HSBC. Ekonomik Yorum. Konsolide Bütçe Dengesi - Ekim

Transkript

1 22 Kasım 2001 Ekonomik Yorum Konsolide Bütçe Dengesi - Ekim Faiz dışı fazla 12.1 katrilyon TL ye yükselerek katrilyon TL lik yıl sonu hedefini şimdiden aştı Lüks ürünlerin KDV oranlarında yapılan kısıntıya rağmen yıl sonu bütçe gelirleri hedefinden ciddi bir sapma beklemiyoruz Ekonomi Yorum Bütçe rakamları, finansal krizlerin etkilerini yansıtıyor Konsolide bütçe faiz dışı fazlası, yılın ilk on ayı sonunda 12.1 katrilyon TL ye yükselerek yıl sonu için belirlenmiş olan katrilyon TL lik hedefi daha şimdiden aşmış oldu katrilyon TL olarak açıklanan bütçe açığı ise reel olarak geçtiğimiz yıla göre oldukça yüksek bir artışa işaret etmektedir. Ocak-Ekim dönemi içerisinde toplam merkezi hükümet gelirleri, geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre reel anlamda %4 gerilerken, toplam harcamalar ise %9 luk bir artış kaydetmiştir. Ekim ayında ise toplam harcamalar ve gelirler reel olarak yıllık bazda sırasıyla %73 ve %8 lik artış kaydetmişlerdir. Eylül ayında katrilyon TL düzeyinde gerçekleşen toplam gelirler, Ekim ayı içerisinde esas olarak gelir vergisi, dahilde alınan KDV ve vergi-dışı gelirlerinde meydana gelen ufak çaplı artışlar nedeniyle katrilyon TL ye yükselmiştir: Ekim ayında katrilyon TL ye ulaşarak yılın en yüksek ikinci rakamına ulaşan gelir vergisi tahsilatındaki artış, mevsimsel nedenler ile ekonomik faaliyetlerde meydana gelen ufak canlanmadan kaynaklanmaktadır. Dahilden alınan KDV gelirlerindeki artış Ekim ayında da devam ederek zirveye ulaştı. Ekonomik faaliyetlerin düzeyi ile dahilden alınan KDV gelirleri arasındaki güçlü ilişki, genel ekonomik faaliyetlerde küçük çaplı ancak cesaret verici bir artış olduğuna işaret etmektedir. Vergi dışı gelirlerde meydana gelen 232 trilyon TL lik artış ise enerji santralleri devrinden elde edilen gelirlerden kaynaklanmaktadır. Faiz dışı fazla yıl sonu hedefini aştı Dahilde alınan KDV deki artış Ekim ayında da devam etti Tablo 1: Ekim Ayı Vergi Gelirleri Performansı reel 2001 (1)/(2) (milyar TL) Ağu-01 Eyl-01 Eki-01 Oca - Eki 0ca - Eki (1) değişim Hedef (2) (%) Gelirler 5,172,189 4,068,458 4,730,574 27,457,351 40,650, ,151, I. Vergi Gelirleri 4,463,659 3,237,495 3,716,297 22,057,753 31,155, ,536, a. Gelirden Alınan Vergiler 2,144, ,295 1,244,124 8,737,306 12,227, ,577, Gelir Vergisi 1,085, ,903 1,117,080 5,028,602 9,439, ,186, Kurumlar Vergisi 1,050,708 53,688 86,626 1,853,841 2,404, ,100, b. Servetten Alınan Vergiler 57,009 13,092 14, , , , Motorlu Taşıtlar Vergisi 54,970 11,625 12, , , , c. Mal ve Hizm. Alınan Vergiler 1,721,551 1,732,405 1,842,980 9,500,652 14,133, ,083, Dahilde alınan KDV 663, , ,026 3,674,976 5,628, ,220, Taşıt Alım Vergisi 22,089 19,618 23, , , , Akaryakit Tüketim Vergisi 642, , ,376 2,882,315 4,273, ,650, d. Dış Ticaretten Alınan Vergiler 540, , ,209 3,493,280 4,390, ,479, Ithalde alınan KDV 506, , ,880 3,163,531 4,072, ,923, II. Vergi Dışı Normal Gelirler 518, , ,504 2,695,211 6,398, ,778, III. Özel Gelirler ve Fonlar 189, , ,773 2,704,387 3,096, ,272, Kaynak: Maliye Bakanlığı

