İSTANBUL TİCARET ODASI

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI AVRUPA BİRLİĞİ'NDEKİ TÜRK GİRİŞİMCİLERİ DİZİSİ: 2 FRANSA, BELÇİKA, HOLLANDA'DAKİ TÜRK GİRİŞİMCİLERİ Hazırlayanlar: Dr. Cengiz Ersun Selçuk Tayfun Ok Atilla Jmrahör İlyas Mehveş Mustafaoğlu Temmuz 1997

3 A J A N S REKLAM ve MATBAACILIK FUAR HİZMETLERİ LTD. ŞTİ. nyctied laimmiiı if Hn NK 5f K* 3 ÇoMkaf İST. 1irl:(f2l2)917W)e TclFtt:(Mt2)91799M

4 SUNUŞ Türkiye ekonomisini ilgilendiren veya önemli ölçüde etkileyen konularda ötedenberi araştırmalar yayınlayan Odamızca ilk kez 1996 yılında Türkiye dışında kurulu Türk firmalarının ele alındığı bir araştırma hazırlanmasına gerek görülmüştür. Bunda yakın zamanlarda ülkemizin dış ticaretinde kaydedilen hızlı gelişmenin ve 1996 yılında Avrupa Topluluğu ile Gümrük Birliği'ne girilmıesinin yanısıra yurtdışında Türkiye ekonomisi açısından artık mutlaka dikkate alınması gereken bir Türk işadamları varlığının ortaya çıkışının da payı vardır. Uzun süre sosyal ilişkileri itibariyle kendi içine kapalı bir toplum olan Türkiye 1960'lı yıllarda Türk işçilerinin Avrupa ülkelerine gitmeye başlamasıyla ilk kez yaygın bir şekilde dış temas imkanı bulmuştur. Bugün ise bu ilişkilerin artık bazı Avrupa ülkelerinde önemli boyutlara ulaşan yurtdışında yerleşik Türk firma ve işadamları düzeyinde geliştirilmesi sözkonusudur yılında Türkiye ile Avrupa Birliği arasında başlatılan Gümrük Birliği şartlarında başarı kazanabilmek için üretim ve pazarlama çalışmalarının uluslararası düzeyde, bilhassa Avrupa Tek Pazan'ndaki piyasa koşullan daha fazla dikkate alınarak yürütülmesi gerekmektedir. Bu yeni rekabet ortamında Avrupa piyasalarında yerleşik Türk işadamlarının imkan ve tecrübelerinin ticareti kolaylaştıracak ve bütün taraflara yarar sağlayacak işbirliği köprüleri olarak değerlendirilmesi lazımdır. Avrupa Birliği'ndeki Türk girişimcilerinin konusunun ülke bazında tetkik edilebilmesi için bir dizi şeklinde tasarlanan araştırmada yaklaşık kırkbin Türk girişimcisinin faaliyette bulunduğu Almanya öncelikle ele alınarak hazırlanan "Almanya'daki Türk Girişimcileri" kitabı Eylül 1996 tarihinde yayınlanmıştır. Dizinin ikinci kitabı olarak sunulan bu çalışmada ise Fransa, Belçika ve Hollanda'da toplam sayıları onbine yaklaşan Türk girişimcilerinin ekonomik konumları, sorunları ve imkanları ile Türkiye ile ticari ilişkilerinin geliştirilmesi perspektifleri üzerinde durulmuştur.

5 Bu araştırmaya yardımcı olan T.C. Paris Büyükelçisi Tansuğ Bleda ve Ticaret Başmüşaviri Ayşe Öktem'e, T.C. Brüksel Büyükelçisi sayın Güner Öztek ve Ticaret Başmüşaviri sayın Oktay Elgin'e, T.C. Lahey Büyükelçisi sayın Baki İlkin ve Ticaret Müşaviri Gamze Artun'a sağladıkları destek dolayısıyla; gerekli temas ve değerlendirmeleri yaparak çalışmayı hazırlayan Odamız Genel Sekreter Yardımcısı Dr.Cengiz Ersun'a, Etüt ve Araştırma Şubesi Müdürü Selçuk Tayfun Ok'a, uzman Atilla İmrahor İlyas'a ve araştırma raportörü Mehveş Mustafaoğlu'na teşekkür eder, sunulan çalışmanın ilgililere yararlı olmasını dilerim. Prof.Dr.İsmail Özaslan Genel Sekreter

6 İÇİNDEKİLER TABLO VE ŞEKİLLER LİSTESİ SUNUŞ GİRİŞ VE AIVIAÇ Sayfa No. 1. BATI AVRUPA ÜLKELERİNDE TÜRK İŞADAIVILARININ ETKİNLİK KAZANIVIASINI HAZIRLAYAN VE DESTEK LEYEN FAKTÖRLER FRANSA, BELÇİKA VE HOLLANDA'DA YERLEŞİK TÜRK TOPLULUKLARI Fransa'da Yerleşik Türk Topluluğu Türklerin Fransa'ya Gelişi ve Bu Ülkede Yerleşik Bir Türk Topluluğunun Oluşması Fransa'daki Türk Topluluğunun Konumu ve Boyutları Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve Eğitim Belçika'da Yerleşik Türk Topluluğu Türklerin Belçika'ya Gelişi ve Bu Ülkede Yerleşik Bir Türk Topluluğunun Oluşması Belçika'deki Türk Topluluğunun Konumu ve Boyutları Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve Eğitim Hollanda'da Yerleşik Türk Topluluğu Türklerin Hollanda'ya Gelişi ve Bu Ülkede Yerleşik Bir Türk Topluluğunun Oluşması Hollanda'deki Türk Topluluğunun Konumu ve Boyutları Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve Eğitim 28

7 Sayfa No TÜRKİYE'NİN AVRUPA BİRLİĞİ VE FRANSA, BELÇİKA VE HOLLANDA İLE DIŞ TİCARET İLİŞKİLERİ Avrupa Birliği'nin Türkiye'nin Dış Ticareti Bal<ımından Konumu Fransa, Belçika ve Hollanda'nın Oluşturduğu Piyasanın Avrupa Birliği ve Türkiye'nin Dış Ticareti Bakımından Önemi Türkiye-Fransa Dış Ticaret İlişkileri Türkiye'nin Fransa'ya İhracatı Türkiye'nin Fransa'dan İthalatı Türkiye-Belçika Dış Ticaret İlişkileri Türkiye'nin Belçika'ya İhracatı Türkiye'nin Belçika'dan İthalatı Türkiye-Hollanda Dış Ticaret İlişkileri Türkiye'nin Hollanda'ya İhracatı Türkiye'nin Hollanda'dan İthalatı BATI AVRUPA'DAKİ TÜRK İŞADAMLARI VARLIĞININ KONUMU VE BOYUTLARI BATI AVRUPA'DAKİ TÜRK İŞADAMLARININ TÜRKİYE EKONOMİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Türkiye'ye Döviz Transfer İmkanlarının Önem Kazanması Batı Avrupa'da Yerleşik Türk İşadamı Varlığının Önem Kazanması Batı Avrupa'daki Türklerin Kendi İşyerlerini Kurmaya Yönelmeleri Daha İyi Bir Yaşam ve Maddi Güvence İçin Türkiye'de Yapılması Tasarlanan Kendi İşini Kurma Girişiminin Avrupa'ya Aktarılması İş Kurma Yönelişinde Değerlendirilebilecek Fırsatların Oluşması Batı Avrupa Ülkelerinde Yetişmiş Türk İnsan Varlığının ve Sermaye Birikiminin Kullanılabilmesi 65

