Avrupa İslam Üniversitesi İSLAM ARAŞTIRMALARI. Journal of Islamic Research

Transkript

1 Avrupa İslam Üniversitesi İSLAM ARAŞTIRMALARI Journal of Islamic Research Yıl 2 Sayı 3 Mayıs 2009

2 Toprağın Kabullenmediği Ceset Doç. Dr. Mehmet AZİMLİ Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam ın ilk yıllarında Hz. Peygamber e ve onun getirdiği din olan İslam a en fazla kim düşmanlık yapmıştır, şeklindeki bir soruya verilecek cevap herhalde Ebu Cehil olacaktır.tabii ki bunun yanında Ukbe b. Ebi Muayt, Nadr b. Haris, Utbe b. Rebia gibi isimler de sayılabilir. Ayrıca düşmanlıkları Kuran da açıklanan Velit b. Muğire ve Ebu Leheb i de unutmamak gerekir. İslam düşmanlığında ön plana geçmiş bu kişilere baktığımızda öldükten sonra defnedildikleri yerden toprağın onları dışarı atması gibi bir durum olmamıştır. Bütün bunlara rağmen yukarıda isimleri anılan zevatın dine yaptıkları düşmanlıklarına yaklaşamayan derecede az kusurları bulunan kimi zevat hakkında, cesetlerini toprağın kabullenmediği şeklindeki rivayetler bulunmaktadır. Şimdi bu rivayetleri tetkik etmek istiyoruz. Ölüsü Topraktan Dışarı Atılan Mürted Adam İbn Hanbel de geçen rivayet şu şekildedir: Hz. Peygamber in yanında bir vahiy kâtibi vardı. Bakara ve Âl-i İmran surelerini bildiğinden dolayı Müslümanlar arasında itibar kazanmıştı. Hz. Peygamber ondan: Gafuran rahima yazmasını istediğinde, o alimen hakima yazar, yine Hz. Peygamber, alimen hakima yazdırdığında semian basira yazardı. Bu adam irtidat etmiş ve sonra Ben Muhammed e gelen vahyi istediğim gibi yazardım. demişti. Adam çok geçmeden öldü: Hz. Peygamber yer onu kabul etmez dedi. Adamın cesedini toprağın dışarı attığını gör- 84 Yıl 2 Sayı 3 Mayıs 2009

3 düler. Bu durumun sebebi onlara sorulduğunda Defalarca gömdük yer onu kabul etmiyor. dediler. 1 Buhari rivayetinde ise olay şu şekilde anlatılmaktadır: Hıristiyan bir adam vardı. 2 Müslüman olup Bakara ve Âl-i İmran surelerini ezberlemişti. Tekrar Hıristiyanlığa döndü ve: Muhammed, benim kendisine yazdığımdan başka bir şey bilmiyor! diyerek yaygaraya başlayınca, Allah onu öldürdü. Hz. Peygamber: Yer onu kabul etmez! buyurdu. Adamı gömdüler. Fakat sabah olunca, gömüldüğü yerin onu dışarı attığını gördüler. Bu, Muhammed ile ashabının işidir! Onların arasından çıkıp kaçtığı için bu adamımızın kefenini soydular ve onu meydanda bıraktılar! diyerek iftira ettiler. Tekrar, derin bir çukur kazarak, adamlarını oraya bıraktılar. Sabah olunca, yerin onu dışarı attığını gördüler. Yine: Bu da Muhammed ile ashabının işidir! Onların aralarından çıkıp kaçtığı için, kefenini soyup bu adamımızı kabrin dışına bıraktılar! dediler. Bu sefer, güçlerinin yettiği derecede derin bir çukur daha kazarak, onu içine bıraktılar. Sabah olup da yerin onu yine dışarı attığını gördükleri zaman, Hıristiyanlar bu işin insanlar tarafından yapılmadığını anladılar ve onu açıkta bıraktılar. 