2 Beyaz eşya, elektrikli ev aletleri ve otomotiv ürünlerinin de aralarında yer aldığı bir takım lüks mallara uygulanan KDV oranlarında yapılan indirimlerin, yılın geri kalan kısmında dahilde alınan KDV gelirinde herhangi bir azalmaya neden olması beklenmemektedir. Nitekim, artan satışlar ile birlikte vergi tahsilatında meydana gelecek olan yükseliş sayesinde vergi oranlarında yapılan indirim sonucu ortaya çıkan gelir kaybının telafı edilebileceğine inanmaktayız. KDV oranlarındaki indirim, beklentilerin aksine, dahilde alınan KDV gelirlerini artırabilir Yılın ilk on ayı itibariyle yıl sonu resmi hedefin %69 una ulaşan ithalde alınan KDV gelirleri, yıl sonu hedefinden olası bir sapmaya işaret etmektedir. KDV gelirlerinde meydana gelen gerileme, ithalatta meydana gelen keskin azalmayla (yaklaşık %22.5) paralel bir durum arzetmektedir. Bununla birlikte, Ekim ayında 575 trilyon TL ye ulaşarak yıl başından beri gerçekleşen en yüksek aylık seviyeye gelen ithalde alınan KDV, aylık bazda ithalatta belirgin bir canlanmaya dikkat çekmektedir. Vergi dışı gelirlerde meydana gelen yüksek artışa rağmen toplam gelirlerin reel anlamda yıllık olarak %3.4 lük bir daralma kaydetmesi, art arda meydana gelen finansal krizlerin ekonomik faaliyetler üzerinde bıraktığı derin yaraların izlerini yansıtmaktadır. Öte yandan, yılın ilk on ayında elde edilen toplam gelirler yıl sonu hedefinin %82 sine ulaşmıştır. Ancak, yıl sonu bütçe projeksiyonları, bizim %61.7 düzeyinde olan tahminimizin oldukça altında kalan %49.4 lük GSMH deflatörü baz alınarak hazırlanmıştır. Bu nedenle, genel fiyat düzeyinde beklentilerin oldukça üzerinde gerçekleşen artışlar, toplam gelirlerin yılın ilk on ayı içerisinde hedeflerin oldukça üzerinde gerçekleşmesine neden olmuştur. Enflasyondaki hızlı artış, toplam gelirleri şişirdi Table 2: Konsolide bütçe dengesi Ekim Ağustos Eylül Ekim reel değ. Oca - Eki Oca - Eki reel değ (1) / (2) 2002 (milyar TL) yıllık(%) (1) yıllık(%) Büt.Hed. (2) (%) Bütçe Hed. Harcamalar 3,916,777 7,821,966 7,644,835 10,400, ,918,186 65,207, ,999, ,027,000 Faiz Dışı Harcama 2,498,023 3,293,593 3,270,190 3,823, ,912,632 29,115, ,731, ,027,000 I. Personel 871,356 1,225,760 1,445,529 1,465, ,108,610 11,926, ,630, ,891,000 II. Diğer Cari 420, , , , ,155,981 2,975, ,299, ,800,000 III. Yatırım 301, , , , ,627,130 2,537, ,749, ,736,000 IV. Transfer 2,323,970 5,979,711 5,515,752 7,874, ,026,465 47,768, ,320, ,600, Borç Faizi 1,418,754 4,528,373 4,374,645 6,576, ,005,554 36,092, ,268, ,000, Diğerleri 905,216 1,451,338 1,141,107 1,297, ,020,911 11,676, ,052, ,600,000 Gelirler 2,941,164 5,214,853 4,123,116 4,843, ,908,319 41,216, ,300, ,110,000 I. Vergi Gelirleri 2,316,418 4,463,659 3,237,495 3,716, ,057,753 31,155, ,710, ,910,000 II. Vergi Dışı Nor.Gel. 239, , , , ,695,211 6,398, ,778, ,900,000 