8 Sayfa No BATI AVRUPA'DAKİ TÜRK İŞADAMLARI VARLIĞININ BOYUTLARI Fransa'daki Türk İşadamları Fransa'daki Türk Firmalarının Bölgesel Dağılımı Fransa'daki Türk Firmalarının Sektörel Dağılımı Fransa'daki Türk İşadamlarının Genel Profili Belçika'daki Türk İşadamları Belçika'daki Türk İşadamlarının Bölgesel Dağılımı Belçika'daki Türk İşadamlarının Sektörel Dağılımı Belçika'daki Türk İşadamlannın Genel Profili Hollanda'daki Türk İşadamları Hollanda'daki Türk İşadamlarının Bölgesel ve Sektörel Dağılımı ^. Hollanda'daki Türk İşadamlarının I Genel Profili 88 j 3. SONUÇ DEĞERLENDİRMELERİ VE ÖNERİLER GEÇİCİ MİSKFIR İŞÇİLERDEN YERLEŞİK TÜRK TOPLULUĞUNA GEÇİŞİN DESTEK LENMESİ Eğitim İmkanları Geliştirilmeli ve Kültürel Destek Sağlanmalıdır Türk İmajının Yükseltilmesine Yönelik Aktiviteler Düzenlenmelidir BATI AVRUPA'DAKİ KONSOLOSLUK HİZMET LERİ TÜRK TOPLULUĞUNUN MUHTELİF GEREKSİNMELERİNİ KARŞILAYACAK ŞEKİLDE DÜZENLENMELİDİR TÜRK İŞADAMLARINI TEMSİL VE ORGANİZE EDEBİLECEK YAPILAŞMALAR KURULMALI VE DESTEKLENMELİDİR 94

9 Sayfa No TÜRK TİCARET MERKEZLERİ KURULMALIDIR BİLGİLENDİRMEYE ÖNEM VERİLMELİDİR ADRES LİSTELERİ FRANSA'DA YARDIMCI OLABİLECEK BAZI KURUM VE KURULUŞLAR FRANSA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK FİRMALARININ ADRESLERİ BELÇİKA'DA YARDIMCI OLABİLECEK BAZI KURUM VE KURULUŞLAR BELÇİKA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK FİRMALARININ ADRESLERİ HOLLANDA'DA YARDIMCI OLABİLECEK BAZI KURUM VE KURULUŞLAR HOLLANDA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK FİRMALARININ ADRESLERİ 109 KAYNAKLAR 114

10 TABLO VE ŞEKİLLER LİSTESİ Tablo No. Sayfa No. 1. Fransa'daki Türk Nüfusunda Yıllara Göre Kaydedilen Gelişmeler Fransa'da Yerleşik Türklerin Fransa'daki Diğer Yabancılar İçindeki Konumu Fransa'da Yerleşik Türklerin Bölgelere Göre Dağılımı Fransa'da Çalışan Yabancıların Ülkelere Göre Dağılımı Fransa'daki Türklerin ve Diğer Yabancıların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Fransa'da Eğitimde Olan Türk Çocukları ve Gençleri Belçika'da Yerleşik Türk Nüfusunda Kaydedilen Gelişmeler Belçika'nın Büyük Şehirlerindeki Türk Yerleşimi Belçika'da Yerleşik Türklerin Bölgelere Göre Dağılımı Türklerin Belçika'da Diğer Yabancılar İçindeki Konumu Belçika'da Ücretli Olarak Çalışan Türkler ve Diğer Yabancılar Belçika'da Ekonomik Aktif Türk Nüfusu Dağılımı Belçika'da Türklerin Eğitimi Hollanda'da Türk Nüfusunda Yıllara Göre Kaydedilen Gelişmeler Hollanda'da Türklerin Eyalet Bölgelerine Göre Dağılımı Hollanda'da En Fazla Türk Nüfusa Sahip Şehirler Hollanda'da Yerleşik Yabancılann Ülkelere Göre Dağılımı Hollanda'da Türklerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Hollanda'da Sigortalı Olarak Çalışan Türklerin Sektörel Dağılımı 34

11 Tablo No. Sayfa No. 20. Hollanda'da Öğrencilerin Eğitim Kurumlarına ve Seviyelerine Göre Dağılımı Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Gruplan İtibariyle 1995 Yılında Fransa'ya Yapılan İhracat Türkiye'nin Fransa'ya İhracatı Türkiye'nin Fransa'dan İthalatı Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Grupları İtibariyle 1995 Yılında Fransa'dan Yapılan İthalat Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Grupları İtibariyle 1995 Yılında Belçika'ya Yapılan İhracat Türkiye'nin Belçika'ya İhracatı Türkiye'nin Belçika'dan İthalatı Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Grupları İtibariyle 1995 Yılında Belçika'dan Yapılan İthalat Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Gruplan İtibariyle 1995 Yılında Hollanda'ya Yapılan İhracat Türkiye'nin Hollanda'ya İhracatı Türkiye'nin Hollanda'dan İthalatı Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Grupları İtibariyle 1995 Yılında Hollanda'dan Yapılan İthalat Fransa'daki Türk Firmalannın Bölgesel Dağılımı Fransa'daki Türk Firmalarının Sektörel Dağılımı Belçika'daki Türk Girişimcilerin Sektörel Dağılımı Hollanda'da Yabancılar Tarafından Kurulan Şirketlerin Özellikleri Hollanda'da Yabancıların Kurduğu İşletmelerde Çalışan Sayısı Hollanda'da Yabancı İşletmelerin Kuruluş Tarihleri Hollanda'da Yabancı İşletmelerin Bölgelere Göre Dağılımı Hollanda'daki Türk Girişimcilerin Sektörel Dağılımı Hollanda'daki Yabancı Firmalann Çalışma Şekillerine Göre Dağılımı 88

12 GİRİŞ VE AMAÇ 1980'li yıllarda dışa açık bir ekonomik kalkınma politikası izlemeye başlayan Türkiye 1996 yılında Avrupa Topluluğu ile Gümrük Birliği'ne girerek sanayileşmesini Avrupa ülkelerinde uygulanan ticari kurallar çerçevesinde ve dış rekabete tamamen açık bir şekilde yürütmeyi kabul etmiştir. Bu yeni ortam dahili piyasada dış rekabet baskısını arttırırken Türk firmalarına Avrupa Tek Pazan'na eşit rekabet şartlarında girme şansını getirmektedir. Başka bir ifadeyle Gümrük Birliği Türkiye için aynı zamanda risk ve fırsat içermektedir. Avrupa Birliği fonlarından şimdilik önemli ölçüde yardım alamayacağı anlaşılan Türkiye dahilde üstlendiği piyasa payı kaybetme riskini dış piyasalarda telafi etmek zorundadır. Bu nedenle Gümrük Birliği ile ilgili gelişmelerin değerlendirilmesinde ihracatın artırılması ön planda ele alınmalıdır. Türk firmalarının "Avrupa Tek Pazan"nda başarı sağlamaları yalnız ilgili ülke ithalatçılannın tercih ve çabalarına terkedilemez. Yabancı ithalatçıların muhtelif seçenekleri ve kendi açılarından farklı öncelikleri olabilir. İhracatımızın büyük ölçüde artırılması ve çeşitlendirilmesi Türk firmalarının Avrupa Birliği piyasasında pazarlama aşamasında da yaygın ve etkili bir şekilde insiyatif kazanmaları, ticaret zincirinin muhtelif halkalarında karşılıklı bilgi akımına ve işbirliğine imkan veren ilişkiler kurmalarıyla mümkündür. Piyasaya güvenli bir şekilde yerleşilmesi bu gibi ilişki ve aktiviteleri gerekli kılmaktadır. İhracat piyasasında temsilcilik, acentalık tesisi, toptan ve perakende ticaret kanallarında doğrudan yeni firma veya ortaklık kurulması gibi yöntemler ancak büyük firmalar tarafından ele alınabilen, belirli bir işlem hacmi ve finansman gücü gerektiren faaliyetlerdir. Bilhassa Türkiye ekonomisinde büyük önem ve ağırlığa sahip küçük ve orta boy işletmeler için doğrudan yurtdışı pazarlama faaliyetlerinde bulunmak maddi imkansızlık ve yetersiz üretim hacmi nedeniyle mümkün olmamaktadır. Bu gibi firmalar için piyasaların izlenmesi, talep, tüketici tercihleri ve teknolojik değişikliklerin takip edilmesi, hatta bazen lisan sorunlarının aşılması ve yeterli temsil kabiliyeti dahi önemli bir problem oluşturabilmektedir.

