Modül 11 İyi Uygulama Türk Örnekleri

Transkript

1 Disleksi ve Ek Akademik Dil Öğrenimi Modül 11 İyi Uygulamalar Türk örnekler Editör: Claire Özel Bu proje Avrupa Birliği Komisyonu nca desteklenmektedir. Bu yayın [iletişim] yalnızca yazarların görüşlerini yansıtmakta olup, kullanılabilecek bilgilerden Komisyon sorumlu tutulamaz 1

2 İçerik 11.1 Giriş Faydalı Terminoloji Kılavuzu Faydalı Terminoloji Türkçe-İngilizce Sözlüğü Faydalı Terminoloji İngilizce-Türkçe Sözlüğü Ebeveyn Görüşü Sesimi Duyan Var Mı? İngilizce Öğretmeni Bir Anne Biri Görsel, Biri Kinestetik Disleksili Çocuğu Olan İngiliz Anne Disleksik çocukla disleksi üzerine Röportaj inci Sınıfta Disleksi Tanı Koyulan bir öğrenci Öğretmen Görüşü Üç Öğrencim Dakikada 8 Kelime Testler Olağanüstü Resimleri Okulda Derste Disleksi Modüllü Etkinlikler Özel Destek Yöntemi Disleksi Kavramını Öğrenmek Öğretmen Disleksiliyse Öğretmen- Öğrenciyle Beraber Akrostiş Özel Öğrenme Güçlüğü - Disleksi Nedir? Kısa Animasyonlar Uzmanlardan Bilgilendirme Eğitim Sisteminde Neler Yapılabilir? Seçil Saygılı nın Araştırmaları Araştırma Sonuçları Disleksi e-anket Çalışması: Anket Soruları Disleksi e-anket Çalışması: Sonuçları Disleksi e-anket Çalışması: Bazı Düşünceler Yabancı Dil Disleksi Bundan 4 Sene Önce Hiç Israr Etmedim Ders Planı Disleksi Uyarlaması Üniversitede Disleksili Olmak 66 2

3 11.10 Diskalkuli Çokdillilik Doğuda Öğretmen Olmak İki Dilli Olmak Disleksili Kişilerin İfadeleri Sanatsal Ben 21 Yaşında Disleksi Birinci Sınıfta Yaşında Evden Kaçtım Bir Disleksi Masalı 81 3

4 11.1 Giriş Bu modül DysLang-TR projesinin pilot çalışmasına katılan kişilerden hazırladıklarından oluşuyor: yazı, anket, değerlendirme, araştırma sonuçları, kullandıkların yöntemler, vs. Ebeveyn, öğretmen, uzman psikolog ve çalışanlarının katkıları yanı sıra disleksili bireylerin çalışmalarından örnek ve ağır tecrübeler de bulunur. Konunun hassasiyetinden dolayı katılımcıların isimlerinin çoğu verilmedi, veya değiştirilip kimlikleri gizlendi. Ocak 2012'de DysLang çalışmasının başındayken yolumuzu göremezken, sadece bunun ne kadar önemli bir konu olduğunun farkındaydık. Türkiye'de disleksiyle ilgilenen çok az kişi, kurum veya merkez biliyorduk. Aklımıza gelen herkese bilgi gönderdik (ilgilenirse, belki ilgilenir, ya da ilgilensin diye) ve 'kar topu' etkisiyle yaygınlaştı. Şimdi Türkiye'nin 6 şehrindeki merkezlerle irtibattayız ve bunlarar başkalarının da katılma hazırlıkları içinde olduğunu öğrendik. 12 ilden katılımcımız oldu. DysLang-TR'nin 11inci modülü kendi motivasyonuyla katılmaya hazır olan 25 kişinin ürünlerinden ibaret. Sunulanlara ancak formatta standardizasyon amacıyla editörlük yapıldı. Ancak terminolojinin çeşitliliğine dokunulmadı: metinlerde Disleksili, Disleksik, Dislektik, Disletik, vs görünecektir. Çünkü bu tartışma sürecinde olgunlaşıp benimsenecek bir konudur. Bu modülü içeriğinin bilimsel değeri bir yana, bu ilk aşamada Türkiye'de disleksi konulu bir 'nabz yoklaması' olarak sunulmaktadır. DysLang projesinin ana hedefi Disleksi, Çokdillilik ve YabancıDil Öğretimi konusunda bir e- öğrenme programı hazırlamaktı. DysLang konsorsiyumunun en tecrübesiz ortağı olarak kazandıklarımız oldukça çoktu. İçerikleriyle beraber, yöntem ve yaklaşımlar geliştirirken, onlardan en temel farkımız hemen hemen hiç bir bağlantımız olmadan işe başlamamızdı. Bu zorluklarla beraber keşfedilecek hazineler bizi bekliyordu. Sanal ortamındaki bu eğitimi hedeflerken, sanal ortamında çalışıp Türkiye'nin bir çok bölgesinden bu tarz bir çalışmayla ilgilenenler işbirliği yapmaya hazır. Ülkemizin asıl ihtiyaçlarıyla beraber yapılabilenlere bakabileceğiz. Bu beni heyecanlandırıyor. DysLang-TR'nin koordinatörü olarak, bir ilk çalışmayı size sunuyorum. Ne fazla bilimsel, ne de tam güvenilir. Çünkü sınırlı koşullarda oluşturuldu; kusurlu ve yetersiz yanlarının gelecekteki çalışmalar teşvik etmesi umulur. Fikir ve ilhamlarınızla bizlere yön vermenizi bekliyoruz. Tüm katılımcılara ve DysLang-TR ekibime teşekkür ederiz. Sayenizde DysLang'in AB koşullarına uyumlu hale gelirken, çok değerli bir arşivin başlangıcını oluşturduk. Claire Özel Eylül 2013 ODTÜ 4

5 Faydalı Terminoloji Akıcılık : Sözel dilin üretilmesindeki akış/akıcılık. Alıcı Dil : Sözel olan ve olmayan iletişimi içeren, ifade edilmek istenilenin ne olduğunu anlayabilme yeteneği. Bellek : Hatırlama, tanıma ve yeniden öğrenirken daha hızlı öğrenme yeteneği. Uyaranların algılanması, düzenlenmesi ve gerektiğinde hatırlanması, kullanılması süreci. Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı : Özel gereksinimli bireyin gelişimi veya ona uygulanan programın gerektirdiği disiplin alanlarında (akademik beceriler, sosyal beceriler, iletişim v.b) ve destek hizmetlerden en üst düzeyde yararlanmasını öngören yazılı doküman. Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu-DEHB: Dikkati yöneltememe, aşırı hareketlilik ve/veya dürtüsellikle ortaya çıkan ve sıklıkla öğrenme güçlüğü olan bireylerde görülen bir durum. Disgrafi : Yazmada yer alan harflerin ya da sembollerin yazılışını hatırlayamama durumu ile karakterize öğrenme yetersizliği/güçlüğü Diskalkuli: Temel sayısal kavramları anlama, sayısal olguları ve işlemleri öğrenme zorluğu. Disleksi : Geleneksel sınıf yaşantıları olmasına rağmen bir bireyin yazılı harfleri, rakamları ve sözcükleri tanımada sorunlar yaşaması tersten okuması veya zayıf yazma becerilerinin olması şeklinde görülen bir tür öğrenme güçlüğü. Dispraksi: Belli bir amaca yönelik hareketlerin yapılmasını etkileyen bir bozukluk. Engel Grubu : İlerleme göstermek için özel hizmetler ve tedavilere gereksinim duyan ve zihinsel veya fiziksel olarak belirli bir engeli bulunan bireyler. Görsel Materyaller: Öğrencinin bilgiyi görebilmesini ya da öğrenmesini sağlayan tüm materyaller, makineler ve eylemler. Örneğin, resimler, filmler v.b. İnce Motor Beceri : Kontrol edilebilen hareketler için,özellikle nesneleri elle hareket ettirme, küçük kas gruplarının kullanımı. (örn., ellerimizin yaptığı hareketler, nesneleri nasıl tuttuğumuz,parmaklarımızı nasıl hareket ettirdiğimiz gibi). İnce Motor Zorluğu : Küçük kas gruplarının kullanımında sorun yaşanılması durumu. Kaynaştırma Eğitimi : En az kısıtlayıcı çevre/ortam kavramını uygulayarak özel gereksinimli öğrencileri genel eğitim ortamlarına dahil etme süreci. Kod-değiştirme: Dillerarası geçiş yapma. 5

6 Kod-karıştırma: Bir dili kullanırken bilinen başka bir dilden sözcüklerin/yapıların kullanılması. Komorbidite: Herhangi bir neden-sonuç ilişkisi olmaksızın birden fazla fazla bozukluğun aynı kişide eşzamanlı bulunması. Ölçüt Bağımlı Değerlendirme: Bireyin performansını başka bir grup ile karşılaştırmak yerine, önceden belirlenmiş olan standart ya da ölçüte göre performansını değerlendirip yeterliliğini belirlemek amacıyla kullanılan değerlendirme sistemi. Tanı : Belirtilerine bakarak bir bozukluğu adlandırma. Yapılandırmacı Yaklaşım : Öğrenenin, anlamı deneyim ve diğerleri ile etkileşim ortamında oluşturduğu ve öğretmenin öğrenenler için deneyimleri anlamlı kıldığı öğrenme bakış açısı. Hazırlayan: Dr. Yavuz Kanpolat. Ataturk Üniversitesi. Kaynaklar: Sucuoğlu, B. ve diğ.(2010), Özel Eğitim Terimler Sözlüğü, Ankara:Maya Akademi Yayınevi. Demirel, Ö.,(2010), Eğitim Sözlüğü, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık DysLang Sözlüğü Türkçe-İngilizce Türkçe Aile ortamı Ailevi faktörler Akıcı Algı sistemi Algısal sözcük dağarcığı Alıcı dil Ana dili Anavatan Anlamsız sözcük okuma English Family environment Family factors Fluent Perceptive system Receptive vocabulary Receptive language Mother tongue Country of origin Non-word decoding 6

7 Anlatım dili Ardışık düzenleme sistemi Asetat Asgari Ayrıştıran Baskının görsel bozukluğu Bellek Biçimbilim Bilişsel sistem Bireyselleştirilmiş eğitim planı Britanya Disleksi Derneği Çevresel bileşenler/ uyarı Çevrimdışı Çevrimiçi Çıkarmalı ikidillilik Çoğul dilli / çoğul dillilik Çok-bilişsel Çokdilli / çokdillilik Çoklu-duyusal Çoktan seçmeli Değiştiren Expressive language Sequential ordering system Overlays Minimum Diverging (Kolb) Visual disturbance of print Memory system Morphology Cognition system Individual education plan BDA / British Dyslexia Association Environmental influences/stimuli Offline Online Subtractive bilingualism Plurilingual / plurilingualism Multi-cognitive Multilingual / monolingualism Multi-sensory Multiple choice Assimilating (Kolb) DEHB - Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Dikkat sistemi Dilsel yetersizlik Disgrafi Diskalkuli Disleksi dostu okul ADHD Attention system Insufficient linguistic competence Dysgraphia Dyscalculia Dyslexia-friendly school 7

8 Dispraksi Dokunsal Donanım Dönüştürme Duyusal algı Edilgen sözcük bilgisi Edimbilim (Pragmatik) Eğitim düzeyi Eğitim türü Ek dil olarak İngilizce (EAL) Ekip çalışması Ekran okuyucu Emare Engel grubu Eşleştirme Etkileyici konuşma Etkin sözcük bilgisi Geniş Kapsamlı Zeka Testi Görseller Görsel materyaller Güçlük Hafıza destekcileri His İkidilli / ikidillilik İkidillilik geliştirme etkisi İlgisiz İnce motor beceri İnce motor zorluğu Dyspraxia Tactile Hardware Transcoding Sensory perception Passive vocabulary Pragmatics Level of education Type of education EAL / English as an Additional Language Team work Screen reader Manifestation Disability Matching Impressive speech Active vocabulary Wide Range Intelligence Test (WRIT) Illustrations Difficulty Memory aids Feeling Bilingual / bilingualism Bilingual enhancement effect Irrelevant Fine motor activity Fine motor difficulty 8

9 İşitsel İşitsel kısa süreli bellek İşlemleme İşler bellek Kalemi tutma Kavram haritalama Kayıt, Ses kaydı Kaynaştırma eğitimi Kazançlı ikidillilik Kelime işlemcisi Kısa süreli bellek Kod-değiştirme Kod-karıştırma Komorbidite Konuşmadan metne Kültür ara bulucusu Mekan Metinden Konuşmaya Müdahale programı Müfredat dili Okuma-yazma Optik Karakter Tanıma Ortak öğrenme Ölçüt bağımlı değerlendirme Özel Eğitim Gereksinimi(ÖEG) Özel izin önlemi Özel Öğrenme Güçlüğü (ÖÖG) Auditory Auditory Short Term Memory Processing Working memory Pen hand grip Concept mapping Recording Mainstream education Additive bilingualism Word processor Short term memory Code-switching Code-mixing Comorbidity Speech to Text Culture broker Space Text to Speech (TTS) Intervention program Academic language Literacy Optical Character Recognition (OCR) Cooperative learning Criteria referenced needs analysis Special Educational Needs (SEN) Dispensatory measure Specific Learning Difficulty (SPLD) 9

10 Özgüven Özsaygı Özümseyen Sade İngilizce Sağı solu ayırt etme Sesbilgisi Sesbilim Sesbilimsel (Fonolojik) farkındalık Sınav Sola yaslama Solda düzenli Solgun renkli kağıt Sözcük olmayan Sözdizimi Tanı Tanıtım Tek dilli / tek dillilik Self confidence Self esteem Converging (Kolb) Plain English Recognise left/right Phonetics Phonology Phonological conciousness Exam Left-justify Ragged right edge Buff coloured paper Non-word Syntax Diagnosis Induction Monolingual / monolingualism Telaffuzları benzer fakat farklı anlamlı sözcükler Topluluk dilleri Tüm fiziksel tepki yöntemi Uluslararası Sescil Abece Uygulama Uyumlayan Uzamsal Uzamsal düzenleme sistemi Uzun süreli bellek Üst düzey bilişsel sistem False friends Community languages Total physical response (TPR) IPA App Accommodating (Kolb) Spacial Spacial ordering system Long term memory Higher order cognitive system 10

11 Üstdil farkındalığı Vurgulamalı öğrenme/ öğretme Yansıtma Yapılandırmacı yaklaşım Yardımcı / Destek teknoloji Yasal Uyarı Yazı karakteri Yazılım Yazım kuralları Yazım. Heceleme. İmla Yetersizlik Zihin haritaları Zihinsel beceri Zihinsel Kavrama Metalingual awareness Exlicit learning/ teaching Reflection Format approach Assistive technology Disclaimer Typeface Software Orthography Spelling Lack Mind maps Intellectual ability Mental representation DysLang Sözlüğü İngilizce-Türkçe English Academic language Accommodating (Kolb) Active vocabulary Additive bilingualism ADHD App Assimilating (Kolb) Assistive technology Attention system Türkçe Müfredat dili Uyumlayan Etkin sözcük bilgisi Kazançlı ikidillilik DEHB - Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Uygulama Değiştiren Yardımcı / Destek teknoloji Dikkat sistemi 11

12 Auditory Auditory Short Term Memory BDA / British Dyslexia Association Bilingual / bilingualism Bilingual enhancement effect Buff coloured paper Code-mixing Code-switching Cognition system Community languages Comorbidity Concept mapping Converging (Kolb) Cooperative learning Country of origin Criteria referenced needs analysis Culture broker Diagnosis Difficulty Disability Disclaimer Dispensatory measure Diverging (Kolb) Dyscalculia Dysgraphia Dyspraxia Dyslexia-friendly school İşitsel İşitsel kısa süreli bellek Britanya Disleksi Derneği İkidilli / ikidillilik İkidillilik geliştirme etkisi Solgun renkli kağıt Kod-karıştırma Kod-değiştirme Bilişsel sistem Topluluk dilleri Komorbidite Kavram haritalama Özümseyen Ortak öğrenme Anavatan Ölçüt bağımlı değerlendirme Kültür ara bulucusu Tanı Güçlük Engel grubu Yasal uyarı Özel izin önlemi Ayrıştıran Diskalkuli Disgrafi Dispraksi Disleksi dostu okul 12

13 EAL / English as an Additional Language Environmental influences/stimuli Exam Exlicit learning/ teaching Expressive language False friends Family environment Family factors Feeling Fine motor activity Fine motor difficulty Fluent Format approach Hardware Higher order cognitive system Illustrations Impressive speech Individual education plan Induction Insufficient linguistic competence Intellectual ability Intervention program IPA Irrelevant Lack Left-justify Ek dil olarak İngilizce (EAL) Çevresel bileşenler/ uyarı Sınav Vurgulamalı öğrenme/ öğretme Anlatım dili Telaffuzları benzer fakat farklı anlamlı sözcükler Aile ortamı Ailevi faktörler His İnce motor beceri İnce motor zorluğu Akıcı Yapılandırmacı yaklaşım Donanım Üst düzey bilişsel sistem Görseller Görsel materyaller Etkileyici konuşma Bireyselleştirilmiş eğitim planı Tanıtım Dilsel yetersizlik Zihinsel beceri Müdahale programı Uluslararası Sescil Abece İlgisiz Yetersizlik Sola yaslama 13

14 Level of education Literacy Long term memory Mainstream education Manifestation Matching Memory aids Memory system Mental representation Metalingual awareness Mind maps Minimum Monolingual / monolingualism Morphology Mother tongue Multi-cognitive Multilingual / monolingualism Multiple choice Multi-sensory Non-word Non-word decoding Offline Online Optical Character Recognition (OCR) Orthography Overlays Passive vocabulary Eğitim düzeyi Okuma-yazma Uzun süreli bellek Kaynaştırma eğitimi Emare Eşleştirme Hafıza destekcileri Bellek Zihinsel Kavrama Üstdil farkındalığı Zihin haritaları Asgari Tek dilli / tek dillilik Biçimbilim Ana dili Çok-bilişsel Çokdilli / çokdillilik Çoktan seçmeli Çoklu-duyusal Sözcük olmayan Anlamsız sözcük okuma Çevrimdışı Çevrimiçi Optik Karakter Tanıma yazım kuralları Asetat Edilgen sözcük bilgisi 14

15 Pen hand grip Perceptive system Phonetics Phonological conciousness Phonology Plain English Plurilingual / plurilingualism Pragmatics Processing Ragged right edge Receptive language Receptive vocabulary Recognise left/right Recording Reflection Screen reader Self confidence Self esteem Sensory perception Sequential ordering system Short term memory Software Space Spacial Spacial ordering system Special Educational Needs (SEN) Specific Learning Difficulty (SPLD) Kalemi tutma Algı sistemi Sesbilgisi Sesbilimsel (Fonolojik) farkındalık Sesbilim Sade İngilizce Çoğul dilli / çoğul dillilik Edimbilim (Pragmatik) İşlemleme Solda düzenli Alıcı dil Algısal sözcük dağarcığı Sağı solu ayırt etme Kayıt, Ses kaydı Yansıtma Ekran okuyucu Özgüven Özsaygı Duyusal algı Ardışık düzenleme sistemi Kısa süreli bellek Yazılım Mekan Uzamsal Uzamsal düzenleme sistemi Özel Eğitim Gereksinimi(ÖEG) Özel Öğrenme Güçlüğü (ÖÖG) 15

16 Speech to Text Spelling Subtractive bilingualism Syntax Tactile Team work Text to Speech (TTS) Total physical response (TPR) Transcoding Type of education Typeface Visual disturbance of print Wide Range Intelligence Test (WRIT) Word processor Working memory Konuşmadan metne Yazım. Heceleme. İmla Çıkarmalı ikidillilik Sözdizimi Dokunsal Ekip çalışması Metinden Konuşmaya Tüm fiziksel tepki yöntemi Dönüştürme Eğitim türü Yazı karakteri Baskının görsel bozukluğu Geniş Kapsamlı Zeka Testi Kelime işlemcisi İşler bellek 11.2 Ebeveyn Görüşü Sesimi Duyan Var Mı? Sesimi duyan var mı? Bu cümleyi ilk duyduğumda Gölcük te büyük bir deprem olmuştu. Tüm manşetlerde bu cümle yer alıyordu, Sesimi Duyan Var mı? Bana göre; kurtuluşa ümit, kurtuluşa çare, kurtuluşa yardım vardı bu sözde. Yıllar sonra 2009 da böyle bir depremdi bizim yaşadığımız. Biricik oğlumuza, henüz kimsenin tam olarak bilmediği bir teşhis konuldu. Disleksi-özel öğrenme güçlüğü-özgül öğrenme güçlüğü gibi tabirler kullanılıyordu. Bir sürü test sonucu bir dosya içinde elimize verildiğinde aynı cümle geçti içimden, sesimi duyan var mı?. Bir enkazın altında kalmıştım sanki. Oğluma bunca testin neden yapıldığını, sonrasında neler yaşayacağını, kimden yardım alacağımızı, okul hayatında her şeyin çok zor olacağını nasıl anlatacaktım? Nereden başlayacaktım? 16

