KRONİK HASTALIKLARIN EPİDEMİYOLOJİSİ

Transkript

1 KRONİK HASTALIKLARIN EPİDEMİYOLOJİSİ

2 Olgu Erdal Bey 72 yaşında, son 7 yıldır tek başına yaşıyor, en yakın akrabası ayda bir kez kendisini ziyaret edebiliyor. Son 15 yıldır iskemik kalb hastalığı, atrial fibrilasyon, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), diabetes mellitus ve hipertansiyon nedeni ile çeşitli hastanelere yılda en az 2 kez yatırılıyor. Ortalama 10 gün hastanede kalıyor. Kendisini izleyen (!) 7 hekimi var. Günde toplam 8 ilaç alıyor. En az 2 ayda bir çeşitli tetkikler nedeni ile bir sağlık kurumuna gitmesi gerekiyor.

3 Tanım Kronik hastalık = Uzun süren hastalık Genellikle tam iyileştirilmeleri söz konusu olmayan, Sürekli, Yavaş ilerleyen, Çoğu kez kalıcı sakatlıklar bırakan, Oluşmasında kişisel ve genetik etkenlerin rol oynadığı, Çoğunlukla non-enfeksiyöz türde hastalıklardır.

4 Hastalıkların nedenlerinin tanımlanışı, Antibiyotik ve aşıların bulunuşu. Bulaşıcı hastalıkların önemi Çevre koşullarının düzeltilmesi, İnsan ömrünün uzaması, Sanayileşme. Kronik hastalıkların önemi

5 Türkiye 1935 ve 1980 yılında İlk 5 Ölüm Nedeni Ölüm Nedeni Orantılı Hız (%) Ölüm Nedeni Orantılı Hız (%) 1- Pnömoni Kalp Hst Kalp Hst Perinatal Enterit Pnömoni Tüberküloz Kanser Perinatal Serebrovas. 5.1

6 Sağlık sorunları (Dünyada 60 yaş üzeri nüfusta ölüm ve hastalık yükü) Sıra Ölüm nedeni Sıra Hastalık yükü 1 İskemik kalp hast 1 İskemik KH 2 Serebro vasküler h 2 Srebro vasküler H 3 KOAH 3 KOAH 4 Alt solunum yolu enf 4 Alzheimer ve demans 5 Ac, trakea bronş kanseri 5 Katarakt 6 DM 6 Alt Sol.yolu enf. 7 HT ve bağlı kalp hast 7 İşitme kaybı 8 Mide Ca 8 Ac, trakea bronş kanseri 9 TBC 9 DM 10 Kolon ve rektum Ca 10 Görme bozuklukları

7 Kronik Hastalıkların Özellikleri Genellikle orta yasta baslar, ömür boyu sürer. Genellikle kalıcı bir sakatlık bırakır. Zaman zaman iyileşme dönemine girse de tekrarlamalar hastalığı daha kötü duruma sokar. Etmenle karsılaşma ile hastalığın ortaya çıkması arasında geçen süre çok uzun olabilir. Çoğu zaman etkenler çok çeşitlidir. Hastane ve toplum bakımına gerek vardır. Hastanın periyodik tıbbi bakımları olmalıdır.

8 Kronik Hastalıkların Önemi Enfeksiyon hastalıklarından daha çok kişide görülürler. Daha çok ölüme neden olurlar. Hastaneleri oran ve gün açısından daha çok işgal ederler. Kalıcı sakatlıklar yasamı etkiler. Tanı, tedavi ve rehabilitasyon için çok fazla ekonomik desteğe gereksinim vardır. Kronik hastalıkların yaklaşık yarısı 45 yasın altında baslar. Özel rehabilitasyon kuruluşlarına gereksinim vardır. Sosyal servis ve örgütlere gereksinim vardır.