3 İlk siyer kaynaklarında geçmeyen bu rivayet, hadis kaynaklarından İbn Hanbel ve Buhari ve Müslim de 4 geçmektedir. Rivayette bu adamın kim ve hangi kavimden olduğu, nerede öldüğü ve nerede defnedildiği gibi esasen rivayetin sıhhati ve metin tahlili için gereken önemli detaylar yer almamaktadır. Rivayetlerdeki bilgilerde çelişkiler görülmektedir. İlk rivayette bu adamın Müslümanlıktan Müşrikliğe döndüğü anlatılırken, ikinci rivayette Müslümanlıktan eski dini olan Hıristiyanlığa döndüğü anlatılmaktadır. Ayrıca ilk rivayette adamın kaçıp müşriklere sığındığı anlatılırken, ikinci rivayette ise kaçmayıp Hıristiyanlar arasında (Mekke de Hıristiyan topluluk olmadığına ve adam kaçmadığına göre Medine de) kaldığı anlatılmaktadır. Bunlar rivayetler arası açmazlar olarak görülmektedir. Yine rivayetlerde adamın ravi Enes in akrabası olan Neccaroğullarından olmasına rağmen, isminin ısrarla verilmemesi ve kim olduğunun bilinmemesi kuşku uyandıracak türden bir ayrıntıdır. Bu kadar önemli bir olayın failini sahabelerin tanımaması ilginçtir. Hadis şarihleri de bu konuda detaylı bilgiler verememişlerdir. 5 Ayrıca ikinci rivayetteki adamın topraktan atıldıktan sonra kefeninin de soyulmasına dikkat etmek gerekir. Eğer toprak bu cesedi attıysa neden her defasında adamın kefeni de kaybolmaktadır. Bu da, olayın toprağın cesedi dışarı atması değil, kefen soyucu kişilerin her defasında kefeni çalıp cesedi ortada bırakıp kaçtıklarını akla getirmektedir. Girişte de net olarak belirttiğimiz gibi bu mürtet insandan daha zalim insanlar gerek Hz. Peygamber döneminde gerek ondan önce ve sonra dünyada yaşamış- Yıl 2 Sayı 3 Mayıs

4 lar, dine ve insanlara olmadık zulümler yapmışlardı. Ancak hiç birini toprak dışarı atmamıştır. 6 Kuran da anlatılan Firavun, Nemrut, gibi zalimleri toprak kabullenmişti. Hz. Peygamber döneminde yaşayan Ebu Cehil, Ukbe b. Ebi Muayt, Nadr b. Haris, Utbe b. Rebia, Kuran da düşmanlıkları açıklanan Velit b. Muğire ve Ebu Leheb gibi zalimleri de toprak kabullenmişti. Sonuçta bunlar toprağın kendisini kabullenmediği ileri sürülen adamdan kat kat daha zalim idiler. Bu durumda bu rivayet, bir gerçeği değil, muhtemelen bir temenniyi dile getirmektedir diyebiliriz. Zaten rivayetlerdeki anlatılan tarzda bir olay da kanaatimizce meydana gelmemiştir. Biz, bu rivayetin vahiy kâtibi olup sonra irtidat eden Abdullah b. Sad b. Ebi Serh hakkında gelen rivayetten esinlenerek temenni ile birlikte muhtemelen bir karıştırma sonucu oluşturulmuş bir rivayet olduğu kanaatindeyiz. Bunu temellendirmek için Abdullah b. Sad b. Ebi Serh ile ilgili rivayeti aktarmak istiyoruz: Kâbe nin örtüsü altında bile bulunsa öldürülmesi emredilen ve kanının dökülmesi helâl sayılan Abdullah b. Sa d b. Ebi Serh, Mekke nin fethinden önce, Medine ye hicret etmiş bir Müslümandı. Hz. Peygamber e inen vahiyleri yazanlar arasında idi. Abdullah b. Sa d; Hz. Peygamber e inen vahyi yazdığı sırada: El-Kâfirîn yerine ez-zâlimîn, azîzün hakîmün yerine alîmün hakîmün diye yazmış ve: Ben de Muhammed in söylediği gibi