıkan ve kısa sürede yüzlerce dönüm alana yayılan çöplük yangını tüm kent merkezini koku ve duman şeklinde etki altında bırakmıştır. Yerel yönetim çözüm olarak tüm çöplüğün ilk aşamada toprak ile örtmekte bulmuştur. KENTİN KATI ATIK YÖNETİMİ Antalya ili, Kızıllı Köyü sınırları içerisinde Havuzkepir Tepe, Yuvaalan mevkiinde ki Orman Bakanlığı ndan tahsis edilen 100 hektarlık alan Antalya Büyükşehir Belediyesi ne ait Kızıllı Katı Atık Düzenli Depolama Sahası 2003 yılında faaliyete geçmiştir. Kızıllı Katı Atık Düzenli Depolama Sahası, Antalya şehir merkezine yaklaşık 27 km mesafede, kentin kuzeydoğu yönünde yer almaktadır. Alana ulaşım 2 farklı güzergahtan sağlanabilmektedir. Birinci güzergah; Antalya-Varsak-Hötüşler güzergahı olup toplam mesafe 27 km. dir. İkinci güzergah ise, yeni Isparta yolu Hasırlık güzergahı olup, toplam mesafe 34 km. dir. Sızıntı suyu arıtma tesisi tamamlanmış olup, fosseptiklerden çekilen atık sular burada arıtılmaktadır. Katı Atık Düzenli Depolama sahasında, topoğrafik yapının şartlarına bağlı olarak en iyi kullanım kapasitesini sağlayacak, ekonomik, teknoljik ve çevre koruma tedbirleri alınmış olan bir tesis olması hedeflenmiştir. Uygulama kapsamında yer alan belediyelerin mevcut nüfus 1

14 yapısı ve kişi başına üretilen katı atık ile tıbbi atık miktarları esas alınarak geleceğe dönük nüfus projeksiyonu ve katı atık oluşumu hesaplanarak tesis projelendirilmiştir. Katı atık düzenli depolama alanının çevreye muhtemel olumsuzlukları; sızıntı suyu ve dolayısıyla su kaynaklarının kirlenme olasılığı ve gaz hareketlerinin olacağı düşünelerek mevzuata uygun olarak 3. etap (İşletme Aşamaları) inşaatına yönelik olarak hazırlanmıştır. Kızıllı Katı Atık Düzenli Depolama Sahası hayata geçirilmesi sonucunda; Antalya Büyükşehir Belediyesi mücavir alanı sınırları içerisinde üretilen; evsel katı atık, evsel nitelikli endüstriyel katı atık ve tıbbi atıklar düzenli olarak depolanmakta, atık pillerin geçici depolanması amacıyla bir atık pil geçici depolama hücresi, ömrünü tamamlamış lastiklerin kontrolü yönetmeliği doğrultusunda kullanılmış oto lastiği depolama ve geri kazanım tesisi sahası ve Park-Bahçe Atıkları ve Organik Atıkların geri kazanımı için sahalar bulunmaktadır. Tıbbi Atıklar sterilize edildikten sonra Evsel Katı Atık Lotlarında depolanmaktadır. Antalya kıyı bölgesinde katı atık yönetimi ile ilgili yapılmış sadece iki çalışma bulunmaktadır: 1990 yılında Dünya Bankası'ndan sağlanan finansman ile yaptırılan "Antalya Kenti Çevre Projesi fizibilite çalışmalarıdır (TBS, 1996 a,b). Bu proje kapsamında temin edilen 260 milyon $ finansmanın bir kısmı katı atık yönetimi ile ilgilidir. Fizibilite raporlarına göre, kentte katı atık üretimi 0,8 kg/n/gün' dür. Tablo 1. de Antalya bölgesinin katı atık kompozisyonunun diğer bazı büyük illerle karşılaştırılması gösterilmiştir. Bu değerin 2020 yılına kadar 1,26 kg/n/gün'e artması öngörülmektedir. Karşılaştırma olarak Tchobanoglous (1977)'ye göre kişi başına düşen katı atık üretimi ABD'de 4,47 kg/gün ve Almanya'da 0,75 kg/gün'dür. Kentin toplam katı atık üretimi t/yıl'dır ve 2020 yılına kadar t/yıl'a artacaktır. Benzer bir çalışma kemer Bölgesinde gerçekleştirilmiş olup (Delcan, 1993) kişi başına katı atık üretimi 0,7 kg/gün (turizm sezonu dışında) ve 1,1 kg/gün (turizm sezonu içinde) değişmektedir. Yıllara göre düzenli depolama sahasına Kabul edilen atık miktarları Tablo 2. de gösterilmiştir. Tablo 1. Antalya bölgesi ile bazı büyük şehirlerde tespit edilen katı atık kompozisyonu (Curi,1994; Delcan, 1993; Durmaz, 1995; TBS, 1996 b). Organik Madde Antalya Kemer İstanbul Ankara Mersin d>40 mm 10>d<40 mm 38 28,1 34,5 60,7 d<10 mm Mutfak artıkları Bahçe+Orman atıkları 2, Kağıt ,4 4,3 Plastik 11, ,9 2,76 Cam 2,8 7 0,7-1,7 2,4 1,47 Tekstil 3,2 3 3,2-4,9 3,2 2,76 2