13 Avrupa Birliği ülkelerinde yerleşik Türk işadamlannın bugün toplam olarak yaklaşık ellibeşbin kişiye ulaştığı tahmin edilmektedir. Bu araştırma çerçevesinde ele alınan Fransa, Belçika ve Hollanda'da yerleşik Türk girişimcileri Avrupa Birliği ülkelerinde yerleşik toplam Türk girişimcilerinin yaklaşık %18'ini kapsamaktadır. Başka bir yaklaşımla, Almanya hariç tutulduğu takdirde, Almanya dışındaki Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk işadamlarının %69'u Fransa, Belçika ve Hollanda'dır. Avrupa ülkelerindeki bu Türk işadamları varlığı Türkiye ekonomisinin dışa açılışında önemli bir fırsattır. Bu avantajın en iyi şekilde değerlendirilebilmesi için yurtdışındaki Türk işadamları varlığının boyutları, özellikleri, imkanları ve sorunlarıyla evvela iyi tanınması, birbirleriyle ve Türkiye ile olan ilişkilerinin desteklenerek geliştirilmesi için neler yapılabilecğinin iyi anlaşılması gerekir. Sunulan çalışma ile Fransa, Belçika ve Hollanda'da kurulu Türk firmalarının konumlarının ve Türkiye ile ilişkilerinin geliştirilmesi için uygulanabilecek aktivitelere genel anlamda ve güncellik kazandırarak teşvik etmek istenmiştir. Gereken bilgilerin temini için bahiskonusu ülkelerdeki Büyükelçilik ve konsolosluk yetkililerimiz, muhtelif bölgesel sanayi ve ticaret odaları, istatistik veri toplayıp değerlendiren kurum ve kuruluşlar, çok sayıda Türk işadamı ile görüşmeler yapılmış, aynca 70 firmayı kapsayan bir anket düzenlenmiştir. Veri temini Ocak 1997'de kapatılmıştır. Günümüz dünyasında gelişen uluslararası ticari ilişkiler en avantajlı rekabet şartlarını yakalayabilmek için dış piyasalarda bizzat etkinlik kazanmanın önemini artırmakta, firma bazında doğrudan yatırımları bir ticari strateji ve rekabete uyum şekli olarak teşvik etmektedir. Bu uluslararası rekabet ortamında başarı sağlanabilmesi için gereken organizasyonların kişisel ilişkilerle desteklenmesinin avantaj sağlayabileceği görülmektedir. Türkiye dış ülke ve piyasalarda mesleki ilişki ve deneyim sahibi insan varlığı bakımından zengin bir ülke değildir. Bu nedenle Batı Avrupa'daki Türk işadamlarının evvela içinde yaşadıkları sosyal ve siyasi ortamda etkinlik kazanabilecekleri bir ilişki ortamı kurulması desteklenmeli, bu işadamlarının Türkiye ve Türk firmaları ile olan ilişkileri karşılıklı avantajlar açısından değerlendirilmeli ve nihayet diğer dünya piyasalarını da kapsayabilecek bir perspektif içine oturtulmalıdır.

14 1. BATI AVRUPA ÜLKELERİNDE TÜRK İŞADAMLARININ ETKİNLİK KAZANMASINI HAZIRLAYAN VE DESTEKLEYEN FAKTÖRLER Osmanlı devleti döneminde kendi içine kapalı bir toplum olarak kalan Türkiye'de Cumhuriyetin kuruluşundan sonra da imkansızlıklar nedeniyle, Avrupa'da bulunma ayrıcalığı genellikle az sayıda, yüksek gelir sahibi kişi ve bu fırsatı yakalayan öğrenciler ile sınırlı kalmıştır. Bu nedenle 1960 yıllarından itibaren ülkenin her bölgesinden, yaygın bir şekilde ve çok sayıda kişinin çalışmak için Avrupa'ya gitmeleri, sonuçları itibariyle Türk toplumu için alışılmadık bir tecrübe, bütün boyutları ile önceden kestirilemeyen, fakat ülkeyi sosyal ve ekonomik bakımdan önemli ölçüde etkileyen bir hadisedir. Evvela Türkiye'de işsizliğin azaltılması, Türk insanına Avrupa tecrübesi kazandırılması, yurtdışındaki Türklerin döviz transferleri ile cari işlemler açıklarının kapatılmasına katkı sağlayan bir kaynak elde edilmesi ve Avrupa'deki Türklerin tasarruflannın muhtelif şekillerde birleştirilerek Türkiye'de yatırımlara kanalize edilmesi bakımlarından ele alınan bu hadisenin zamanla Türkiye'nin dışticareti ve geniş anlamda dış ilişkilerinin teşviki bakımından da önemli bir faktör haline geldiği görülmektedir. Çünkü Avrupa'ya Türk işçisi gönderilmesi ile başlayan hadise bugün, aslında beklenmeyen bir şekilde, bulundukları ülkelerde sosyal ve ekonomik yaşamdan giderek daha fazla pay almaya başlayan sürekli yerleşik bir Türk toplumu şekline dönüşmüştür. Batı Avrupa toplumları da 1960'lı yıllardan itibaren Türkleri yaygın bir şekilde evvela işgücü açıklarının karşılanması için getirdikleri, kanaatkar "misafir" veya "yabancı" işçiler olarak tanıdılar. Bu nedenle dünya ticaretinde tecrübe ve ağırlık sahibi bu çok gelişmiş sanayi ülkelerinde Türklerin özellikle 1980'li yıllann ikinci yarısından itibaren artan ölçüde işadamı olarak etkinlik göstermeye başlamaları beklenmeyen, dikkat çekici bir gelişme olmuştur. Batı Avrupa'da yerleşik Türkler burada yüksek refah seviyesine sahip şehirlerde, hizmet veya perakende ticarete dönük çalışan çok sayıda küçük ölçekli işyeri kurarak girişimcilik insiyatifi ve cesareti göstermekle kalmamışlar, bilhassa tekstil, turizm, gıda, 1

15 taşımacılık ve inşaat gibi sektörlerde orta, hatta büyük ölçekli işyerlerinin sahipleri veya yöneticileri olarak da önemli boyutlara ulaşan bir ekonomik aktivite kazanabilmişlerdir. Çoğu kez mütevazi başlangıç şartlarından yola çıkılarak elde edilen bu ekonomik performans sağladığı yatırım ve istihdam imkanlarıyla Batı Avrupa ülkeleri açısından da bugün artık gözardı edilemiyecek boyutlara ulaşmıştır. Ekonomik kalkınma süreci içinde Türkiye'yi ulaştığı noktadan daha fazla ileri götürmek artık gerek yurtiçinde gerekse dünya piyasalarında uluslararası rekabette başarı sağlamakla mümkündür. Bütün imkanların en iyi şekilde kullanılması gereken bu yarışta Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk işadamları varlığının mevcut tecrübe birikimi, piyasa yakınlığı ve piyasa ilişkileri Türkiye ekonomisi açısından dikkate alınması gereken önemli bir fırsattır. Başka şekilde ancak önemli ölçüde kaynak ve zaman harcanarak, belki sağlanabilecek piyasa ilişkilerinin hazır olarak bulunması anlamına gelen bu imkanın iyi değerlendirilebilmesi için Batı Avrupa'daki Türk firmalarının genel anlamda ortak gelişme zeminini oluşturan * Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk topluluğu ve * Türkiye'nin Batı Avrupa ülkeleriyle dış ticaretinin öncelikle gözönünde tutulmasında yarar vardır. Evvelce işçi olarak Avrupa'ya gelen Türklerin işveren durumuna geçmeleri veya bu aşamayı ikinci kuşakta başarmaları Avrupa'da kurulu birçok Türk firmasında karşılaşılan, yaygın ve dikkat çekici bir gelişme olmakla beraber tek süreç değildir. Türkler başka şekil ve yollardan geçerek de Avrupa'da işveren durumuna girmeyi başarmışlardır. Burada bilhassa önemli bulunan husus Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk topluluğunun ve Türkiye'nin bu ülkelerle olan dışticaretinin gelişmesi ile bu ülkelerde yerleşik Türk işadamlarının etkinliğinin artışı arasında gözlenen paralelliktir. Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türklerin meydana getirdiği pazar ve Türkiye ile ticaret ilişkisi bu ülkelerde yerleşik Türk işadamları için tek olmasa da avantajlı oldukları bir gelişme sahası 2