17 Doktorumuz özel eğitimin yararlı olacağını, dikkatini toplamasına yardım edecek birkaç ilaç adını ve ömür boyunca bununla yaşayacağımızı söyleyerek gönderdi bizi. Artık disleksi ile baş başaydık. Bilgisayar başında, neredeyse birbirinin aynı açıklamaları okumaktan başka yapacak bir şeyim yoktu. Çevremizde kimse disleksiyi bilmiyordu. Öğretmen olmama rağmen ben bile birkaç kez duyduğum bu kelimeye yabancıydım. Çevremizde; oğlunun bir şeyi yok, çok evhamlısın, deli mi bu çocuk canım diyen insanlar bile oldu. Okulda hiç kimsenin disleksiyi bilmemesi ne kadar ilginçti. Oysa 16 yıllık meslek hayatım boyunca bu problemi yaşayan birçok öğrenci ile karşılaşmıştım. Ve yine ben; haylazlık yaptıklarını, düzenli çalışmadıklarını ve daha gayretli olmalarını söylemiştim ailelerine. Şimdi bu suçluluk duygusuyla yüküm daha da ağırlaşmıştı. En kısa zamanda bir şeyler yapmalıydım. Bir öğretmen ve anne olarak disleksik çocuklara yardımcı olmalıydım. Araştırdım, okudum okudum Çabalarım sonuç vermişti, sesimi duyanlar oldu. Denizli Disleksi Derneği nin verdiği eğitimlere katıldım. Orada benim gibi çocukları olan arkadaş ve meslektaşlarım oldu. Çok yararlı bilgiler edindim. Kendi okulumda ve oğlumun okulundaki meslektaşlarıma bu konuda seminerler verdim. Yılmamam gerektiğini ve enerjimi doğru kullanmam gerektiğini fark ettim. Artık sınıfımdaki öğrencilerime ve oğluma her anlamda daha farklı yaklaşıyorum. Bir öğrencime disleksi tanısı konuldu. Ailesini ben yönlendirdim. Bu bile bana göre bir başarıydı. Ailesi çocuklarını suçlamaktan vazgeçti. İzlettiğim kısa film ve açıklamalarım onları rahatlattı, fakat hepimiz gibi onların da kaygıları devam ediyor. Çünkü ileride bu konuyu bilmeyen öğretmenlerle karşılaşacaklarının farkındalar. Her şeye rağmen yalnız olmadıklarını ve çocuklarının bir suçu olmadığını biliyorlar ve artık daha mutlular. Oğluma gelirsek, o sorununun farkında. Bu konuyu her zaman konuşuyoruz. Birbirimize karşı saygılı, sabırlı ve hepsinden önce sevgiyle yaklaşıyoruz. Onu anladığımızı bilmek, ona çok iyi geliyor. Okul başarısı iyi sayılır. Bazı derslerde sıkıntılar yaşasak da sabırla çalışıyoruz. Öğretmenleriyle sürekli iletişim halindeyiz. Öğretmenleri de disleksi konusunu bildikleri için bize her türlü konuda destek oluyorlar. Gelecek ile ilgili bizim de kaygılarımız var ve hep olacak. Çünkü eğitim sistemimiz bu konuya hala çok yabancı. İyi niyetli ve gayretli çalışmalarla bir araya gelerek sesimizi daha çok duyurmalı ve çocuklarımızın hakları konusunda yeterli düzenleme ve çalışmalar için iş birliği içinde olmalıyız. Katıldığım eğitimlerden birinin sonunda oğlum karşıma geçti ve bana şu soruyu sordu, anneciğim ilacım bulunmuş mu? O an yaşadığım çaresizlik duygusunu size anlatamam. Ona bunun ilacının çok çalışmak, sabır ve sevgi olduğunu söylediğimde, yüzünde beliren ifadeyi asla unutamam. Paylaştıkça çoğalan şeydir sevgi. Paylaştıkça çoğalıp, ilaç olacağız çocuklarımıza. Sabır ve sevgimizle her şey daha güzel olacak. 17

18 Ben 24 yıldır İngilizce öğretmeni olarak çalışan bir anneyim. Üniversite öğrencisi olan oğluma Disleksi teşhisi konulunca bu konuyla ilgilenmeye başladım. İlköğretimi çocuk psikolojisine çok önem verilen bir özel okulda okumasına ve değişik aralarla psikiyatristlere başvurarak bu farklılığın nedenini anlamaya çalışmamıza rağmen 21 yaşına kadar bir sonuç alamadık. Bir ara 'Özel Öğretim' konulu bir mesleki seminerde bu konuya da kısaca yer verildi. Üzerine gidip araştırınca bu sonuca ulaştık. Bu konuda ilköğretimde çalışan öğretmenlerin daha iyi bilgilendirilmesi gerekir diye düşünüyorum. Şimdiye kadar sınıflarımda çok zeki olduğu ve dersteki katılımı çok iyi olduğu halde defter tutmayan ve derslerdeki başarısını yazılı sınavlarda gösteremeyen öğrencilerin disleksik bireyler olabileceği düşüncesi çok ilginç. Oğlumun 21 yaşındayken Disleksi olduğunu öğrendik. Bebekliğinden itibaren çok erken ve düzgün konuşmaya başlaması, tüm temel alışkanlıklarını çok kısa sürede kazanması bize zeki bir insan olduğunu düşündürdü. Ancak ilkokula başladığı zaman daha ilk günlerden anormallikler başladı. Çünkü oğlum yazı yazmayı reddetti. Ne yazık ki öğretmeni, rehberlik servisi ve bizim çabalarımız tam olarak sonuç bulmadı. Ama kısa sürede okumaya geçmesi bize moral oldu. Bu arada Matematikte işlemleri aklından yapıp, sadece sonucu yazmakta ısrar etmesi neredeyse lise yıllarına kadar devam etti. İlköğretim ve lise yıllarında bütün öğretmenleri dersteki durumundan övgüyle bahsederken sınav sonuçları aynı oranda iyi değildi. Lise ve üniversite sınavlarına hazırlanırken hemen hemen hiçbir deneme sınavını zamanında tamamlayamadı. Liseyi özel bir fen lisesinde tamamladı. Bu yıllar içinde pek çok açıdan yaşıtlarından farklı olduğunu gözledik. Belgesellerde izlediklerini bir kayıt cihazı gibi aklında tutarken haftanın günlerini öğrenemiyordu, öğle yemeğinde ne yediğini söyleyemiyordu. İlgi alanlarına tutkuyla bağlanıp çok zaman harcıyordu. Çocukluğu sırasında tutkuyla bağlı olduğu çizgi filmleri zaman zaman İngilizce seslendirmeyle izlemesini sağladık. Ergenlik süresinde en büyük ilgi alanlarından birisi film izlemekti. Sinemada olduğu gibi evde de izlediği filmleri orijinal seslendirmesiyle izliyordu. Bunun İngilizce düzeyini çok geliştirdiğini gördük. Aynı yıllarda Japon çizgi sinema sanatına (Anime) ilgi duymaya başladı. Bunları İngilizce alt yazılı Japonca olarak izlerken bir süre sonra Japonca öğrenmeye başladığını fark ettik. 16 yaşında Japonya ya üç haftalık dil kursuna gitti. Üniversitede de Japonca derslerine devam etti. Şu anda iyi derecede Japonca biliyor. Liseden sonra yüzde elli burslu olarak Xxxx Üniversitesi Zzzz Mühendisliğine başladı. Yeterlik sınavında başarılı olarak İngilizce hazırlığı atladı. Ancak çok isteyerek severek girdiği bölümünün derslerini başarmakta çok zorlanıyor. Sık sık kendisini iyi hissettiği derslerde başarısız olarak hayal kırıklığına uğruyor. Üç yılını doldurmasına rağmen daha çok az kredi tamamlayabildi. Dinleyerek daha iyi anlayabildiğini düşünerek MIT gibi yabancı üniversitelerin derslerini internet üzerinden izlemeyi denedi. Bu disleksik olduğunu öğrenmeden önce kendi kendisine bulduğu bir çözümdü. Ancak konular tam örtüşmediği için beklenen başarıyı sağlamadı. Bu arada üst üste gelen akademik başarısızlığın nedeni araştırılırken Disleksi tanısı kondu. Zaten okuyarak değil dinleyerek daha iyi anladığını, düşündüklerini de yazıyla değil sözel olarak daha iyi ifade ettiğini fark etmiştik. Severek girdiği bölümünde eğer gerekli koşullar sağlanırsa başarılı olabileceğine eminim. Bu tür öğrenciler için kendi hocalarının hazırladığı ders sunumları gibi görsel işitsel kaynakların ulaşılabilir olması, ayrıca 18

19 bazı derslerde yazılı sınav yerine hazırlanan sunumlarla değerlendirme hakkı verilmesi büyük ölçüde sorunu çözecektir. Duygusal Açıdan Bakınca Oğlum 0-6 yaş döneminde çok neşeli, hayat dolu bir çocuktu. Ancak okula başlar başlamaz yazı yazmayı reddetmesiyle birlikte sorunlarımız başladı. Öğretmeni okulda Babası ve ben evde her yolu deneyerek yazma alıştırmaları yaptırmaya çalışıyorduk. Ama yapabildiği beklenenin ancak onda biriydi. Bir keresinde öğretmenine Beni okuma yazma esiriniz zannediyorsunuz demişti. O günlerde Özel Öğrenme Güçlüğü hakkında hiç bilgimiz yoktu. Biz bu olayı iç disiplininin düşük oluşuna, yeterince sorumluluk duygusu kazandıramamış olmamıza bağlıyorduk. Öğretmeni ve rehberlik servisinin yorumu ise mükemmeliyetçi olduğu için kendi yaptıklarını beğenmiyor ve kötü yapmaktansa hiç yapmamayı tercih ediyor, şeklindeydi. Evde biz ilgilenmezsek hiç yazı yazmıyor, birlikte her ders çalışma seansımız bir işkenceye dönüyordu. Böylece ilk sürtüşmelerimiz başlamıştı. Bu kadar direnmeyi hiç anlıyamıyorduk. Hatta bize inat yaptığını düşünüyorduk. İlerleyen yıllarda bu sürtüşmeler artarak devam etti. İlköğretim ve lise hayatı boyunca hep dersi derste dinleyerek öğrendi. Evde hemen hemen hiç tekrar çalışması yapmadı. Öğretmenleri derslerdeki katılımından ve farklı yorumlarından övgüyle bahsederken zaman zaman dalıp gittiğinden şikayet ediyorlardı. Sık sık çok akıllı ama hiç tekrar yapmıyor, diye eleştiriyorlardı. Dersleri konusundaki sürtüşmelerimiz ergenlik dönemini çok daha ağır atlatmasına neden oldu. 8. Sınıf ve Lise son da sınavlara hazırlanırken yapısına hiç uymayan yarış sistemi yüzünden ciddi zorluklar yaşadı. Bu nedenle dönem dönem psikiyatristlerden yardım almak zorunda kaldık. Her zaman çok güzel hayalleri planları olmasına rağmen onları bir türlü hayata geçiremiyor. Kendi istediği konularda çok istikrarlı ve başarılı olabilirken sorumluluklarını yerine getirmekte çok zayıf kalıyordu. Lise birinci sınıfta büyük bir istekle tango dans kursuna gitti. O günden sonra da yaş ortalaması kendisinden çok büyük bir grupla her fırsatta tango gecelerine katılıyor. Ancak sorumlulukları konusunda onu yönlendirmek için yaptığımız bütün konuşmaların sonu tartışmayla bitiyordu. Sonuçta hepimiz çok üzülüyorduk. Üniversite yıllarına gelince akademik başarı çok daha büyük sorun oldu. Üstüste gelen başarısızlıklar nedeniyle ciddi şekilde ümitsizliğe kapılmıştık. Bölümünü seviyor ve değiştirmek istemiyor. Kendisini iyi hissettiği derslerde bile başarısız sonuçlar alarak çaresizliğe kapılıyor. Tam bu durumdayken özel öğrenme güçlüğünü düşünüp araştırmaya başladık. Profesyonel yardım aldık. Kısa sürede Disleksi tanısı kondu. Bunu duyunca biraz rahatladık. Çünkü oğlumuzun farklı olduğunu görüyor ama bu farklılığın ne olduğunu anlıyamıyorduk. Şimdi içimizde bir ümit var. Kendisine uyan koşulları bulduğunda başarabileceğini biliyoruz. Yabancı Dil Öğrenme Açısından Bakınca Neredeyse bebekliğinden itibaren çizgi film izlemek büyük tutkusuydu. İzlerken o kadar kendisini kaptırıyordu ki sanki dış dünyayla bağlantısı kopuyordu. Farklı aktivitelere yönlendirmek için değişik zamanlarda onu Basketbol, Voleybol, Jimnastik, Yüzme kurslarına yazdırdım ama hep bir süre devam edip bıraktı. Futbola zaten hiç ilgi duymadı. Oyuncaklarıyla da uzun süre ilgilenmiyordu. Tercihi hep çizgi film izlemek oluyordu. O zaman dil öğrenmesine faydası olur düşüncesiyle zaman zaman orijinal seslendirmeyle izlemesini sağladık. İlerleyen zamanlarda çizgi film merakına sinema, belgesellerve 19

20 animeler eklendi. Orijinal seslendirmeyi her zaman tercih etti ve bu da dil öğrenmesine büyük katkı sağladı. İlköğretim yıllarında İngilizce derslerinde işledikleri konuları tekrar edip pekiştirmek amacıyla zaman zaman birlikte çalışmayı denedik. Ancak benim basitten zora belli bir düzen içindeki anlatımımı o hiçbir zaman kabul etmedi. Her zaman önce konunun bütününü görmek istiyor, daha sonra konuyla ilgili ayrıntılara yönelik birkaç soru sorup, anladım diyerek dersi sonlandırıyordu. Hiçbir zaman gramer kurallarını ezberlemek için uğraşmadı. Bu arada ilköğretim yıllarında okulunda Kanadalı bir İngilizce öğretmeni vardı. Onunla çok iyi anlaşıyordu. Tüm sosyal aktivitelerde onunla birlikte çalışıyordu. Bir yıl birlikte fotoğrafçılık klübünde çalıştı. Bu öğretmeniyle öğrendiği dili pratik etme şansını yakaladı. Lise yıllarında İngilizce dersleri büyük sıklıkla sunumlarla geçiyordu. Bu sunumlarda Kokteyller, Şarap Yapımı, Şarap Tadımı gibi ilgi duyduğu konularda araştırma yapıp arkadaşlarına sunmak ona keyif veriyordu. Üniversiteye başlarken İngilizce Yeterlik Sınavını kolaylıkla başarıp, sınıf atladı. Japonca öğrenmesine gelince Anime lerle başlayan öğrenme sürecini İzmir de iki aylık Japonca kursuyla destekledik. Burada da öğretmeniyle çok iyi bir iletişim kurdu. İzmir de yaşayan Japon arkadaşları oldu. Aynı yıl içinde üç haftalığına Japonya da dil kursuna gidip geldi. Daha sonra üniversitede iki yıl boyunca Japonca derslerine katıldı. Japon öğretmeni tarafından telaffuzu açısından sürekli övgüler aldı. Ancak artık kendi seviyesinde başka öğrenci olmadığı için yeni sınıf açılamıyor. İzlediği filmler sayesinde hem dilini çok geliştirdi hem de Japon kültürünü tanıdı. Bu arada Japon değişim öğrencileriyle arkadaşlık yaparak pratiğini çok geliştirdi. Şu anda okuduğu üniversitede Japonca kulübü kurmaya çalışıyor. Sonuç olarak oğlumun hem dil öğrenirken hem de kendi alan derslerinde klasik öğrenme yöntemlerini benimseymediğini üzülerek gördük. İstese de mantığını kullanarak zihnini bir konuya yönlendiremediğini, kuru bilgiyi hiçbir şekilde kayda geçiremediğini, dinleyerek- izleyerek ve öğrendiği bilgiyi kullanıp, yaşayarak kalıcı hale getirebildiğini gözlüyoruz Biri görsel, biri kinestetik Oğlumun 1. sınıfa başlamasıyla bizim çaresizlik dönemimiz başladı. öğretmenimiz çok iyi bir bayandı ve bütün sınıfın okumayı sökmesine rağmen benim oğlumun okuyamadığını ödevlerini yapmadığını bir çözüm bulmamız gerektiğini söyledi. Kızımda hiperaktivite problemi yaşadığımız için zaten psikiyatristlerle irtibatımız vardı. hemen oğlumu da götürdüm. testler yapıldı. Özel öğrenme güçlüğü çıktı. matematisel zekası 130, dilsel zekası 110 bu kadar fark olursa çocuk tabii problem yaşar dedi. o günden itibaren çözüm arayışlarına başladım. Disleksinin tedavi edilemediğini öğrenince başmdan kaynar sular aktı. fakat incelemelerim sırasında ben de de disleksi olduğunu normal bir insanın 10 dakikada yapacağı işe 1 saat vakit harcayarak bu problemden akademik olarak zarar görmediğimi anladım. İngilizce kelime ezberleme problemimi kitaplardaki okuma parçalarını defalarca okuyarak bilinçaltıma yerleştirmişim. ancak, çok iyi öğrendiğim bütün soruları çözdüğüm 20

21 konuları dahi işim bittiği anda hiç görmemiş gibi unuttuğumun farkına vardım. bu da disleksinin bir özelliği olabilir.(ortak özellik değil bir akrabamız disleksi problemi yaşıyor. resimsel hafızama kaydediyorum ve bir daha unutmuyorum ama öğrenmem uzun sürüyor dedi.) Ben disleksiyi öğrendikten sonra çevremi bilgilendirmeye başladım. malesef özellikle öğretmenlerin bu problemden haberi olmadığını öğrendim. gerek öğretmenlerin bilgilendiriilmesi gerekse tedavisi olmadığı iddaia edilen bu problemin çocuğuma en az zarar vermesi ve hayatını zindana çevirmemesi için ne yaparım diye düşünürken alternatif tıp(eft Emotional Freedom Technique), NLP, vasıtasıyla özgüveninin güçlendirilmesi, ben yapamam düşüncesinden kurtulması, başarabilirim inancının tekrar yerleştirlmesi.. gibi konularda yararlanırken kaliteli bir öğretmenden özel ders almasını sağlayarak hem akademik olarak arkadaşlarına yetişmesine hem de notlarının makul bir seviyeye yükselmesine destek olduk. Okuma ve yazma problemi tamamen çözüldü. Ancak 8. sınıfı bitirmesine rağmen okuma alışkanlığı kazanamadı. Okumadıkça kelime bilgisi gelişmiyor. neden okunur ki diye soruyor. Bu sene hazırlığa göndererek başarıyı tatmasını umut ediyorum. bilmesine rağmen ben yapamam inancıyla hakettiği notu alamıyor ve inancı pekişiyor. Başarma isteği oluşturmamız gerekiyor. Ben bu çocuklara haksızlık yapıldığını düşünüyorum. Umarım bu projeden sonra disleksinin tedavi edilebilir bir problem olduğu bu çocukların yetenekleri doğrultusunda başarılı olacakları ispat edilir Bisleksili çocuğu olan bir İngiliz ebeveyn ile yarıyapılandırılmış röportaj.çalışma Amacı: Disleksik çocuğu olan ebeveynlerin duruma bakış açıları ve tecrübelerinin paylaşımı. Röportaj Yapan ve Türkçe ye Çeviren: Sinan Mısırlı, ELT Doktora Öğrencisi, ODTÜ. 1. Lindsey, kızına disleksi tanısı koyulduğuna kaç yaşındaydı? Kızım on yaşındayken bu durum fark edildi ve teşhis konuldu. 2. Sence kızına bu teşhis konulmadan önce, kızının onu okuldaki diğer öğrencilerden bir şekilde farklı kılan davranışları var mıydı? Aslında çok da farklı değildi diğer öğrencilerden, ama beş yaşına geldiği halde okuldaki kitapları okuyamıyordu. Ayrıca, çok kısa süreli bir hafızası vardı ve sakarlıkları oluyordu. 3. Disleksi sebebiyle kızının hissettiği ve onu okul döneminde etkileyen olumsuzluklar ve/veya zorluklar nelerdi? En basit seviyedeki kitapları dahi okuyamıyordu; ki ben ona çok yardımcı olmaya çalışıyordum. Onu büyük kız kardeşleriyle kıyasladığımda, bunu okulda ona uygulanan metoda bağlıyorum aslında. En basit seviyedeki kitapları dahi okuyamıyordu; ki ben ona çok yardımcı olmaya çalışıyordum. Onu büyük kız kardeşleriyle kıyasladığımda, bunu okulda ona uygulanan metoda bağlıyorum aslında. Okulda şu flaş kartlar dan vardı (hani şu üzerinde kelimeler olan ve amacı söylenen kelimeyi öğrenmek, karışık verilen kartları sıraya sokarak cümleler yapmasını sağlayarak öğrencinin özgüvenini artırmak olan kartlar). Ben bu kartları kızıma uyguladığımda, ilerleme kaydetti. Kızıma okulda okuma öğretilen metoda bak 21