15 Antalya Kemer İstanbul Ankara Mersin Metal 0,5 10 1,4-4,3 1,7 0,76 Kül ,2-16,8 - - Lastik-Tahta 0,7 1, Seramik 1, Diğer ,4-10, , yılı haziran ayında Antalya Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından yapılan analiz sonuçlarına göre atık kompozisyonu aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. Toplanan atıkların içeriğini; % 64,79 Organik atıklar % 7,83 Kağıt-Karton vb. % 11,45 Pet-Plastik vb. % 2,56 Metal % 3,73 Cam % 3,2 Tekstil % 0,58 Taş-Moloz % 6,96 Diğer oluşturmaktadır. Tablo 2. Yıllara Göre Düzenli Depolama Sahasına Kabul edilen Atık miktarları. YILLAR Katı Atık Miktarı (Ton/Yıl) Kişi başına düşen katı atık üretim miktarının her yıl % 1 oranında arttığı, katı atık düzenli depolama alanında katı atık sıkıştırma oranının 0,75 ton/m 3 Ambalaj atıkları için geri kazanım oranı % 15 olduğu kabul edilerek nüfus ve atık projeksiyonu gerçekleştirilmiş olup sonuçlar Tablo 3. de verilmiştir. 3

16 Tablo 3. Atık ve Nüfus Projeksiyonu (Kızıllı Katı Atık Düzenli Depolama Sahası Uygulama Projesi). Yıl Nüfus Katı Atık Birim Üretim Miktarı (kg/kişi-gün) Katı Atık Miktarı (ton/yıl) Ambalaj Atıkları Miktarı (ton/yıl) Düzenli Depolanacak Atık Miktarı (ton/yıl) Depolanacak Katı Atık Miktarı (ton/yıl) (%15 Emniyet payı Hacimsel Olarak Düzenli Depolanacak Katı Atık Miktarı (m 3 /yıl) Kümülatif Toplam (m 3 /yıl) , , , , , , , , , , , , , , , , , Kızıllı Katı Atık Düzenli Depolama Sahasına kabul edilecek atıklar şunlardır; Meskun bölgelerde evlerden atılan evsel katı atıklar, Park, bahçe ve yeşil alanlardan atılan bitki atıkları ile organik atıklar, Buzdolabı, çamaşır makinesi, koltuk gibi evsel nitelikli eşyalardan oluşan ve kullanılmayacak durumda olan çoğunlukla iri hacimli iri katı atıklar, 4