16 oluşturduğu gibi Avrupa'da kurulu Türk firmalarının başarısı da Türkiye'nin bu ülkelerle olan dışticaretini teşvik etmiş, yeni Türk firmalarının kurulması için örnek, hatta fırsat oluşturmuştur FRANSA, BELÇİKA VE HOLLANDA'DA YERLEŞİK TÜRK TOPLULUKLARI Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik bir Türk topluluğunun oluşmasına Almanya'nın yabancı işgücü talebi öncülük etmiştir. 1950'li yıllarda, savaşın yarattığı ekonomik tahribatın giderilmesi ve ülkenin yeniden imarı için ihtiyaç duyduğu işgücünü, genç ve orta yaş nüfusunu II.dünya Savaşı sırasında önemli ölçüde kaybetmiş olması nedeniyle kendi kaynağından karşılayamayan bu ülke 1955 yılından itibaren İtalya, Yunanistan ve İspanya ile "İşçi Mübadele Anlaşmaları" yaparak yabancı işçi getirme yoluna gitmiştir. Bu çerçevede Türkiye ile Almanya arasında 1961'de imzalanan "Alman İş Piyasası İçin Türkiye'den İşçi Alınması" anlaşmasının 1964'de yeniden düzenlenmesinden sonra işçi olarak Almanya'ya gelen Türklerin sayısı hızla yükselmeye başlamış, 1960'lı yılların sonlarına doğru ise artık büyük boyutlara ulaşmıştır.'' Bu nedenle Türklerin Batı Avrupa'ya gelişlerini öncelikle Almanya'ya yönelik bir işgücü akımı olarak değerlendirmek yanlış olmayacaktır. Diğer Batı Avrupa ülkelerinde II.Dünya Savaşı'nın yarattığı altyapı tahribatı, üretim tesislerindeki yıkım ve çalışabilir yaşlardaki nüfus kaybı Almanya'daki boyutlara ulaşmamıştır. Bu nedenle Avrupa'da Marshall Yardımlan'nın^ da teşvikiyle hızlı ekonomik büyümenin ortaya çıkardığı işgücü açığı diğer Batı Avrupa ^ istanbul Ticaret Odası: Almanya'daki Türk Girişimcileri, Eylül 1996, Sayfa II.Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa ekonomilerinin tekrar ayağa kaldırılmiası amacıyla Amerika tarafından uygulanan "Avrupa Kalkınma Programı" bu programı açıklayan o zamanki Amerikan dışişleri Bakanı George CMarshalI'm adıyla anılmaktadır dönemini kapsayan 4 yıl içinde Marshall planı çerçevesinde "Amerikan Ekonomik İşbirliği İdaresi" tarafından 16 Avrupa ülkesine büyük bölümü hibe şeklinde 12 milyar dolar tutarında yardım yapılmıştır. Bu yardım bilhassa Batı Avrupa ülkelerinde kimya, mühendislik ve çelik sanayilerinin canlanmasında yardımcı olmuştur.

17 ülkelerinde nispeten daha düşük boyutlarda kalmış; yabancı işgücü açığının eski kolonilerden temin edilmesi alışkanlığının esasen mevcut olması da emek piyasalannda Türk işgücüne yönelik talebi sınırlamıştır. Bununla beraber Fransa, Belçika ve Hollanda'da yerleşik Türk topluluklarının oluşmasında da Almanya'da olduğu gibi Türk işgücünün bu ülkelere gelişinin en etkin faktör olduğu görülmektedir Fransa'da Yerleşik Türk Topluluğu Fransa Türkiye'nin Batı Dünyası ile olan kültürel ilişkilerinde uzun süre önde gelen bir ülkedir. Geçen yüzyılın ikinci yarısından itibaren Türkiye'de Fransızca eğitim veren okullar açılmasının da yardımıyla Türk öğrencilerinin en çok gittikleri yabancı ülkelerden biri olmuş; siyaset, edebiyat, müzik ve güzel sanatlar, moda gibi birçok sahada tecrübe kazanmak, etkinlik göstermek veya yalnızca eliter bir Avrupa ortamında yaşamak isteyen vatandaşlarımız tarafından yaygın bir şekilde tercih edilmiştir. Bu nedenlerle Fransa'da bin seviyelerinde, Türkiye koşullarında ihmal edilemiyecek bir Türk topluluğunun öteden beri mevcut olduğu görülmektedir. Ancak bu rakamın bugün 300 bin seviyesine ulaşmış olması Türk işçilehnin bu ülkeye gelmesi ile beraber gelişen bir hadisedir Türkler'in Fransa'ya Gelişi ve Bu Ülkede Yerleşik Bir Türk Topluluğunun Gelişmesi Fransa, 1960'lr yıllann başlannda bilhassa Almanya'ya yönelik olarak gelişen Türk işgücü hareketinin önceleri büyük ölçüde dışında kalmıştır yılında Almanya ile olan "Alman jş Piyasası İçin Türkiye'den İşçi Alınması" anlaşmasının yeniden düzenlenmesinden hemen 1 yıl sonra Fransa ile de bir "İşgücü Anlaşması" imzalanmış olmakla beraber, sağlanan bu imkanın önceleri fazla etkili olmadığı ve 1962 yılında 40.1 bin kişi olan bu ülkedeki Türk Topluluğunun 1968 yılında 42.7 bin kişi ile yaklaşık aynı düzeyde kaldığı görülmektedir.

18 Halbuki Almanya'da dönemini kapsayan yalnız 2 yıl içinde Türk topluluğu %140 oranında artarak kişiye ulaşmıştır.3 Fransa'ya gelen Türklerin ancak 1968'den sonra, bilhassa 1970'li yılların başlannda kaydadeğer bir şekilde arttığı görülmektedir döneminde Fransa'daki toplam yabancılar bilhassa İspanya, Portekiz, Fas ve Tunus'tan gelenlerin etkisiyle %14.7 oranında artarken Türk topluluğunun artışı %6.5'de kalmış, döneminde ise toplam yabancı sayısındaki artış %18.4 olurken Türk topluluğunun artışı %73.2'ye ulaşmıştır yılında Fransa'ya Avrupa Birliği ülkeleri dışından yeni yabancı işçi alımının durdurulmasının Fransa'daki Türk topluluğunun büyümesini frenlemekle beraber engellemediği görülmektedir döneminde %10.5 ile en yüksek seviyesine ulaşan Türk topluluğunun ortalama yıllık artış hızı döneminde de %9.6 ile yaklaşık aynı düzeyde kalmış, ancak döneminde %7.5'e gerilemiştir. Bugün Türk topluluğunun yıllık artış hızı 1995 yılı itibariyle %4.1'e kadar düşmüş olmakla beraber 1968'den sonra dikkate alınan bütün dönemlerde Fransa'daki yabancıların toplam artış seviyesinden belirgin bir şekilde daha yüksektir. 1960'lı yılların başlarında Fransa'daki yabancıların yaklaşık %80'i Avrupalı, %15'i Afrika'lıydı ve bunların üçte ikisi İtalya, ispanya ve Cezayir'den gelmişlerdi. 1970'li yılların ortalarına kadar önce İtalya'da ve daha sonra İspanya'da ekonomik iyileşme ve refah seviyesinin yükselmesi bu ülkelerden çalışmak için Fransa'ya gitme eğilimini azaltmıştır. Bu nedenle Avrupa ülkelerinden gelenlerin Fransa'daki toplam yabancılar içindeki payı sürekli gerileyerek 1975'te %67.2'ye ve 1990'da %50.4'e inmiştir. Buna mukabil aynı 3 Bakınız: Almanya'daki Türk Girişimcileri: İstanbul Ticaret Odası, Eylül 1996, ^ INSEE: Annuaire Statistique de la France.

