INTERNATIONAL STANDARD CLASSIFICATION OF EDUCATION ISCED 1997

Transkript

1 ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI USES 1997 ÇEVİRİ INTERNATIONAL STANDARD CLASSIFICATION OF EDUCATION ISCED 1997 YÖNTEM ARAŞTIRMALARI DAİRESİ BAŞKANLIĞI SINIFLAMALAR VE STANDARTLAR GRUBU Görüş ve önerileriniz için: E-posta: Telefon: +(312) (312) TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI, ISCED

2

3 GİRİŞ 1. Uluslararası Standart Eğitim Sınıflaması (International Standard Classification of Education ISCED) eğitim istatistiklerinin ve karşılaştırılabilir göstergelerin toplanması, derlenmesi ve bunların gerek ulusal gerek uluslararası düzeyde sunumu için uygun bir araç olarak tasarlanmıştır. ISCED standart kavram, tanım ve sınıflamaları sunmaktadır. ISCED eğitimin hangi yöntemle verildiğine bakmaksızın, özel eğitime ihtiyaç olanları da içerecek şekilde çocuklar, gençler ve yetişkinler için, bütün örgün ve yaygın eğitimleri sağlayan kurumları kapsamaktadır. 2. ISCED, ulusal eğitim sistemlerinin yapısı ve ülkenin ekonomik gelişmişlik seviyesi her ne olursa olsun, eğitim politikası analizlerini yapmak ve karar vermeyi kolaylaştırmak üzere tasarlanmış çok amaçlı bir sistemdir. ISCED, kayıtlı öğrencileri, eğitime yapılan insan ve ekonomik yatırım kaynakları veya nüfusun eğitim imkanı gibi eğitimin çok farklı yanlarına ilişkin istatistikler için kullanılabilir. ISCED in temel kavram ve tanımları ulusal eğitim sisteminin özel koşullarına göre değişmeyen, evrensel geçerliliğe sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. Bununla beraber, genel bir sistem için, eğitim sistemlerinin bütün unsurlarını içeren tanımların kapsanması gerekmektedir. 3. ISCED in orijinal versiyonu eğitim programlarını kendi içeriklerine göre, eğitim seviyesi ve eğitim alanı olmak üzere iki ana eksende sınıflandırılmıştır. Çapraz sınıflama değişkenleri olarak belirtilen bu eksenler, revize edilen sınıflama kurallarında da yer almaktadır. Son 20 yılı aşkın sürede ülkelerin çoğunluğunda ISCED in orijinal versiyonunun uygulanmasıyla kazanılan deneyimler ışığında, eğitimin bir seviyesine yerleştirme kural ve kriterleri açıklığa kavuşturularak kesinleştirilmiş ve eğitim alanları detaylandırılmıştır. 4. ISCED e göre derlenen bilgiler, politika geliştiriciler ve diğer kullanıcılara yönelik olarak eğitimin diğer pek çok özelliğine ilişkin istatistiklerin birleştirilmesinde kullanılabilir. ISCED i kayıt verilerini toplarken kullanmak daha kolay olabilir. ISCED in eğitim programlarının sınıflaması olduğu, eğitim sistemindeki öğrenci akışlarıyla (paragraf 22) ilgili olmadığı bilinmelidir. Nüfusun eğitim imkanı konusundaki verilerin derlenmesi dikkate alındığında, ISCED in uyarlanması ve bunun hazırlanacak el kitabında detaylandırılması gerekmektedir. 5. Karşılaştırmalı kullanıma yönelik el kitabı hazırlanması dikkate alındığında, revize edilen ISCED metni mümkün olduğu kadar kısa olmalı ve beş bölümde yapılandırılmalıdır: ISCED kapsamı nedir? ISCED nasıl çalışır? ISCED teki Eğitimsel Program kavramı ISCED in düzenli eğitim dışındaki programlara uygulanması Çapraz sınıflama değişkenleri I. Eğitim seviyeleri II. Eğitimin genel grupları ve alanları TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI USES

4 ISCED İN KAPSAMI NEDİR? AMAÇ VE KAPSAM 6. ISCED, eğitimin ayrıntılı tanımını vermeyi planlamaz ve felsefeye ilişkin kavramlar, eğitimin amaçları veya içeriği veya kültürel yanının yansıtılması gibi hususları uluslararası standart olarak kullanma amacını da içermez. Gerçekten, herhangi bir ülke için kültürel geleneklerin, yerel alışkanlıkların, sosyo - ekonomik koşulların kendi aralarındaki etkileşim, en azından, o ülke için tek bir eğitim kavramı ile sonuçlanacak ve genel bir tanımın kullanılmasına etkin olmayacaktır. Buna rağmen, ISCED in amaçları açısından, sınıflamada içerilecek eğitim faaliyetlerine ilişkin amaç ve kapsamların düzenlenmesi gerekmektedir. 7. ISCED in çerçevesi dahilinde, eğitim ifadesi, öğrenme ihtiyacını karşılamak üzere tasarlanan tüm planlı ve sistematik faaliyetleri içermektedir. Eğitim ifadesi, bazı ülkelerde kültürel faaliyetler veya kurs olarak belirtilen şeyleri kapsamaktadır. İsmi her ne olursa olsun, eğitimin öğrenmeyi sağlayan teşkilat ve sürekli iletişim planından oluştuğu anlaşılmaktadır. Açık ve kesin biçimde belirlenen anahtar kelimeler aşağıdaki gibi anlaşılmalıdır: 8. İLETİŞİM: İki veya daha çok kişi arasında bilgi (mesaj, fikir, bilgi, strateji vb.) transferini kapsayan bir ilişkidir. İletişim sözlü veya sözsüz, doğrudanyüz yüze veya dolaylı-uzaktan olabilir ve çok çeşitli ortam ve kanalla gerçekleştirilebilir. 9. ÖĞRENME: Davranış, bilgi, malumat, anlama, fikir, değer veya beceride gerçekleşen herhangi bir gelişmedir. 10. TEŞKİLAT: Açık ya da kapalı amaçlarla bir model veya düzen içindeki planlamadır. Teşkilat, öğrenme ortamını ve belirlenen iletişim aracılığıyla öğretme metodunu sağlayan kişi veya kişiler ile kurum veya kuruluşları kapsamaktadır. Yöntem, tipik olarak öğrenmeyi sağlamak amacıyla bilgi ve becerileri iletmek veya yaymakla görevli olan kişi/kişiler veya kurum/kuruluşlardır. Fakat, bazı durumlarda bilgisayar yazılımının bir parçası, bir film veya kaset gibi dolaylı veya cansız şeylerde bir yöntem olabilir. 11. SÜREKLİ: Öğrenme olgusu süre ve sürekliliğe ilişkin öğelerden oluşur. Öngörülen bir minimum süre yoktur, fakat hazırlanacak el kitabında yaklaşık minimum süre ifade edilecektir. 12. ISCED bir kişinin iş hayatına girmeden önce aldığı eğitim ve yaşamı boyunca devam ettiği eğitimi de içermektedir. ISCED, düzenli eğitim, yetişkin eğitimi, örgün eğitim, yaygın eğitim, sürekli eğitim, uzaktan eğitim, açık eğitim, ömür boyu eğitim, part-time eğitim, ikili sistem, çıraklık eğitimi, teknik mesleki eğitim, kurs, özel ihtiyaçlar eğitimi gibi ulusal bağlamda planlanan eğitim türleri ve program çeşitleri kapsanmaktadır. Tanımlara ilişkin geçici sözlük bu dokümanın ekinde verilmektedir. 2 DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI 3