22 ve söyle *listen and say+ metodu diyorlardı. Ona bir kitap veriyorlardı ve o da resimlerine bakarak onu kelimelere döküyordu. Yazılanların resimlerle eşleşmesi umuluyordu!!!!! İlkokulda kompozisyon/hikaye yazdığında, kimse bunları okuyamıyordu, daha fenası, kızımın kendisi de bunları okuyamıyordu! Kızım aynı zamanda tembel ve *dersleri+ aksatan birisi olarak görülüyordu. Fonetik ile ilgili problemleri vardı. Lisedeyken *secondary school+, kızımın disleksi konusunda uzman birinden ücretli özel ders almasını sağladık. Okul da ayda bir grup eğitimi veriyordu, nedense bunun hiç yardımı olmadı. 4. Disleksik olmak kızında herhangi bir şekilde olumlu bir şeye yol açtı mı (hani böyle yetenekli olduğu bir alan gibi mesela)? Kızım şöyle telafi ediyordu: hangi kelimelerde daha çok zorlanma ihtimali olduğunu anlıyor ve onları ezberliyordu. Bir noktada, fotoğrafik bir hafızası vardı. (GCSEs gibi *İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda da, genellikle yaş arasındaki öğrencilerin ortaöğretim sonunda almaları gereken diploma+). Önemli sınavlar için tekrar yapmazdı, konu hakkında hiçbir şey bilmiyorsa, son anda koşuşturmanın anlamı olmadığını söylerdi. Notları gayet iyi oldu ve üniversitede Kriminoloji ve Psikoloji okudu. Üniversitenin son yılına kadar ise disleksiye uygun olan bir değerlendirilmeye tabii tutulmadı. *Son sene+ ona, tezini yazarken, yazı ve imla denetimi yapan bir programın olduğu bir bilgisayar verdiler. Genelde, birinin disleksisi varsa ve bu (resmen) söylenmişse *teşhis edilmişse+, sınavlarda ekstra zaman verilir o kişiye, ama kızıma böyle bir şey yapılmadı. Öyle düşünüyorum ki, disleksik olmak kızımı daha güçlü ve diğer insanlara kendisinin anlayışsız olmadığını kanıtlamak için daha gayretli bir insan yaptı. Aslında, öğretmenleri derdi ki, eğer kızım sınavlara sözlü olarak girseydi, fazlasıyla başarılı olabilirdi. Sonuç olarak, sözlü fikir tartışmalarında çok iyidir kızım. 5. Kızının öğretmenleri ona özel olarak bazı metotlar kullandılar mı? (mesela ona özel hazırlanmış çalışma kâğıtları yaptılar mı?) Hayır. İlkokulda, kızımın disleksik olduğu iddiamı kabul etmeye isteksizdiler. Öğretmenlere, neden kızımın hiç bir yazım hatasını düzeltmediklerini sorduğumda ise, kâğıdına bir sürü kırmızı işaret yaparak kızımı üzmek istemediklerini söylediler. (Bana göreyse, güzel bir şekilde, kızım, bir şeylerin yanlış olduğunun farkında olmuyordu böylece.) 6. Kızının özel olarak sevdiği bir öğrenme etkinliği var mıydı? (mesela resim çizmek, oyun oynamak, kes-yapıştır yapmak gibi) Kızım resim çizmeye bayılıyordu. 7. Kızının özellikle kaçındığı bir öğrenme etkinliği var mıydı? (matematik oyunları, yazım ve imla aktiviteleri gibi) Kızım matematikten nefret ediyordu ve başarısız olacağını hissettiği için yazım ve imla etkinliklerinden hoşlanmıyordu. 8. Kızın bir yabancı dil öğrenmeyi başarabildi mi? (Bana biraz anlatabilirmisin nasıl olup/olmadığını) Kızım okulda Fransızca ve İspanyolca öğrendi. Liseye geçtiğinde *secondary school+, Fransızcayı bıraktı ve İspanyolcayı aldı. Bunun sebebi bir önceki okulundaki Fransızca öğretiminin berbat olmasıydı. Onun için bir başka dil dersi almasının en iyisi olacağını düşündüm, böylece en azından diğer arkadaşlarıyla aynı seviyeden başlayabilirdi. 9. Disleksinin, kızının yabancı dil öğrenmesini nasıl etkilediğini düşünüyorsun? Kızım fonetikle ilgili problemler yaşadı ve bu yüzden derse ilgisini kaybetti. Öğretmeni de zaten onun derse düzenli olarak katılmadığını söylüyordu. 10. Bütün bu süreç boyunca kızını nasıl destekledin? Onun disleksisi için özel ders alması konusunda cesaretlendirdim. Ona değer verdiğimi ve anlaşılmaz olmadığını hissettirdim. 22

23 Sürekli olarak kendisi olması ve herhangi birisi tarafından yıldırılmış hissetmemesi için cesaretlendirdim. 11. Disleksik bir çocuğu olan bir ebeveyn nasıl hareket etmeli sence? Kaygılarınızı öğretmenlere duyurun. Israrcı olun ki uygun değerlendirme *sınav+ yapılsın, bunun bir bedeli olsa bile. Yine de bazı ailelerin bu *parasal+ bedeli karşılayamayabileceğini biliyorum. Çocuklarının başarısızlıkları üzerinde durmak yerine, çocuklarını övsünler. Yardım etmenin yollarını arasınlar. İnternete baksınlar, yardımcı olabilecek yerel dernekler arasınlar. Şimdilerde, benim kızımın zamanındakinden daha çok bilgi var disleksi hakkında. 12. Son olarak eklemek istediğin bir şey var mı Lindsey? Çocuğunuzdan asla ümidinizi kesmeyin. Sadece disleksisi var diye, bu bütün eğitimlerinin sorun olacağı anlamına gelmiyor. Panik olmayın, ben olmuştum. Çünkü doğru düzgün yazıp okuyamıyordu, bütün dersleri bundan etkilenecek ve hepsinde de başarısız olacak diye düşünmüştüm. Ne kadar da yanılmışım! *...+ içinde verilenler, röportaj yapanın eklemelerdir. (...) içinde verilenler, Lindsey in kendi kullanımıdır Disleksik Bir Öğrenci İle Disleksi Üzerine Ropörtaj ÖĞRETMEN: Kendini bize kısaca tanıtır mısın? ÖĞRENCİ: Ben 11 Yaşındayım.4.sınıfı bitirdim. ÖĞRETMEN: Disleksi ile ilgili ne anlatmak istersiniz? ÖĞRENCİ: Hayatımı zorlaştırıyor. Matematik, Türkçe ve Yabancı dil derslerinde kafam karışıyor.ama en çok Türkçe dersinde zorlanıyorum.kelimeleri çok karıştırıyorum.diğer arkadaşlarıma göre zeka bakımından daha düşük olduğumu zannediyordum.bu durum beni çok korkutuyor. ÖĞRETMEN: Disleksik olduğunuzu öğrenince ne hissettiniz? ÖĞRENCİ: Çok küçüktüm 1.sınıfa gidiyordum. İlaç içince geçer sandım. Bir şey yapamayacağımı sanıyordum sonra Yerdeki Yıldızlar filmini izledim ve disleksiyi daha iyi anladım. Yalnız olmadığımı fark etmek beni mutlu etmişti Korkularım azaldı. Benim öğretmenim de arkadaşlarıma bu filmi izletti, onlarda benim durumumu daha iyi anladılar. Disleksi olduğum için bazen mutlu oluyorum ama bazen kafam karışıyor. ÖĞRETMEN: Disleksi sana ne öğretti? ÖĞRENCİ: Benim için hayatın zor geçeceğini öğretti. Yalnız olmadığımı anladım. Düzenli ve çok çalışırsam, sorunların üstesinden gelebileceğimi öğretti bana. ÖĞRETMEN: Disleksiden şikâyetin nedir? ÖĞRENCİ: Ödevler beni çok yoruyor. Dinlenmek için az zamanım var. Çünkü çok tekrar yapmam gerekiyor. Bazen arkadaşlarım beni anlamıyor ve dışlıyorlar, yalnız kalıyorum. Sesli okumayı sevmiyorum. Yazı yazarken elim ağrıyor ve çok hata yapıyorum. s ve z k ve g f ve k harflerini karıştırıyorum. Örneğin: fil yazacağıma vil yazıyorum. Problem çözmek tam bir işkence, kafam çok karışıyor. Hangi işlemi yapacağımı bilemiyorum. Yabancı dil öğrenemiyorum. İngilizce harfleri, okumak ve yazmakta zorlanıyorum. 23

24 ÖĞRETMEN: Disleksili diğer arkadaşlarına ne tavsiye edebilirsiniz? ÖĞRENCİ: Anne ve babalarıyla konuşmalılar. Öğretmenlerini iyi dinlemeliler, onların tavsiyelerine uymalılar. Sabırlı olmaları gerektiğini söyleyebilirim. ÖĞRETMEN: Gelecekle ilgili ne gibi hayallerin var? ÖĞRENCİ: Ben insanlar için bir şeyler yapmak istiyorum. Ünlü olmak istiyorum. Değişik tasarımlar yapmayı ve yeni şeyler tasarlayıp yaratmayı seviyorum. Daha önce hiç yapılmamış bilgisayar oyunları yapmak istiyorum. Mutlu olmak istiyorum. Herkesin beni anlamasını istiyorum inci Sınıfta disleksi tanı koyulan bir öğrenciyle röportaj[1] Röportajı yapan: Ortaokul yabancı dil öğretmenleri 1. Disleksi senin için ne demek? Eğitimimin önünde bir zorluk demek. 2. Ne zaman disleksi ile ilgili zorluklar yaşamaya başladın veya kaç yaşında bunu fark ettin? 8. sınıfta kendim fark ettim, anneme söyledim. Sonra sınıf öğretmenime söyledik. Sınıf öğretmenim bizi doktora yönlendirdi. 3. Disleksi olduğunu öğrenince nasıl hissettin? Disleksi utanmama sebep oluyor çünkü belli yaştasın, ama okuma bilmediğini sanıyorlar. Okurken kelimeleri toparlayamıyorum, kafam karışıyor, her şey birbirine giriyor. Başkaları disleksi olduğunu, bunları yaşadığını bilmediği için onların gözünde aptal duruma düşmek istemiyorsun. 4. Ne tür zorluklar yaşadın? Evde ve özel hayatımda zorluk yaşamadım. Yalnız eğitim hayatımda sıkıntı çekiyorum. 5. Ne tür bir destek gördün? Ailem beni doktora götürdü ve teşhis koyuldu. Ama doktordan sadece anlayış göstermek konusunda destek gördüm. Doktor üç test yaptı. Ama testlerin sonuçlarını almak için başka bir hastaneye gitmem gerekti. Disleksimi düzeltmek, dikkatimi toplamamı kolaylaştırmak için Tarih kitaplar verdi. 6. Genel olarak gördüğün destekten memnun kaldın mı? Verilen destek yetersizdi. Kesinlikle memnum kalmadım. 7. Sen nasıl bir destek görmeyi isterdin? Disleksi ile ilgili okullarda programlar olabilir. Daha fazla çalışmalar yapılabilir. 24

25 8. Hâlâ destek alıyor musun? Destek diyemem ama onunla yaşamayı bir biçimde öğretmeye çalışıyorlar. Sen de öğreniyorsun o ya da bu biçimde. 9. Geleceği düşündüğünde disleksi ile ilgili endişe veya korku taşıyor musun? Hayır. Çok sevdiğim bir arkadaşımda da disleksi olduğunu öğrendim. Benim gibi birini tanımak beni rahatlattı. Artık daha iyi hissediyorum. 10. Disleksi konusunda Türkiye deki insanlara seslenebilseydin ne söylerdin onlara? Seslenebilseydim onlara şunu söylemek isterdim: Lütfen bu dar kafaları bir kenara bırakın. Disleksiyi bir çeşit hastalık olarak görün. Disleksi olmak bizim elimizde değil ki. Bizi dışlamayın. Bize aptalmışız gibi davranmayın derdim. 11. Türkiye de disleksi konusunda için neler yapılmasını isterdin? Türkiye de şu anda bu konuda yapılan hiçbir şey yok maalesef. Amerika daki okullarda disleksilere özel tasarlanmış programlar var. Dersleri disleksi eğitimi almış öğretmenlerle öğreniyorsunuz. Öğretmenler, öğrenciye daha uzun vakit ayırabiliyor, kitapları okuyor, öğrenciyle birebir çalışıyorlar ama Türkiye de böyle bir imkân yok. Almanca Öğretmeni: Gaye KULA Öğrenci sene başında ne yazık ki durumu hakkında okula hiç bilgi vermedi. Bu nedenle sınıf içerisindeki alıngan tavırlarını anlamak bizim içim zordu. Öğrencinin genellikle dersten kopuk hatta hayal alemine dalıyormuş gibi bir görüntüsü vardı. Sorduğunuz neredeyse tüm sorulara sözlü olarak cevap verebiliyordu. Ama ödev yapmıyor, sınıfta yazı yazmıyordu. Tahtaya kaldırdığımızda cevabı tahtaya yazması gibi bir durum asla mümkün değildi. Notları kötüye gidiyordu. Ben kendisine sınavlara çalışmıyor diye biraz kızıyordum. Çok kibar, iyi niyetli, kesinlikle sevimli bir öğrenciydi. Öğrencinin durumunu 1. dönemin sonlarında öğrendik. Kimsenin bunu bilmesini ve bu konuda konuşmasını istemiyordu. Çok hassastı bu konuda. Disleksi ile ilgili olarak yeterince yardım alamadığı görülüyordu. Sene sonuna doğru notları iyice düştü, rehberlik birimiyle yapılan çalışmalar sonucunda öğrencinin güzel sanatlar üzerine bir okula gitmesinin daha doğru olduğuna karar verildi. Tesadüfen derste yapmış olduğu resimleri gördüğümüzde öğrencinin güzel sanatlarla ilgili bir okuluna gitmesinin kendisi için kesinlikle daha iyi olacağına şube kurul toplantısında karar verildi. Kendisiyle bu konuda röportaj yapılmasına adının kesinlikle geçmemesi, röportajın yüz yüze yapılmaması şartıyla kabul etti. Bu tavrı disleksi olduğu için hâlâ utandığını göstermektedir. İngilizce Öğretmeni: Sharon Barrett 25

26 Röportajı yaptığımız kız öğrencimiz 2011 yılında benim derslerime katıldı. Ancak bu sınıfla ile dersim haftada sadece bir saatti ve bu da, elbette, bir öğrenciye tanıyamayacak kadar az bir zamandı. Bu öğrencimiz okulumuza geç kayıt oldu. Bu nedenle derslerinde diğer öğrencilere göre geri kaldı. Öğrencinin dalgın olduğunu, derslerine dikkatini veremediğini gözlemledim. Başlarda nadiren de olsa dersleriyle ilgili az da olsa çabaladığını gördüm fakat kısa zamanda çabalamayı bıraktı. Önceleri okula geç başlamadığı için derslerinde zorlandığını düşündüm. Zamanla sorunun sadece yabancı dil öğrenmekle ilgili olmadığını, derslerde sıkıldığını anladım. Yabancı dil öğrenmek kolay değil. Normal bir öğrenci bile derslere geç başlamadığında sınıfın geri kalanına yetişmekte zorlanıyor. Ne yazık ki öğrencinin durumunu ben fark edemedim. Dersleri iyice kötüye gidince öğrenci ailesiyle birlikte rehber öğretmenleri durumu açıkladı. Durumu öğrenildikten sonra öğrenci kendisi için daha iyi olacağı düşünülerek başka bir okula sevk edildi. [1] Gizli kalmasını istediği için öğrencimizin ismini vermiyoruz Öğretmen Görüşü Üç öğrencimden söz edeceğim Ceren, Vildan ve Mehmet birinci sınıfa, okul tarafından zorla getirtilen öğrencilerdi. Okula bir ay geç başlamışlardı. Ceren, nine ve dedesiyle yaşayan, anne ve babası ayrılmış, bakımsız, zayıf fakat özgüvenli bir öğrenciydi. Vildan, anne babası okuma yazma bilmeyen, beş kardeşten ikincisiydi. Annesi zaman zaman dilencilik yapmaya çıkarken, Vildan'da evde bırakılan kardeşlere bakan ve öyle günlerde okula gelemeyen öğrencimdi. Mehmet ise anne babasıyla yaşayan, okula velisinin isteğiyle bir yıl geç başlayan öğrencimdi. Bir yıl geç başlamasına rağmen annesi o yıl da okula göndermek istemiyordu. Mehmet'in hala kakasını altına yaptığını bu yüzden okula gelmesini istemediğini söylemişti. Bu öğrenciler okula başladıklarında, biz okuma yazma müfredatına göre, gereken 3 harfi (e,l,a) ve bununla yapılabilecek, hece, kelime ve cümle çalışmalarını yapıyorduk. Ceren, daha ilk günden dersle ilgili sorduğum sorulara parmak kaldırıyor, yanlış cevaplar vermesine rağmen ısrarla parmağını kaldırmaya devam ediyordu. Bu benim çok hoşuma gidiyordu. İlk bir hafta sonunda Ceren bu üç harfi ve birleştirmelerini öğrenmiş yapıyordu. Diğer derslerde de katılımcı olmasına rağmen matematik derslerinde Ceren sınıfta yokmuş gibi davranıyordu. İlk konularımız geometrik şekillerdi. Sadece isimlerini öğrenmeleri yeterliydi. Ama bu isimler (kareye-dikdörtgen, daireye -silindir gibi) sürekli karışıyordu. Aritmetik kısmında işler iyice zorlaştı. Sayıları tanımakta zorlanıyor, bazı rakamları (2-3-7 gibi) ters yazabiliyordu. Toplama çıkarma işlemlerinde parmaklarıyla basit 26

27 hesapları yapabiliyor, ancak aynı işlemi zihinden yapamıyordu. Örneğin; 2+1=? 3-2=? gibi işlemleri yapamıyordu. Ailesi yani dede ve ninesi çağırmalarıma rağmen okula gelmiyor, çocuğun eksik malzemelerini almıyorlardı. Ben de açıkçası evlerine gitmeye çekiniyordum. Çünkü mahallede istenmeyen sorunlu bir aileydi. Okuma, yazmayı öğrenebilmesine rağmen matematiği öğrenememesi, oğlumda da aynı sorunu yaşadığım için ben de disleksiyi (o zamanlar diskalkuliyi bilmiyordum) çağrıştırdı. Fakat profesyonel destek alabilmesi için tek başıma işe koyulmanın doğru olup olmadığına karar veremedim. Sınıfta elimden geleni yapmaya çalıştım ama evden tekrar boş olarak bana döndü. Böylelikle 1. sınıfı bitirdik.2. sınıfa başladığımızda Ceren 'in dedesinin bir adamı yaralamış olması nedeniyle mahalleden taşınmış olduklarını öğrendim. Fakat o yıl Ceren 'in başka bir okuldan nakli de istenmedi. Ceren birgün mahallede oturan akrabalarını ziyarete geldiğinde, sınıftan gördüğü arkadaşlarına okula gitmediğini söylemiş. Biz 3. sınıfa başladığımızda Ceren 'in naklinin başka bir okula alındığını öğrendim. O, ikinci sınıftan devam edecekti. Biz 3.sınıftayken Ceren yine birgün bir akrabalarının cenazesine katılmak için ninesiyle mahalleye ve oradan da okula gelmişti. Hemen sarıldık ve sınıfa gelmesini istedim. Sınıfta ona okuma yaptırdım, çok gerilemişti. Yazısı kötülemiş, matematik bilgisi yok gibiydi. Ceren için çok üzüldüm. Kendimi de bu konuda suçladım. Disleksi ile ilgili yeterli donanıma sahip olsam belki onun için birşeyler yapabilir miydim? Ama ailesinin (anne, baba, dede nine) sahip çıkmadığı bir çocuğa ne kadar fazla yardım edebilirim ki? gibi sorular hala aklımı kurcalıyor. Ailesinin var ama yok olması, disleksiyi hiç duymamış öğretmenlerden eğitimine devam edebilmesi ne kadar sürebilir ki? Ceren kaybedilmiş bir çocuk olsun istemiyorum. Şimdi de Vildan'ı anlatmak istiyorum. Vildan aynı zamanda Ceren'in akrabası. O da ailesi sorunlu bir öğrenci. Okula gelen bir ağabeyi var. Başka da okuma yazma öğrenmesinde yardımcı olabilecek kimse yoktu. Vildan okuma yazmayı sene sonuna doğru öğrendi. Yazısı bozuktu. Matematik hiç yoktu. Özgüveni hiç olmadığı için diğer öğrencilere zarar vererek veya küfür ederek dikkat çekmeye çalışırdı. Birinci sınıfın sonunda okuma bayramı düzenledik. Vildan önce eğlenceye gelmedi ancak etrafımızda dönüp duruyordu. Onu da zorla eğlenceye aldık. Vildan müzikle uyumlu çok güzel dans ediyordu. Böyle bir müzik kulağı ve ritm duygusu ben de yine disleksiyi çağrıştırdı. Bu yönüyle onu hep öne çıkarmaya çalıştım. 3.sınıfa kadar olumsuz davranışlar düzelmesine rağmen, okul başarısında hiçbir artış gözlemleyemedim. Hep sadece okuma yazma bilen bir öğrenci olarak kaldı. Fakat müzik derslerinde ve dans konusunda çok özgüvenliydi. Yine ebeveynleri yaşayan ama olmayan bir çocuk karşımdaydı. Vildan fizik olarak da, müzik kulağıyla da çok iyi bir dansçı olabilecekken ilgisiz aile yüzünden yok olmaya yüz tutacak. Çünkü dansçılık, ilgi ve masraf gerektiren bir eğitim süreci. Şehirdeki özel dans merkezleri çok pahalı ve çocuğunu okula bile göndermek istemeyen bu aile böyle merkezlere asla gönderemez. Üstelik bu çocuk sanatsal açıdan yetersiz olan ilimizde nereye kadar gidebilir? Acaba bir zeka problemi var mı, yoksa herşey ilgisizlik mi, disleksi mi? Bir zeka problemi olsa böyle dans edebilir mi? diye de düşünmüyor değilim. Ama yine de bu yıl (şimdi 27