19 dönem içinde Afrikalı yabancıların toplam yabancılar içindeki payı 1975'te %28'e ve 1990'da %36'ya yükselmiştir.^ döneminde Fransa'ya yasal yollardan çalışmak amacıyla gelen yabancıların toplam sayısı olup Türklerin bu grup içindeki payı %2.5'dir. Ayrıca yasal olmayan yollardan gelip daha sonra, Fransa'da zaman zaman uygulanan af imkanından yararlanarak yasal stütüye geçenler de dikkate alınsa da, işçi olarak gelmenin artık bu ülkedeki Türk topluluğunun genişlemesi bakımından önemini yitirdiği görülmektedir yılına kadar çalışmak için gelenler Fransa'daki Türk topluluğunun %79'unu oluştururken; 1975 yılından sonra bu oran, 1973 yılında yeni işçi alınmasının durdurulmasının da etkisiyle %25'e gerilemiştir. Buna mukabil aile birleştirilmesi için gelenlerin 1975'den önce gelen Türklerin içinde %19 olan payı, 1975'ten sonra gelenler arasında %62'ye yükselerek bugün için Fransa'daki Türk toplumunun büyümesini sağlayan en önemli faktör durumuna gelmiştir.^ Paris Çalışma Müşavirliğimizce yapılan tespitlere göre'' döneminde aile birleştirmesi yoluyla Fransa'ya gelen ve Fransa'da doğan vatandaşlarımızın toplamı 'dir Fransa'daki Türk Topluluğunun Konumu ve Boyutları Fransa'da 7 veya 8 yılda bir yapılan genel nüfus sayımlarının sonuncusu 1990 yılında yapılmış ve sonuçları INSEE (Ekonomik Etütler Ulusal İstatistik Enstitüsü) tarafından "1994 İstatistik Yıllığı" adı altında 1995 yılından yayınlanmıştır.^ Gerek INSEE gerekse ^ Bu rakamların değerlendirilmesinde Fransız vatandaşı olanların toplam yabancıların %31.4'ünü kapsadığı da dikkate alınmalıdır. ^ 1975 yılından sonra gelenlerin ayrıca %9'u iltica ve %2'si tahsil için gelmişlerdir. ^ Fransa'daki T.C. Başkonsolosluklarında bulunan bilgilere istinat etmektedir. ö INSEE: Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques, Annuaire Statistique de la France, 1994, 1995.

20 diğer kurum ve kuruluşların daha sonra nüfusa ilişkin olarak yaptıkları değerlendirmeler bu kaynak esas alınmak suretiyle geliştirilen örnekleme yöntemleri ve anketlerine istinat etmektedir. INSEE'nin açıklamasına göre Fransa'da 1990 sonu itibariyle Türk vatandaşı bulunmaktadır ve yabancıların toplam sayısı 'dir. Bu rakamlara göre Fransa'da yabancıların toplam nüfus^ içindeki payı %6.3, Türklerin toplam nüfus içindeki payı %0.35 ve yabancılar içindeki payı %5.5 olarak hesaplanmaktadır^^ Bu ülkedeki Türk topluluğunun 1975 yılında %1.9 olan ağırlığı zamanla yükselmiş olmakla beraber halen en kalabalık yabancı toplulukları sıralamasında 7.olarak yeralmaktadır döneminde kişinin aile birleştirmesi, kişinin çalışmak için geldiği, çocuğun doğduğu, 1043 kişinin öldüğü ve 605 kişinin kesin dönüş yaptığı dikkate alınarak 1995 yılı itibariyle Fransa'da bulunan Türk vatandaşlarının sayısı olarak hesaplanmaktadır. Fransız vatandaşlığına geçenler ve yasal statüye sahip olmayanlarla beraber bu ülkedeki Türk topluluğunun halen kişiyi aşmış olduğu kabul edilmektedir.''^ Yurtdışında yaşayan Türklerin %7.2'sini barındıran Fransa^^ en kalabalık Türk topluluklarına sahip yabancı ülkeler arasında Almanya'dan sonra ikinci sıradadır. ^ Fransa'nın nüfusu 1990 yılı itibariyle kişidir. ^0 Alnfianya'da yerleşik toplam yabancı nüfus ülke nüfusunun yaklaşık %8.1'ini oluşturmaktadır. Yabancılar arasında yaklaşık %30 oranında bir payla ilk sırada yeralan Türklerin Almanya nüfusu içindeki payı %2.6 kadardır. Bazı tahminlerde bu rakam 'in üzerine çıkarılmaktadır. ^ 2 Yurtdışındaki Türklerin sayısı 1995 sonu itibariyle 'dir. Bakınız: Ali Talat Saral, Yurtdışındaki Türk Vatandaşlarımızla İlgili Sorunlar ve Çözüm Önerileri Ana RaporuJ.C. Başbakanlık Batı Avrupa'daki Türklerie İlgili Ekonomik, Sosyal ve Kültürel İşler Müşavirtiği, Ankara, 1995.

21 Türk topluluğunun Fransa içindeki coğrafi dağılımı ele alındığında 1980'lere kadar bu ülkeye gelen Türklerin çoğunlukla dört idari bölgede toplandığı, 1990'lı yıllarda ise artan ölçüde diğer idari bölgelere de yayılmaya başladığı görülmektedir.^^ 1993 y,!, verilerine göre Fransa'da bulunan Türklerin yaklaşık dörtte biri merkezi Paris olan lle-de-france bölgesinde, %18.3'ü merkezi Lyon olan Rhöne-Alpes bölgesinde, %13.5'i merkezi Strasbourg olan Alsace ve %8.3'ü merkezi Metz olan Lorraine bölgesinde yaşamaktadır. Diğer 18 idari bölgede yaşayan Türklerin bu ülkedeki toplam Türk nüfus içindeki payları %5.2 ile %0.4 arasında değişmektedir. İdari bölge içindeki toplam nüfus itibariyle Türklerin en yoğun olduğu yöre kuzeydoğuda, Almanya'ya komşu olan Alcase (Alsas) bölgesidir. Burada Türklerin toplam nüfus içindeki ağırlığı %1.2'ye kadar ulaşır. Öğrenciler, yasal statüye sahip olmayan kişiler veya kısa süreli oturma iznine sahip olanlann da dahil edilmesi halinde Paris çevresinde yaşayan Türklerin sayısı 'e ulaşmaktadır. Ancak bu idari bölgede oturanların toplam sayısı 10 milyon kişinin üzerinde olduğu için Türklerin nisbi yoğunluğu Alcase bölgesindeki seviyeyi aşmamaktadır Türk İşçilerinin AlttüeJ Durumu ve Eğitim Fransa'da yerleşik Türk topluluğunda ekonomik aktivite oranı erkeklerde %81.1, kadınlarda %22.7'dir.i sonu itibariyle vatandaşımız 10 yıllık ikamet kartına sahiptir ve 1984 yılından itibaren tek kart uygulaması olduğu için bu vatandaşlarımızın yabancılar mevzuatı açısından her türlü yasal işe girmeleri mümkündür. Fransa'da 22 İdari bölge bulunmaktadır. (Bakınız Tablo No.3) 1^ Tahmini olarak bildirilmektedir. ^5 Yabancılar genelinde ekonomik aktif nüfusun oranı erkeklerde %67.7, kadınlarda %22.2'dir.