5 13. ISCED te öğrenme olgusunu sağlamayan iletişim ile örgütlü olmayan çeşitli eğitim biçimleri hariç tutulmuştur. Bütün eğitimler öğrenmeyi içermekle birlikte, pek çok öğrenme biçimi eğitim olarak görülmemiştir. Örneğin, bir başka olayın ürünü olarak ortaya çıkan tesadüfi veya gelişigüzel öğrenimler, bir toplantı esnasında belirginleşen öğrenimler örgütlü olmaması nedeniyle hariç tutulmaktadır. Yani, bu durumlar, öğrenim amaçlı planlanmamıştır. ISCED NASIL ÇALIŞIR? 14. ISCED uluslararası karşılaştırılabilir eğitim istatistiklerinin toplanmasını ve raporlanmasını sağlayan bütünleşik ve tutarlı bir istatistiki yapı sağlar. ISCED iki bileşenden oluşmaktadır: Uluslararası eğitim karşılaştırmalarına yönelik politika geliştirenler için anahtar değişkenlerin yanı sıra, ulusal eğitim ve öğretim sistemine ilişkin ayrıntılı istatistiki tanımı olarak bir istatistiki çerçeve; Ulusal eğitim programlarını (i) eğitim seviyesi ve (ii) eğitim alanları olarak uluslararası karşılaştırılabilir kategoriler setine dönüştüren bir metodoloji. 15. ISCED, eğitim alanlar, eğitim sağlayanlar ve eğitime destek verenler hakkında, ulusal kavram ve tanımlara dayalı derlenen ayrıntılı ulusal eğitim istatistiklerinin uluslararası karşılaştırmasını ve anlamlı yorumlar yapılmasını sağlayacak dönüşüme imkan tanımaktadır. 16. ISCED üç bileşene dayandırılmıştır: (i) uluslararası düzeyde kabul edilmiş kavram ve tanımlar, (ii) sınıflama sistemleri ve (iii) kullanıma yönelik hazırlanacak el kitabı ve iyi tanımlanmış uygulama süreçleri. Kapsamlı ve ayrıntılı kullanıma yönelik özellikler ISCED in bütünleyici parçaları olup temel sınıflama kurallarından ayrılamazlar. Kullanıma yönelik el kitabı özel ve işlevsel açıklamalar yapacaktır. Bunlar olmaksızın, uluslararası karşılaştırma imkanı sağlama açısından bir ülkenin amacının ne kadar güçlü olduğu önem taşımayacak ve programın uluslararası kategorilere ayrılmasına ilişkin kendi yönteminin diğer ülkelerin yöntemiyle uyumlu olup olmadığını belirlemek durumunda kalacaktır. ISCED TE EĞİTİM PROGRAMI KAVRAMI 17. ISCED teki temel sınıflama birimi eğitim programıdır. Eğitim programları, eğitim içeriğine dayandırılarak önceden belirlenmiş amaç veya özel eğitim işlerini gerçekleştirmek için örgütlenmiş eğitim faaliyetlerinin bir düzeni veya silsilesi olarak tanımlanır. Amaçlar; örneğin, daha ileri seviyede 3

6 öğrenim için hazırlanma, bir meslek veya meslek grubu için vasıf kazanma veya çok basitçe bilgi ve kavramayı arttırma olabilir. 18. Önceden belirlenmiş amaçların gerçekleştirilmesi, çoğunlukla yapısal öğrenim tecrübelerinin kazanılması anlamına gelmektedir. Bu da, bazen resmi olarak onaylı bir belge (diploma, sertifika, vb.) veya diğer tasdikli belgelerle sonuçlanır. Genellikle, eğitim programları, kurs ve diğer öğretim tecrübelerini içermekle birlikte bu programların belirli bir düzeni olduğu varsayıldığından dolayı (bkz. paragraf 17), sadece söz konusu programların bileşenlerinin toplamı değildir. Her zaman olmamakla birlikte, pek çok durumda bir kurum veya diğer eğitim sağlayıcıların bu tür bir programın tamamlanmasının belgeye bağlanması hususunu kabul etmesi istenmektedir. 19. Eğitim faaliyeti ifadesi, kurs veya kurs bileşenleri ifadesinden daha geniş bir anlama sahiptir. Belli bir seviyede eğitim sadece düzenli kursları değil, aynı zamanda düzenli olmayan kursları ve kurs dışı çeşitli faaliyetleri de kapsar. Programlar bazen, normalde kurs şeklinde tanımlanmayan örneğin, girişim bünyesinde iş deneyimleri, araştırma projeleri ve bilimsel çalışmalar gibi temel faaliyetleri kapsar. 20. Dikkat edilmesi gereken şey, bütün kursların düzenli eğitimin bir parçası olmadığıdır. Örneğin, girişimlerde sürekli eğitim ve öğretim alan yetişkinlerin birçoğu, belli konularda bir takım beceriler kazanmak için bireysel kurslara katılırlar. (Bu kursların seviyesini belirlemek için 26. paragrafa bakınız.) 21. ISCED in, doğrudan sınıflama, yeteneklerin değerlendirilmesi ve eğitim faaliyetlerine katılanların nitelikleri hususlarında doğal olarak bir sınırlamaya sahip olduğu göz önüne alınmak zorundadır. Bunun nedeni, katılımcının kaydolduğu programlar ve elde edilen gerçek eğitim arasında yakın ve evrensel olmayan bir ilişki olmasıdır. Bir bireyin başarılı olmak için katıldığı eğitim programları, o bireyin elde etmiş olduğu beceri ve yetenekler için gerekli bir yaklaşımdır. Ayrıca düzenli eğitimin, eğitim programları çerçevesinde organize edilmemiş olan eğitim faaliyetlerinin, sınıflamaya dayalı bir program içinde kapsanması oldukça zordur. 22. Eğitim seviyesine ilişkin program bazlı sınıflamada bir başka ciddi kısıt daha vardır. Eğitim faaliyetlerinin beceri ve yeteneklerde artış sağlayacağı varsayımı mantıklı olmasına rağmen, temel eğitim programları genellikle sınırlı kapsamda düzenlenebilir: şahıslar kendi eğitim yönlerini pek çok yolla belirleyebilirler. Bu kısıdı karşılamak için, eğitim sistemleri çoklu branşlaşma yolları, alternatif program zincirleri ve ikinci fırsat (second chance) gereçleri sağlarlar. Ayrıca eğitim sistemleri arasındaki yatay geçişlerde de bir artış olmuştur. Bu geçişlerde katılımcılar bulundukları eğitim seviyesinde kısmi bir artış sağlayarak eğitimlerini artırabilmektedirler. Böylece, programın kendisini belli eğitim seviyesine dayandırmak gittikçe zorlaşmaktadır. Program bazlı sınıflama, mutlaka, eğitim sistemi bütününde katılımcıların yönlerine (alanlarına) ilişkin bilgiyi 4 DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI 3