28 4.sınıfız), ailesiyle görüşüp (ki kabul edeceklerini hiç sanmıyorum), kendim bir sponsor arayarak onu bir müzik ve dans merkezine yönlendirmek için çalışacağım. Mehmet de Ceren ve Vildan'la akraba olan bir öğrencim. Bir yıl gecikmeli olrak okula başlayacak olmasına rağmen annesi tuvalete gitmediği için okula göndermek istemiyordu. Yasal olarak ise okula gelmesi gerekiyordu. Bu yüzden ve okul idaresinin ısrarıyla Mehmet 1. SınıfaVildan ve Ceren'le birlikte 1 ay gecikmeli başladı. Ancak Mehmet o yıl okula düzenli olarak gelmedi. Devamsız olduğu günler, geldiği günlerden fazlaydı. Doğal olarak o yıl hiçbirşey öğrenemedi. Biz ikinci sınıfa geçtiğimizde Mehmet'te yine okul idaresinin isteğiyle 2.sınıfa geçti. Ancak biz ikinci sınıf derslerini yaparken Mehmet çok sıkılıyor ve çevresini rahatsız ediyordu. Öğrencilerin bireysel çalışmaları sırasında ben Mehmet'le özel olarak ilgilenmeme rağmen bu yeterli olmuyordu. Bu yüzden o yıl 1. sınıf okutan arkadaşlarımdan yardım istedim ve böylelikle Mehmet 1. sınıfın derslerine katılmaya başladı. Fakat Mehmet hep bizim sınıfa gelmek istiyordu.1. dönem okumayı çözememesine rağmen 2.dönem tekrar bizim sınıfa geldi. Ben yine onunla ilgileniyordum. Annesi ise evde ders çalıştıramadığını, sürekli sokakta oyun oynadığını söylüyordu. Verdiğim ödevlerin hiçbiri yapılmadan geliyordu.2. sınıfta da çok büyük bir gelişme kaydetmden 3. sınıfa geçtik. Mehmet 3.sınıfta daha gayretliydi. Ben de disleksi konusunda biraz daha bilgiliydim. Mehmet sözel olarak anlattıklarımı anlatabiliyor, sorularıma cevap verebiliyordu. Matematik dersini çok seviyordu. Ama tabii ki ben ona 1.sınıf düzeyinde daha çok görsel içeren testler ve ödevler veriyordum. Mehmet yavaş yavaş okumaya başlamıştı. Ama yazısı satırların arasında uçuşuyordu. Dört çizgili defterin orta iki çizgisi arasına harfleri oturtabilmemiz yaklaşık 2 ay sürdü. Düz çizgili ve kareli defterleri ise hala kullanamıyordu. Mehmet okuma ve yazma çalışmalarını yapmaktan hiç hoşlanmıyor, kendisine sürekli matematik çalışması vermemi istiyordu. Fakat okumayı heceleyerek yaptığı için problemleri anlamıyordu. Aynı problemi ben okuduğumda ise anlıyor ve doğru çözüyordu. Bu izlenim onun disleksi olduğu şüphesini arttırdı. Çünkü okuma yaparken de Mehmet heceleri çoğunlukla (al-la, ku-uk gibi) ters söylüyor, ben uyarınca düzeltiyordu. Ayrıca yine d-b, s-z gibi harfleri hep karıştırıyordu. Dinlediği şeyleri sözlü olarak anlayıp, anlatıyor ama iş yazıya, okumaya gelince bitiyordu. Annesine de birgün disleksiden söz ettim. Fakat anne beni boş boş dinledi ve yardım alınabilecek hiçbir kuruma başvurmadı. Kaldı ki yaşadığımız şehirde disleksi konusunda yardımcı olabilecek kimse de pek yoktu. RAM'a gönderiyoruz, her çocuk ya normal ya da hiperaktif olarak geri geliyor. Bu güne kadar kendi okulumda RAM'a gidip de disleksi tanısıyla dönen tek bir öğrenci bile görmedim. İlimizdeki psikiyatrlarında bu konuda yeterli olmadığını, kendi oğlumun küçüklüğündeki ve yeğenimin araştırılmaları sırasında gördüm. Bu yıl 31 Mayısta Adana'da düzenlenen bir sempozyumdan haberdar oldum ve sempozyuma gittim ve orada Oğuzhan Kırdök Hocam ile tanıştım. Kendisi Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi'nde Özel Eğitim Öğretmenliği bölüm başkanı ve kendisi de disleksili. İlk defa yardım alabileceğim birisiyle tanıştığım için çok mutluydum. Bu defa da eğitim öğretim yılının sonu gelmişti. Gelecek yıl (4. sınıfta) da Mehmet için Oğuzhan Hocamla iletişim kurarak yardım alabileceğimi 28

29 umuyorum. Bu yıl içinde okuma yazma öğrenmiş olması bile herhalde iyi bir adımdır, diye düşünüyorum. Matematik alanında umarım Oğuzhan Hocam'ında desteğiyle çok daha iyi oluruz. Claire hanım, mümkün olduğunca özetleyerek öğrencilerimi anlatmaya çalıştım. Bu öğrenciler henüz hiçbir şekilde araştırılmadılar. Ben sadece kendi okuduklarım ve araştırdıklarımla disleksi olabileceklerini düşünüyorum. Çok yeterli bilgim olmadığından onlara yardım konusunda da yetersiz kaldığımı düşünüyorum. Bu çalışmaların bana, tüm öğretmenlere, ebeveynlere ve tüm çocuklarımıza bir umut ışığı olmasını içtenlikle diliyorum. F.E. sınıf öğretmeni Not: Kimliklerini gizli kalması için çocukların isimleri ve ilin ismi değiştirildi Dakikada 8 kelime Daha önce okuma güçlüğü üzerinde çalışan ve ders veren bir sınıf öğretmeni idim. Sınıfımda ve okulumda okumaya geçemeyen öğrencilere ders veriyordum. Bunu bilen yakın çevrem ve arkadaşlarımdan biri çocuğunun 1.sınıfın Şubat ayında bana gelerek öğrencimiz Mustafa 'in okuyamadığını belirtti. Mustafa Ankara'in en kaliteli kolejlerinden olan Xxx Kolejine gidiyordu. Baba işletme anne eczacı mezunu idi. Çocuklarına çok ilgililerdi. Ailenin ekonomik durumu iyi idi. Mustafa duruşu, hareketleri ve konuşması ile 1.sınıf bir öğrenciden çok 3.4. sınıf bir öğrenci gibi idi. Yani yaşına göre olgun, zeki, akıllı idi. (Bunları belirtmemin sebebi okul başarısında ailenin sosyo-ekonomik durumu, okur yazarlığı, okuduğu okul, aldığı eğitim, çevre ve zeka faktörleri etkili olduğu düşüncesi). Bana ilk geldiğinde Mustafa dakikada 8 kelime okuyabiliyordu. Benzer harflerli karıştırıyordu. ''b''harfini ''d'' şeklinde okuma gibi. Ritmik saymalarda çok kötü idi. Günleri karıştırıyor, hafta ay kavramlarını bilmiyordu... Bunları internette aratınca google bizi disleksi ile ilgili sitelere yönlendirdi. Burada sorunumuzu araştırmaya başladık ancak yeterli bir bilgiye ulaşamadık. Sonrasında Türkiye'nin çeşitli yerlerinde psikolog, psikiyatri, ve eğitim uzmanlarına danıştık. Eğitimle ilgili kurumlara bilgi almak için başvuru yaptık ama hiç bir yerden bizi tatmin edecek bilgilere ulaşamadık. Bu süreçte Mustafa çok yıprandı tabi. ''Ben hasta mıyım ki beni sürekli doktorlara (psikolog, psikiyatri...) götürüyorsunuz?'' ifadesini kullanınca artık biz bir yerlere başvurmaktan vazgeçtik ve Mustafa'ya ben haftanın 5 günü özel ders vermeye başladım. Bu süreçte Mustafa yla yaklaşık 3 ay ne yaptığımızı bilmeden çalıştık fakat daha sonra Mustafa yla çalışırken görselliğe çok fazla önem vermem gerektiğini anladım... Sonrasında zor bir süreç olsa da Mustafa şuan 2.sınıfı bitirdi ve dakika da 80 kelime okuya biliyor; daha önce yaptığı hataları örneğin kelimelere harf ekleme, çıkarma, kelime atlama vs. çok az yapıyor. Tabi Mustafa sınıf seviyesinde ve istenilen bir seviyede olmasa da bence 29

30 Mustafa'yla biz bayağı bir ilerleme kaydettik. Tabi burada bazı öğretmen arkadaşların tepkileri de oldu hatta kendi sınıf öğretmeni bile disleksi olduğuna inanmadığını ailenin gereksiz yere özel ders aldırdığını ifade etti. Halen çevremde disleksinin bir safsata olduğu düşüncesinde olan bir çok eğitimci ve veli bana bunu söylemekte. ''Sen eğitim vermesen de çocuk yıllar geçtikçe ve eğitim aldıkça okumayı öğrenecektir.'' ifadesini de çok duyuyorum. Ama ben şunu da görüyorum lise 3.sınıfın da olup okuma yazma öğrenemeyen öğrenciler... Bu açıdan DysLang projesinin önemi artıyor. İnsanlara disleksi ile ilgili yapılabilecek herşey. Disleksiyi anlatmak, disleksiyi anlamak, disleksi tanısı koymak... Doğru ve bilinçli eğitim verildiğinde her çocuk başarılı olabilir. Yeterki onları anlayabilelim Testler... Ülkemizde özel ve de resmi kurumlarda test yapmaya yetkili uzmanlardan bazılarında disleksi tanısı nasıl konulur o konuda eksiklik var. Yaşadığım bir örneği paylaşayım sizinle. ÇANAKKALE bir öğrenciye test yapılıyor. Performans IQ 155 Sözel IQ 134 çıkıyor. ama bu çocuğun raporuna sadece ÜSTÜN ZEKALI yazılıyor. Çocuğun okuma performansına bakılmadığından ve sözel IQ performans IQ arsındaki farkı ANLAMLANDIRMADIĞI için bu çocuk dislekesi olmasına rağmen aile çocuğun uyum sağlamadığından ve üstün zekalı olduğundan okuma performansının düşük olduğunu sanıyor. Bu konuda rehberlik araştırma merkezleri ve zeka testi yapaılan kişi ve kurumları bilgilendirmek gerekiyor Ölağan üstü resimleri eğitim- öğretim yılında bir öğretmenimizin dislektik öğrencisini keşfedişi Bununla başlayan süreci aktarmak istiyorum. 30

31 Bireysel resim çalışmalarında yaptığı resimler çok orijinaldi; farklıydı, yani kesinlikle birinci sınıf seviyesinde bir öğrencinin yapabileceği bir resim değildi, on yıllık öğretmenim ve her sınıfı da okuttum bugüne kadar hiçbir ilkokul öğrencisinin böyle resim yaptığını görmedim. Olağanüstü resimleri vardı; çok ince ayrıntılar, çok farklı, bir resim öğretmeni bile görse çok etkilenirdi inanıyorum. Resimleri dikkatimi çekince rehber öğretmene gösterdim, ilk gördüğünde şok oldu ve farklı bir öğrenci dedi. Sadece resme bakarak otizmin alt dalı diye düşündü. Olağanüstü bir resim yeteneği ve hayal gücü var ve onları kâğıda dökebiliyor. Olağanüstü hayal gücü derken gökyüzünde bir sürü gezegen çizebiliyor, oradaki füzeleri yapabiliyor yıldızları yapabiliyor, ayrıca kayan yıldızları yapabiliyor; çok genel bir bakış açısı var. Tek bir şey, tek bir obje Şekil 1 yapıp bırakmıyor, çok bütüncül. Çanakkale Şehitlerini Anma Haftası nda 18 Mart ta sınıfta konuyu anlatıp bir resim yapmalarını istediğim zaman bana getirdiği resim olağanüstüydü. En ince ayrıntısına kadar bayraklar, silahlar, mermiler, silahlarda süngüler, miğferler, her yerdeki o küçük nesneleri öyle bir işliyor ki incelenmesi lazım. Bence resim konusunda yoğunlaşırsa gerçekten gelecekte iyi bir ressam olur daha birinci sınıftayken böyleyse. Çok müthiş araba modelleri çiziyor. Öğrencimin okuma- yazmada farklı olduğunu e sesini vermeye başlayınca fark ettim, uyum ayları bittikten sonra Aralık ayında fark ettim. Başarılı bir çocuk, sözel olarak iyi, cevap veriyor, boyama- kesme- yapıştırma etkinliklerini yapabiliyor, ancak e sesini verdik; çocuk yapamıyor. Bir ay boyunca çocuk e yi zor yaptı. Zor yaptı derken çocuk e yi bir türlü çizemedi; aşağı bakıyor, yukarı bakıyor, sağa bakıyor, sola bakıyor e leri hep bu şekilde idi. O kadar zorlandı ki, normalde vasat dediğimiz öğrenci en geç bir haftada öğrenir, dışarıdan baktığında parlak bir öğrencinin e yi çizememesi çok enteresan, yani yapamadı gerçekten yapamadı. Ama şu anda ünlü harfleri tanıyor, ancak bir yılda ünlü harfleri öğrenebildik. Bütün harfleri resimle anlattık; mesela elmanın e si, bir ayı çizdik içine ayının a sı yazdık bunun gibi. Arkadaşlarıyla çok fazla bir arada olmuyor hatta bireysel takılıyor diyebiliriz. İstediği zaman güzel iletişim kurabiliyor ama istemediği zaman yapmıyor. Geçen yıl önceki senelerde gittiği kreşten arkadaşı olan bir öğrencimle aynı sınıfta oldukları bir arkadaşı ile çok iyiydi. Ancak çok fazla hasta oluyordu ve devamsızlığı hafta da 2-3 güne çıkabiliyordu. Bu da okul başarısını olumsuz etkiledi. Onun haricinde o eski arkadaşı ile beraberdi ama bu yıl grubun bir üyesi oldu artık. Arkadaşları ile maç yapabiliyor mesela. Benimle olan iletişimi güzel, diyaloğumuz güzel. Bu yıl daha çok sosyalleşti, geçen yıl daha bireyseldi, istediği arkadaşı ile iletişim kuruyordu. Mesela geçen gün küçük oğluma şunu anlattı; kar yağmıştı ve oğlum (4,5 yaşında bir erkek çocuğu) bizim evin çatısı var dedi oğlum terasta kartopu oynadıklarını anlatmaya çalışıyordu. Öğrencim oğluma çok komiksin bütün evlerin çatısı vardır ki dedi; 31

32 sanki büyümüş de küçülmüş gibi. Zorlandığı tek şey gerçekten okuma- yazma çalışmaları. Özel eğitime gidiyor ve orada üç öğretmeni varmış, ümitliyiz, olumlu gelişmeler var şeklinde bahsediyorlarmış. Aslında böyle bir sıkıntısı olmasa birinci olabilecek bir öğrenci. Mesela bir hikâye oku, resmini yap de sorular sor; çok güzel cevaplar verir, yorum da yapar; eş anlamlı ve zıt anlamlı kelimeleri söyleyebiliyor, derse katılmak için gayret ediyor. Tek sıkıntısı okuma-yazma. Bir süre sonra el yazısında zorlandığımızı fark ettim. Ünlüleri yazması kolay oldu onun için. Sonra bana rehberlik için geldiğinde müfettiş, p,ç,t,k sert ünsüzlerini verin dedi, ilk üç harfi yaptı ama k yı biraz girintili çıkıntılı olduğu için l gibi yazmaya başladı. Tek harekette yapılmıyor, yukarıdan aşağıya iniliyor ve sonra tekrar çıkılıyor bir anda k, e oldu. Tahtada, defterde birçok şeyi denedim ama sonra rehber öğretmenimize sordum düz yazıya geçtim, k harfi ile. Daha rahatladı sanki çocuk, üstünden bir yük kalktı gibi. Şekil 2 Annesi ona dik el yazısının olduğu hikaye kitaplarını çokça okuyormuş; yeni yıl kartı yazdırdım ben yazdım o tahtadan geçirdi çok güzel yazabilmiş, sadece simgeleri karıştırmış; Seni yılınız kutlu olsun, yeni çok seviyorum. Düz yazıyı zorlanmadan güzel yazıyor. Eğik yazıda okumada zorlanmıyor, ama yazım kısmında zorlanıyor. Yazma öğretimini ise mesela balon diyorum elli tane b yapıyoruz bir balon içine, ya da bebek. Günlük hayatından örnekler veriyorum. Sevdiklerinden örnekler veriyorum; mesela i harfinde babasının adını kullandım, n harfinde annesinin adını. Hayatından parçalar, kesitler alıyorum. dedeni seviyor musun? En sevdiğin hayvan hangisi? gibi sorulara aldığım cevaplara göre resimleri belirliyorum, küçük oyuncaklarla Şekil 3 dersi işliyorum. Kes-yapıştır, resmin içine ilgili harfi tekrarlayarak yazma ve boyama; ama kendisinin bulması önemli. Ailesi yayınevlerinin vermiş olduğu renkli, resimli ve ¼ A4 boyutunda harfleri vermiştim, evlerine asmışlar. Onlarla kodlayarak tekrar yapmış oluyor. Hayat Bilgisi, Görsel Sanatlar, Müzik ile Oyun ve Fiziki Etkinlikler derslerinde sınıfla beraber ama Türkçe ve Matematik te okumayazma çalışması yapıyor. 32

33 Okumada sabah ilk derslerde karmaşıklık yaşıyor, bakıyor mesela harfe bildiği harfleri sıralıyor, ama o gün tekrar yaptıktan sonra ikinci üçüncü derslerde kolay okuyabiliyor. Yavaş öğreniyor. İlk öğrendiği ünsüzleri daha iyi hatırlayabiliyor. m ile n yı b ile p yı karıştırabiliyor. Tekrar yaptıktan sonraki derslerde daha rahat okuyor, harfleri karıştırmıyor. Bazı dönemlerde ilgisi çok dağınık oluyor, mesela defterini getirmesini en az on kere söylüyorum ama gelmiyor; kendim gidip almak zorunda kalıyorum. Bir süre sonra toparlıyor. Öyle olduğu zamanlarda rehber öğretmeni ile görüşmelere gönderiyorum sonra toparlıyor kendisini. Evde de babasını daha çok dinliyormuş. Okulda da erkek öğrencilerle daha iyi anlaşabiliyor. Onların içinde de en çok ortak yaşantıları olduğu için kreşten arkadaşını tercih ediyor. Sıkılıyor da olabilir çünkü artık kitap okumak istiyor, arkadaşları ile okuyup yazmak istiyor. Annesine sürekli bunu soruyormuş; Ben ne zaman arkadaşlarım gibi okuyabileceğim?. Okuma- yazma ile ilgili sıkıntısı olduğunun farkında. Bir yıldır okumayazma üzerine çalışıyoruz, arkadaşlarının üç ayda yaptığını o on iki ayda zorlanarak yapıyor. Yılın başında aile bana hiçbir şeyden bahsetmemişti. Çocuk ile ilgili değişiklikleri fark ettiğimde aileye bunu belirttim, onlar çocuğun elini sobada yaktığını ancak yanmasına rağmen fark etmediğini, canının acısı ile elini çekmediği için etrafı koku sardıktan sonra onların sobadan uzaklaştırdığını, bir yaşına kadar göz teması kurmayıp ağlamadığını ifade ettiler. Çocukluğunda da farklı olduğunu belirttiler. Örneğin geçen yıl özel bir günde törende tüm öğrenciler hazır ol vaziyetinde iken o sağa- sola dönüyordu değişik davranıyordu, müdür bey onun bu bağımsız ve bireysel hallerine dikkat etmiş, dışardan fark edilecek davranışları vardı. Öğrencimi takip ettiğim ve gözlemlediğim süre içinde zümre arkadaşlarım ile belirlediğim değişik davranışları paylaştım. Öğrencinin resimlerini gösterdim. Her öğretmen nöbetlerinde ve sınıfa gittiklerinde çocuğun farklı olduğunun dikkatlerini çektiğini belirtti. Bir öğretmen arkadaşım disleksi konusunda bilgisi olduğunu ve çocuğun dislektik olabileceğini ya da belki de üstün yetenekli olabileceğini belirtti. Öğrencimin ailesini çağırdım ve o öğretmen arkadaşımla beraber bir görüşme yaptık. Bu sırada öğrencim de yakınlarımızda geziniyordu. Ancak bu görüşmeden önce öğretmen arkadaşım şöyle bir yol izlemek istedi. Sınıfa sık sık gelip öğrenci ile selamlaşıp resim çizme faaliyeti yapmaya başladı. Öğrenciye kendisini benimsetti. Aile ile görüşme esnasında anne çok paniklemiş bir şekilde Öğretmen hanım bana yanımdan kayan yıldızlar geçtiğini söylüyor. Ben buna nasıl inanıp ne diyeyim? şeklinde bu duruma hazır olmadığını ve çaresizliğini dile getirdi. Baba, anneye göre daha sakindi, bu konu ile ilgili yapmıştı. Daha çok çocuğuma nasıl yardım edebilirim, nasıl bilinçli davranabilirim şeklinde yaklaşıyordu. Öğretmen arkadaşımla öncelikle anneyi sakinleştirdik ve orada anneye çocuğunun penceresinden bakması gerektiğini diğer türlü onun içine kapanacağını anlattık. Öğretmen arkadaşım öğrencinin duyabileceği şekilde çocuğun annesine hitaben 33

34 heyecanla ve yüksek sesle Bakın yanınızdan nasıl güzel ve parlak bir yıldız geçti! Gördünüz mü? diye sordu. Çocuk tam bu anda bizlere baktı ve gülümsedi, annesine sorgulayıcı şekilde baktı. Öğrencimin tek istediği onun penceresinden bakılabilmesi ve gördükleri ile dalga geçilmemesi diye düşündüm. Öğretmen arkadaşım bir film tavsiyesinde bulundu ve ara ara görüşmelerimiz bu şekilde devam etti. Bir sonraki görüşmede baba daha rahat anne ise daha ılımlı ve sakindi, filmi izlemişlerdi. Ve çocuklarını şimdi daha iyi anladıklarını dile getirdiler. Bireysel ilgi olması onu okula bağlıyor, okulu sevdiğini ve okuma- yazma öğrenmek istediğini belirtiyormuş, bu yıl daha az devamsızlık yapıyor, öğrenme bozukluğu, davranış bozukluğu olan kuralsız çocukların olduğu bir sınıfta herhangi bir sorunu bulunmayan öğrencilerin olduğu gruba bir üye ve sevilen çocuk olmaya başladı. Öğretmenimiz zorlu bir süreçte olduğunun ve bul yolda öğrencisini yalnız bırakmaması gerektiğini farkında. Her dersinde mevcut öğrencilerinin yanında özel bir zaman ayırıp dislektik öğrencisi ile ilgilenmesi, okul rehber öğretmeni ile işbirliği yapması ve veli ile arasındaki iletişimi güçlü tutması sonucu; öğrencinin etrafındaki yetişkin grubunu olumlu bir şekilde aktive etmiş ve öğrencinin kaybolup gitmesine engel olabilmiştir. Her dislektik çocuğun bu kadar şanslı olabilmesi dileğiyle Disleksi bir hastalık değildir. Dolayısıyla tedavisi de yoktur, onlara yardımcı olmak tüm toplumun borcudur. İçimizdeki cevherleri fark edip destekleyelim Tuğba HARMANKAYA Kaynakça Resimlerin alındığı internet sayfaları bağlantıları aşağıda verilmiştir. Başlık Resmi: Şekil1: Şekil 2: Şekil 3: Şekil 4: Şekil 5: 34