22 Mart 1994 itibariyle bu ülkede vatandaşımız işçi olarak çalışmaktadır. Türk işçilerinin en yaygın olduğu sektörler inşaat, plastik, otomotiv, gıda, tekstil ve ormancılıktır. Çalışan Türklerin Fransa genelinde yaklaşık %15'i ve Paris bölgesinde yaklaşık üçte biri konfeksiyon sektöründe istihdam edilmiştir. İşsizlik yabancı işçiler arasında nispeten daha yaygın olup^^ yaklaşık %25 seviyesindedir. Yabancı işsizler arasında %7.3 pay sahibi olan Türk işçilerinde işsizlik seviyesi Kuzey Afrika'dan gelen yabancı işçilere göre dahi daha yüksektir yaş grubuna giren Türk gençleri arasında erkeklerin %23'ünün ve kadınların %44'ününi7 işsiz olması dikkat çekicidir. İşsiz vatandaşlarımızın büyük çoğunluğunun mesleki niteliğe sahip olmaması iş bulmalarını güçleştirmektedir. Türk işçilerinin nispeten önemli bir kısmı işyeri yetkililerinin Fransız Ulusal Göç Ofisine (OMI) ismen istekte bulunması sonucu Fransa'ya gelmişlerdir. Tanıdıkları Türk işçilerinin mesaisinden memnun kalan işverenler onların yakınlarını veya tanıdıklarını getirme arzularına uymuşlar, böylece Afyon Emirdağı, Sivas, Konya gibi az sayıda yöreden gelenler Fransa'daki Türk topluluğu içinde ağırlık kazanmışlardır. Bu gelişme Türk işçilerinin kendi içine kapalı ve Fransızlarla nispeten az temas eden gruplar oluşturmasını kolaylaştırmıştır yılında yapılan bir araştırmaya göre Türklerin %49'u göçmenlerin yoğun olarak yaşadığı, %29'u yabancı olarak Türklerin ağırlıklı olarak bulunduğu mahallerde yaşamıaktadır. Komşuluk ilişkilerinde Türklerin %61'i diğer Türklerle, %31'i diğer yabancılarla görüşürken ancak %9'u Fransızlarla ilişki kurmaktadır yılından itibaren yeni işçi alımının durdurulmasından sonra Türk topluluğunun genişlemesinde Türkiye'den yapılan evlilikler ağırlık kazanmış ancak bilhassa çoğunlukla kırsal kesimden getirtilen hanım-eşlerin eğitimsiz olması Türk ailelerinde dışa Fransa'da 1995 yılı itibariyle genel işsizlik oranı %11.7'dir. INSEE, 1995 itibariyle Türk işçileri genelinde de bu oranlar erkeklerde %29.3, kadındarda %44.7'dir.

23 kapanıklılık ve lisan öğrenememe eğilimlerinin devamını etkilemiştir. ıs Temas eksikliği Türklerin Fransızca öğrenmelerini de zorlaştırmaktadır yılı itibariyle Fransa'da çalışan Türklerin bu ülkede ortalama bulunma süresi 15.3 yıl olduğu halde ancak %25'l Fransızcayı çok iyi okuyabilmekte, %58'i konuşarak ve %7'si yazarak kendilerini ifade edebilmektedir. Türk ailelerinin lisan bilgisi eksikliği çocuk ve gençlerin Fransızca öğrenmelerini ve yeterli eğitim almalarını da olumsuz etkilemektedir. Fransa'da yerleşik Türklerin %35'inin 0-14 yaş grubunda oluşu bu konunun önemini ortaya koymaktadır. Fransa'daki Türk topluluğunun çoğunluğu için ifade edilen bu tespitler bireysel bazda önemli farklılıklar göstermektedir. Türkiye'de çok iyi tahsil görüp Fransa'ya yerleşen Türkler olduğu gibi Fransız üniversitelerinden mezun olduktan sonra bu ülkede kalan çok sayıda Türk de bulunmaktadır. Örneğin yalnız Galatasaraylılar Derneği'nin 170 kadar üyesi vardır ve büyük firmalarda önemli pozisyonlara yükselmiş Türklerle karşılaşılabilmektedir. Fransa'da 1994 yılı itibariyle 0-24 yaş grubunda bulunan Türk çocuklarının sayısı, %52'si erkek olmak üzere yaklaşık 113 bindir. Bunlann 19 bini lisan öğrenmek ve Fransız toplumuna uyum bakımından çok önemli olan anaokullarına devam etmekte, 53 bini ilk ve orta okullarda, yaklaşık 10 bini liselerde okumaktadır. Fransız okullarında Türk Dili ve Kültürü eğitimi için 1994/1995 yılı itibariyle 201 Türk öğretmen atanmış olup 20 binin üzerindeki Türk çocuğuna orta öğretim aşamasında bu ders verilebilmektedir. Türkiye'den eğitim amacıyla gelenlerle birlikte Fransa üniversitelerinde kayıtlı Türk öğrenci sayısı 1994/1995 yılı itibariyle 2.038'dir. Resmi yoldan getirilen işçilerde okuma-yazma bilme şartı aranıyordu. Aile birleşimi yoluyla gelenlerde ise böyle bir şart sözkonusu değildir. Eş olarak Fransa'ya gelen Türk hanımlarında okuma-yazma bilenlerin oranı %51'dir. 19 INSEE tarafından 1992 yılında yapılan bir anket sonuçlarına istinat etmektedir.

24 Bu rakamlar Fransa'da yerleşik Türk topluluğunda bilhassa mesleki ve yüksek eğitim görme eğiliminin nispeten zayıf olduğunu göstermektedir. Ancak rakamlar Türkiye açısından değerlendirildiğinde Fransa'da Fransızcaya ve Fransız kültürüne vakıf önemli boyutlarda bir Türk insanı birikiminin mevcut olduğunu ortaya koymaktadır.20 TABLO: 1 FRANSA'DAKİ TÜRK NÜFUSUNDA YILLARA GÖRE KAYDEDİLEN GELİŞMELER Yıllar Türk Nüfus (Kişi)' Yıllık % Artış ^ ^ ' Kaynak: INSEE (Ekonomik Etüdler Ulusal İstatistik Enstitüsü) Annuaire Statistique de la France 1994, 1995 OMİ (Fransız Uluslararası Göç Ofisi) ve Fransa'daki T.C. Başkonsoloslukları verilerine istinaden hesaplanmıştır. 1) Fransız tabasına geçen Türk nüfusu kapsamamaktadır. 2) Yedi yıllık dönemler içinde meydana gelen artışları göstermektedir. 3) döneminde meydana gelen artışı göstermektedir. 20 Bakınız Tablo No:6.

25 TABLO: 2 FRANSA'DA YERLEŞİK TÜRKLERİN FRANSA'DAKİ DİĞER YABANCILAR İÇİNDEKİ KONUMU' (Kişi ve % Olarak) Toplam N ü f u s Yabancı Nüfusu ülkesi Erkek Kadın Toplam İçinde % Pav 1. Portekiz Cezayir Fas italya S.İspanya e.tunus TÜRKİYE Diğer Afrika Ulk Asya Ülkeleri Diğer Ülkeler TOPLAM Kaynak: INSEE, Annuaire Statistique de la France 1994, ) 1990 Genel nüfus sayımı verilerine istinat etmektedir.

26 ABLO: 3 FRANSA'DA YERLEŞİK TÜRKLERİN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI (Kişi ve % Pay Olarak) Yerleşik Türk Nüfus' Fransa'daki Toplam Türk Nüfus İçinde % Pav Toplam Bölge Nüfusu^ (Kisi) Bölaenin Adı 1. Alsace Aqultaine Auvergne Bourgogne Bretagne Centre Champagne"Ard Corse Franche Comte le de France H.Languedoc Rs Limousin Lorraine Midi Pyrenees Nord Pas de Cal Basse Normandie Haute Normandie Pays de Loire Picardie Poit.Charentes Provence Alpes Cote D' Azur Rhone Alpes TOPLAM Kaynak: Fransa İçişleri Bakanlığı'ndan alınan bilgilere istinat etmektedir. 1) Fransa İçişleri Bakanlığı'nca son kez 1993 yılı itibariyle sunulan bu veriler çocuklar, turistler ve ziyaret amacıyla Fransa'ya gelenleri kapsamaktadır.(10 yıl süreli ikamet kartı sahiplerini kapsamaktadır.) 2) INSEE; Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques, Tableaux de l'economie Francaise, Ocak 1994 itibariyledir.