7 kısmen kaybedecektir. Eğitim programı hiyerarşisi, böylece eğitim sisteminin gerçeğini sınırlı kapsamda yansıtır. ISCED İN DÜZENLİ EĞİTİM DIŞINDAKİ PROGRAMLARA UYGULANMASI 23. Bazı eğitim faaliyetleri, açıkça öğrenmeye yönelik tasarlanmış örgütlü ve sürekli olsa bile eğitim programı ifadesiyle kolayca tanımlanamaz. Çocukluk döneminde aile içindeki ilk eğitim buna örnek verilebilir. 24. ISCED çatısı altında, eğitim evreni (çerçevesi) 1. ve 12. paragraflar arasında bahsedildiği gibi düzenli eğitime ilaveten yetişkinlerin eğitimini ve özel gereksinimler eğitimini kapsamaktadır. Son iki alt grup için tasarlanan eğitim programlarının içeriği genellikle kendi gereksinimlerini kapsayacak şekilde düzenlenir. 25. Diğer eğitim faaliyetleri için, eğitimin sağlanması yukarıda bahsedilen anlamda eğitim programı ifadeleriyle tanımlanabilir. Fakat, programdaki katılımcıları belirlemek çok zordur. Radyo veya televizyonla sağlanan eğitim programı böylesi durumlara örnek olarak verilebilir. ISCED in kapsamına girmekle beraber sınıflama programları için ISCED te seçilen kriterlere uymayan özel niteliklere sahip eğitim programları olabilir. Örneğin, Internet üzerinden sağlanan eğitim kursu düzenli eğitimle sağlanan programların kapsam ve amacıyla benzerlik gösterebilir. 26. Böylesi tüm eğitim faaliyetleri kendilerine eşdeğer düzenli programların eğitim içeriğine dayalı olarak sınıflandırılmalıdır. Diğer bir ifadeyle, bu eğitim faaliyetleri, verilen kriterleri sağlayarak en çok benzerlik gösteren düzenli eğitim programlarıyla birlikte sınıflandırılmalıdır. Örneğin, çocukluk döneminde aile içindeki ilk eğitim ISCED in 0 seviyesindeki içeriğe dayalı kriterlerine uymakta olup, ISCED seviye 0 okul öncesi program olarak sınıflandırılmalıdır. Bazen, bir programın başarıyla tamamlanmasına bağlı olarak verilen sertifikalar veya yeterlik belgeleri bir eğitim faaliyetinin sınıflamasına yardımcı olabilir. Örneğin, uzaktan eğitim programının eğitim içeriğine ilişkin seviye, başarıyla tamamlanmasına bağlı olarak verilen yeterlilik belgesi tipine dayalı olarak sınıflanabilir. 5

8 ÇAPRAZ SINIFLAMA DEĞİŞKENLERİ 27. Eğitim programları, her biri bağımsız olan eğitim alanı ve eğitim seviyesi değişkenlerine göre çapraz sınıflandırılır. Böylece, her eğitim programı seviye ve alan matrisinde yalnız ve yalnız tek bir hücre içinde sınıflandırılabilir. Seviye ve alanın her kombinasyonunun mevcut olabileceği veya olamayacağı açıktır. I. EĞİTİM SEVİYESİ 28. Eğer katılımcılar programın beceri, yetenek ve bilgi kazandırmasını bekliyorlarsa, eğitim seviyesi ifadesi, geniş olarak, katılımcıların istediği eğitim programının içeriğini oluşturan becerilerin ve öğrenme deneyimlerinin aşamalarıyla ilişkilendirilebilir. Geniş anlamda seviye, programın içeriğinin karmaşıklık derecesiyle ilişkilidir. Bu eğitim seviyelerinin, katılımcıların bir sonraki seviyeye geçebilmesi için, bir önceki seviyenin başarıyla tamamlanması gereken bir merdiven oluşturduğu anlamına gelmez. Ayrıca, belli bir seviyedeki eğitim programlarının bazı katılımcılarının programlarını daha yüksek seviyede tamamlama olanağını engellemez. 29. Eğitim seviyesi ifadesi, temel olarak eğitim programlarının ulusal ve uluslararası düzeyde katılımcıların istediği tüm bilgi, beceri ve yeteneklere karşılık gelecek düzenli kategori serileri biçiminde gruplaşabileceği varsayımına dayandırılmıştır. Bu kategoriler geniş anlamda, daha karmaşık programlarla en kolay deneyimden daha zor deneyimlere kadar eğitimin aşamalarını gösterir. 30. Eğitim seviyelerinin sınıflandırılması, bir bütün olarak eğitim sistemini dikkate alan sınıflama çerçevesi içinde yapılır. Bu çerçeve, özellikle uluslararası eğitim karşılaştırmalarında politika geliştiricilere anahtar rol oynayan parametreler veya eğitim seviyesinin tanımlarına ilişkin parametreler açısından, eğitim sistemini bir bütün olarak ele almaktadır. Bu parametreler programın genel olarak yönlendirilmesi, eğitim alanları, hizmet sağlayıcılar, eğitim ortamı veya yeri ve hizmet sağlama biçimi olabilir. Bu parametrelerin bazıları doğrudan eğitim programlarına dayandırılmaktan çok, programı sağlayan kuruluşlara veya sağlanma biçimlerine dayandırılmaktadır. Bununla birlikte, bu dayanaklar pek çok ülkede programın doğasını ayırt etmede önemli bir fonksiyon üstlenmektedir. Ayrıca, derlenen verilerin amacının tanımlanmasında önemli bir rol oynarlar. Böylece, ISCED eğitim programlarının sınıflama sistemi olurken yakından ilişkili parametreler bütün bir referans çerçevesi oluşturulmasına yardım eder. 6 DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI 3

9 BİR PROGRAMIN İÇERİĞİNE İLİŞKİN SEVİYE NASIL BELİRLENİR 31. Eğitim programları içeriğine dayalı seviyelere göre sınıflandırılırken, eğitim programlarının içeriğinin uluslararası düzeyde tutarlı bir şekilde doğrudan belirlemesinin ve karşılaştırılmasının mümkün olmadığı açıktır. Müfredat yalın belirlemelere izin vermeyecek kadar çok çeşitli, çok boyutlu ve çok karmaşık bir yapıya sahiptir. Çünkü belli bir yaşa ya da sınıfa ait öğrenciler için hazırlanmış olan bir müfredat, aynı zamanda daha yüksek bir eğitim seviyesindeki öğrencilere de ait olabilir. Bu tür yargıları desteklemek için, ihtiyaç duyulan uluslararası standart bir müfredat henüz yoktur. 32. Deneysel olarak ISCED, sınıflandırılması gereken belli bir eğitim programına ilişkin eğitim seviyesini göstermeye yardım edecek bir takım kriterlerin olduğunu varsaymaktadır. İlgilenilen eğitimin tipine ve seviyesine bağlı olarak kriterler arasında hiyerarşik sınıflama sistemi oluşturulmasına gereksinim duyulmaktadır: ana kriterler ve yardımcı kriterler ( tipik giriş niteliği, minimum giriş koşulları, minimum yaş, personel niteliği vb. bkz. Tablo 1). Bu kriterlerin birbirini kapsamasından ziyade, birbirini bütünleyecek şekilde uygulanması çok önemlidir. Kriterler uygulandıktan sonra programın seviyesi belirlenir. 33. Eğitim faaliyetlerini ve programlarının sınıflandırılmasında kullanıcılara yardım etmek, verilerin derlenmesi için güvenilir araçlar sağlamak ve karşılaştırılabilir göstergeler hesaplamak için belirli seviyelerin alt bölümlere ayrılması gerekmektedir. Örneğin, 5. seviye tamamlayıcı boyutlar olarak da adlandırılan üç bağımsız değişken kullanılarak bölümlendirilmiştir. Bunlar; kümülatif devam süresi, ulusal öğrenim derecesi ve nitelik yapısı ile program tipleridir. Bu ayrım türü, çeşitli çapraz sınıflamaları ve uygun karşılaştırmalı göstergelerin türetilmesini kolaylaştırır. YAKLAŞIMLAR PRATİKTE NASIL UYGULANMALI 34. Bir programın sınıflandırılması için kriterler kullanılacağı zaman, öncelikli sınıflama kriterinin eğitimin içeriği olduğu unutulmamalıdır. Ulusal programların kurumsal karakteristiklerinin eğitim içeriği için yardımcı unsur olarak kullanılmayacağı temel öneme sahiptir. Genellikle kurumsal yapıların uluslararası düzeyde karşılaştırılabilir olmaması nedeniyle, kurumsal kriterlere ilişkin özgün güven, geniş kapsamlı karşılaştırmalar için uluslararası karşılaştırılabilirlik amacını gözden çıkarabilir. 35. Bir eğitim programının eğitim seviyesini belirlemek için kriterler uygulanacağı zaman esneklik istenmektedir. ISCED in temel hedefi, çeşitli program grupları için eğitim konusunda karşılaştırılabilir verilerin toplanması iken, ulusal düzeyde, seviye tanımlarına sıkı bir şekilde bağlı kalmayı engelleyen kıyaslanamaz koşulların var olabildiği görülmektedir. Bu konuda iki çarpıcı örnek olarak başlama yaşı ve süre verilebilir. 7