35 11.4 Okulda derste disleksi OKUMA GÜÇLÜĞÜ VE DİSLEKSİ: Modüllü etkinlikler Disleksi yaşıtları ile aynı veya yaşıtlarından daha üstün zekaya sahip olan bireylerin genellikle okuma alanında güçlük yaşaması ile kendini belli eden bir tür farklılıktır. Bu farklılık sadece okuma güçlüğü olarak değil, yazma, heceleme vb. güçlükler olarak da karşımıza çıkabilir. Projenin konusu disleksi fakat ve disleksi bir tür özel öğrenme güçlüğüdür. Burada disleksik özellikler göstermeyen fakat okuma problemi olan çocuklarla yaptığım bir çalışmayı paylaşmak istiyorum: Okuma Güçlüğü çeken öğrencilerle örnek bir çalışma: Geçen sene yeni bir okula tayinim çıktığında 4. Sınıfları okutmuştum. Sınıf mevcudu 16 idi. Sınıfın seviyesini belirlemek için sene başında bir seviye belirleme sınavı yaptım. Genel olarak iyi öğrenciler olmasına rağmen birçok öğrenci okuma konusunda zayıftı. Bütün derslerin temeli okuma, yazma, okuduğunu anlama ve yorumlamaya dayandığı için bu öğrenciler diğer derslerinde de başarısızdı. 8 öğrenci dakikada 80 kelimenin altında okuyordu (1 dakikada okuduğu kelime sayısını ölçmemim nedeni öğrencinin okuma durumunu sayısal verilere dökmek ve ilerlemenin ne aşamada olduğunu görmektir). Hatta 3 öğrencinin dakikada okuduğu kelime sayısı civarındaydı. Bu öğrencilerin okuma seviyesini yükseltmek için 7 modül hazırladım. Her bir modül bir sayfadan oluşmaktadır. İlk modülde 4 sütun halinde yukarıdan aşağıya kelimeler bulunmaktadır. Bu kelimeler ortalama 3-4 harften oluşmaktadır. İkinci ve üçüncü modüldeki harfler birinci modüle göre biraz daha artarak devam etmektedir. Dört ve beşinci modüller basit metinlerden oluşmaktadır. Altı ve yedinci modüllerde ise metinlerin sonunda metin ile ilgili sorular bulunmaktadır. Yani artık okuduğunu anlama da ölçülmeye başlandı. Her modülün başında ise o modülün okunduğu süre ve okunan yanlış kelime sayısının yazılacağı küçük bir çizelge yer almaktadır. Şimdi geldik işin uygulama aşamasına. 1 haftada ortalama 1-2 modül bitiyordu. Bu modüller seviye sırasına göre teker teker dağıtılmaktadır. İlk modül önce öğrenciye okutulmakta öğrencinin okuduğu süre ve yaptığı yanlış sayısı çizelgeye yazılmaktadır. Öğrenci aynı sayfayı belirli sayıda (3-4-5 ya da 10 kere) okuyarak tekrar okuduğu süre ve yaptığı yanlış sayısı yazılır. Öğrenci metne aşina olduğu için okuduğu süre ve yaptığı yanlış sayısı azalacaktır. Bu azalış da (her ne kadar bildiği metin olsa da) öğrenciyi motive etmektedir. Diğer modüller de bu şekilde uygulandı. Fakat uygulamaların sadece küçük bir kısmını ben yaptım. Diğer bütün uygulamaları mesaisinin saat 1 de bitmesi nedeniyle anasınıfı öğretmeni yaptı. Yani çocukları son saatte onun yanına gönderdim. Okutma işini anasınıfı öğretmeni yaptı. Ben sadece sayısal sonuçlara baktım. Yaptığım haftalık kontrollerde ise öğrencilerin dakikada okuduğu kelime sayılarının arttığını gördüm. Modüllerin hepsi bittiğinde 8 öğrenciden 6 sı bir dakikada 80 kelimeyi geçti. 2 öğrenci ise 50 kelime civarında kaldı. Burada vurgulamak istediğim iki nokta var. Birincisi: Okuma güçlüğü çeken birçok öğrencinin okumalarını geliştirmek için yanlış uygulamalar yapılmakta ve öğrenci okumadan soğumaktadır. Bazı okullarda okuma güçlüğü çeken öğrencilere hızlı okuma teknikleri uygulamaları yapılmaktadır. Bu tamamen yanlış bir uygulamadır. Okumayı hızlandırma ve hızlı okuma birbirinden farklı kavramlardır. Okuma güçlüğü çeken bir öğrencinin önce yaşadığı güçlüğün nedenini belirlemeli ve buna göre iyileştirici bir uygulama yapılmalıdır. Vurgulamak istediğim diğer nokta ise okuma güçlüğü 35

36 çeken öğrencilerin tespiti ve okuma güçlüklerinin giderilmesi için okullarda okuma uzmanları istihdam edilmelidir. Çünkü okulda sınıf öğretmeni zaman ve emek bakımından okuma güçlüğü çeken öğrencilerle uğraşma konusunda genel olarak başarılı olamamaktadır. Şu an Avrupa daki ülkelerinin %44 ünde öğrencilerin sınıf öğretmenleri dışında çalışabileceği destek personel bulunmaktadır. Fakat bu personellerin hepsi okuma alanında uzman kişiler değillerdir. Okuma güçlüklerini gidermede birebir ve küçük gruplarla çalışmanın önemi göz önünde bulundurulduğunda okuma uzmanlarının gerekliliği öne çıkmaktadır. Bahattin ERKUŞ Hazırlaması ve uygulaması basit bu etkinliğin iki örnek modül ekte. En büyük yararı öğrencinin okuma geliştirme çalışmaları için programlı hareket etmesi ve kendi gelişimini görmesidir. Örnek kelime okuma modülü: Etkinlik no: 1 Adı soyadı - sınıfı Okuduğu süre Yanlış okuduğu kelime sayısı 1. okuma 2. okuma 3. okuma kavak kilim çardak tasma kavuk Melik yavan taşıma kovuk Melike yatan Asım keten alaca tavan asır tekin araba vatan Aslı tekne baraka tavşan arsa kalem kabare Tarzan asla kelam bardak asma asalak 36

37 alsak yelek maske şeker kazak yalak mezure teker kozak kalay menteşe keser kızak kalak meşe resim kazık kabak neşe Rasim kazma Nazım eşen Ramazan kaçak Nizam eşme maraz kaçık mizan çeşme maya koçan mazi şemsiye yama koşan masal Şemsi koşma Maslak Şener koçum makas neşter Örnek metin okuma modülü: Etkinlik no: 4 Adı soyadı - sınıfı 1. okuma 2. okuma 3. okuma Okuduğu süre Yanlış okuduğu kelime sayısı 37

38 KÜÇÜK KEDİ Emel okuldan eve dönerken yolun kenarında küçük bir kedi yavrusu gördü. Kedicik yağmurda ıslanmış ve çok üşümüştü. Emel yavru kediyi alıp eve götürdü. Emel annesine yavru kediyi nasıl bulduğunu anlattı. Sonra hemen yavru kediyi kurutup sobanın yanına koydular. Emel in annesi yavru kediye biraz süt verdi. Karnı doyan minik kedi mışıl mışıl uyudu. Emel bu sevimli yavru kediye Pamuk adını koydu. Pamuk a evde bakmak için annesinden izin istedi. Annesi de Pamuk a bakması için Emel e izin verdi. Emel hemen Pamuk a eski bir sepetten yuva yaptı. Artık Pamuk un mutlu bir şekilde yaşayacağı sıcak bir yuvası olmuştu Özel destek yöntemi - disleksili bir öğrenci ile çalışma 2011 yılı eylül ayında arkadaşım, kardeşine (takma isim olarak Barış kullanacağım) ilkokul başlarında disleksi ve DEHB teşhisi konduğunu söyledi. Barış, ilkokul dönemi boyunca çok başarısız bir öğrenci olmuş, aile içinde de diğer kuzenleriyle karşılaştırılmış. Yani kısacası, kötü bir çocukluk geçirmiş. Özellikle, Türkçe ve İngilizce dersleri kötü durumdaymış. Benimle özel derse başladığında 7. Sınıfa başlamak üzereydi. Ebeveynleri ve başka mentor hocalarla da çalışmış, fakat bir faydası olmamış. Disleksi ile ilgili hiçbir bilgim yoktu Barış la tanışana dek. Üstelik eğitim fakültesinde de bu tür özel öğrenciler için öğretim metotlarını da bilmiyordum. Fakat hem disleksi hem de DEHB olan bir öğrenciye öğrenci merkezli teknikleri uygulamamın daha yararlı olacağına karar verdim. Anlatım yöntemi gibi klasik yöntemleri kullandığım zaman normal öğrencilerin bile dikkati çok çabuk dağılıyordu. Bu yüzden derslerde genel olarak Barış ın aktif olarak yer alabileceği yöntemleri seçtik ve derslere başladık. Barış ilk olarak çekingen başladı çünkü onun için bir öğretmenle çalışmak çok eziyetli bir işti. Fakat daha sonra derslere daha istekli katılmaya başladı. Haftada 6 saat ile başlayan ders saatlerimiz daha sonra 8-9 saate çıktı. Annesinin söylediğine göre Barış 15 dakikadan fazla masa başında oturamıyormuş ama benimle günde iki saat, daha sonra üç saat ders çalışmaya başladı. Derslerde genel olarak questioning, analogy, discovery, multiple intelligence, argumentation gibi teknikleri kullandım. Sayısal dersleri daha fazla seviyordu, bu yüzden dil derslerinde hep sayısal konuları entegre ederek çalıştık (e.g. Türkçe ve İngilizce derslerinde bilim insanları, elektriğin hayatımızdaki önemi gibi konularda paragraf yazma gibi). 38

39 Derslere başladığımız günden itibaren derslere olan ilgisi ve başarısı arttı. Disleksi olduğu için okuma ve yazmayı hiç sevmiyordu. Fakat haftada 5-6 saati dil derslerine ayırınca, konuşması düzeldi, daha kompleks cümleler kurmaya başladı, elyazısı daha iyi oldu, okuma hızı da gözle görünür bir biçimde arttı. Normal bir öğrenci kadar olamadı tabii ki ama kendisi için gerçekten güzel gelişmeler kaydetti. Zaman tutarak soru çözmeye ve paragraf yazmaya başladık. Eskiden dakikada tamamladığı yazılar dakikaya düştü. 10 soruluk bir sayısal testi dakikada, 10 soruluk Türkçe testlerini dakikada çözmeye başladı. Fakat aşamadığımız bazı sıkıntılarımız hala var. Fen ve Matematik derslerindeki notlarındaki yükselme dil derslerindeki gibi olmadı. Sözlü anlatımda hemen hemen bütün soruları doğru cevaplarken yazılı notlarda aynı başarıyı gösteremiyor. Sınıf içinde kendini gösteremiyor, hala öğretmen ona okuma yaptıracak ve sınıf onunla dalga geçecek diye korkuyor. Okulda sınavlarda daha düşük alması normal çünkü yavaşa yazıyor ve dikkati dağılıyor. İlginç olan, sözlü olarak da çok başarılı değil okulda. Okuldaki öğretmenler ve yöneticiler disleksi konusunda yeterli bilgiye sahip değil, bu yüzden Barış ı kötü bir öğrenci olarak görüyorlar (özellikle dil öğretmenleri) Seçmeli ders olarak Fransızca alıyor ve mentor hocası yok. Notları çok kötü Sesli okurken daha hızlı, fakat içinden okurken dikkati çok çabuk dağılıyor. Sadece benimle ders çalışıyor, kendi başına uzun süreli ders çalışmıyor. Beraber tartıştığımız soruları çok kolay çözerken, süre tutup kendi başına yaptığı zaman yanlış yapabiliyor. Kısacası, hala iyi bir öğrenci olabileceğine inanmıyor. İnansa bile çok kısa sürüyor. 7. sınıfta onunla çalışmaya başladık, 8. Sınıfta da devam ettik, fakat okulun son iki ayı çalışma fırsatı bulamadık ve Barış annesini ikna edip SBS 2013 sınavına girmemiş. Şu an ODTÜ Koleji ne devam edecek ve İngilizce hazırlık okuyacak. Yukarıda bahsettiğim sıkıntılar için Barış a psikoloğa gitmesini önerdim çünkü bu benim uzmanlık alanım değil. Ama ikna olmuyor çünkü yararlı olduğunu düşünmüyor. Sonuç olarak, iki senedir düzenli olarak Türkçe, Matematik, Fen ve İngilizce çalışıyoruz. Aslında tek yaptığım onunla iletişim kurmak, doğru yöntemi seçmek ve derslere ve okuma yazmaya karşı pozitif tutum (attitude) geliştirmesine yardımcı olmak. Benimle beraber 39

40 çalıştığı dönem boyunca kendisini çok iyi geliştirdi, fakat okulda hala bu başarısını gösteremiyor. Bunun sebebinin okul şartlarının (kolej olsa bile) farklılıklara uygun olmaması ve öğretmenlerin bu konu hakkında bilgi sahibi olmaması olduğunu düşünüyorum. Sinem DEMİRCİ ODTÜ Eğitim Fakültesi Araştırma Görevlisi Disleksi kavramını öğrenmek, gerek öğrencilik gerekse öğretmenlik hayatımdaki pek çok paradoksun zihnimde oluşturduğu (toplamı bir kâbusa benzeyen) anılar ve izlenimlerin bütününü adlandırmamı sağladı. Önce neden öğrenemiyorum? un, ardından da neden öğretemiyorum? un cevabını bulmamı, anlamamı sağladı. Eğer öğretmenlerim bu durumun farkında olsalardı çok daha güzel çocukluk, öğrencilik anılarım olacaktı. Aynı şekilde öğretmenken disleksik öğrenciler konusunda bilgi ve duyarlık sahibi olsaydım, öğretememenin verdiği (ancak bir öğretmenin anlayabileceği) vicdani sızıyla uğraşacağıma enerjimi yeni yöntemler ve materyaller bulmaya ve geliştirmeye harcayacaktım. Bundan dolayı Dyslang projesinin tüm öğretmenleri kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması gerektiğini düşünüyorum. Kurtuluş İlikçi, Öğretmen, Van Öğretmen disleksiliyse... Disleksili öğretmen olur mu? Evet olur. Hem de sınıf öğretmen ve İngilizce öğretmeni. Biri Özel Öğrenme Güçlüğü yaşayan çocuklarla çalışır, diğerlerden biri ise üniversitede bölüm başkanıdır. İkisi ayrı yerde kendi kurtarma çözümü geliştirdi. Manchester da sınıf öğretmeni olan öğrencilere disleksiyi anlattı; herkes aynı olmadığını ve bu farklar bir zenginlik olduğunu anlattıktan sonra sınıfça anlaşma yaparlar. Tahtada veya defterlerinizde bazen doğru yazmayabilirim. Hep birlikte hatalarımı bulup düzeltiriz der. Çocuklar verilen sorumluğunu ciddi alıp yazım hatası düzeltme faaliyeti seve seve yapar; hoca bile kusursuz olunca, herkes yapabileceği kadar yapar. Bu alçak gönüllü öğretmen çocuklar ve ailelerinde sevilen birisi. 40

41 Türk bir üniversitede İngilizce öğreten kişiler bu kadar şanslı değildi. Çünkü disleksi ne olduğunu başta bilmezdi; öğrendiğinde başkalar bilmeyince zor anlatırdı. Biri Sözlüklerinize bakın der, diğeri Bazen yanlış yazabilirim, sizi denetlemek için! Uyanıp olanlar yanlışlıklarını farkedip söyler diyip öğrencilere top atar Öğretmen-disleksili öğrenciyle beraber Akrostiş Baş harflerden yazılmış şiirler: Disleksi, Diskalkuli ve Disgrafi Dahi miyim, deli mi? İlginçlik beynimde mi? Sorup duruyor kalbim, Lütfen bulun çaremi. Empati yapın biraz Kabul edin bizleri Sabır, saygı ve sevgi İlacımdır her biri 41

42 Ders matematikse eğer; İşlemleri çabucak anlamak, Sayıları sıkılmadan okumak, Kitaba öylece bakakalmak, Alıştırmaları kolayca yapmak, Logaritmada kaybolmak, Klasik yazılıdan korkmamak, Uçmak uçmak uçmak Limitsiz hızlanıp kaçmak İçinden kaybolmadan çıkmak isterim. 42

43 Dans ederken her bir harf İlgim ilgim oluyor Satırlar uçuşurken Gözlerim yaşarıyor. Rüyadayım yazarken Alfabe peşimdeyken Fırtınalar kopuyor. İçim fenalaşıyor. 43

44 11.6 Özel Öğrenme Güçlüğü - Dişleksi nedir Kısa Animasyonlar AkademiDisleksi Kübra Yazıcı (ODTÜ Yabancı Dil Öğretmenliği 3.sınıf) Uzmanlardan bilgilendirme Mine Gür ün Kanal 35 Deki Disleksi Programindan: Disleksi nedir Disleksinin tipleri - Dil becerikleri - Disletik Çocuklarda Simetrik Farkindalik: Disletik Çocuklarda Sözel Bellek-İşitsel Algi Eğitimi Örneği: Disletik Çocuklarda Dokunma Duyusu İle Kavratma Etkinliği: Disletik Çocuklarda Motor Koordinasyon Ve Denge Algisi Eğitimi Örneği: Disletik Çocuklarda Organizasyon Becerileri Eğitimi Örneği: Disletik Çocuklarda Doğru Heceleme Materyali A.D Doğru Heceleme Materyali Eşliğinde Ad Metodu Uygulamasi: Disletik Çocuklarda Fonem Farkindaliği Eğitimi Örneği: Disletik Çocuklarda Kelime Çağirmayi Kolaylaştirici Resimleme-Somutlaştirma Kelime Resim Özdeşleştirme Çalişmasi Örneği: Disletik Bir Çocuğun Okuma Performansi Örneği: 44

45 Disletik Çocuklarda İşitsel Bellek Algi Çalişmasi Örneği: Eğitim sisteminde neler yapılabilir Şu ana kadar hep sistemle uğraştım ama sınıf içi uygulamalara ve ebeveynlere de önerilerim olacak. 11.modül ülkemizde ki eğitim sistemin de neler yapılabilir hususunda öneriler ve işbirlikleri getirmek olabilir. 1. Disleksisi olan çocukalrın okuyacağı metinlerin ilk ve son harflerini / heceleri renkli kalemler yuvarlak içine alarak ilk ve son harfi / heceyi belirginleştirmek. 2. Ev ödevleri yapılırken parçlara bölerek yapmak 3. Ev ödevlerinde okuma bölümlerinin ebeveyn yada biri atarfından okunarak sadece cevabın çocuk tarfından söylenmesi / yazılması sağlanabilir. bu durum ödev süresini kısaltabilir ve konunun öğrenilmesini sağlar. çünkü bu çocuklarda okumayı hızlandıralım ve hataları azaltalım derken konuların anlaşılması ve sınıf düzeyinden geri kalmaması sağlanabilir. çünkü burada amaç konunun öğrenilmesi. Özelikle ev ödevleri anne ve babalarla yapmak tam bir karmaşaya ve ilişkilerin bozulmasına neden oluyor. bu konuyu bizzat ailerimde yaşadım ve bu önerilerle özelllikle imkanı olan aillelerle ödev konusunda bi eğitimden yardım almalarını sağlayarak ilişkileirnin düzeldiğini gözlemledim. 4. Okuma düzeyi sınnıf düzeyine ulaşana kadar sınıf içinde sesli okuma yaptırılmamalı. bunu yerine bu çocukların fıkra, tekerlem ve şiir gibi sözel performans gerektiren konular vererek başarmaları sağlanabilir ve özgüvenleri arttırılırken diğer çocuklarından övgüsü kazanılıp tutumlar olumluya çevrilebilir. 5. Disleksisi olan çocuğun iyi yapabilidiği bir beceri bulunarak sosyal kabülü sağlanabilir. ki mutlaka özgün bir yönü var bu çocukların. 6. Sesli okuma yapılırken hata yaptıklarında durdurulmamalı ve hata ANIINDA düzeltilmeye çalışılmamalı. çünkü hız kesilince kaygı artıyor ve dolayısıyle kaygı artınca öğrenme olumsuz etkileniyor.okuma bitince hatalı okunan kelimelrin renki fosforlu kalemle çizlebilir yada boş bir sayfada yazılarak okuma tekrarı sadece yanlış olunan kelimeler için yapılabilir ve sonra metin bir kez dah okutulabilir. MEB'de çalışan ve ayrıca disleksi konusunda çocuklarla çalışan bir eğiitmci olarak sistemde ve eğitim tekniklerinde sunacağım katkı için her zaman yanınızdayım. Çok teşekkür ediyorum iyi çalışmalar. izmirden selam ve sevgiler VELİ DERİN ÖZEL EĞİTİMCİ - İZMİR 45