III. Özel Gel. + Fonlar 330, , , , ,704,387 3,096, ,272, ,000,000 IV. Katma Bütçe Gel. 54,134 42,664 54, , , , , ,000 Bütçe Dengesi -975,613-2,607,113-3,521,719-5,556, ,009,867-23,990, ,699, ,917,000 Faiz Dışı Denge 443,141 1,921, ,926 1,020, ,995,687 12,101, ,568, ,083,000 Kaynak: Maliye Bakanlıgı Harcamalar tarafında ise, faiz dışı harcamalar Ekim ayında geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre değişmezken, Ocak-Ekim döneminde ise geçen yıla oranla %5 lik küçük bir daralma kaydetmiştir. Bu daralmanın ana nedeni diğer cari harcamalardaki %10 luk ve personel harcamalarındaki %4 lük yıllık gerilemelerdir. Ekim ayında katrilyon TL ye ulaşan faiz harcamaları ile bu kalemde yılın ilk on ayında biriken miktar, daha şimdiden yıllık hedefin %87 sine ulaşarak yıl sonu için belirlenen resmi hedefin aşılabileceğine işaret etmektedir Kasım 2001

3 Özet olarak, ilk on aya ilişkin konsolide bütçe rakamları art arda yaşanan iki finansal krizin yıkıcı etkilerini yansıtmaktadır. Toplam bütçe gelirlerinin kompozisyonu, ekonomideki yavaşlamanın kaçınılmaz sonuçlarını gösterirken, harcama tarafının alt kalemleri ise hükümetin kamu bütçe dinamiklerini sürdürebilmek için sarfettiği çabalar hakkında ipuçları sağlamaktadır. Geçtiğimiz yılın ilk on ayı sonunda %79.04 düzeyinde bulunan vergi gelirlerinin toplam gelirler içerisindeki payı, bu yılın aynı döneminde %75.59 a gerilemiştir. Diğer taraftan, faiz harcamalarının payı %48.83 ten %55.35 e yükselmiştir. Sonuç olarak, gerek gelir gerekse de harcama tarafında meydana gelen keskin bozulmalar, geçen yılın ilk on ayı sonunda % olan vergi gelirlerinin faiz harcamalarına oranını bu yılın aynı döneminde %86 ya düşürmüştür. Yılın ilk on ayına ilişkin bütçe rakamları finansal krizlerin etkilerini yansıtmaktadır Tablo 3: Konsolide bütçeye ilişkin rasyolar Eylül Ekim Ocak - Ekim Ocak - Ekim (%) Vergi gelirleri / Toplam gelirler Doğrudan vergiler / Vergi gelirleri Dolaylı vergiler / Vergi gelirleri Vergi gelirleri / Faiz harcamaları Faiz harcamaları / Toplam harcamalar Kaynak: Maliye Bakanlığı 22 Kasım

4 * 1 Ekim 2000 tarihi itibarıyla yasal kuruluşlar Securities (Canada) Inc, Toronto; Investment Bank plc, London; CCF Securities (France) S.A., Paris; Trinkaus & Burkhardt KGaA, Dusseldorf; Securities and Capital Markets (India) Private Ltd, Mumbai; Securities (Japan) Limited, Tokyo; Investment Bank (Netherlands) N.V, Amsterdam; Securities Polska S.A., Warsaw; Investment Services (Africa) (Pty) Ltd, Johannesburg; Investment Bank plc, Stockholm; Securities (USA) Inc, New York. Yatırım Menkul Degerler A.S. Maya Plaza Yildirim Oguz Göker Cad. Sümbül Sok. No: Akatlar Istanbul Turkey Telephone: Faks: Demir Yatırım Menkul Degerler A.S. Telephone: Faks: Bu rapor Yatırım Menkul Değerler A.