9 Kronik hastalıklar orta ve ileri yaşların hastalığıdır. Çoğu ailevi özellik gösterir ( Kalp hastalıkları, hipertansiyon, inme, diyabet, yüksek kolesterol, şişmanlık, kanserler, böbrek hastalıkları, astım, amfizem, allerjiler, osteoporoz, artrir, skolyoz, depresyon, Alzheimer)

10 Kronik Hastalıkların Toplumsal Önemi Gelecekte Dünya sağlığının belirleyicisi olan ilk 10 faktörden 5i bulaşıcı olmayan hastalıklar (HT, tütün-alkol kullanımı, yüksek kollesterol ve şişmanlık) olacağı tahmin ediliyor yılında olan 45 milyon yetişkin ölümünün ¾ ü bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı olmuştur. (CVS hastalıkları, kanser, KOAH ve diyabet). Dünyada bütün yaş gruplarındaki hastalık yükünün %50si kronik hastalıklardır. Gelişmiş ülkelerde 15 yaş üzeri nüfusta kronik hastalık yükü %80 Türkiye de % 70

11

12

13

14

15

16

17 Türkiye de Koroner Kalp Hastalıklarından Ölüm Oranı, Tüm Ölümler İçinde Yüzde 43 Koroner kalp hastalıklarından korunmak için; vücut ağırlığı kontrol altında tutulmalı, doğru besinlerle beslenmeye özen gösterilmeli, stres azaltılmalı, alkol, sigara ve oksijensiz ortamlardan uzak durulmalı, spor ve haftada üç dört kez en az yarım saat tempolu yürüyüş yapılmalıdır.

18 KALP HASTALIKLARI Hastaneye yatanların %11 i Ölümlerin %36 sı Kalp Hst. Yıllık ölüm sayısı 21 milyon

19 Tüm dünyada kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölümler Kalp ve Dam ar Hastalıkları Bulaşıcı Hastalıklar 34 15

20 BURDEN OF DISEASE UNIT Center for Population and Development Studies at Harvard School of Public Health (The Global Burden of Disease ;This Section Summarizes Volume 1,Chapter 3,pp 116 to 200

21 KORONER ARTER HASTALIKLARININ OLUŞUMUNDA RİSK FAKTÖRLERİ 1. Değişmeyen Risk Faktörleri: Yaş: en güçlü etmen (Erkeklerde 45, Kadınlarda 55 ) Veya erken menapoz Her 10 yıl yaşlanma KKH riskini 1.8 kat arttırıyor. Cinsiyet (erkeklerde daha sık görülür) Aile öyküsü (Birinci derece akrabalarında Erkeklerde <55 yaş, Kadınlarda <65 yaşından önce KAH öyküsü)

22 2. Değişebilen Risk Faktörleri: Sigara Hipertansiyon ( mmhg ) Hiperkolesterolemi: 200 mg/dl HDL Kol ( 35 mg/dl ) LDL Kol (160 mg ) Trigliserit ( mg/dl ) Diyabetes Mellitus Obezite ( Şişmanlık BKI: 28 ) Hareketsiz Yaşam : Egzersiz hepatik lipaz aktivitesini azaltarak HDL kolesterolü yükseltir. Hareketsizlik koroner arter riskini artırır. serebrovasküler veya periferal hastalık hikayesinin olması

23 KVS hastalıklardan korunma Korunma Sigara içilmemesi, Yemeklerde yağların, Dengeli beslenme, Düzenli egzersizler. Erken tanı; Sık tansiyon ölçümü, Kan yağlarının düzenli kontrolü.

24 KANSERLER Genellikle orta ve ileri yaş hastalığıdır. En nadir görülme yaşı 6-16 yaş grubudur. Dünyada her yıl 8.1 milyon yeni kanser olgusu 5.2 milyon kanser ölümü Ülkemizde en sık görülen (%30) ve öldüren Akc. Ca. Erkeklerde en sık Akc. Ca ve Prostat Ca. Kadınlarda en sık Meme Ca ve Serviks Ca

25 KANSER NEDENLERİ Beslenme %35, Sigara %30, İnfeksiyonlar %10, Güneş ışığı %8, Cinsel yaşam %7 Alkol %5, Mesleki faktörler %4, Katkı ürünleri, endüstri ürünleri %3

26 KANSERDEN KORUNMA Birincil etkene yönelik genel topluma İkincil erken tanı risk grubuna Üçüncül klinik tedavi - hastaya komplikasyonlar, yaşamı uzatma, yaşam kalitesi

27 Primer Korunma: Sigara içmemek (özellikle akc. Ca.), Hava kirliliğinden korunma, Bitkileri hayvanlara tercih etmek. Bol ve çeşitli sebze ve meyve tüketmek Kırmızı etten, hayvansal yağlardan uzak durmak Alkolden uzak durmak BKİ arasında tutmak Hareket etmek Tuzu azalmak, Uygun saklama koşulları, buzdolabı kullanmak Yanmış gıdalar ve gıda katkı maddeleri???