46 Seçil Saygılı nın araştırmaları ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ Tanım: Çocuğun bireysel ve standart test uygulaması sonucunda saptanan okuma, matematik veya yazılı anlatımı; yaşı, okul durumu ve zekâ düzeyinden beklenene oranla düşüktür. Çocuğun öğrenme problemleri akademik başarısını veya okuma, matematik ya da yazma becerisi gerektiren günlük etkinliklerini olumsuz olarak etkilemektedir (APA, 1994, akt. Korkmazlar 1999). DSM IV de öğrenme güçlüğü; okuma, matematik, yazılı anlatım bozuklukları ve sınıflandırılamayan öğrenme güçlükleri olarak gruplanmaktadır. Öğrenme güçlüğünün bu türleri bir arada görülebildikleri gibi tek başlarına da görülebilmektedir (Şenel, 1998) Ülkemizde en çok kabul gören tanım ise Korkmazlar tarafından yapılan tanımdır. Korkmazlar öğrenme güçlüğünü; Normal ya da normalin üzerinde zekâya sahip (IQ > 85), Primer psişik bir hastalığı olmayan, Belirgin bir beyin patolojisi olmayan, Duyusal özrü olmayan, Dinleme, konuşma, okuma, yazma akıl yürütme ile matematik becerilerinin kazanılması ve kullanılmasında önemli güçlükleri olan, Sekonder olarak kendini idare etme, sosyal algılama ve etkileşim sorunları yaşayan, Standart eğitime rağmen yaşına ve zekâsına uygun başarı gösteremeyen bireylerdeki durum olarak tanımlamıştır. ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNÜN GÖRÜLME SIKLIĞI Amerika, İngiltere, Kanada, Avustralya ve İskandinav ülkelerinde özel okuma bozukluğu %10 15 arasındadır. Zor okuyan alt grup, okul çocukları arasında %1-4 oranında saptanmıştır. Literatürde Öğrenme güçlüğünün sıklığı okula devam eden nüfusun % 1 (Çin) ile %33 ü (Venezüella) arasında değiştiği ve sıklıkla medyanın %8 olduğu bildirilmektedir. Yine ABD de Öğrenme güçlüğünün %1 ile %40 oranında olduğu (Hallahan ve Kauffon, 1988). Bu oran okul nüfusunun %3-4 üdür (Mash ve Tendal, 1988). ABD Eğitim Dairesi istatistiklerine göre öğrenim döneminde öğrenme güçlüğü olan çocuk ve gençlerin oranı %4 73 olarak belirlenmiştir (Korkmazlar, 1994). Arnold (1990) ilkokula giden çocukların %20 sinde, tüm çocukların %10 unda özel öğrenme güçlüğü bildirmiştir. Türkiye de bu oran %1 ile %30 arasında değişmektedir. Ayrıca daha çok ilk çocuklarda görüldüğü araştırmalarda bulunmuştur (Whirter ve Acar, 1985). CİNSİYET FARKLILIĞI Literatür bilgilerine bakıldığında, öğrenme güçlüğü erkeklerde kızlara oranla 3 10 kat daha fazla görülmektedir. Finucci ve Childs erkeklerde kızlardan 2:1 ile 5:1 oranına kadar daha fazla özel öğrenme güçlüğü bildirmiştir. Yine başka bir çalışmada Öğrenme güçlüğünün erkeklerde kızlara oranla 4 6 kat daha fazla görüldüğü bildirilmektedir (Korkmazlar, 1994). NEDENLERİ 46

47 Çok sayıda araştırmanın ortak noktada buluştuğu bazı etiyolojik etmenler şunlarıdır: -Beyin Hasarı: Hamilelik, doğum ve ya doğum sonrası oluşan hafif düzeyli hasar -Genetik -Nörolojik fonksiyonlardaki bozukluk: Input(görsel-işitsel-mekansal-dokunsal algı bozukluğuna yol açabilir) Entegrasyon(Gün ay ve alfabe sırasını karıştırma) Bellek( Kısa süreli işitsel-görsel bellek bozukluğu) Output (kendini ifade etme, yazma, ip atlama, bisiklete binme) -Hemisfer arası iletişim sorunları -Fonolojik işlevlerde bozukluk -Algısal bozukluklar -A tipik beyin asimetrisi -Metakognitif gecikme EĞİTİMLERİ Öğrenme güçlüğü gösteren çocukların birbirinden çok farklı özellikler gösterdiklerine değinilmiştir. Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklar için desenlenmiş olan öğretim yaklaşım ve stratejileri de birbirinden çok farklı özellikler göstermektedir. Öğrenme güçlüğü olan çocuklar için izlenen eğitim yaklaşımları bilişsel süreçlerin öğretimi, çok duyuya dayalı öğretim, yapılandırma ve uyaranların azaltılmasına dayalı öğretim, bilişsel davranış değiştirmedir. Erken tanı gerek eğitim, gerekse de sağlık, açısından önemli bir yere sahiptir. Pek çok sağlık sorununda erken tanı ve tedavi hayat kurtarıcı olmaktadır. Özel eğitimde de erken eğitimin rolü yadsınamaz. Erken eğitim için en önemli görev, ebeveynler, çocuk ruh sağlığı uzmanları ve okulöncesi öğretmenlere düşmektedir. BELİRGİN DAVRANIŞLARI Korkmazlar (1999) öğrenme güçlüğü olan çocuklarda en sık görülen özellikleri şu şekilde özetlemektedir: Zekâ düzeyleri normal ya da normalin üzerindedir Hiperaktiftirler, el ve ayakları kıpır kıpırdır. Bazıları ise hipoaktiftirler, çok yavaş hareket ederler Dikkatleri kısa sürelidir, çabuk dağılır Motor ve el-göz koordinasyonları zayıftır Görsel algı sorunları yaşarlar. Görsel figür-zemin ayırt etmede zorlanırlar (Örneğin, harf ve satır atlama) İşitsel algı sorunları yaşarlar. Bazı harfleri karıştırırlar (b-d-p) Yönergeleri unuturlar Organizasyon bozukluğu vardır Dağınıktırlar ve zamanı iyi kullanamazlar Dil gelişimi bazı çocuklarda gecikmiştir, kendini ifadeleri yetersizdir Yön bulmada zorlanırlar, sağı-solu ayırt edemezler Zamanı karıştırırlar, saati zor öğrenirler Sosyal-duygusal davranış sorunları yaşarlar. Düşünmeden davranırlar. Arkadaşlarıyla geçinemezler. Değişikliğe zor uyum sağlarlar. İletişim sorunları vardır 47

48 Akademik beceri bozuklukları göstermeleri kaçınılmazdır. Okumayı zor öğrenirler, yavaş veya hatalı okurlar. Okuduklarını anlayamazlar. Yazı bozuklukları vardır. İmla ve noktalama hataları görülür. Matematikteki zorlukları, çarpım tablosunu öğrenememe ve sembolleri birbirine karıştırma olarak görülür Öğrenme güçlüğü gösteren bireyler, bu davranışların bir kısmını ya da tamamını gösterebilir. SINIFLANDIRMA Öğrenme güçlüğünün tanımı, terminolojisi, tanısının ardından sınıflandırılmasında da karmaşalar yaşanmaktadır. Bazı araştırmacılar, her çocuğun sorununun farklı gelişim alanlarda, farklı yoğunlukta olabileceğini belirtip, öğrenme güçlüğünün sınıflandırılamayacağını ileri sürmektedirler. Bir vakada hem okuma hem yazma bozukluğu varken, diğerinde yalnızca aritmetik bozukluk olabilmektedir. Amerikan Psikiyatri Birliği nin tanı sınıflandırma sisteminde (DSM-IV) öğrenme güçlükleri için şu sınıflama ve kavramları kullanmıştır: Matematik güçlüğü (dyscalculia), Yazılı anlatım güçlüğü (dysgraphia) Okuma güçlüğü (dyslexia), Başka türlü adlandırılamayan öğrenme bozukluğu olmak üzere dört başlık altında sınıflandırılmaktadır Dislektik bireylerde görülen okuma güçlükleri, disleksi türlerine ve yaşa göre değişmekle birlikte genel olarak dislektik bireylerde görülen davranışlar şu şekildedir: Yönleri karıştırma, Saat, hafta, gün ve mevsimleri öğrenme ve kullanmada güçlük, Uzunluk ve büyüklük kavramlarını sıkıntı, Rakam ve matematiksel sembollerin öğrenilmesinde güçlük, Rakamları okuma ve yazmada güçlük, b ve d ve p harflerini karıştırma, E harfi ve 3 sayısını karıştırma, Cümleye büyük harfle başlamama, Akranlarına göre okumayı geç öğrenme, Yazarken harf atlama, Ayna hâli yazı yazma, Tutuk konuşma, Okunaksız yazma, Yavaş okuma, Yazılı ödevlerden kaçınma, Yazarken noktalama hataları yapma, Sınav korkusu, Okula gitmede isteksizlik, Kelimeleri/harfleri/sesleri öğrenmede güçlük, Verilen talimatları takip etmede güçlük, Kelimeleri harflere veya hecelere ayırmada güçlük, Organize olamama, Davranış bozuklukları, 48

49 Asabiyet, Harf ve kelimeleri tanıyamama, Kendi ismini bile yazamama, Kafiye yapan kelimeleri tanıyamama, Harfleri kelimelerle bağdaştıramama, Heceleri yan yana koymakta güçlük çekme, Tek heceli kelimeleri okuyamama, Okumaktan nefret etme görülebilir, Çocuğun ifade edebildikleri bildiği ve düşündüklerinin çok gerisindendir Disgrafiye sahip bireylerin gösterdiği davranışlar ise şu şekildedir: Okunaksız el yazısı, Kalem tutmada zayıflık, Yazarken oransız boşluk bırakma, Kelime yazımında hata, Yetersiz paragraf bilgisi, Cümle kurumunda yetersizlik, Dilbilgisi kurallarına uymadan yazma, Yanlış sözcük kullanımı, Yavaş yazma, Fikirlerini ifade edememe Ayna hâli yazma, Kelimeyi ters yazma, Devrik cümle kurma Diskalkuliye sahip bireylerin gösterdiği davranışlar ise şu şekildedir: Sayıların sembollerini tanımada güçlük, Rakamları öğrenememe Matematiksel kavramları anlamada güçlük, Matematik dilini anlamada güçlük, Matematiksel olguları öğrenmede ve hatırda tutmada güçlük, Matematiksel yöntemleri öğrenme ve hatırda tutmada güçlük, Yetersiz problem çözme becerisi, Görsel-uzamsal karışıklık Matematik terimlerini ve kavramlarını isimlendirmede güçlük, Yazılı problemleri matematiksel problemlere dönüştürebilmede güçlük, Yazmada olumsuzluk, Sayıları ve sembolleri tanımada güçlük Şekil kopya etmede güçlük, Eldeli sayıları toplamayı unutma, Tek haneli sayıları toplamada başarısızlık Matematiksel adımları sıraya koyma Operatör işaretlerinin yeniden organize edilmesinde ve bir problemin parçalarını ayırmak için çizgiler kullanmada başarısızlık, Objeleri saymada güçlük, Çarpım tablosunu öğrenme, hatırlama ve kullanmada güçlük, Çarpma ve bölme sayılarının uygun sıralanmasında güçlük 49

50 TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Öğrenme güçlüğü tanı ve değerlendirilmesinde kullanılan testler: WISC-R zeka testi STANFORD- BINET zeka testi BENDER- GESTALT görsel ve motor algı testi FROSTĠG gelişimsel algı testi PEABODY resim kelime testi QUICK NEUROLOGICAL SCREENING TEST (QNST) GISD sayı dizisi testi WRAT geniş kapsamlı başarı testi BENTON V.R.T HEAD kendi bedeninde sağ sol tayini testi HARRIS lateralleşme testi OKUMA- YAZMA değerlendirilmesi GESELL figürleri Uzmanlar çocuklardaki öğrenme güçlüklerinin 7 yaşından önce belirlenebileceğinde hemfikirdirler. Bununla birlikte, bu problemlerin okul öncesi yaşta öğrenme güçlüğü olarak görülmesine de karşıdırlar. Birçok uzman, okul öncesi çocuklarının öğrenme sistemine henüz yabancı olduklarından tanının zor olduğunu ileri sürerken, bazı uzmanlar, ise çocuklardaki öğrenme güçlüğünün okul öncesinde hatta 3-4 yaşlarında bile belirleneceği kanaatindedirler Tanı sırasında izlenmesi gereken adımlar şunlardır (Korkmazlar, 1999) : 1. Tıbbi değerlendirme ile öğrenmeyi etkileyen herhangi bir bedensel sorun olup olmadığı belirlenmelidir. 2. Psikiyatrik değerlendirme ile herhangi bir psikopatoloji olup olmadığı ve varsa bu sorunun öğrenme güçlüğüyle ilişkisi saptanmalıdır. 3. Psikolojik değerlendirme ile bilişsel, akademik ve nöropsikolojik süreçler incelenip, hangi alanlarda sorun olduğunun belirlenmesi amacıyla testler uygulanmalıdır. 4. Aile değerlendirmesi ile ebeveyn tutumları, davranış ve beklentilerinin, eşler arası sıkıntıların ve aile içi sorunların öğrenme güçlüğüne etki edip etmediği belirlenmelidir. 50

51 Bannatyne, WISC-R alt testlerini gruplandırarak, öğrenme güçlüğü için başka bir yorum tekniği geliştirmiştir. Mekânsal (Spatial) yetenekler puanı= Resim Tamamlama+Küplerle Desen+Parça Birleştirme: Bu kategori, çok boyutlu mekânda obje ya da sembolleri manipüle edebilme yeteneğini gerektirir. Kavramsal (Conceptual) yetenekler puanı=yargılama+benzerlikler+sözcük Dağarcığı: Dil işlevleri ile ilgili yetenekleri kapsar. Sıraya koyma (Sequencing) yetenekler puanı=sayı Dizisi+Resim Düzenleme+Şifre: Kısa süreli bellekte depolanan görsel ve işitsel uyarıcıları ardı ardına koyabilme yeteneğini kapsar. Kazanılmış bilgi kategorisi (Acquired Knowledge) =Genel Bilgi+Aritmetik+ Sözcük Dağarcığı: Bilgi kazanma ve kullanabilme yeteneği bu kategoride yer alır. Bu kategorilerin her birinde elde edilecek ortalama puan 30 dur. Buna göre bireyin zayıf ve güçlü yönlerini belirlemek mümkündür YAPILABİLECEK ÇALIŞMALAR İÇİN ÖNERİLER Yapılan çoğu çalışmada öğrenme güçlüğü olan çocuklar, WISC-R testinin sayı dizisi, genel bilgi, aritmetik, şifre, küplerle desen, alt testlerinde tutarlı olarak normal gruplara göre düşük performans göstermiştir. Bu tutarlılık, bu alt testlerin ayırt edici özelliğinin yüksek olduğu olarak yorumlanabilir. WISC-R en yaygın olarak kullanılan testtir ancak dilimize ve kültürümüze özgü revizyonunun gerektiği düşünülmektedir. Diğer taraftan ülkemizde, bölgesel dil ve kültür farklılıkları göz önüne alındığında, WISC-R ın yeni revizyonunda bölgesel norm tablolarının oluşturulması uygun olabilir. WISC-R 6-16 yaş arası için uygun bir test olduğu için, okulöncesi dönem çocuklarının değerlendirilmesinde kullanılamamaktadır. Weschler zekâ testinin (WIPPSI) okul öncesi yaş dönemi için hazırlanan formunun Türkçeye uyarlanma çalışmaları yapılmalıdır. WISC-R zekâ testlerinde sadece sözel puan, performans puan ve toplam puanlara yer verilmekte, bu durumda normal yâda normalin üstü zekâya sahip öğrenme güçlüğü yaşayan çocukların, tanılanmasını geciktirmektedir. Yapılan testlerde, bu puanların yanında, WISC-R paternlerine, Bannaytne kategorilerine ve alt test puanlarına da yer verilmesi uygun olacaktır. Öğrenme güçlüğü yaşayan çocukların, erken dönem tanılanabilmesi için yeni testlere ihtiyaç duyulmaktadır. Yapılacak yeni çalışmalarda erken dönem tanı ölçütlerini kapsayacak yeni testler geliştirilmelidir. Okul öncesi ve sınıf öğretmenlerinin bu konuda yetiştirilmesi erken tanı için önemlidir. Yetiştirme projeleri-kitapçıkları hazırlanabilir. 51

52 Disleksi, disgrafi ve diskalkuli için yurtdışında kullanılan pek çok yabancı yazılımın Türkçeye çevrilmesi ya da geliştirilmesi yararlı olabilir. Örneğin, Dragon Naturally Speaking : Konuşma tanıma yazılımı Disleksisi olan birçok kişinin faydalı bulduğu teknolojik destekler arasında heceleme için TextHelp, text to speech Zihin haritalaması için Inspiration Zihin Haritaları, zihnin tüm bölümlerinin birlikte çalışmasını sağlamak ve dolayısıyla disleksi kısıtlamalarını aşmak için beynin diğer bölümlerinin canlandırılmasına yardımcı olabilir Not tutmak için Live scribe- Smart Pen DYS 2.0 İşitsel-görsel-uzamsal alıştırmalar yaptıran internet sayfası Okumayı-yazmayı-matematiği geliştirici bilgisayar programları hazırlanabilir. Yurtdışındaki örnekler incelenerek yada belli kurallara uyarak bunlar yapılabilir: Bilgisayar programları öğrenme güçlüğü çeken çocuklar için olmazsa olmazlardır. Çünkü bilgisayar güdüler, endişeyi azaltır, başarıyı garanti eder, rahat bir ortam sağlar-çatışmasız, çoklu ortamda bilginin sunumu öğrenmek için önemlidir, el yazısı kötü olan çocuklara yardımcı olabilir vb. Bu programlarda açıklamalar kısa ve anlaşılır olmalıdır, zaman kaybetmeden alıştırmalara geçiyor olmalıdır, herhangi bir anda kayıt özelliği olmalıdır, yardım seçeneği olmalıdır, küçük adımlar yöntemi ile eğitim verilmelidir, alıştırmalar tekrarlanabilir değiştirilebilir olmalıdır, öğrenim hızına göre ayarlanabilmelidir, konuşma hızı ayarlanabilir olmalıdır, zorluk seviyeli olmalıdır, ses kalitesi iyi olmalıdır-kulaklık için de. Bu programlar eğitmenler ya da ebeveynler ile yapıldığında yararlı olabilecektir, karıştırılan sözcükler-yazma alıştırmaları-matematik işlemleri-problemler vs. her konuda yardımcı program hazırlanabilir. Disleksik çocuklara yönelik okuma kitapları farklı seviyeler için hazırlanabilir. Az yazılı bol resimli akıcı ve yaşa uygun bilgilerle dolu kitaplar ülkemizde yok denecek kadar azdır. Okuma alıştırması yapmadan disleksik çocuğun okumasının ve kelime haznesinin gelişmesi zordur. Kitaplar sesli ve görsel olarak cd şeklinde de hazırlanabilir, kendi okuduğunu kaydederek yanlışlarını görmesi-düzeltmesine yardımcı olunabilir. Seçil Saygılı, Matematik öğretmeni ve ÇOMU Eğitimi Fakültesi Doktora öğrencisi 52

53 11.7 Araştırma sonuçları Disleksi e-anketi: 15 Temmuz-8 Ağustos 2013 tarihleri arasında, A#gid=0 linkinden internet ortamından çeşitli mail grubu ve sosyal medya kanallardan paylaşıldı. Aşağıdaki anketi dolduran 450 kişiden üçte biri 15.soruya cevap yazdı. Bu anket Türkiye de disleksi farkındalığını ölçmek için hazırlanmıştır. Anket sonuçları Dyslang Projesi kapsamında kullanılacaktır. Dyslang Projesi amacı, bir uzaktan eğitim kursu geliştirip uygulamak ve öğretmenler ile veliler için bir iyi uygulama rehberi hazırlayarak çok dilli disleksik bireyleri ilave bir müfredat dili öğrenmeleri konusunda desteklemektir. Katılımınız ve katkılarınız için şimdiden çok teşekkür ederiz. Proje sahibi: British Dyslexia Association (İngiltere) Web Adresi: ODTÜ Öğr. Gör. Claire Özel - Mehmet Güner (raportör) DysLang TR koordinatörü E-posta: claire.ozel@gmail.com * Required Mesleğiniz * Öğrenci Öğretmen İşçi Memur Other: Yaşınız * Disleksiyi daha önce duydunuz mu? * Evet Biraz Bilmiyorum Hayır 2. Disleksi bir hastalık mıdır? * Evet Olabilir Bilmiyorum Hayır 3. Disleksi ilerleyen yaşlarda geçer mi? * Evet Olabilir Bilmiyorum Hayır 4. Disleksi kalıtsal mıdır? * Evet Olabilir Bilmiyorum Hayır 5. Disleksi tedavi edilebilir mi? * Evet Bazen Bilmiyorum Hayır 6. Disleksik bir bireyle daha önce karşılaştınız mı? * Evet Farkında değilim Bilmiyorum Hayır 7. Disleksik bir birey dışarıdan anlaşılabilir mi? * Evet Bazen Bilmiyorum Hayır 53