17 Tehlikeli atık olmamakla birlikte evsel katı atık özelliklerine sahip sanayi ve ticarethane atıkları, Evsel su arıtma tesislerinden elde edilen (atılan) arıtma çamurları, Tehlikeli atık sınıfına girmeyen sanayi arıtma tesisi çamurları, Hastanelerin, kliniklerin, laboratuarların ve benzeri yerlerin tıbbi atıkları, Kullanılmış oto lastikleri. Kızıllı Katı Atık Düzenli Depolama Sahasına kabul edilmeyecek atıklar ise şunlardır; Sıvılar ve sıvı atıklar, Akıcılığı kayboluncaya kadar suyu alınmamış arıtma çamurları, Patlayıcı maddeler, Depolama esnasında aşırı toz, gürültü, kirlenmeye ve kokuya sebep olabilecek atıklar, Radyoaktif madde ve atıklar, Tehlikeli atık sınıfına giren katı atıklar, Hayvan kadavraları. Ambalaj atıkları dahil değerlendirilebilir katı atıklar. 5

18 Düzenli depolama alanında oluşacak sızıntı sularının çevreye olumsuz etkilerini önlemek amacıyla katı atık sahasında geçirimsizliğin temini için izolasyon tabakası teşkil edimiştir. Taban izolasyonu için alttan üste doğru geçirimsizlik tabakası (Jeosentetik Kil Örtü), Plastik Örtü (Yüksek Yoğunluklu Polietilen Örtü) (Jeomembran), Koruyucu Amaçlı Örtü (Jeotekstil) ve drenaj tabakası (Lot tabanında mm. Dere çakılı kullanılmaktadır. Depolama sahasında oluşabilecek tahmini depo gazı oluşum miktarları Tablo 4. de gösterilmiştir. Tablo 4. Oluşabilecek Katı Atık Miktarları ve Depo gazı oluşum miktarları (Kızıllı Katı Atık Düzenli Depolama Sahası Uygulama Projesi). Depo Gazı Oluşumu (m 3 /yıl) Yıl Katı Atık Miktarları Depo Gazı Oluşumu (m 3 /yıl) ton/yıl ton/yıl ton/yıl ton/yıl ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERİ EVSEL KATI ATIKLAR Katı atık depolama sahasında ortalama günlük 1073 ton evsel katı atık getirilerek depolanmaktadır TEHLİKELİ ATIKLAR Endüstriyel katı atık üretimi evsel ve ticari-kurumsal katı atık üretim miktarına kıyasla ihmal edilebilir boyutlardadır. Ancak bunun artan endüstrileşme ile birlikte daha büyük miktarlara ulaşabileceği tahmin edilmektedir. Organize Sanayi Bölgesi tam manası ile faal değildir. Buna mukabil giderek artan bir düzeyde önümüzdeki yıllarda tam kapasiteye ulaşacaktır. 1998, 2005 ve 2020 hedef yıllarındaki endüstriyel katı atık miktarı hesaplanmasında bu gerçek dikkate alınacaktır. Bugün için endüstriyel katı atık üretimi 10 t/gün olarak tahmin 6