10 Birinci örnekte belirtilen okul öncesi eğitim için başlama yaşı üçtür. Fakat, bu daha erken yaşta başlanılmasını engellemez. İkinci örnek, ISCED 1 de ifade edildiği gibi süre tam gün öğretim olmak üzere 6 yıldır. Bununla birlikte, bu otomatik olarak, ilköğretim süresi 7 yıl olan ülkelerden, örneğin, ilköğretimde, finansal ve öğretim kaynakları istatistiklerini ikiye bölmelerinin isteneceği anlamına gelmez. Bunun yerine, ISCED istatistiki raporlamanın ulusal eğitim sisteminin içeriğinde yapılmasını ve istatistiki raporlama sistemlerinin kısıtlarını kabul eder. Bir programın bir ISCED seviyesinde yer alması için kriter olarak kullanılan ulusal geçiş özellikleri (noktaları) kadar, uluslararası sınıflama kategorilerinin eşleşmesi için ulusal geçiş noktalarının seçiminin temel eğitim programına ait içerik tarafından belirlenmesi de önemlidir. ISCED te verilen her bir süre rehber olarak hizmet vermek üzere planlanmış olup değişiklikler düşünülebilir. Bu örnekler 2. ve 3. seviyeler için de geçerlidir. 36. Kısa terimler, bazı tamamlayıcı boyutları tanımlamak için kullanılırlar. Terimlere ilişkin tanımların tamamı aşağıda verilmiştir. Takip eden eğitim veya hedef eğitim türü: Takip eden eğitim veya hedef eğitim türü uygun tamamlayıcıyı belirleyen hedef veya diploma veren iş piyasası pozisyonları; Hangi mezunlar için takip eden eğitim türü veya hedef eğitim türü uygundur; ya da onları mezuniyete hazırlayan hangileri için iş piyasası pozisyonları uygundur. Program oryantasyonu: burada yönlendirme programından anlaşılan özellikle sanat veya mesleklere ait bir sınıfa yönlendiren programın öğrenim derecesidir. 8 DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI 3

11 Tablo 1. EĞİTİM SEVİYELERİNE GENEL BAKIŞ Program seviyesinin nasıl belirleneceği İçerikler için kriterler Seviye adı Kod Tamamlayıcı Temel kriterler Yardımcı kriterler boyutlar Programın eğitsel Personelin niteliği Okul öncesi eğitim 0 - özellikleri Okul veya merkez bazlı Minimum ve maksimum yaş sınırları Okuma, yazma ve matematiğe ait sistematik çıraklık döneminin başlangıcı Ulusal olarak düzenlenen temel kurumlar veya programlara giriş Zorunlu eğitimin İlköğretim Temel eğitimin birinci aşaması 1 - Konu sunumu Temel becerilerin kazandırılması ve hayat boyu öğrenimin tesisi başlaması 6 yıllık ilköğretimden sonra giriş İlköğretimin başlangıcından itibaren 9 yıllık dönemin sonu Zorunlu eğitimin sonu Birkaç öğretmenin kendi uzmanlık alanlarındaki sınıfları idare etmesi Ortaöğretimin alt seviyesi Temel eğitimin ikinci aşaması 2 Sonraki eğitim veya hedefin türü İntibak programı Tipik giriş En az giriş gerekleri Giriş gerekleri, İçerik, Yaş, Süre En az giriş gerekleri Alınan sertifika tipi, Süre Araştırma odaklı içerik, Bilimsel araştırma veya tez sunulması Fakülte yükseklisans öğrenimi ve araştırma görevi (Lisans sonrası eğitim) Ortaöğretim 3 Sonraki eğitim veya hedefin türü İntibak programı ISCED seviye 3 ün başlangıcından itibaren kümülatif süre Ortaöğretim sonrası üçüncü olmayan eğitim Üçüncü eğitimin birinci aşaması (doğrudan ileri araştırma niteliği gerekmeyen) (lisans eğitimi) Üçüncü derece eğitimin ikinci aşaması (Lisans sonrası eğitim) 4 Sonraki eğitim veya hedefin türü İntibak programı ISCED seviye 3 ün başlangıcından itibaren kümülatif süre 5 Program türleri Üçüncü derecede kümülatif teorik süre Ulusal derece ve nitelik yapısı 6-9

12 SEVİYE 0 - OKUL ÖNCESİ EĞİTİM Temel karakteristikler 37. Öğretim organizasyonunun ilk başlangıcı olarak tanımlanmış Seviye 0 programları (Okul öncesi eğitim), çok küçük çocukların okul ve çevreye girişleri için dizayn edilmiş, ev ve okul arasındaki atmosferi sağlayan bir köprüdür. Bu programların tamamlanması, çocukların Seviye 1 eğitimlerine (ilköğretime) devam etmesini sağlar. Sınıflama kriterleri 38. Okul öncesi eğitimin başlangıç ve bitişinin tanımı, okul öncesi eğitim ile çocuk bakımı veya okul öncesi eğitim ile ilköğretim arasındaki sınır aşağıdaki kriterlerle belirlenir. Ana kriterleri Programın eğitsel özellikleri Okul veya merkez bazlı Minimum yaştaki çocuklarla ilgilenmek; ve çocukların üst yaş sınırlarını belirlemek Alt kriterler Personel nitelikleri 39. Bir programın okul öncesi eğitim olarak düşünülebilmesi için, okul temelli veya veya merkez temelli olması gerekir. Bu terimler, ilköğretim okulu, okul öncesi eğitim kurumları ve ana okulları gibi ortamlardaki faaliyetleri, ev içinde veya aile ortamında verilen hizmetlerden ayırt etmek için kullanılmıştır. 40. Böyle programlar en az 3 yaşındaki çocuklar için planlanır. Programlar boyunca bu yaş seçilir, normalde ISCED teki eğitim kriterleri genç çocuklara tahsis edilmemiştir. 41. Üst yaş sınırı, ilköğretime giriş için gerekli yaş durumuna bağlıdır. 42. Uygun olduğu yerlerde, eğitici personel için pedagojik niteliklerin gerekliliği, tüm bu ülkelerde bir eğitim programı için iyi bir yardımcı kriter olabilir. Bu kriter sadece, böyle bir gereksinimin olduğu yerlerde kullanılır. Bu kriter, özellik gerektirmeyen veya para-medical çocuk bakımından okul öncesi eğitimi ayırmak için kullanılır. Seviye 0 Okul Öncesi Eğitim e aşağıdakiler de dahildir. 43. Bu seviye özel eğitime ihtiyaç olan çocuklar için organize edilmiş eğitimleri kapsamaktadır. Bu eğitim, eğitim merkezlerinde veya özel okullarda veya hasta hanelerde sağlanmış olabilir. Bu durumda üst yaş sınırı belirlenmeyebilir. Hariç olanlar 44. Yetişkinlerin eğitimi 10 DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI 3