54 8. Çevrenizde disleksik bir birey var mı? * Evet Olabilir Emin Değilim Hayır 9. Tanıdığınız ünlü bir disleksik bir birey var mı? * Evet Hatırlayamıyorum Bilmiyorum Hayır 10. Avrupa da nüfusunun yaklaşık yüzde 10 unun disleksik olduğunu biliyor muydunuz? * Evet Şaşırdım Bilmiyorum Hayır 11. Disleksili bir çocuk sınıfta ve sınavlarda farklı uygulamaya başvurma hakkını olduğunu biliyor musunuz? * Evet Kısmen biliyorum Bilmiyorum Hayır 12. Çocuğunuzun ya da kendinizin disleksik olduğunu öğrenirseniz ne yapmanız gerektiğini biliyor musunuz? * Evet Kısmen biliyorum Bilmiyorum Hayır 13. Disleksi konusunda bilgi sahibi olmak ister misiniz? * Evet Belki ileride Bilmiyorum Hayır soruya evet diyorsanız, e-postanızı verirseniz size bilgi göndeririz. 15. Disleksi ile ilgili düşünceleriniz? Anketin ilk 13 sorusunun analizi (464 cevaptan) 54

55 55

56 56

57 S.11 Öğretmenlerin cevapları, Ve tüm cevaplayanlara göre S.12 Öğretmenlerin cevapları, Ve tüm cevaplayanlara göre 57

58 Disleksi ile ilgili düşünceleriniz? 150 cevaptan bazıları 1. Bu konu hakkında fazla bilgi sahibi değilim. Çevremdekilerin de bilgi sahibi olduklarını düşünmüyorum. İnsanları bilgilendirmek için bir şeyler yapılmalı. 2. Önceden çok sevdiğim bir ünlünün küçükken disleksi olduğunu öğrenmiştim ve sonra bu kişi ileride şarkıcı olmuş. Çok şaşırmıştım.. Bütün bildiğim bu. 3. Anketinizle aslında bu konuda bilgi sahibi olmadığımı anladım. Anketten sonra araştırmayı hedefliyorum. 4. Bu konu hakkında fazla bilgi sahibi değilim. Çevremdekilerin de bilgi sahibi olduklarını düşünmüyorum. İnsanları bilgilendirmek için bir şeyler yapılmalı. 5. Önceden çok sevdiğim bir ünlünün küçükken disleksi olduğunu öğrenmiştim ve sonra bu kişi ileride şarkıcı olmuş. Çok şaşırmıştım.. Bütün bildiğim bu.. 6. Onlara bayılıyorum. Çok ama çok özeller... eğitim sayesindegerçekleştirilen gelişmelere bizzat şahidim ve zaten bu eğitimi veren uzmanlardan biriyim. çalışmalarınızda her türlü desteğe hazırım. teşekkürler "Disleksi nörolojik bir farklılık, buna hastalık demeyi doğru bulmuyorum, bu yüzden aslında ""tedavi"" de kulağıma hoş gelmiyor. Onlar farklı düşünen, dünyayı farklı gören, uygun koşullarda herkesten parlak çiçekler açan, ama eğer anlaşılmazlarsa solup giden, sıra dışı insanlar.. Muhabbetleri her zaman zevkli, bakış açıları hep çok çarpıcı.. Bu yüzden disleksiye müdahalede yaptığımız şey aslında sadece onları ""çoğunluğun"" müfredatına uyum sağlar hale getirmek, adaptasyonu arttırmak.." 8. Mesleğimden dolayı öğrencileri ilgilendiren bir konu olduğu için disleksi konusunda başta öğretmenler olmak üzere kamuoyunun bilgilendirilmesi gerekir 9. Eğitim ile disleksi olan öğrencilerin çok iyi bir seviyeye geleceğine inanıyorum.bu konuda hem öğretmen hem veli hemde idarecilerin bilgilendirilerek disleksi olan çocuklara faydalı olacağımıza inanıyorum 10. Öğrenme güçlüğü çeken bireyler toplumdan dışlanmamalı 11. Eğitimin daha yayğın olması gerektiğini düşünüyorum 12. bir öğretmen adayıyım ve disleksiyi son bir yıla kadar neredeyse hiç bilmiyordum. Bence bu büyük bir kayıp. Disleksinin bir hastlık olmadığını düşünüyorum ancak disleksili bireylern özel bir ilgiye ihtiyaçları var. Bu nedenle öğretmen adayları ve aileler bu konuda daha fazla bilinçlendirilmeli. 13. bir öğretmen olmama rağmen ben bile tam bilgi sahibi değilim. bu konuda herkesin bilgilendirilmesi gerektiğini düşünüyorum 14. Disleksi ve türleri konusunda Turkiyede sinif öğretmenlerinin ciddi bir kısmının bilgisi eksiktir. Hizmetiçi egitime ihtiyaclari olduğu nu dusunuyorum. 58

59 15. Disleksik bireyin özellikle eğitim faaliyetinde sıkıntılı durum ile karşı karşıya kaldığını ve bazen içinde bulunduğu durum sebebiyle potansiyeli iyi bile olsa başarılı olamadığını biliyorum. 16. Türkiye'de yüksek lisans programının açılmasını ve bu alanda uzman yetiştirilmesini arzu ediyorum.açılacak olan seminer ve eğitimler hakkında bilgi edinmek istiyorum 17. Son bir yıldır oğlumla ilgili çok fazla sıkıntılarım var. Ona nasıl ulaşacağımı bilmiyorum. Öğretmenlerinden her defasında farklı şeyler öğreniyorum.ama bazen oğlum acaba disleksi mi diye düşünüyorum yaşında disleksi olduğumu öğrendim. Yaşadığım bunca sıkıntını sebebini bilmek beni rahatlatırken disleksi olmakta beni üzdü geçen yıllarım için çok üzüldüm. 19. kızım disleksi olabilir özel eğitim öğretmeniyim ama yinede çok panik içindeyim çocuğumda da olduğundan şüpheleniyor doktorlar.özellikle yazı ile ilgili olan türünden fakat bir türlü kesin teşhis konulamadı.fakat öğretmenlerin hiç bilgisi yok bu konuda özellikle öğretmenler bilgilendirilmeli diye düşünüyorum. 21. samimi olarak; bende de bir oranda olabilir mi diye düşünmeden geçemedim :) 22. Bir öğretmen ve disleksili çocuğu olan bir anne olarak yardıma herzaman hazır olduğumu belirtmek isterim.dislektik bireylerin eğitim hayatında karşılaştıkları zorlukları en aza indirmek, avantajlı oldukları alanların erken yaşta tespitinin sağlanmasını ve yabancı dili öğrenmeleri konusunda onlara özel bir müfredat hazırlanmasını isterdim.çevremizde ve okullarda disleksi zeka geriliği sanılmaktadır.disleksi konusunda yapacağınız çalışmaları şimdiden canı yürekten kutlar, kolaylıklar dilerim disleksili çocukların gidebileceği onların ajite olmadan eğitimlerini tamamlayacakları her şehirde en azından bir okul olması gerektiğine inanıyorum.abu çocuklarının kaderi olmamalı, bilinçli aileler başetmek için çabalıyor ya eğitimsiz insanların çocukları...çocuğumu götürmediğim yer kalmadı evde bireysel eğitim ilaç tedavisi halen devam ediyor ancak umutlarım tükenmek üzere...biz olmadan kendi başına hayatını nasıl sürdürebilir endişesi taşımaktayım...çözüm aramaktayım 24. dikleksiyi bilmeden ve tanımadan devam eden hayatın ne kadar zor olduğunu ve disletik bireye yaşamı bir kabusa dönüştüreceğimizi, fakat bilinçli alınan eğitimlerle,desteklerle bunu azaltabileceğimizi düşünüyor ve umut ediyorum Bireyin yaşam kalitesini arttırmak için önemsenmesi gerekmektedir. 26. oğluma disleksi tanısı kondu çok endişeliyim :( oğluma evde nasıl yardımcı olacağımı bilemiyorum Disleksinin farklı bir öğrenme şekli olduğunu düşünüyorum. Ben iki yıl önce kızımın disleksi olduğunu öğrendiğimden beri bu konuyla yakından ilgileniyorum. Türkiye de eğitimcilerin çoğu bu konuda bilgisiz olduğu için anne babalar ve çocuklar çok sıkıntı çekiyorlar. Bence her okulda eğitimcilere yönelik seminerler verilmeli,çocuklara uzman kişiler 59

60 tarafından testler yapılmalı aileler bilinçlendirilmeli ve çocukların özel eğitimleri okul ortamında yapılabilmeli. Disleksili çocukların bir ülke için çok değerli olduğunu düşünüyorum. İyi bir eğitimle sonsuz hayal güçleri ve yetenekleriyle dünyayı değiştirebilecek bir güce sahipler yeter ki onları anlayabilelim. Özellikle disleksili çocuklar için ingilizce eğitim verebilecek bir uzman bulmak çok güç. Projenizi çok beğendim böyle bir program çalışmaya başldığında haberim olursa çok sevinirim. 28. Disleksi olan kişilerin ailede veya toplumda dışlanması beni çok rahatsız ediyor. Onlar için daha iyi imkanlar oluşturulmalı. 29. Türkiye'de disleksi alanında çalışan uzmanların sayısının oldukça az olduğunu biliyorum. Umarım bu sayı artar, farklı disiplinlerden uzman kişiler (psikolog, özel eğitim uzmanı, dil ve konuşma terapisti, aileler, öğretmenler ) disleksi üzerine bilgi ve deneyim paylaşımlarında bulunur ve disleksik bireylerin yaşam kalitelerinin artmalarına yardımcı olabilirler. 30. Disleksinin bir kişisel özellik olduğunu düşünüyorum.fakat aileleri ikna etmek çok zor.bunu söylediğiniz zaman kendisine hakaret edilmiş gibi davranıyorlar Yerdeki Yıldızlar filmini izledikten sonra bilgi sahib oldum.imkansız diye bir şey yoktur.her birey eğitilebilir. 33. Disleksi ile '' Taare zameen par '' filmi sayesinde tanışmıştım. Daha sonra bu konuyu biraz okudum. Doğru yaklaşımlarla müthiş sonuçlar alınabileceğini düşünüyorum. 34. Disleksiyle ilgili etkili iletişim dersini almadan önce bir bilgi sahibi değildi o dersin sonucunda öğrendim ve daha sonra "Her Çocuk Özeldir" filminde bu tip öğrencilerle nasıl bir iletişim kurulması gerektiği hakkında biraz bilgi sahibi oldum. 35. Disleksiyi bir filmden duymuştum ve fark edilmediği takdirde pek de hoş olmayan sonuçları olabileceğini fark ettim. Eğitim fakültesi öğrencisi olduğum için, bu durumla karşılaşmam muhtemel. Disleksi problemi olan çocuklara yardımcı olabilmek açısından bu konuyla ilgili detaylı bilgi sahibi olmak istiyorum. 36. Disleksi konusu ülkemiz için tamamen yeni bir konu. Eğitim düzeyimiz yükseldikçe hayat kalitemiz artacaktır. Bu da farkındalığın artırılmasıyla başarılacaktır. 37. disleksinin bir öğrenme bozukluğu olduğunu biliyorum. zeka geriliği değil yani. hatta tam tersine disleksi olanlar dahi oluyor çoğunlukla,einstein gibi. 38. Disleksisi olan bireylerin erken yaşta fark edilip buna göre desteklenmesi gerektiğini düşünüyorum. 39. Disleksi diyebileceğimiz bireyleri kestirmek zor. Bununla ilgili mutlaka bilgi sahibi olmalıyız. Uygun yöntem ve yaklaşımlarla bunun üstesinden gelinebileceğini düşünüyorum 60

61 40. Araştırılması gereken önemli bir konu olduğunu düşünüyorum. Çocukken yaşanılan öğrenme ve ifade güçlüklerinde çocukların "anlamıyor""gerizekalı" gibi yakıştırmalarla toplum ve aile tarafından damgalanması çocuğun kişiliğinin olumsuz gelişmesine neden olmaktadır Yabancı Dil ve Disleksi Bundan 4 sene önce, üniversiteden yeni mezun olduğumda evimize gelen bir misafir sayesinde disleksi terimini öğrenme fırsatım oldu. İngilizce Öğretmenliği nden mezun olduğumu öğrendiğinde 2 çocuğu olduğunu ve ikisinin de ülkemizde pek bilinmeyen asperger ve disleksi hastaları (ben artık hastalık olmadığını biliyorum) olduğunu ve okulda çocuklarının sıkıntı çektiğini ve dolayısıyla eşinin ve kendisinin de bu durumdan çok rahatsız olduğunu söyledi. Yaşadığımız ilde (Çanakkale) çocuklarının içinde bulunduğu durumla ilgili herhangi bir uzman olmadığı için onları İzmir e en az ayda bir kez götürdüğünü ve bunu da onun maddi durumunu çok zorladığını anlatmıştı. Bütün bunların ötesinde, çocukların öğretmenleriyle aralarında olan diyaloglar onu çok üzmüştü. Öğretmen bireylerin farklılığına saygı duymayan, öğrenemiyorlar diye onları azarlayan bir kişilikmiş. Misafirimiz çocuklarının diğer çocuklar gibi normal bireyler olmadığını, onlara farklı davranılması gerektiğini ve onların durumuyla ilgili öğretmene birçok bilgilendirmelerde bulunduğunu ama ısrarla öğretmenin kendi bildiğini okuduğunu, çocuklara aptal, gerizekalı muamelesi yaptığını anlatmıştı. Bu şekilde davranılan bireylerin durumlarının, motivasyonlarının nasıl olacağını tahmin edersiniz. Bu gibi durumlar modüllerde de açıkça anlatılmıştı. Ama misafirimiz olmuyor diye boşveren, çocuklarından umudunu kesen biri değildi. Evdeki bütün zamanını onların gelişimi için harcayan, onlara motor becerilerde yardımcı olan biri. Ve ayrıca çocukların resim becerileri, sportif etkinlikleri, bilgisayarı kullanmaları inanılmaz düzeyde. Bir bireyin okumasında ve yazmasında sıkıntı var diye onu göz ardı etmek tamamen yanlış. Bu bizim çocuğumuz, yeğenimiz, kardeşimiz de olabilirdi. Özetle, misafirimiz bana o öğretmen gibi bir öğretmen olmayayım diye, bireysel farklılıkların her daim karşıma çıkacağını ve çocuklara bir beceriyi yapamıyorlar diye onları aptal muamelesi yapmamam gerektiğini çok güzel anlatmıştı. Bütün bunları öğrendikten sonra disleksi ve asperger ile ilgili internette kısa bir gezinti yapmıştım. Maalesef çok fazla bir bilgiye ulaşamadım. Sadece çok az bir bilgiyle yetinmek zorunda kalmıştım. Ondan bir yıl sonra Şırnak a atandım. Orada çocuklara İngilizce öğretmemin zor olacağını az çok tahmin ediyordum. Ama derslere başladığımda durumun bu kadar da vahim olacağı aklıma hiç gelmemişti. Zaten Türkçe yi yeteri kadar bilmiyorlardı, anadilleri Kürtçe nihayetinde. Benim kelimelerimi anlamak o kadar zordu ki. Tane tane, yavaş yavaş konuşuyordum ama bilmedikleri çok kelime vardı. Tabi bunu normal karşılıyordum çünkü kalabalık bir ailede yaşıyorlar. Evde en az 25 kişinin yaşadığı aileler var ve kendi aralarında tabi ki anadillerini konuşuyorlar. Yanı sıra bu kadar çok bireyin yaşadığı ailede ders çalışmak, ödev yapmak çoğuna göre zordu ve onlar için iyi bir bahaneydi. Ben bu yüzden müfredat dilini geliştiremediklerini düşünüyordum. Keza öyle de. 61

62 Ama bir de adını bile zor yazan öğrencilerim oldu. Okuma deseniz sıfır. 6. veya 7. sınıfa gelmiş ama deftere yazı yazmıyor sadece çiziktiriyor. Ben bunu görünce şaşırıp kalmıştım bu nasıl olur diye. İlkokul 1. sınıftaki öğretmenlerine çok kızmıştım. Onlarla ilgilenmeden, onlara bir şey öğretmeden sürekli sınıfı geçmelerini sağlamışlar ve kimse de bunun nedenini sormamış. Ya da belki sordular veya yönlendirmeye çalıştılar da ebeveynler karşı çıktı. İşte bu şekilde 8. sınıftan mezun olsun da dediğimiz çok birey oldu. Biz onları hep geçirmek zorunda kaldık. Özel eğitime göndermek istediklerimiz de oldu ama ebeveynler karşı çıktı. Daha 1. sınıftaydı, belliydi çocuğun farklı olduğu (ama disleksi terimini yeteri kadar bilmediğimiz için ikna edemedik). Buna rağmen, anne-baba çocuklarına arkadaşları arasında aptal lakabı takılacak diye ısrarla diğer çocukların içinde olmasını istediler. Okuma yazma becerileri gelişmeyen bireylerin yanı sıra, tahtadan baka baka yanlış yazan çok ama çok öğrencim oldu. Tek tek sınıfı dolaşıp nerde yanlış olduğunu ve onu nasıl yazması gerektiğini, daha dikkatli olmalarını söyledim. Başta İngilizce nin onlar için zor olduğuna verdim bu durumu ama Türkçe defterlerinde de benzer yanlışlıkların olduğunu gördüm. Nedenlerini araştırdım. Tamam İngilizce ye alışana kadar yanlış yazabilirler ama ya Türkçe? Aklıma takılan her bir soruyu meslektaşlarıma sordum ama beni tatmin eden ya da beni bilgilendiren bir yanıt bulamadım. O sırada Rehberlik ve Psikolojik Danışman Öğretmenimiz de yoktu. Ben de bu farklılığı akraba evliliği yaptıkları için bireylerde nörolojik eksiklikler olarak değerlendirdim. 2.5 sene boyunca hep aynı öğrencilerimin dersine girdim. Elimde büyüdüler resmen. Onlar bana, ben onlara o kadar çok alıştık ki... Bu süre zarfında tahtaya yazdığım kelimelerin çoğunda gelişmeler kaydettim. Eskisi kadar çok yanlış yazmıyorlardı. Sürekli onlara Baka baka yanlış yazmayın, dikkat edin. diye diye bir nebze olsun onlara yardımcı olabildiğime inanıyorum. Böyle bir şey olabilir mi bilmiyorum. Eğer o öğrenci disleksik bir bireyse (ki ben bu çalışmaya başladıktan sonra onların disleksik olabileceklerini düşündüm), benim hiç bıkmadan söylediğim o cümle onların dikkatlerini yoğunlaştırmalarına yardımcı olmuş mudur? Tek tek dolaşıp defterlerini kontrol etmem ve yanlışlarını göstermem, onlarla ilgilenmem onlara cesaret vermiş demek ki. Bence bazı öğrencilerim gerçekten disleksikti. Bu şekilde davranarak biz bu farklılığın üstesinden gelmişiz demek ki. Büyük oranda disleksiyi yenmişiz farkında olmadan. Bu çalışmaya başladığımda artık öğrencilerime ders anlatmayı bitirmiş olduğum zamanlardı. Doğuda çocuklar sınavlar ve konular bittikten sonra asla okula uğramazlar. Modül 1 e çalışmaya başladığımda o kadar çok hayıflandım ki neden bu çalışma için geç kaldım, neden daha önceden böyle bir çalışmaya katılmadım diye kendime kızdım. Çünkü disleksiyle ilgili bilgiler öğrendiğimde benim bazı öğrencilerim dislektikmiş. En azından aileleriyle görüşüp ayrı bir eğitim almasını sağlayabilirdim, ikna edebilirdim onları. Bazı öğrencilerimin sadece İngilizce ye karşı ilgisi yoktu. Matematik becerileri süperdi mesela. İşte onları göz ardı etmeyip Senin hakkında şunu duydum öğretmeninden, aferin sana dediğim öğrencilerim, sportif etkinliklere yönelttiğim çocuklarım oldu. Onları o konuda motive ettim. İyi ki de öyle yapmışım. İyi ki disleksik olduğunu bilmeden öğrencilerimi İngilizce konusunda cesaretlendirmişim, yanlışlarını uygun dille göstermişim. Ama artık disleksinin ne gibi belirtileri olduğunu biliyorum ve eğer öyle bir bireyle karşılaşırsam yeni okulumda hemen Rehber Öğretmenle görüşüp ebeveynlerle iletişime geçmek konusunda geç kalmayacağım ve gerekeni yapacağım. 62

63 Son olarak, bu eğitimi almamı sağlayan arkadaşıma ve bizleri bilgilendiren siz değerli hocalarıma teşekkür ediyorum. Ş. Esra Ceylan Keklik Hiç ısrar etmedim. Benim öğrencilerimden birisi disleksi sorunu yaşıyordu. Babası hem kendisinde hem de çocuklarında bu sorunu yaşadıklarını, Amerika'da çocuğunu disleksikler için özel bir okula gönderdiğini ancak Türkiye'de bu şans olmadığı için benim görev yaptığım devlet okuluna kayıt yaptırdığını söylemişti. Çok zeki olan bu öğrencime İngilizce öğretmeni olduğum halde yazı yazması konusunda hiç ısrar etmedim. Gördüm ki yazamamak, harfleri ters ya da eksik yazıyor olmak onun sınıftan dışlanmasına, kendisini kötü hissetmesine sebep oluyordu. Yazı konusunda ona daha fazla cesaret vermek özel zaman ayırmak isterdim ama verilen iş yükümü düşününce bunun imkanı yok. Bu konuda özel eğitim almış bir öğretmenle ilerleyebileceğini ve biraz daha özgüven kazanabileceğini düşünüyorum ancak aile de bu konuda umutsuz. Onu pratik el becerisi gerektiren alanlara ve okçuluğa yönlendirmişler. Spor konusunda çok iyi, elektronik aletleri tamir etme becerisi çok yüksek ve bu ona arkadaşları arasında itibar kazandırdığı için de diğer sorunu görmezden gelebiliyorlar Ders Planın Disleksi Uyarlaması Dersin Adı İngilizce Sınıf 4. sınıf Konu Kırtasiye Malzemeleri (Stationery Items) Süre 40 dk. Öğrenci Kazanımları Sınıfta var olan kırtasiye malzemelerini ifade eder. Hedef Kelimeler a rubber, a pencil, a pen, a pencilcase, a pencil sharpener, a ruler, a notebook, a book, a notebook, a pencil case Dikkat çekme/ Süreç Materyal Çoklu zekâ Öğretmen, çizerek veya PPT yoluyla tahtaya yansıtarak ders boyunca ne işleneceğini, ne tür etkinlikler yapılacağını ve bunların Süre Dersin taslağı Görsel 5 63