28 İkincil Koruma ERKEN TANI / TARAMA Meme kanseri Serviks kanseri Prostat kanseri Kolorektal kanser

29 MEME KANSERİ Klinik meme muayenesi (KMM) Kendi kendine meme muayenesi (KKMM), Mammografi (MG) Diğer yöntemler: USG, MRI, sintimammografi SERVİKS KANSERİ PAP smear: 18 yaşın üzerindeki ya da cinsel aktif kadınlarda düzenli tarama mortaliteyi önemli ölçüde azaltır.

30 PROSTAT KANSERİ Digital rektal muayene ya da serum prostat spesifik antijen (PSA) ile taramanın prostat kanseri mortalitesini azalttığına ilişkin yeterli kanıt yoktur. KOLOREKTAL KANSER yaş grubunda, yılda veya iki yılda bir yapılan gaitada gizli kan testi mortaliteyi azaltır. 50 yaş üzerindeki kişilerde sigmoidoskopi ile düzenli tarama mortaliteyi azaltabilir.

31 KOAH KOAH önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır ve akciğer dışı organlardaki bazı önemli etkileri hastalığın daha ağır seyretmesine katkıda bulunabilir Hastalığın akciğerdeki etkisi hava akımı kısıtlılığıyla karakterizedir ve tam olarak geri dönüşümlü değildir Hava akımı kısıtlılığı genellikle ilerleyicidir ve akciğerlerin zararlı partikül ya da gazlara anormal inflamatuar yanıtıyla ilişkilidir

32 Korunma: Sigara içmemek, Hava kirliliğinden korunma, Allerjik maddelerden uzak durulmalı, Akc. yakınmaları olanlar sağlık kurumuna başvurmalı, Solunum yolu enfeksiyonları zamanında tedavi edilmeli.

33 Tip 2 Diyabet (WHO 1998) Dünyada 143 milyon Tip 2 Diyabet vakası bulunmaktadır. Bunların %63 ü gelişmekte olan ülkelerdedir yılında Tip 2 Diyabet vaka sayısının 300 milyon olacağı tahmin edilmektedir. Tip 2 Diyabetlilerin büyük bir bölümü Çin, Hindistan, ABD dedir. Gelişmiş olan ülkelerde hastalık 65 yaş ve üzeri grupta daha sık görülmekteyken, gelişmekte olan ülkelerde yaş arasındadır. Erken yaşta diyabet geçirenlerde diyabet komplikasyonları erken gelişmektedir.

34 Tip 2 Diyabet Risk Faktörleri Yaş Şişmanlık Fiziksel aktivite Irk/coğrafik yerleşim Aile öyküsü Gestasyonel diyabet öyküsü

35 Çeşitli ülkelerdeki ortalama şişmanlık ile diyabet sıklığı arasındaki ilişki

36 Diyetle alınan enerjinin yağ oranı ile diyabet

37 Türkiye de Bazı İllerde Tip 2 Diyabet Sıklığı ,4 7,4 7 6,9 7 6,9 7 6,9 9,4 7,4 7,5 Gaziantep Adıyaman malatya Elazığ Kmaraş Diyarbakır Mardin Şurfa 4,8 7,5 4,8 7,5 Diyabet IGT 4,8 Türkiye Diyabet Prevalans Çalışması Satmaz İ, Yılmaz T ve TÜRDEP

38 Diyabet Kontrolü Beslenmenin iyileştirilmesi Sağlıklı yaşam koşulları Diyabet için riskli olan bireylerin takibi Diyabet sürveyansı Diyabette ikincil korunma Gebeler, yaşlılar gibi özel risk grubundaki diyabetlilerin korunması

39 HİPERTANSİYON İnsanlarda en sık görülen kronik hastalıktır (40 yaş üstünde %15-20). Kadınlarda daha sık görülür. Şişmanlık ve diyette fazla tuz alımı riski arttırır. Yaşamsal organlarda bozukluğa yol açar (kalp ve böbrek yetmezliği, koroner kalp hastalığı, görme bozukluğu gibi). Tuz kısıtlaması ve yaşam tarzı değişiklikleri kan basıncının kontrol altına alınmasında çok etkilidir. İleri olgularda ilaç tedavisi tercih edilir

40 OSTEOPOROZ Kemiklerdeki kalsiyum ve diğer minerallerin azalmasına bağlı oluşan bir hastalıktır. Oluşmasındaki temel faktör Hareketsizlik şişmanlık, sigara ve alkol kullanımı, diyetle yeterli kalsiyum ve vitamin alınamamasıdır. Oluşumundaki bir diğer önemli faktör menapozdur. Kadınlarda daha sık görülür.