13 SEVİYE 1 -TEMEL EĞİTİMİN İLK AŞAMASI Ana karakteristikler 45. Seviye 1 de programlar okuma, yazma ve matematik ile birlikte tarih, coğrafya, doğal bilimler, sosyal bilimler, sanat ve müzik gibi diğer temel konuları anlama, genelde ünite veya proje esasına dayalı olarak tasarlanmıştır. Bazı durumlarda dinsel eğitim de içerilmektedir. 46. Seviye 1 in özü, çocuklar için sağlanan eğitimi kapsamaktadır. Çocuklar, geleneksel veya yasal olarak 5 yaşından küçük ya da 7 yaşından büyük olmamaları gerekir. Bu seviye, ilke olarak 6 yıllık tam günlü okul eğitimini kapsamaktadır. 47. Seviye 1 sırasında programlar, konulara göre olmaktan ziyade üniteler veya projeler bazında düzenlenmiştir. Bu, bir çok ülkede Seviye 2 deki programlardan Seviye 1 deki programların farklılığını ortaya koyan temel bir özelliktir. Sınıflama kriterleri ve 1 (okul öncesi eğitim ve ilköğretim) seviyeleri arasındaki eğitim sınırının tanımı aşağıdaki kriterlerle ilgilidir. Ana kriterler İlköğretimin özelliği başlangıçta sistemli çalışır. Örneğin; okuma, yazma ve matematik gibi konularda eğitim verilir. Alt kriterler Temel eğitim kurumları veya programları herkesçe bilinmekte ve eğitim kurumunun var olduğunda eğitime başlama zorunludur. Seviye 1 Temel Eğitimin İlk Aşaması na aşağıdakilerde dahildir: 49. İlköğretim, "Temel eğitim"in bir parçası olduğu ülkelerde, sadece ilk aşaması, Seviye 1 de sınıflandırılması gerekir. Eğer "temel eğitim" resmi olarak aşamalara ayrılmamış ise, yalnız ilk 6 yılı Seviye 1 de sınıflandırılmalıdır. 50. Bu kategori, aynı zamanda özel eğitime ihtiyacı olan çocuklara uygun programları da kapsar. 51. İlköğretime girmek için çok yaşlı olduğu düşünülenler için, ilköğretimdeki programlara benzer içeriğe sahip olan okul sistemi içindeki veya dışındaki okuma yazma programları, bu seviyeye dahil edilir. Çünkü bu kişiler daha önceden hiçbir resmi eğitim almamışlardır. 11

14 SEVİYE 2- TEMEL EĞİTİMİN İKİNCİ AŞAMASI Temel Karakteristikler 52. Bu aşamadaki eğitim içeriği, ISCED Seviye 1'de başlatılan temel eğitimin sağlanmasına yönelik olarak tasarlanmıştır. Ülkelerin tamamında olmasa bile çoğunda, eğitimin amacı sistematik olarak daha ileri eğitim fırsatlarını artırmayı isteyen ülkelerde yaşam boyu öğrenimin artırılmasını ve insan gelişimini sağlamaktır. Bu seviye programlarda genellikle birden fazla sayıda oryantasyon yapısı kullanılmakta, konusunda çok daha uzman öğretmenler ve bu uzmanlık alanlarında genellikle çok sayıda öğretmenler tarafından dersler yürütülmektedir. Bu seviyede temel becerilerin tüm uygulaması görülmektedir. Bu seviye eğitimin son aşamasında var olan zorunlu temel eğitim ile genellikle uyumlu olmaktadır. Sınıflama kriterleri 53. Bu seviye tanımlamaları, aşağıda verilen ölçütler ile ilgilidir: Ana Kriterler Seviye 1'den konu başlangıcı sunumu için çok daha nitelikli öğretmenler kullanılmaktadır; ve temel yeteneklere yönelik tüm uygulamalar ve esaslar yaşam boyu öğrenme amaçlıdır. Alt Kriterler İlköğretim eğitiminde 6 yıldan sonra giriş (bakınız paragraf 35). İlköğretim eğitimine başlangıçtan bu yana okuldaki 9 yılın ardından, bu seviyenin sonu (bakınız paragraf 35). Zorunlu eğitimin var olduğu ülkelerde bu seviyenin sonu genellikle zorunlu eğitim sonu ile uygun ve uyumlu olmaktadır; ve genellikle bu seviye başlangıcı, kendi uzmanlık alanlarında değişik öğretmenler tarafından sınıflarda yürütülmektedir. Tamamlayıcı Boyutları 54. Bu seviyeyi tanımlayabilmek için iki tamamlayıcı boyuta gereksinim vardır: Takip edilen veya gidilen eğitim tipi (bakınız paragraf 36); ve Program oryantasyonu (bakınız paragraf 36) Takip edilen veya gidilen eğitim tipi 55. ISCED Seviye 2 programları belirtilen programlardan gidilenlere göre alt sınıflara ayrılabilmektedir, aşağıda verilen ayırımlara göre sonuçlanmaktadır. (Bkz. Paragraf 66): 12 DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI 3