64 Güdüleme öğrenmeleriyle ilişkilerini anlatır. Giriş Bu aşamada öğretmen, elindeki flash kartları tahtaya yapıştıracağını ve bunları tekrar edeceklerini söyler. Tahtaya flash kartları birer birer yapıştırır. Öğrencilere doğru telaffuz konusunda model olmak için İngilizce ifadeleri kullanır. Örneğin: a pencil, rubber, pen gibi. Çift taraflı yapıştırıcı Sınıf tahtası Görsel İşitsel Sözel 5 Gelişme Öğretmen tahtada göstereceği resmin ifadesini söyleyeceğini, kendisinden sonra öğrencilerin tekrar etmesini istediğini söyler. Defalarca kelimeler tekrar edilir. Her seferinde öğretmen, öğrencilere olumlu pekiştireç verir. Karikatürize flash kartlar Görsel İşitsel Sözel 10 Alıştırma Bu etkinlikte öğretmen her nesne için tahtaya iki kelime yapıştıracağını söyler. Kendisinin söyleyeceği kelimenin resmini çıkarıp öğretmen masasına koymalarını ister. Doğru olan resimdeki nesneyi telaffuz etmelerini söyler. Karikatürize flash kartlar Çift taraflı yapıştırıcı Sınıf tahtası Görsel İşitsel Sözel Kinestetik 15 Öğrenme sürecini değerlendirme Öğretmen, alıştırma aşamasında öğrencileri gözlemler ve yapılan telaffuz hatalarını açıkça değil, onları anladığı mesajını vererek doğrusunu söyleyerek düzeltir. 5 Uyarlamanın Dayanakları Hedef Kelimeler: Bir ders saatinde öğrenilecek kelime sayısının 10 u geçmemesi sebebiyle kelime sayısı azaltılmıştır. Hedef Kalıp: Bu ders süresinde sadece kelime düzeyinde öğrenim gerçekleştirmek amacıyla hedeflenen kalıp bilgisi kaldırılmıştır. Dikkat çekme/güdüleme: Derse başlamadan önce konunun ana hattını öğrencilerle paylaşmak onların öğrenme sürecini olumlu yönde katkıda bulunacaktır. Giriş: Her etkinlikten önce, etkinlik ve etkinliğin amacı üzerine konuşmak disleksik öğrencilerin dikkatlerini diri tutmayı sağlayacaktır. Böylece yerine getirilecek etkinlik kolaylıkla yapılacaktır. Gelişme: Bu ders saatinde kelimelerin yazımına geçilmez. Özellikle ilkokul düzeyinde sözel ağırlıklı derslerin işlenmesi disleksik öğrenciler için daha uygundur. Sık tekrarlar genel olarak dil öğretiminde yararlıdır. Ancak disleksik öğrencilerin yeni kelimeleri öğrenmesinde hayati önem taşır. Dolayısıyla öğretmenin kendisi olabileceği gibi ses kaydı da tekrarlar için kullanılabilir. Resimler, İngilizce öğretiminin vazgeçilmez parçasıdır. Özellikle disleksik öğrencilerin bulunduğu sınıflarda yeni kelimeleri öğretirken karikatürize, abartılmış, komik figürlerin kullanılması daha çok akılda kalacaktır. Öğrenme sürecini değerlendirme: Sözel yanlışları düzeltirken açıkça düzeltme üslubundan ziyade mesajın öğretmen tarafından anlaşıldığına dair bir imaj sergilenmelidir. Üstü kapalı bir şekilde söylenilen cümle veya kelimenin mutlaka doğrusu telaffuz edilmelidir. Not: Bu plan, 4. Modül deki bilgilerden yararlanılarak hazırlanmıştır. Yağmur Adal, İngilizce Öğretmeni, Hatay. Orijinal ders planı: Dersin Adı İngilizce Sınıf Konu Süre 4. sınıf Kırtasiye Malzemeleri (Stationery Items) 40 dk. 64

65 Öğrenci Kazanımları Sınıfta var olan kırtasiye malzemelerini ifade eder. Sahip olduğu kırtasiye malzemelerini söyler. Arkadaşının sahip olduğu eşyayı sorar. Hedef Kelimeler a rubber, a pencil, a pen, a pencilcase, a pencil sharpener, a ruler, a notebook, a book, a notebook, a pencilcase, a coloured pencil, a paperclip, crayons. Hedef Kalıp I have got Have you got? Yes, I have. / No, I haven t. Dikkat çekme/ Güdüleme Giriş Gelişme Alıştırma Öğrenme sürecini değerlendirme Süreç Materyal Çoklu zekâ Öğretmen, elinde bir kocaman bir poşetle sınıfa girer. Öğrencilerin ilgisini çekmek, meraklarını artırmak ve İngilizce konuşmaya teşvik etmek için sorular sorar. (Örneğin, What is this? What are there in it? Can you make some guesses?) Soru-cevap yaptıktan sonra küçük ipuçları vererek öğrencilerin poşetin içindeki kırtasiye malzemelerinden haberdar olmaları sağlanır. Öğretmen, poşetten tek tek çıkardığı eşyaları sınıfa göstererek İngilizce ifadelerini kullanır. Öğrencilerin tekrar etmesini ister. Örneğin: a pencil It s a pencil. Bu aşamada flash kartlar kullanılır. Sözel ifadeye ek olarak öğrencilerin kelimelerin yazımına aşina olması sağlanır. Bununla beraber, her nesne için hedef kalıp kullanılarak öğrencilere model olur. Öğretmen elindeki flash kartlarla sürece şu şekilde devam eder: What is this? It is a pencil. I have got a pencil. Have you got? hedef kalıbıyla istekli veya gönüllü öğrencilerin bu sürece katılması sağlanır. 1. Gönüllü öğrencilerden flash kartları İngilizce ifadeleriyle eşleştirip tahtaya yapıştırmaları istenir. 2. Sınıf 4 er kişilik gruplara ayrılır. Her grup birbirlerine sahip oldukları kırtasiye malzemeleriyle ilgili sorular sorarak alıştırma yaparlar. Öğretmen, öncelikle model olarak etkinliği başlatır. -Have you got a pencil? -Yes, I have. Öğretmen, alıştırma aşamasında öğrenci gruplarının yanlarına giderek onları gözlemler ve yapılan telaffuz veya gramer hatalarını not edip alıştırma sonunda bunları sınıf önünde bunları düzelterek derse noktayı koyar. İçinde silgi, kurşun kalem, tükenmez kalem, açacak, cetvel, defter, kitap, kalemlik, renkli kalem gibi gerçek materyallerin bulunduğu büyük bir poşet. İçinde silgi, kurşun kalem, tükenmez kalem, açacak, cetvel, defter, kitap, kalemlik, renkli kalem gibi gerçek materyallerin bulunduğu büyük bir poşet. Flash kartlar Flash kartlar İngilizce ifadeleri Çift taraflı yapıştırıcı Sınıf tahtası Görsel Sözel Görsel İşitsel Görsel İşitsel Sözel Görsel İşitsel Sözel Kinestetik Süre

66 11.9 Üniversitede disleksili olmak Durum Çalışması: İranlı yüksek lisans öğrencisi Türkiye de Erasmus değişim programı sırasında disleksik olduğunu keşfetti. Giriş: İranlı bir öğrenci, Erasmus-Mundus programıyla iki dönem boyunca Türk bir üniversitede eğitim aldı. Çoğu öğrenci ders aralarında ve dışında Türkçe konuşmasına rağmen, üniversitenin öğretim dili İngilizceydi. Anadili Farsça olduğu için Mehtap, pek alışkın olmadığı bir yazı sisteminde dersler alıyordu. Üstelik İran da disleksi hakkında farkındalık olmadığı için Mehtap da İran daki eğitimi sırasında yaşadığı zorlukların bir açıklaması olabileceğini bilmiyordu. Durum: Öğrenci yüksek lisans düzeyinde dersler alıyordu (dersleri takip etmek, okumaları yapmak, araştırma yapmak ve ödevleri tamamlamak zorundaydı) ve tez yazması gerekiyordu. Öğrencinin deneyimleri: Üniversiteye girebilmek için GRE nin matematik kısmını ve IELTS ya da TOEFL sınavını geçmek zorundaydım. Hayatımın şu ana kadar yaşadığım en kötü zamanıydı. Matematiği oldukça kolay geçebildim (iki aylık çalışma sonrası). Ancak İngilizce sınavını geçmek için dört kez denemek zorunda kaldım. Okuma ve yazma bölümlerinde aldığım puanlar her seferinde kabul edilebilir puandan daha düşüktü. Eğitimime İngilizce olarak başlar başlamaz derslerde sınıf arkadaşlarımla kıyasla oldukça geride olduğumu fark ettim. Sorunun dille ilgili olmadığını biliyordum çünkü hemen hemen her şeyi iyice anlayabiliyor, kendimi ifade edebiliyor ve diğer öğrenciler gibi başarılı sunumlar yapabiliyordum. Ancak makale ve kitap okumaya gelince benim için asla yeterli zaman olmuyordu, okumada çok yavaştım ve yazmada daha da kötüydüm. Böylece sorunun gözlerimden kaynaklandığı sonucuna vardım çünkü her günün sonunda başım ağrıyor ve metinler, sözcükler gözlerimin önünde hareket ediyordu. Bir göz doktoruna gittim, ama doktor gözlerimde hiçbir sorun olmadığını söyledi. Bu aşamadan sonra yapabileceğim tek şey, çalışmaya çok daha fazla zaman harcamak ve daha fazla çabalamaktı. Derste bir makale, bir sayfa bile okumamız ve fikirlerimizi paylaşmamız gerekse bu, benim içim için bir kabus oluyordu. Bir metne göz gezdirmek için diğerlerine göre iki kat daha fazla zamana ihtiyaç duyuyordum. Olaylar: En kritik zamanı yüksek lisansımın sonunda yaşadım. İlk iki jüriyi de geçemedim. Tezim için çok çalıştım, çok çabaladım; buna rağmen, jüri özellikle yeterince çalışmadığım ve elimden geleni yapmadığım için beni eleştirdi. Onların gördükleri sadece yazım hatalarıyla dolu ve hiçbir yapısı olmayan bir yazıydı. Jüri üyeleri Aceleyle ve dikkatsizce yazılmış, Hiçbir yapı yok, tezini gözden geçirip düzeltmelisin ; fakat ne istediklerini bildiğimi sanmalarına rağmen, ben jüri üyelerinin dediklerinin nasıl yapacağımı bilmiyordum. Gerçek yeteneklerimi gösteremediğim için çok mutsuz ve öfkeliydim. Yazım hatalarım, gerçekte ne yaptığımı görmelerine izin vermedi. İkinci tez savunmamda da başarısız olunca eğitimime devam 66

67 edemeyeceğimi sandım. Nasıl hissettiğim hakkında bana tavsiyeler veren Engelsiz ODTÜ Koordinatörüyle konuşunca biraz umutlandım ve yalnız olmadığımı hissettim. Daha sonra Manchester a taşındım ve Manchester Üniversitesi nde başka bir yüksek lisans programına kaydoldum. En azından yeni bir başlangıç yapıyordum ve buradaki insanlar başarısızlıklarımı bilmiyordu. Çözüm Yolları: Manchester University Engelli Destek Ofisinde değerlendirmeye tabi tutuldum ve disleksik olduğuma dair bir belge aldım. Bu kendime olan güvenimi yeniden kazandırdı. Ayrıca, okumama, yazmama ve düşüncelerimi yapılandırmama yardımcı olan yazılımlar edindim. Bence tüm üniversitelerin bu yazılımlara erişimi olmalıdır. En güzel kısmı ise, danışmanımla tanıştığımda ona nasıl disleksik olduğumu söyleyeceğim konusunda endişelenmiştim. Ben de disleksikim dediğinde şaşırdım ve çok mutlu oldum; benim rol modelim oldu ve disleksik bir bireyin neleri yapabileceğini gösterdi! Bundan sonra: Diğer disleksik öğrencilerin, özellikle de benim hissettiklerimi hissedenlerin, ne olduğunu veya kime soracağını bilemeyenlerin sorunlarını azaltmak için bir şeyler yapmak istiyorum. Benim için zafiyet sistemin içindeki bireylerden değil bizzat sistemden kaynaklanıyordu. Akademik bir bölümdeki profesörün disleksiyi anlaması veya disleksik bir öğrenci için uygun şartları nasıl sağlayacağını bilmesi beklenemez; bu, Engelli Birimi nin sorumluluğudur. Yurtdışı Eğitim ofislerinde çalışan insanların disleksi gibi olası durumların farkında olması ve öğrencinin sadece yeni öğrendikleri dille ilgili güçlükler yaşamayabileceğini ve tembel ya da aptal olmayabileceğini anlaması çok önemlidir. Yabancı bir öğrenci, yeni ülke ve kuruma uyum sağlama zorunluluğunun yanında, disleksik olduğundan dolayı anadiliyle ilgili güçlükler de yaşayabilir. Notlar: Mehtap ın disleksik olduğu netleştiğince, kardeşi ve annesi de disleksik olduklarını anladılar Diskalkuli Seçil Saygılı (Matematik Öğretmeni ve Doktora Öğrecisi) tarafından asağıda verilen kaynaklardan derleme bir yazıdır. KAYNAKÇA

68 Diskalkuli Öğrencilere Nasıl Yardım Edebiliriz? Matematik derslerinde diskalkulik öğrencilere yardımcı olmak için bilmemiz gereken ilk şey onun matematik terimlerini anlayamadığıdır. Bu terimleri oldukça somutlaştırarak hatta çarpıcı, ilgi çekici komik resimlerle anlatmak ona yardımcı olacaktır. Öğrenmesini istediğimiz terimlerin birkaçını öyküleştirerek anlatmak onun beyninde bunları canlandırmasına yardımcı olacaktır. Dört işlemin ayırıcı özelliklerini konuşmak da faydalı olacaktır. Bunun yanında işlem sembollerini farklı renklerle göstermek karıştıran öğrenciler için faydalı olabilir (Çıkarma kırmızı, toplama siyah, çarpma mavi, bölme yeşil). Toplama işleminin birbirine eklemek-ileriye saymak vb şekillerde resmetmek iyi bir fikir olabilir. Toplama ve çıkarma işlemlerinde iki cetveli kullanmak faydalı olur. Örneğin 3+4 için birinci cetvelde 3e ikinci cetvelin 0ını koyup 4e denk gelen sayıyı okuyacağız. 3+4 işlemi Çıkarma işlemi için ise tam tersini yapacağız. 7-3 için 7nin üzerine ikinci cetveli ters koyup 3ün denk geldiği sayıya bakılır. Çıkarma ve toplama için renkli kolonları deneyebiliriz, özellikle eldeli işlemlerde ve basamak öğrenmede işe yarayabilir. 68

69 Çarpım tablosu için öncelikle ritmik saymayı iyi öğretmeliyiz. Bunun için renkli sayma kartları hazırlayabiliriz. Bu kartları yere sırasıyla dizerek öğrencinin zıplayarak yüksek sesle saymasını isteriz. Aynı şekilde bu oyunu sevdiği bir melodi ile söyleyerek hatta ritimler ile yapmasını isteyebiliriz. Çarpım tablosu için bol tekrar gerekeceğini unutmamalıyız. Çarpma işlemlerindeki kısa yolları öğreterek çarpmanın zevkli ve kolay olduğuna onu inandırabiliriz. 10*7=70 11*3=33(11 ile çarpmanın aynı sayıyı iki kez yazmak olduğunu) vb Çarpma işlemlerinde parmaklardan yararlanmasını da öğretebiliriz. 9 lar için parmak kapatma yöntemi oldukça zevklidir. 9*3=27 için 10 parmağımızdan üçüncüsünü kapatacağız soldaki ve sağdaki parmak sayılarını birleştirip okuyacağız 2-7 yirmiyedi. Ayrıca için Flash kartlar ve matematik oyunlarının olduğu siteler onun için oldukça eğlenceli olacaktır. bu sitedeki iki oyun bedava olup öğrencilerin saymasını ve toplama işlemlerini güçlendiren etkinliklerden oluşmaktadır. Koordinatları öğretirken amiral battı oyunu, parayı öğretirken kendi paramızın olduğu monopoly oyunu, strateji ve planlama yeteneği için 4ünü birleştir oyunu(connected four) ya da Tic-Tac-Toe mastermind satın alınabilecek yardımcı oyunlardan bazılarıdır. Matematik derslerinde öğrencinin en çok zorlanacağı diğer konu ise problem çözmedir. Bunun için öncelikle problemi anlamasını sağlamalısınız. Problemi canlandırarak anlatma ya da çizim ile anlatma iyi birer yoldur. Bunu yaparken yine içinde mizah unsurlarının bulunması onun dikkatini yoğunlaştırmasına yol açacaktır. Problemdeki işlemsel ipuçlarını fark etmesi için flash kartlardan yardım alabiliriz. Toplama işaretinin altına kullanılan problem kelimeleri resimle gösterilerek eşleştirilebilir. Bunu oyun haline de getirebilirsiniz. Problem için günlük yaşantıdan seçilecek örnekler onun problem çözmeyi algılamasına yardımcı olacaktır. Örneğin, 18 kalemi anne baba ve kendine eşit paylaştır. Bırakın bu problemi istediği yoldan 69

70 çözsün ama elinde 18 kalem ve karşısında da siz olun. Ortamın yine neşeli bir oyunmuş gibi gözükmesine dikkat edin. Somut-görsel materyallerin ve oyunların olduğu bazı yabancı siteler: Ben lisede çalışan ama ilköğretim ikinci kademesinde de bir süre çalışmış olan 15 senelik matematik öğretmeniyim. Disleksi teşhisi konmuş arkadaşımın çocuğu ile 1.sınıftan beri matematik çalışıyoruz. Ona matematikte anlamadığı herşeyi pek çok yöntemi deneyerek(yukarıda anlattığım gibi) anlatmaya çalışıyorum. Her ne kadar başlangıçta bu dersi çok seviyor olsa da 5.sınıfa gelene dek bu sevginin azaldığını söyleyebilirim. Okulda matematik dersi ile baş etmesi oldukça zor oluyor, problemleri anlaması, öğretmenin söylediklerini aklına yazmasını çok zor oluyor. Evde çalışırken elimizden geldiğince eğlenmeye çalışıyoruz çünkü diğer türlü kafam patlayacak gibi oldu diyor. Sık sık mola veriyoruz, anlamadığında yöntem değiştirip tekrar anlatıyoruz. Oldukça sabırla onu beklemek çok önemli cevapları hemen vermek istediğinde de durdurmak yerinde oluyor. Özellikle problemi anlamadığında sırasıyla dört işlemi söylemeye başlıyor: Topluycaz, çıkarcaz, çarpacaz, Bölme konusunda hala sıkıntımız büyük. Bölmeyi yapmak ona zor geliyor çünkü çarpma tam olarak oturmadı. Çarpım tablosunu ezberlemesini beklemiyoruz, odasında büyük bir tablo var silip tekrar yazabiliyor ya da oradan çarpmanın sonucuna bakabiliyor. Çarpmanın kısa yollarını çabuk öğrendi. Yarım-bütün çeyrek kavramları zor oturdu. Bunun için fazlası ile somut materyal ile çalıştık. Grafik konusunda çok iyi ve bir de geometri. İnanılmaz bir uzamsal yeteneğe sahip. Görerek ve müzik ile çok iyi öğreniyor. Örneğin ritmik saymalar için you tube dan müzikli slaytlar bulduk ve çok iyi aklında kaldı. 70

71 Bütün, yarım ve çeyrek kavramları için yukarıdakine benzer bir çalışma uygulanabilir. Bu çalışma kesirler için de faydalı olacaktır. Çalışma somut bir materyal ile yapmak uygun olur( Örneğin ekmek-elma). Sayıları öğrenirken internetten bulduğumuz number race oyunu çok yardımcı oldu. Başlangıçta 6 rakamını öğretmek için herşeyi denedik. En sonunda altına yapmış altı birden ileriye saymaya başlıyor. Paraları ve saati öğrenmesi için günlük alıştırmalar yapıyoruz. Saat için internetten oyun ve vücudu ile göstermesinden yararlandık. Saati üç yap dedik mesela yere uzanarak karşıdaki saat 3 iken o da 3 oldu. Para için ise mümkün olduğunca küçük paralarla alışveriş yaptırmaya çalışıyoruz. Matematiği öğretirken ona kendisine inanması gerektiğini söyledik. Hatta matematikte zorlandığı anda çikolata yemesinin faydalı olacağını söyledik ve bu da tuttu. Çikolata yediğinde zihnen rahatladı keyfi yerine geldi ve biz de zorlanmadan devam edebildik. Sırada 5. Sı Matematik Öğretmenine Öneriler 1. Öğrenciye sınav esnasında müsvedde kağıt kullanmasına izin vermeli. Çizim yapması için çizgili kağıt kullandırmalı. 2. Sınav esnasında problem çözerken eğer hata yapmışsa küçük ipuçları ile hatasını görmesine fırsat vermeli. 3. Sorular kağıtta çok sıkışık durmamalı öğrenci okurken karıştırabileceği için özen ile ve boşluklar bırakarak hazırlanmalıdır. 4. Sadece gereken becerileri ölçen sınavlar yapın, öğrenciyi çok büyük sayılarla ve gereksiz hesaplamalarla uğraştırmayın. 71