41 KRONİK HASTALIKLARDAN KORUNMA VE KONTROL PROGRAMLARI 1- Hastalık nedenlerinden korunma. 2- Hastalığın erken dönemde saptanması. 3- Zamanında ve uygun tedavi yapılması. 4- Tedavi sonu izleme.

42 Hastalık nedenlerinden korunma Yaşam tarzı ve alışkanlıkların değişimi Sigara içilmemesi (akciğer Ca, koroner kalp hst., osteoporoz, mesane ve serviks Ca), Diyetteki tuz miktarının azaltılması (hipertansiyon, koroner kalp hastalığı), Lifli gıdalara daha çok yer verilmesi (hipertansiyon, koroner kalp hastalığı, bazı kanserler), Düzenli fizik egzersiz yapılması (hipertansiyon, koroner kalp hastalığı, osteoporoz, dejeneratif artrit).

43 Hastalığın erken dönemde saptanması İkincil düzeyde korunma sağlar (erken tanı). Sağlık eğitimi ve taramalar ile yürütülür. Uygun bir tanı ve tedavi yöntemi olan hastalıklarda uygulanır (ht, meme ve serviks Ca, glokom, diabet gibi).

44 Zamanında ve uygun tedavi yapılması Tedavinin sürekliliği önemlidir. Amaç; yaşamın uzatılması, komplikasyonların önlenmesi ve bu sayede yaşam kalitesinin yükseltilmesidir. Tedavi genellikle yaşam boyu olduğu için belli aralıklarla izlenmelidir. İzlemlerde ; hastalığın kontrol altında olup olmadığı ve olası komplikasyonlar değerlendirilir.

45 Tarama ( Screening ) Hızla uygulanabilen testler ve muayeneler ile sağlıklı görülen bir toplumda, hastalık olasılığı bulunan kişilerin ayrılmasıdır.

46 Tarama çalışmalarının daha ekonomik olması için birden fazla hastalığın erken tanısı için çaba harcanmalıdır. Aranacak hastalık bakımından risk grupları tanımlanmalıdır. Örneğin serviks kanseri taranacaksa; erken yaşta evlenmiş, 30 yaşını geçmiş, çok doğum yapmış kadınlar taranmalıdır.

47 TARAMA ÇALIŞMALARI İÇİN KRİTERLER Toplumda önemli bir sağlık sorunu olmalıdır. Tedavisi olmalıdır. İleri inceleme ve tanı kolaylıkları olmalıdır. Bilinen pre-klinik dönemi olmalıdır. Tanı için uygun bir test olmalıdır. Testin kabul edilebilirliği Hastalığın doğal seyri iyi bilinmelidir, Hastalık kriterleri belirlenmiş olmalıdır. Tarama harcamaları kabul edilebilir olmalıdır, Hasta bulma çalışmaları sürekli olmalıdır.

48 Bazı kanserler için kullanılan tarama testleri Prostat kanseri Mesane kanseri Meme kanseri Serviks kanseri Kolon kanseri Hepatoselüler karsinoma Over kanseri Rektal tuşe +Prostat Spesifik Antijen Sistoskopi Muayene+mamografi Servikal sitoloji Dışkıda kan Ultrasonografi + alfafetoprotein Ultrasonografi +CA-125

49 Sık görülen kronik hastalıklarda kullanılan tarama testleri Hipertansiyon Koroner kalp hastalığı Diyabetes mellitus Anemi Depresyon Demans Osteoporoz Epilepsi Glokom Kan basıncı ölçümü Anket + EKG Kan şekeri ölçümü Hemoglobin tayini Depresyon ölçekleri Bilişsel performans testleri Kemik mineral dansitesi ölçümü Anket + EEG Tonometri