15 ISCED 2A: sonuç olarak üçüncü eğitime götüren bir sırada seviye 3'e direkt giriş için tasarlanmış programlar, örneğin; ISCED 3A veya 3B ye giriş; ISCED 2B: Seviye 3C'ye direkt geçiş için tasarlanmış programlar; ISCED 2C: Bu seviye sonunda (bazen "dönemsel" programlarda kapsanmaktadır) temel olarak işgücü piyasasına direkt geçiş için tasarlanmış programlar. Program oryantasyonu 56. Bu ikinci tamamlayıcı boyut, bu programları üç kategoriye ayırmaktadır: Genel Eğitim 57. Eğitim esas olarak katılımcıların tek bir konuyu ya da konu gruplarını derinlemesine anlamasını sağlamak üzere tasarlanmıştır, özellikle gerekli olmamakla birlikte aynı zamanda ileri (ek) eğitim ya da daha yüksek seviye eğitim için katılımcıların görüşleri ile birlikte program tasarlanabilmektedir. Bu programların başarılı bir şekilde tamamlanması, katılımcılara iş piyasası ile ilgili nitelikleri sağlayabilir ya da sağlamayabilir. Bu programlar, tipik olarak okul bazlıdır. Genel bir konuya oryantasyonlu ve belirli bir konuya özel olarak odaklanmamış programların, bu kategori içerisinde sınıflandırılması gerekir. Mesleki ya da Teknik Eğitim Öncesi 58. Bu eğitim, temel olarak katılımcılara iş dünyasını tanıtmak ve mesleki ya da teknik eğitim programlarına giriş için hazırlamak amacıyla tasarlanmıştır. Bu tür programların başarı ile tamamlanması işgücü piyasası ile ilgili mesleki ve teknik konularda yeterliliği işaret etmemektedir. Bu tür programlar meslek öncesi ve teknik öncesi eğitim olarak kabul edilmektedir, en azından mesleki veya teknik konuların içerik olarak %25'ini bu eğitim programları verebilmektedir. Buradaki minimum gereksinim, mesleki ve teknik konuların diğer pek çoklarından sadece biri olmamasını garanti altına almasıdır. Mesleki ve Teknik Eğitim 59. Eğitim esas olarak katılımcılara istihdam için özel meslek ya da sanat veya meslek ve sanat sınıflarında pratik yetenekler kazandırmak, mesleği öğretmek ve gereklerini kavratmak amaçlı tasarlanmıştır. Bu tür eğitim programlarının başarı ile tamamlanması işgücü piyasasında yeterlik ve nitelik ile ilgili konularda ülkedeki bu alanda yetkili otoriteler (Eğitim Bakanlığı, İşveren Sendikaları vb.) tarafından da onaylanmaktadır. Bu kategorideki programlar, iki tipe ayrılabilmektedir: Temel olarak kuramsal oryantasyonlu olanlar; ve Temel olarak uygulamalı oryantasyonlu olanlar. Bu üç kategori Seviye 3 ve 4 için de aynı zamanda kullanılmaktadır. 13

16 Tablo 2. Seviye 2'de İki Tamamlayıcı Boyutun Kullanımı Ardışık takip edilen veya gidilen eğitim tipi Program oryantasyonu Genel Meslek öncesi veya teknik öncesi Mesleki veya teknik ISCED Seviye 2 programları ISCED Seviye 3'e geçiş veren programlar ISCED 2A; 3A ISCED 2B; 3C veya 3B'ye geçiş programına geçiş veren programlar veren program Seviye 3'e geçiş vermeyen programlar: ISCED 2C programları, sadece direkt olarak işgücü piyasasına giriş için hazırlanmıştır Bu kapsama dahil olanlar: 60. İlköğretimin temel eğitimin bir parçası olarak tanımlandığı ülkelerde, temel eğitimin ikinci aşaması, Seviye 2'de kapsanmalıdır. Eğer temel eğitim resmi olarak aşamalara bölünmemiş ise, altıncı yıldan sonraki yıllar Seviye 2 olarak sınıflandırılmalıdır. 61. Bu seviyede verilen eğitim içeriğine benzer biçimde tüm yetişkin eğitimi ve özel eğitim programlarını içermektedir, bu program yetişkinlere ileri öğrenme için gerekli temel yetenekleri vermektedir. 14 DİE, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI (ISCED-1997) ve EL KİTABI 3

17 SEVİYE 3 İLERİ ORTAÖĞRETİM Temel Karakteristikler 62. Zorunlu eğitim sistemine sahip olan ülkelerde, tam zamanlı zorunlu eğitimin sonunda başlayan tipik eğitim seviyesidir. ISCED Seviye 2'den çok daha fazla uzmanlaşma, bu düzeyde görülebilmektedir. Sıklıkla bu eğitimde öğretmenlerin, ISCED Seviye 2'den çok yeterli ve uzmanlığa sahip olmaları gerekmektedir. Bu seviye için tipik olarak yaş girişi 15 ya da 16'dır. 63. Bu eğitim programları tam zamanlı 9 yıllık bir eğitim ya da eğitim kombinasyonları ve mesleki ya da teknik deneyimin tamamlanmasını gerektirmektedir (Seviye 1 başlangıcından itibaren), bunun asgari gereksinimi Seviye 2 ya da kanıtlanabilir elle tutulur bu seviyedeki yetenek programlarının tamamlanmasıdır. Sınıflama kriterleri 64. Seviye 3 tanımlamaları, aşağıda verilen ölçütler ile ilgilidir: Ana Kriterler Tipik giriş nitelikleri (Seviye 1 in başlangıcından itibaren tam zamanlı 9 yıllık eğitim: bakınız paragraf 35); ve Minimum giriş nitelikleri (genellikle Seviye 2'nin tamamlanması) Tamamlayıcı Boyutları 65. Bu seviyeyi tanımlayabilmek için üç tamamlayıcı boyuta gereksinim vardır: Takip edilen veya gidilen eğitim tipi (bakınız paragraf 36): Program oryantasyonu (bakınız paragraf 36); ve Seviye 3 başlangıcına kadar tam zamanlı eşdeğer kümülatif kuramsal süre Takip edilen veya gidilen eğitim tipi 66. Bu üç boyuttan ilki, üç farklı gruplama ile sonuçlanmaktadır (bakınız paragraf 84) ISCED 3A: Seviye 3 programları, ISCED 5A'ya direkt geçiş için tasarlanmıştır; ISCED 3B: Seviye 3 programları, ISCED 5B'ye direkt geçiş için tasarlanmıştır; ISCED 3C: Seviye 3 programları, ISCED 5A ya da ISCED 5B'ye direkt geçiş için tasarlanmamıştır; Böylece ISCED 4 veya diğer ISCED 3 programları, işgücü piyasasında direk olarak kullanılmamaktadır. TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI ISCED

18 Oryantasyon programı 67. Seviye 2'de olduğu gibi bu ikinci tamamlayıcı boyutta aynı kategorilere sahiptir (bakınız paragraf 56-59) genel eğitim; meslek öncesi veya teknik öncesi eğitim; ve mesleki veya teknik eğitim. Kümülatif Kuramsal Süre 68. Bu tamamlayıcı üçüncü boyut, tam zamana eşdeğer birikimli kuramsal eğitim süresi, Seviye 3 başlangıcından itibaren hesaplanmaktadır. Bu boyut, özellikle Seviye 3C programları için yararlıdır. Tablo 3. Seviye 3'te Üç Tamamlayıcı Boyutun Kullanımı Ardışık takip edilen veya gidilen eğitim tipi Program oryantasyonu Genel Meslek öncesi veya teknik öncesi Mesleki veya teknik ISCED Seviye 5'e geçiş veren programlar ISCED 3A ISCED programları; 3B; 5B 5A'ya geçiş programın veren a geçiş programlar veren program ISCED Seviye 3 programları Seviye 5'e Geçişe İzin Vermeyen Programlar ISCED 3C programları işgücü piyasasında Seviye 3 ya da 4 programlarına geçiş vermektedir <= 6 ay 6 ay < <=1 yıl 1 yıl < <= 2 yıl > 2 yıl Bu kapsama dahil olanlar: 69. Bu seviye aynı zamanda özel eğitim programlarını ve yetişkin eğitimlerini de içermektedir. Kapsama dahil olmayanlar: 70. ISCED Seviye 2 deki bir programa devam etmiş, fakat ISCED Seviye 2 programlarının amaçlarını kazanamamış kişiler için tasarlanmış iyileştirici programlar (bu nedenle aşağıda tanımlanan ISCED Seviye 3 programlarının herhangi birinin içeriğine eşdeğer olduğu düşünülmemelidir) ISCED Seviye 3'de sınıflandırılmamalıdır, fakat bu programların içeriğine bağlı ISCED Seviye 1 veya 2 de sınıflandırılmalıdır. 16 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI USES 1997