27 TABLO: 4 FRANSA'DA ÇALIŞAN YABANCILARIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMr Kişi Olarak) Toplam İçinde Erkek Kadın Toplam % Pav Portekizli Cezayirli Faslı İtalyan İspanyol Tunuslu Türk Diğer Ülkelerden TOPLAM Kaynak: INSEE, Enguete Emplai. 1) Mart 1994 itibariyledir. TABLO: 5 FRANSA'DAKİ TÜRKLERİN VE DİĞER YABANCILARIN YAŞ GRUPLARİNA GÖRE DAĞILIMP YABANCILAR TÜRKLER TOPLAMİNDA Yas Grubu Kisi Yüzde Dağılımı Yüzde Daqilimi ve daha yaşlı TOPLAM Kaynak: INSEE; Annuaire Statistique de la France 1994, ) 1990 Genel nüfus sayımı verilerine istinat etmektedir.

28 TABLO: 6 FRANSA'DA EĞİTİM'DE OLAN TÜRK ÇOCUKLARI VE GENÇLERİ Okul Sevlvesi Oarenci Savısı Anaokulu İlkokul (5 Yıl) Ortaokul (4 Yıl) Lise (3 Yıl) Genel ve Teknik Meslek Lisesi Yüksek Öğrenim TOPLAM Kaynak: T.C. Paris Bıjyükelçiliği Eğitim Müşavirliği Belçika'da Yerleşik Türk Topluluğu Türklerin Belçika'ya Gelişi ve Bu Bölgede Yerleşik Bir Türk Topluluğunun Oluşması 1996 başı itibariyle Belçika'da resmi kayıtlı yaklaşık 95 bin^^ Türk vatandaşı yaşamaktadır ve kayıt dışı bulunanlarla beraber bu rakamın 110 bin olması mümkündür. Belçika uyruğuna geçtiği için istatistiklerde Türk vatandaşı olarak görünmeyenlerin de dahil edilmesiyle bu ülkede yerleşik Türk topluluğunun halen kişiye ulaştığı tahmin edilmektedir. Türklerin Belçika'ya kaydadeğer ölçüler içinde gelişi 1960'lı yılların ikinci yarısında, işçi olarak bilhassa madenlerde istihdam edilmek üzere getirtilmeleriyle başlamıştır. Uluslararası fiyat rekabeti ve petrol kullanımının ön plana çıkması Belçika'da önemli bir konuma sahip kömür ocaklarında rekabet imkanlarını ve ücret arttırma elastikiyetini azaltmış, bu baskı altında dahili piyasadan yeterli işgücünü temin edemeyen maden işletmeleri, zor şartlarda 2^ Bu rakam "Yutdışındaki Vatandaşlarımızla İlgili Sorunlar ve Çözüm Önerileri Ana Raporu"nda olarak verilmektedir. (Talat Saral, Aralık 1995)

29 nispeten düşük ücretlerle çalışmaya razı ve Almanya'da da başarılı oldukları görülen Türk işçilerini getirmek yoluna gitmişlerdir. Türkiye ile Belçika arasında Temmuz 1964'de imzalanıp Aralık 1966'da yürürlüğe giren "İşgücü Temininde İkili Anlaşma" ile yasal çerçevesi oluşturulan işgücü transferleri sonucu 1977 yılına kadar Belçika'da yerleşik Türk topluluğu 66 bin kişiye ulaşmıştır yılında Almanya ve Fransa'nın, 1974 yılında Hollanda'nın Avrupa Topluluğu dışından işçi alımlannı durdurmalarının da etkisiyle 1977 yılında Belçika da yeni Türk işçisi alımını durdurmuştur. Ancak bu tarihten sonra da, bu ülkede bulunan Türklerin Türkiye'de yaşayan eş ve çocuklarını yanlarına almaları, yeni evlenmeler ve doğumlar sonucu Türk nüfusunun, daha yavaş bir tempo içinde olmakla beraber artmaya devam ettiği görülmektedir.22 Buna mukabil Türkiye'ye kesin dönüş yapanların sayısı yok denecek kadar azdır.23 Türkiye'nin çifte vatandaşlık imkanı tanımasından sonra Türkler arasında Belçika vatandaşlığına geçiş eğilimi belirgin ölçüde artmıştır. 10 Nisan 1995 itibariyle olarak ifade edilen Belçika vatandaşı Türklerin sayısının bugün seviyesine ulaştığı ve bu ülkedeki Türk topluluğunun yaklaşık %20'sini kapsadığı tahmin edilmektedir. Belçika kaynaklı istatistik! verilerin değerlendirilmesinde de Belçika vatandaşı Türklerin Türkler grubu içine dahil edilmediğinin dikkate alınması lazımdır Belçika'deki Türk Topluluğunun Konumu ve Boyutları Belçika'deki Türk nüfus yerleşim itibariyle Flamanca konuşulan Flaman ve Fransızca konuşulan Wallon bölgelerinde, her birinde yaklaşık %39.8'i olmak üzere eşit şekilde dağılmıştır yılı itibariyle ayrıca 2500 kadar siyasi sığınma hakkı isteyen ilticacı gelmiştir yılı itibariyle 23 kişi.

30 Türklerin geri kalan %20.4'ü ise her iki dilin de konuşulduğu Eîrüksel bölgesinde bulunmaktadır.24 Belçika'nın 9 idari bölgesine göre incelendiğinde bu ülkedeki Türklerin %26.2'sinin Brabant ve %23.3'ünün Limbourg bölgelerinde yerleşik olduğu görülmektedir. Buna mukabil Belçikalıların %17'sinin yaşadığı Luxembourg, Prov.de Namur ve Flandre Occidentale bölgeleri Türklerin ancak %2.9'unu barındırmaktadır. Türklerin en yoğun yerleşik olduğu bölge Limbourg olup bu idari bölgenin toplam nüfusu içinde Türklerin payı %2.7'ye ulaşmaktadır. Türklerin en kalabalık olduğu Belçika şehri 21 bin Türkle toplam nüfusu 970 bin kişi olan başkent Brüksel'dir. Belçika'daki Türklerin yaklaşık beşte birini barındıran bu şehirde Türklerin toplam şehir nüfusu içindeki ağırlığı %2.2'ye ulaşmaktadır.^^ Türkiye'den mukaveleli işçi olarak veya kendi imkanlarıyla, çoğu kez eğitim ve ticaret amacıyla bu ülkeye gelerek yerleşen Türkler arasında genel anlamda önemli farklılıklar vardır. İşçi statüsünde gelenlerin büyük çoğunluğunun Afyon'un Emirdağ ilçesinden olması dikkat çekicidir. Genellikle dil bilgisi ve yeterli mesleki eğitimi olmayan bu grup kendi aralarında ve kendi yörelerinden evlenmeyi tercih ettiklerinden oldukça içine kapalı bir toplum olma özelliklerini devam ettirmişlerdir yılı itibariyle 10.1 milyon kişi olan Belçika nüfusu içinde yabancıların sayısı kişi olup toplam nüfus içinde yabancıların ağırlığı %10'a ulaşmaktadır. Yabancılar arasında İtalya, Fas ve Fransa'dan sonra 4.sırada yeralan Türklerin yabancı nüfus içindeki ağırlığı %9.6 seviyesindedir ve Avrupa ülkeleri'nden gelenler hariç tutulduğu taktirde bu oran %25'i bulmaktadır.^^ yılı itibariyle. 25 Avrupa'da Türklerin en yoğun bulunduğu büyük şehir olan Batı Berlin'de Türklerin şehir nüfusu içindeki ağırlığı %6'nın üzerindedir. 26 Elde edilen son veriler 1991 yılı itibariyledir. 17