19 edilmektedir. Endüstriyel katı atık üretimi daha ziyade evsel nitelik taşımaktadır. Organize Sanayi Bölgesi, oto sanayi ve çeşitli endüstriyel kuruluşlardan gelen katı atık kağıt, plastik ve organik madde içermektedir. Bu nedenle endüstriyel atığın bugünkü bileşiminin evsel atıktan farklı olmadığı kabul edilmiştir. Ancak ileri ki yıllarda bu durum değişebilir. Şehir merkezine daha yakın kısımlarda Etibank ferrokrom tesisleri, MKE Pil Fabrikası vb. büyük sanayi kuruluşları bulunmaktadır. Bunlar çelik talaşı, pil parçaları, cevher artıkları, kömür vs gibi sanayi tipi atıklarını kendileri değerlendirdiklerinden çoğunlukla çıkan atıklar evsel atık niteliğindedir. Atölyelerden üstüpü ve kağıt gibi ticari nitelikli atıklar sitenin evsel atığıyla birlikte düşünülebilir. Bu atıkların toplanmasında özel bir yönteme ihtiyaç duyulmamakla beraber, Belediye çöp kamyonlarının günlük çalışma düzeni içinde toplanmaktadır. Antalya ilinde, tehlikeli atık geri kazanım/bertaraf tesisi bulunmamaktadır. 14 Mart 2005 tarih, sayılı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği gereğince tehlikeli atık taşıma lisanslı 1 tane firma mevcuttur. İlgili yönetmelik gereği; tehlikeli atıkları ilave akıt olarak kullanabilecek çimento fabrikası da bulunmamaktadır ÖZEL ATIKLAR Tıbbi Atıklar 22 Temmuz 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği gereğince tıbbi atıklar Büyükşehir Belediye Başkanlığı na ait tıbbi atık toplama aracı ile toplanmakta, gerekli sterilizasyon çalışmaları yapıldıktan sonra, depolama sahasına gömülmektedir. İl genelinde tıbbi atık taşıma lisansı olan 5 tane firma bulunmaktadır. Ayrıca Akdeniz Üniversitesi Araştırma Uygulama Hastanesi bünyesinde inşa edilmiş 2 t/gün kapasiteli bir tıbbi atık yakma tesisi bulunmakta, ancak şu anda kullanılmamaktadır Atık Yağlar 21 Ocak 2004 tarih, sayılı Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği gereğince; İl genelinde atık yağ bertaraf tesisi bulunmamaktadır. Atık yağ taşıma lisanslı 2 tane firma bulunmaktadır Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 19 Nisan 2005 tarih, sayılı Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği gereğince; İl genelinde toplanan bitkisel ve hayvansal atık yağları geçici depolamak için lisanslı tesisi ve taşıma aracı bulunan 6 tane firma bulunmaktadır Pil Ve Aküler 03 Ağustos 2004 tarih, sayılı Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (03 Mart 2005 tarih, sayılı yönetmelikle revizyon yapıldı) gerğince; İl genelinde atık akü geri kazanım tesisi 1 tanedir. Piller ise Alışveriş Merkezleri ve satış noktalarında oluşturulan TAP a atık pil kutularında çöplerden ayrı olarak toplanmaktadır Cips Ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller Büyükşehir Belediyesi tarafından ayrı toplanıp ayrı bertaraf edilmektedir. 7

20 Tarama Çamurları İlimizde dip taraması yapılmamaktadır Elektrik Ve Elektronik Atıklar Büyükşehir Belediyesi tarafından yapımı devam eden düzenli depolama tesisi tamamlandığı zaman ayrı depolanacaktır Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar Özel bir bertaraf şekli uygulanmamaktadır DİĞER ATIKLAR Ambalaj Atıkları 24 Haziran 2007, sayılı Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği gereğince; İlde genelinde, 4 tane lisanslı geri dönüşüm tesisi, 6 tane lisanslı toplama ve ayırma tesisi ve 3 tane geçici çalışma izinli toplama ayırma tesisi faaliyet göstermektedir. Geri dönüşüm tesisleri; 1 tanesi Akseki ilçesinde, 1 tanesi Finike ilçesinde ve 2 tanesi de merkez de bulunmaktadır. Toplama ayırma tesisleri ise Akseki ilçesinde 1 tane, Manavgat ilçesinde 2 tane, Merkez de ise 6 tane tesis yer almaktadır Hayvan Kadavraları Büyükşehir Belediyesine ait mezbahanın rendering tesisinde geri kazanılmaktadır Mezbaha Atıkları Büyükşehir Belediyesine ait mezbahanın rendering tesisinde geri kazanılmaktadır KATI ATIKLARIN BİRİKTİRİLMESİ, TAŞINMASI VE TRANSFER İSTASYONLARI İlimiz sınırları içerisinde katı atıkların taşınması amacıyla kurulmuş transfer istasyonu bulunmamaktadır. Her türlü katı atık Belediyeler tarafından toplatılarak çöp deponi sahasına gönderilmektedir. Antalya da bulunan deponi sahalarına ilişkin bilgiler Tablo 5 te verilmektedir. 8