19 SEVİYE 4 - ORTAÖĞRETİM SONRASI ÜNİVERSİTE DERECESİNDE OLMAYAN EĞİTİM Temel Karakteristikler 71. ISCED 4, uluslararası bir görüş itibariyle ikinci aşama sonrası ve ikinci aşama üstü eğitim arasındaki geniş bir sınırı içine alan programları kapsamaktadır. Bu programlar ulusal kapsamda ikinci aşama sonrası ya da ikinci aşama üstü programlar olarak açıkça düşünülebilmektedir. 72. ISCED 4 programları düşünülen içeriği ile üçüncü aşama programlar olarak göz önüne alınmamaktadır. ISCED 3 programlarından genellikle çok önemli ölçüde detaylı ve ayrıntılı değildir ama henüz 3. seviye eğitim programını tamamlamış olan katılımcılara geniş bilgi sunma hizmeti vermektedir. 73. ISCED Seviye 3 ü tamamlamış olmalarına karşın, Seviye 5 e girişe izin veren bir müfredatı izlememiş olan öğrencileri, Seviye 5 deki çalışmalara hazırlamak amacıyla tasarlanmış programlar, tipik örneklerdir. Örneğin, derecesiz kurum kursları ya da kısa dönemli mesleki programlar. İkinci tur programlar da kapsayabilir. Sınıflama kriterleri 74. Bu, Seviye 3'ün başarı ile tamamlanması kuralını gerektirmektedir. Örneğin, 3A veya 3B seviyesinde herhangi bir programın başarı ile tamamlanması ya da 3C programları için tipik olarak en azından üç yıllık kümülatif kuramsal süre gibi. ISCED 3'ün başarı ile tamamlanma kriteri olmasına karşın, program süresinin kapsamı da yorumlanmaktadır. Örneğin, ISCED 3'de iki yıllık bir süre için oluşturulan bir program 4 yıllık bir süreyi alıyorsa, ISCED 3 teki bir önceki 2 yıllık program ISCED 3 ün tamamlanmasını gerektirmese bile, normal olarak ISCED 4 te sınıflandırılması gerekir. Bu program içeriği ile çok daha uzmanlaşma veya ayrıntı beklenebilmekte ve uygulamaları ikinci seviye üstü sunulanlardan uygulamada olan kurumsal içeriğe bakılmaksızın bazı durumlarda çok daha kompleks olabilmektedir. Bu programın öğrencileri normalde ikinci aşama üstü öğrencilerinden daha büyüktür Normalde bu eğitim programlarının eşdeğer tüm süresi 6 ay ile 2 yıl arasında değişmektedir. Tamamlayıcı Boyutları 75. Bu seviyeyi tanımlayabilmek için üç tamamlayıcı boyuta gereksinim vardır: Takip edilen veya gidilen eğitim tipi (bakınız paragraf 36); ve Seviye 3 başlangıcına kadar tam zamanlı eşdeğer kümülatif kuramsal süre; ve Program oryantasyonu (bakınız paragraf 36) 17

20 Takip edilen veya gidilen eğitim tipi 76. İlk boyuta göre, seviye 4 iki alt bölüme ayrılabilmektedir: 4A programları ISCED 5'e giriş için hazırlıktır 4B programları Seviye 5'e geçişe izin vermemektedir (Esasen işgücü piyasasına giriş için tasarlanmıştır.) Kümülatif Kuramsal Süre 77. Bu süre ISCED 3 başlangıcından itibaren düşünülmektedir Oryantasyon programı 78. Yukarıdaki paragraf 56'dan 59'a kadar verilen tanımlar üç kategoriye ayrılmaktadır: genel eğitim meslek öncesi ya da teknik öncesi eğitim; ve mesleki ya da teknik eğitim. Tablo 4. Seviye 4'de üç tamamlayıcı boyut ile çalışılması Ardışık takip edilen veya gidilen eğitim tipi Program oryantasyonu ISCED Seviye 5'e geçiş veren programlar ISCED 4A Programları 2 yıl 3 yıl < <= < <= 3 yıl 4yıl <= 2 yıl ISCED Seviye 4 programları > 4 yıl Seviye 5'e Geçişe İzin Vermeyen Programlar ISCED 4B Programları 2 yıl 3 yıl < <= < <= 3 yıl 4yıl <= 2 yıl Genel Meslek öncesi veya teknik öncesi Mesleki veya teknik Kümülatif süre ISCED 3 başlangıcından itibaren düşünülmektedir. Bu kapsama dahil olanlar: > 4 yıl 79. Bu seviye yetişkin eğitimini içermektedir. Örneğin, bireysel profesyonel yaşam için bilgisayar yazılımı konuları gibi alanlarda verilen teknik kurslar bu seviyede kapsama alınmalıdır. 18 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI USES 1997

21 SEVİYE 5 - YÜKSEKÖĞRETİMİN İLK AŞAMASI (BİR İLERİ DERECEDE ARAŞTIRMA NİTELİĞİNE DOĞRUDAN ULAŞTIRMAYAN EĞİTİM) Temel Karakteristikler 80. Üçüncü derece programlardan oluşan, Seviye 3 ve 4'de sunulan eğitimlerden çok daha ileri eğitim içeriğine sahiptir. Normalde bu tür programlara kayıtlar ISCED Seviye 3A ya da 3B veya ISCED Seviye 4A'ya benzer yeterliliği gerektirmektedir. 81. Program tiplerine ve türlerine göre ulusal derece pozisyonu veya yeterlik yapısı (aşağıda görebilirsiniz) ve üçüncü aşama eğitim süresi gibi pozisyonlara göre tüm derece, nitelikler çapraz sınıflandırılabilmektedir. Sınıflama Kriterleri 82. Bu seviye tanımlamaları, aşağıda verilen ölçütler ile ilgilidir: Normalde bu seviye için kabul edilebilir minimum sınır, ISCED Seviye 3A ya da 3B veya ISCED Seviye 4A'nın başarı ile tamamlanabilmesidir; Seviye 5 programları, ileri seviye araştırma yeterliğini direk olarak işaret etmemektedir; Bu tür programlar Seviye 5 başlangıcından itibaren, minimum iki yıllık bir kümülatif kuramsal süreye sahip olunmasını gerektirmektedir. Tamamlayıcı Boyutları 83. Bu seviyeyi tanımlayabilmek için üç tamamlayıcı boyuta gereksinim vardır: Bu tür programlar bir yandan kuramsal esaslar/ araştırma hazırlığı/ uzmanlığa geçiş gibi yüksek nitelik gerektiren programlar olmasının yanında, diğer taraftan da pratik/ teknik/ özel mesleki programlar olarak da bölümlere ayrılmaktadır; Kümülatif (gittikçe artan) kuramsal süre tam zaman eşdeğerliği; ve Ulusal derece veya yeterlik yapısındaki pozisyonu (birinci, ikinci, ileri derece, araştırma) Üçüncü derece eğitim hazırlığında geniş varyasyona olanak vermenin tek yolu bu üç tür boyutun kombinasyonudur. Bu kombinasyon seçimi problemin analizine bağlıdır. 19