31 döneminde İtalyanların yabancılar içindeki ağırlığı %26.7'den %23.5'e gerilerken ve Faslıların ağırlığı aynı kalırken^ Türklerin ve Fransızların paylarında %0.1-%0.2 oranlarında artışlar kaydedilmiştir. Bunlar önemli değişiklikler olmayıp daha ziyade Belçika'daki yabancı nüfusun nisbi ağırlık ve dağılım itibariyle oldukça kararlı bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Yakın zamanlarda Türk topluluğunda kadınların evvelce çok düşük olan nisbi ağırlığı hızla yükselmiş olmakla beraber 1995 yılı itibariyle erkekler %52.4 payla çoğunluğu oluşturmaya devam etmektedir. Belçika genelinde ise erkeklerin ağırlığı ancak %48.9 seviyesindedir. Türk topluluğunda dikkat çeken diğer bir husus nüfusun nispeten genç oluşudur nüfus sayımına göre (0-14) yaş grubuna giren Türklerin bu ülkede yarleşik Türk nüfus içindeki payı %40.6 iken 64 yaşından büyük olanların ağırlığı yalnız %0.5 kadardır Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve Eğitim Belçika'ya başlangıçta büyük ölçüde çalışmak amacıyla gelen Türkler 1970'li yılların ortalarından sonra artan ölçüde aile yakınlarını da buraya getirmişler, Belçika'da büyüyen Türk gençleri yaygın bir şekilde Türkiye'den evlenerek eşlerini yanlarına almışlardır. Böylece başlangıçta geçici çalışma amacı paralelinde erkek ve işçi ağırlıklı olan yerleşim zamanla eş ve çocukları da kapsayan aile şekline dönüşmüş, kadınların nispeten büyük ölçüde eğitimsiz ve evkadını olmaları nedeniyle ücretli çalışan Türklerin bu ülkedeki toplam Türk nüfus içindeki nisbi ağırlığı azalmıştır. Yabancılar genelinde, toplam yabancı çalışanların yabancı nüfusa oranı %22 kadarken, Türklerde çalışanların toplam Türk topluluğu nüfusuna oranı %15'den azdır.27 IJcretli olarak çalışan toplam Türk'ün %28'i enerji ve su, %23'ü imalat sanayi, %11'i inşaat, %9'u ticaret-tamircilik ve %29'u diğer muhtelif hizmet sektörlerinde istihdam edilmişlerdir. 27 Veriler Son kez 1991 yılında yapılan genel sayım sonuçlarına göre Ulusal İstatistik Enstitüsü tarafından yapılan tespitlere istinat etmektedir.

32 Son yıllarda ekonomik konjonktür genel anlamda düzelmiş olmakla beraber işsizlik sorununun yapısal nedenlerle geriletilemediği görülmektedir. İşsiz sayısı ve oranlarındaki artış hızının düşürülmesi için uygulanan "mahalli istihdam büroları açılması, yeni işçi alan işyerlerinde sigorta priminin devletçe karşılanması, yarım gün gibi kısa süreli çalışmanın özendirilmesi" önlemleri etkili olmaktadır. Ancak yeni açılan istihdam imkanının tahsisinde Belçika'lılara öncelik verilmesi iyileşmenin yabancı işçilere de yansımasını geciktirmektedir başı itibariyle işsiz Türk sayısı 'dir. Türk nüfusun Belçika'daki toplam nüfus içindeki payı %1.2 ve toplam yabancı nüfus içindeki payı %9.6 iken işsiz Türklerin toplam işsizler içindeki payının %2.1 ve hatta yabancı işsizler içindeki payının %13.7 olması ücretli çalışan Türkler arasında işsizlik sorununun nisbi önemini ortaya koymaktadır. Genellikle gelişme dinamiği kazanan sektörlerde aranılan niteliklere ve eğitim seviyesine sahip olmayan Türk işçilerinin mesleki eğitim programlarına katılma eğilimlerinin nispeten düşük oluşu işsizlik sorununun yeni istihdam seçenekleri yakalayarak çözümünü güçleştirmektedir. Türkiye'den işçi alınırken öncelikle madenlerde çalıştırma amacı güdüldüğünden eğitim ve mesleki yeteneklerden ziyade fiziki yapı ve sağlığa önem verilmiştir. Böylece yeterli mesleki eğitim ve becerilere sahip olmadan Belçika'ya gelen Türk işçileri bu eksikliklerini lisan bilgisi olmaması nedeniyle daha sonra da telafi imkanı bulamamışlardır. Madenlerde çalışırken sorun yaratmayan bu durum diğer sektörlere geçilince daha düşük ücretlerin kabul edilmesi ve daha uzun süreli işsizliklere yol açmış, ancak uygulanan gelişmiş ve tatminkar sigorta sistemi Türk işçilerinin yeni mesleki beceriler kazanma, yeni teknoloji öğrenme ve işlerinde yükselme konularında sağlanan eğitim imkanlarına katılma eğilimlerini azaltmıştır. Eğitime karşı bu isteksizlik ailelerinden yeterli teşviki görmeyen Türk gençleri için de önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Mecburi eğitim yaşını tamamlayan Türk çocuklarının düşük ücretle de olsa bir işe yerleştirilmesi, ya da işsizlik yardım almalarının sağlanması oldukça yaygın karşılaşılan bir durumdur.

33 Türk dili ve kültürü derslerine 1995/1996 itibariyle kişi devam etmektedir. Bu amaçla Türkiye'den gönderilen öğretmen sayısı 129 olup ayrıca mahallinden 20 öğretmen görevlendirilmiştir. TABLO: 7 BELÇİKA'DA YERLEŞİK TÜRK NÜFUSUNDA KAYDEDİLEN GELİŞMELER Yıl Kişi TABLO: 8 BELÇİKA'NIN BÜYÜK ŞEHİRLERİNDEKİ TÜRK YERLEŞİMİ^ Şehirler' Toplam Şehir Nüfusu (Kisi) Türk Nüfus (Kisi) Türk Nüfusun Şehir Nüfusu İçindeki % Pavı 1. Brüksel ,18 2. An vers ,73 3. Liege ,1 4. Hal Vilvorde ,05 5. Grand ,71 6. Charleroi ' ,78 7. Louvin ,2 8. Turnhout ,2 8. Hasselt ,06 9. Nivelles , Malines ) 1991 yılı Genel Nüfus Sayımı rakamlanna istinat etmektedir. 2) Şehirler toplam nüfus büyüklüğüne göre sıralanmıştır.

34 TABLO: 9 BELÇİKA'DA YERLEŞİK TÜRKLERİN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMP (Kişi ve Yüzde Pay Olarak) Belçika'daki Bölgedeki Toplam Toplam Yerleşik Türk Türk Nüfus Yabancı Nüfus (Kişi) İçinde % Pav Nüfus (Kisi) Prov. D'Anvers , Brabant , Hainaut , Prov de Liege , Limbourg , Luxembourg 832 1, Prov. de Namur , Flandre Orientale , Flandre Occidentale 274 0, TOPLAM , ) 1991 Genel Nüfus Sayımı verilerine istinat etmektedir.

35 TABLO: 10 TÜRKLERİN BELÇİKA'DA DİĞER YABANCILAR İÇİNDEKİ KONUMU' Yaş Grupl arına Göre Dağılım Toplam 65 ve Kişi İçinde Daha Olarak % Pav Grubu Grubu Yaslı Türkiye , İtalya , Fransa , Hollanda , spanya , Diğer Avrupa Ülk , Asya Ülkeleri , Fas , Zaire , Cezayir , Diğer Afrka Ülkeleri , Diğer ülkeler , Sığınmacılar , TOPLAM , ) 1991 yılı itibariyledin

36 TABLO: 11 BELÇİKA'DA ÜCRETLİ OLARAK ÇALIŞAN TÜRKLER VE DİĞER YABANCILAR (1992 Yılı İtibariyle Kişi Olarak) Ülkeler Erkek Kadın Toplam Toplam İçinde % Pav Avrupa Birliği Ülkeleri^ ,6 Faslı ,8 Türk ,8 Cezayirli ,0 Tunuslu ,8 Vatansız ,4 Diğerleri ,6 TOPLAM ,0 1) 1992 yılında henüz Avrupa Birliği üyesi olmayan Avusturya, İsveç ve Finlandiya'yı kapsamamaktadır. TABLO: 12 BELÇİKA'DA EKONOMİK AKTİF TÜRK NÜFUSUN DAĞILIMI' Brüksel Flaman Bölaeteri^ Valon Bölaeleri Toplam IJcretli Çalışan İş Arayan Askerde Diğer Toplam ) yaş grubuna girdiği halde ev hanımı olmak gibi nedenlerle çalışmayanları kapsamamaktadır. 2) Almancaİ<onuşulan bölgedeki Türkleri de kapsamaktadır.