Ş. ( ) tarafından sadece Türkiye de yerleşik müşterilerini bilgilendirmek amacıyla düzenlenmiştir. Raporun ile ilişkili bir kuruluşun müşterisi tarafından alınması durumunda bilgilerin kullanılabilirliği, alan kişi ve bu kuruluş arasındaki akdi ilişkiye tabi olacaktır. Bu rapor, yatırıma yönelik alış ya da satış yapılması yönünde bir teklif değildir ve bu şekilde yorumlanmamalıdır. Raporda Al, Sat ya da Tut tavsiyesi verilmediği sürece, belirtilen görüşler yatırım tavsiyesi içermemektedir. Rapordaki bilgiler nin güvenilirliğine inandığı sağlam kaynaklardan derlenmiştir, ancak bilgilerin doğruluğu bağımsız olarak teyit edilmemiş olup, bilgilerin doğruluğu ve bütünlüğü konusunda garanti vermemekte ve doğabilecek hatalarda sorumluluk üstlenmemektedir. Belirtilen görüşler Araştırma Bölümü ne ait olup, önceden belirtilmeden değişiklik yapma hakkı saklıdır. ve ilişkili kuruluşlar, ve/veya bu kuruluşlarda çalışan personel araştırma raporlarında sözü edilen (veya ilişkili) menkul kıymetlere yatırım yapabilir ve zaman içerisinde pozisyonlarını değiştirebilir. ve ilişkili kuruluşları, bu raporda sözü edilen (veya ilişkili) menkul kıymetleri satın alma taahhüdünde bulunmuş olabilir, bu menkul kıymetleri kayıtlı piyasalarda alıp satabilir ve sözü edilen şirketlere yatırım bankacılığı veya aracılık hizmetleri verebilir. Araştırma raporlarında yer alan bilgiler ve görüşler raporun hazırlandığı sırada geçerli olan vergi oranlarını temel almakla birlikte, bu oranlar zaman içinde değişkenlik gösterebilir. Geçmiş performans gelecekte sergilenecek performans hakkında belirleyici olmayabilir. Yatırımların veya getirilerin değeri artabileceği gibi azalabilir ve yatırılan ana paranın altına da düşebilir. Araştırma raporunda bahsi geçen yatırımlarda kullanılan para birimi ile raporun ulaştığı yerlerde kullanılan yerel para biriminin farklı olması durumunda, döviz kurlarındaki değişimler o yatırımın değer, fiyat ya da getirisinde olumsuz etkiler yaratabilir. Etkin bir piyasası bulunmayan yatırım araçları söz konusu olduğunda, yatırımların likidite edilmesi, değer tespiti ya da taşınan riskin boyutlarına ilişkin güvenilir bilgilere ulaşmak açısından zorluklar oluşabilir. Bu raporun İngiltere deki dağıtımı yalnızca 1986 Finansal Hizmetler Yasası nın Madde 11(3) (Yatırım Reklamları) (İstisnalar) Sıra 1996 uyarınca belirlenen kişilere gerçekleştirilebilir. İngiltere deki yasal düzenlemelerin yatırımcılara tanıdığı haklardan ancak İngiltere de yerleşik Investment Bank plc temsilcileriyle çalışanlar yararlanabilir. Raporun Amerika Birleşik Devletleri ndeki dağıtımı (1934 Amerikan Sermaye Piyasası Yasası nın 15a-6 maddesinde belirtildiği üzere) sadece önde gelen kurumsal yatırımcılara yapılabilir ve kullanıcılar adına gerçekleşen işlemlerin bu ülkedeki muhatabı Securities (USA) Inc. dir. Raporun dağıtımı Avustralya da Merrill Lynch Australia Pty., Malezya da Research (Malaysia) Sdn Bhd, Japonya da ise Securities (Japan) Limited tarafından yapılmaktadır. Bu raporda yer alan bilgilerin bir kısmı ya da tamamının kopyası çıkarılamaz ya da dağıtılamaz. (Şubat 2001) 4 22 Kasım 2001

5 22 Kasım