söyleyebilirim. Muhammed e gelen şeyin benzeri bana da geliyor. Muhammed peygamberse ve kendisine vahyolunuyorsa, ben de peygamberim! Bana da vahyolunuyor. Allah ona Kuran indiriyorsa, ben de, Allah ın indirdiğinin benzerini indirebilirim! Muhammed semian alîmen dedi. Ben de alîmen hakîmen dedim! demiş 7 Müslümanlıktan müşrikliğe, dönerek Mekke ye kaçmıştı. Mekke ye gidince Kureyş müşriklerine: Kendisi bana Kur ân ı yazdırırken azîzün hakîmün derdi. Ben: Yoksa alîmün hakîmün mü? diye sorardım. Evet! Hepsi de doğrudur derdi. 8 Sizin dininiz, onun dininden daha iyidir! demişti. 9 Abdullah b. Sa d b. Ebi Serh, Mekke Fethi sırasında Kâbe nin örtüsü altına girse dahi öldürülecek olanların listesinde yer almış, daha sonra sütkardeşi Hz. Osman ın ısrarları sonucu Hz. Peygamber onu affetmek zorunda kalmıştır. 10 Bu rivayetteki durum açıkça göstermektedir ki; bir vahiy kâtibinin mürtet olarak dinden çıkması ve Kuran ı istediği gibi yazdığını söylemesi olayının kahramanı,abdullah b. Sa d b. Ebi Serh tir. İlk olarak aktardığımız rivayetlerdeki toprağın kabullenmediği insan şeklindeki rivayetler ise bu olaydan esinlenerek muhtemelen Kuran ın farklı coğrafyalarda farklı okunmaya başlandığı dönemde 11 Kuran a yönelik tehlikeleri bertaraf etmeye yönelik tedbir mahiyetinde uydurulmuş rivayetlerdir. Ayrıca bu rivayetlerin sonraki yıllarda Mısır valiliği yapıp müslüman tebadan çok tepki aldığı halde 12 görevde bırakılan Abdullah b. Sa d b. Ebi Serh i kötülemek adına ortaya konulma ihtimali de mevcuttur. 86 Yıl 2 Sayı 3 Mayıs 2009

5 Haricilere Karşı Kullanılan Rivayet İncelemekte olduğumuz rivayet, gerek Kuran ın korunması adına gerekse de Abdullah b. Sa d b. Ebi Serh i kötülemek adına, bir rivayetten esinlenerek uydurulmuş olabilir. Muhtemelen o dönemde bu gerekçelerle de kullanılmış olmalıdır. Ancak mesele bununla da kalmamıştır.toprağın bir mürtedi kabullenmemesi olayı sonraki yıllarda maalesef Haricilere -özellikle Ezarika fırkasına- karşı siyasi olarak kullanılan bir delil haline getirilmiştir. 13 İbn Mace de geçen bir rivayette şöyle denmektedir: İmrân bin Husayn (R.A) şöyle demiştir: Nâfi bin el-ezrak (ki haricîlerin Ezrakîler kolunun başıdır) ve arkadaşları gelerek: Sen helak oldun (dinden çıktın) Yâ İmrân! dediler. İmrân: Ben helak olmadım (küfre gitmedim) diye cevap verdi. Onlar: Bilâkis (Müslümanlıktan çıktın) dediler. İmrân: Beni helak eden (dinden çıkaran) şey nedir? diye sordu. Onlar: Allah «Bir fitne (yani Allah a ortak koşmak) kalmayıp din tamamen Allah ın (dini olan İslâmiyet) olana kadar onlarla (yani müşriklerle) savaşınız» buyurmuştur. (yani sen bizim safımızda yer alıp haricî olmayanlarla savaşmadın) dediler. İmrân: Biz, müşrikleri bertaraf edinceye kadar savaştık ve din tamamiyle Allah ın oldu. (yani Hicaz müşriklerden tamamen temizlendi) Dilerseniz size Resûlullahtan işittiğim bir hadîsi rivayet edeyim dedi. Onlar: O hadîsi Resûlullahtan sen (mi) işittin? diye sordular. İmrân: Evet, şu olaya şâhid oldum dedi. Resûlullah müşriklere Müslümanlardan bir askerî kuvvet gönderdi. Giden müslüman askerler müşriklere rastlayınca onlarla şiddetli bir savaş yaptılar. Neticede müşrikler mağlûp oldular. Sonra benim yakınlarımdan bir adam müşriklerden bir adama mızrakla hücum ederek yanına varınca müşrik adam: Eşhedü enlâ ilahe illallah = Allah tan başka hak ilâh olmadığına şehâdet ederim. Ben şüphesiz müslümanım. dedi. Fakat (buna rağmen) yakınım olan adam mızrakla vurup onu öldürdü. Sonra Resûlullahın yanına geldi ve: Yâ Resulallah! Ben helak oldum (yani büyük bir günah işledim) dedi. Resûl-i Ekrem bir veya iki defa: İşlediğin (günah) nedir? buyurdu. Adam da yaptığı işi O na arzetti. Bunun üzerine Resûlullah adama: (Kelime-i şehâdet getirip müslüman olduğunu söylemesine rağmen samimiyetine inanmadın) O halde karnını yarıp da kalbindekini bilmeliydin? buyurdu. Adam: Yâ Resûlallah! Karnını yarsaydım kalbindekini bilmiş olur (mu) idim? deyince Resul-i Ekrem: O halde sen ne onun konuştuğu sözünü kabul ettin, ne de kalbindekini bilirsin. buyurdu. İmrân dedi ki: Sonra Resûlullah adam hakkında bir şey söylemedi. Adam da az bir zaman yaşadı. Nihayet öldü. Biz onu defnettik. Ertesi günü sabahı cesedi yeryüzünde görüldü. Halk: Bir düşman bunun cesedini toprağın altından çıkarmış olabilir. dedi. Biz onu (tekrar) defnettik. Sonra gençlerimize mezarı başında nöbet beklemelerini emrettik. Ertesi günü sabahı cesed (yine) yeryüzünde oldu. Bu kere biz: Gençlerimiz uyumuş (bu arada cesed düş- Yıl 2 Sayı 3 Mayıs

6 man tarafından çıkarılmış) olabilir. dedik ve (tekrar) defnettikten sonra bu defa biz kendimiz onun nöbetini tuttuk.yine ertesi günü sabahı ceset yeryüzünde oldu. Artık (toprağa gömmekten vazgeçip) cesedi o dağlar arasındaki yollardan birisine attık.... İmrân bin el-husayn bu rivayete şunu da ilâveten söyledi: (Biz cenazeyi defnettikten) sonra yer cesedi dışarı attı. Bunun üzerine durum Hz. Peygamber e arz edildi. O da şöyle buyurdu. Yer, o adamdan daha şer kimseyi de şüphesiz kabul eder. Lakin Allah -Lâ ilahe illallah- kelimesinin hürmetinin ta zîmini size göstermeyi sevdi. dedi. 14 Bu rivayetin Haricilerin insanları hiçbir şey dinlemeksizin katletmelerinin yanlış olduğu konusunda onları iknaya yönelik olduğu, ilk bakışta rahatlıkla anlaşılabilir. Ayrıca rivayetin şerhlerine bakılırsa bu durum açıkça görülecektir. 15 Zaten rivayetteki çelişkiler kendini açıkça göstermektedir. Sözgelimi Ravi İmran gençlerin uyuya kalacaklarından endişe ederek üç gün sabaha kadar cesedi beklediklerini söyler, ancak cesedin nasıl olup da yer dışına atıldığını teferruatlıca vermez. Bütün bunların yanında rivayetin ravileriyle ilgili problemler bir yana, bu rivayet ile Hz. Peygamber dönemi meydana gelen bir olay kullanılarak ters bir sonuca varılmaktadır. Hz. Peygamber döneminde meydana gelen meşhur olayda, Hz. Usame b. Zeyd bir şahsı, Kelime-i Şehadet getirdiği halde korktuğu için bu kelimeyi söylediğini düşünerek öldürmüş ve Hz. Peygamber buna çok sert tepki ile: Kalbini mi yardın? 16 demiştir. Sonuçta İslam tarihi kaynakları Usame için öldükten sonra kabrinden atıldığı, toprağın onu kabul etmediği şeklinde bir bilgi vermezler. Sonuçta eğer bu olay Hz. Peygamber döneminde olduysa, Usame ye de aynı ilahi ceza(!) verilmeliydi. Anlaşılan şudur ki; yukarıdaki rivayet inşai/kurgulanmış bir rivayettir. 17 Dönemin siyasileri sahabenin dilinden, Hz. Peygamber dönemindeki bir olayı alıp biraz da ilavelerle rakipleri olan Haricilere karşı kullanmaktan çekinmemişlerdir. Tabi burada Toprak bundan daha kötüleri neden kabul etmiştir? şeklindeki muhtemel bir soruyu önlemek için de, yine Hz. Peygamber dilinden Yer, o adamdan daha şer kimseyi de şüphesiz kabul eder. Lakin Allah -Lâ ilahe illallah- kelimesinin hürmetinin ta zîmini size göstermeyi sevdi. 18 şeklinde bir ilavenin eklenmesi de unutulmamıştır. Sonuç Tarihte kötülükleriyle ön plana çıkmış kişilerin cesetlerinin kabir dışına atılması olayı ne görülmüş ne de tespit edilmiştir. Böyle bir durum akla ve sünnetullah dediğimiz evrensel yasalara aykırıdır. Gerek Hz. Peygamber den önce gerek ondan sonra günümüze kadar nice gaddar, zalim, din düşmanı, müfteri gelip geçmiştir, ancak hiçbirinin cesedini toprak dışarı atmamıştır. 88 Yıl 2 Sayı 3 Mayıs 2009

7 Hadis kaynaklarında geçen bu rivayet, gerek ravileri gerek tarihsel bağlama oturmaması açısından problemlidir ve sonradan kurgulanmış olup Abdulah b. Sad ile ilgili rivayete ilavelerle oluşturulmuş inşai bir rivayettir. Ayrıca aynı rivayetin değişik bir varyantı, dönemin aşırı gruplarından Haricilere karşı siyasi olarak onları susturmak için dinî bir argüman olarak kullanılmıştır. Bir anlamda Hz. Peygamber konuşturularak rakiplerin haksızlığı ortaya konmak istenmiştir. 19 DİPNOTLAR 1 İbn Hanbel, Müsned, III, Müslim rivayetinde ravi Enes bu adamın kendilerinden Neccar oğullarından olduğunu belirtse de ismini vermemektedir. 3 Buhari, Menakıb, Müslim, Kitabu Sıfatü l-münafikin, Bu rivayetle ilgili olarak şerh kitapları bilinenlerin tekrarının ötesine geçememişlerdir. Örnek olarak bkz. İbn Hacer el-askalani, Fethu l-bari, Beyrut, 1997, IV, İbrahim Sarmış, Hz Muhammed i Doğru Anlamak, Konya, 2005, I, Belazurî, Ensabu l-eşraf, Dımeşk, 1997, I, 622, Vakıdi, Kitabu l-meğazi, Beyrut, 1984, İbnü l-esir, el-kamil, Beyrut, 1995, II, Vakıdi, Hz. Huzeyfe nin Azerbaycan fetihleri sırasında insanların Kuran konusunda ihtilafa düşmeleri üzerine durumu Hz. Osman a bildirmesi sonucu, Hz. Osman ihtilafları önlemek için Kuran ın çoğaltılmasını sağlamıştır. Bkz. Buhari, Fedailu l-kuran, Mehmet Azimli, Halifelik Tarihine Giriş, Konya, 2006, Sarmış, I, İbn Mace, Fiten, Haydar Hatipoğlu, Sünen-İ İbn Mace Tercemesi Ve Şerhi, İstanbul, 1983, X, Müslim, İman, Sarmış, I, İbn Mace, Fiten, İsmail Hakkı Ünal, Hz. Peygamber in Dilinde Konuşturulan Tarih: Yere Batırılacak Ordu Rivayeti, İslamiyat, I, sayı, 2, Yıl 2 Sayı 3 Mayıs