22 Program Türleri 84. İlk boyut kuramsal temeller/ araştırma hazırlığı (tarih, felsefe, matematik vb.) veya yüksek nitelik gerektiren uzmanlık (tıp, dişçilik, mimarlık vb.) eğitim programları ile pratik/ teknik/ özel mesleki bu tür programlar arasında ayrı ayrı düşünülmektedir. Bunlardan ilk sözü edilen 5A, ikinci sözü edilende 5B olarak tanımlanmaktadır. 85. Pek çok ülkede üçüncü aşama eğitim için taleplerdeki artış ile birlikte, uzun ve kısa dönemler arasındaki ayırımlar çok önemlidir. Uzun dönemli eğitimler çok daha kuramsaldır ve yüksek nitelik ve yeterlik ile uzmanlığı ve ileri araştırma programlarını işaret etmektedir. Kısa dönemli eğitimler ise çok daha pratik oryantasyonludur. 86. Üçüncü aşama eğitim programı organizasyon yapısı ülkelere göre büyük ölçüde değişkenlik göstermektedir, ISCED 5A ve ISCED 5B programları arasında sınırları tanımlamak amaçlı tek bir kriter kullanılmamaktadır. Eğer program diğer programlara benzer ise bu her bir kriteri karşılıyor ise, Seviye 5A'da sınıflandırılmalıdır. 87. ISCED 5A program seviyesinde üçüncü aşama programlar geniş çapta kuramsal temelli ve içerikli olup ileri araştırma programlarına kayıt kazanımı için ve yüksek uzmanlık gerektiren uzmanlık kazanımları için gerekli alt yapı olanağını sağlamaktadır. Hedeflenen yeterliği sağlayabilmesi için aşağıda verilen kriterlere sahip olması gerekmektedir: Normalde dört veya daha fazla yıl olmasına karşın tam zaman eşdeğerliği, kümülatif kuramsal süresi minimum olarak üç yıl olmalıdır. Eğer derecesi 3 yıllık tam zamanlı eşdeğer süreli ise, genellikle 13 yılın üzerinde olmaktadır (bakınız paragraf 35). Dereceleme sisteminin kredi toplamına göre değerlendirildiği sistemlerde, karşılaştırılabilir süre miktarı ve yoğunlukta gerektirmektedir; Genelde fakülteler ileri araştırma güven belgesi gerektirmektedir; Araştırma projesi veya tezinin tamamlanmasını gerektirmektedir; Yüksek yeterlikte uzmanlık geçişi için gereken eğitim düzeyini sağlamalı ya da (bakınız, paragraf 84) ileri araştırma programları vermelidir. 88. İlgili programlarda bazı kuramsal temeller kapsanabilmesine karşın, 5B kategorisindeki yeterlik 5A kategorisinden daha kısıtlıdır ve işgücü piyasasına giriş için çok daha özel mesleki yeteneklere sahip olması merkezlidir. 89. ISCED Seviye 5B program içerikleri pratik oryantasyon/ meslek uzmanlığı ve esasen katılımcılara, özel mesleklerde veya sanatlarda, meslek veya sanat sınıflarında istihdam için gerekenleri ve pratik yetenekleri kazandırmak üzere 20 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI USES 1997

23 tasarlanmıştır. Genellikle, bu programı başarı ile tamamlayan katılımcılara işgücü piyasasında ilgili yeterlik verilebilmektedir. 90. Eğer aşağıda verilen kriterleri karşılıyor ise Program 5B seviyesinde olduğu gibi dikkate alınmalıdır: ISCED 5A programından çok daha özel mesleksel ve pratik oryantasyonlu programdır ve ileri araştırma programlarına direk geçişi sağlamaz. Tam zamanlı eşdeğer süresi minimum 2 yılı gerektirmektedir ama genelde 2 veya 3 yıldır. Yeterliğin kredi toplamına göre değerlendirildiği sistemlerde, karşılaştırılabilir süre ve yoğunluğu da gerektirmektedir. Kayıtlar ISCED 3B veya 4A'da özel konu alanlarında ustalığı ve uzmanlığı gerektirebilmektedir; ve mesleğe geçişi sağlamaktadır. Kümülatif Kuramsal Süre 91. Üçüncü aşama esas programlar için, kümülatif eşzaman eşdeğerli kuramsal süre basit olarak bu tür programlarda Seviye 5 için başlangıcından bu yana geçen süredir. 92. Bu programlar giriş öncesindeki diğer üçüncü aşama eğitim programlarının tamamlanmasını gerektirmektedir (bakınız aşağıdaki ulusal derece ve yeterlik yapısına), kümülatif süre programın gerektirdiği minimum süre (tam zamanlı eşdeğer üçüncü aşama eğitim için ön zorunluluk) ile tam zamanlı eşdeğer eğitim süresinin toplanması ile elde edilmektedir. Derece ve yeterlik için tam zamanlı eşdeğer okul süresi bilinmemektedir (yarım zamanlı çalışmalar veya açıkça esnek olarak tasarlanan kurslar gibi), kümülatif süre benzer eğitim içeriğine sahip programlar ile geleneksel derece ve yeterlik programı sürelerine dayandırılarak hesaplanmaktadır. 93. Kategoriler olarak aşağıda verilen yapı düşünülmektedir: 3 yıldan daha az (özellikle ISCED Seviye 5B için) 4 yıldan daha az 5 yıldan daha az 6 yıldan daha az 6 yıl ve daha fazla. 21

24 Ulusal Derece ve Yeterlik Yapısı 94. İlgili ülke içinde üçüncü aşama eğitim için ulusal yeterlik yapısı durumuna göre ISCED 5A ve ISCED 5B'nin her ikisine göre yeterlikler ile boyutlar çapraz sınıflandırılmaktadır. 95. Ulusal derece ve yeterlik yapısındaki temel neden ülkeler içinde işgücü piyasasına geçiş ve eğitimde önemli olan sınırları ayrı boyutlar ile sınırlamayı kapsamaktadır. Örneğin, A ülkesinde üç yıllık üniversite programı mezunu bir öğrenci ileri seviye eğitim olanakları ve meslek için oldukça geniş bir olanağa sahip olacak, B ülkesinde bir başka öğrenci ise (birinci ya da ikinci aşama üniversite derecesi konusunda bir farkın olmadığı) dört veya beş yıllık bir programı tamamladıktan sonra sadece işgücü piyasasında konu ile ilgili yeterliği kazanabilecektir, hatta A ülkesinde ikinci derece program için de benzer durum söz konusu olabilecektir. 96. Ulusal eğitim sistemleri içinde uluslararası hiyerarşiye dayandırılarak (birinci, ikinci veya ileri araştırma vb.) derece ve yeterlik yapısı "pozisyonu" belirlenmektedir. Örneğin, ilki kuramsal esaslı derece ve yeterlik (ulusal derece ve yeterlik yapısında 5A program türü ile "ilk" kuramsal esaslı çapraz sınıflama) bu tür programlar içinde işgücü piyasası yeterliği ve ilk önemli eğitsel yönü işaret etmektedir ve kuramsal esaslı programlar yukarıda listelenen kriterlerin tümüne cevap vermelidir. Felsefe yüksek lisansı gibi doktora araştırma derecesi olmayan bazı ülkelerde açıkçası uluslararası istatistiklerden ayrılmayı tercih etmektedir. 97. "Kuramsal temeller" programının organize edilmesi durumunda ve ardıl yeterliğin sağlanması durumunda, genellikle sadece son yeterlik Seviye 6'ya direk geçiş vermektedir ama tüm bu programlar Seviye 5A'ya dağıtılmaktadır. 98. İngilizce konuşan pek çok ülkede üniversite mezuniyet derecesi, Almanca konuşan pek çok ülkede diploma derecesi ve Fransızca konuşan pek çok ülkede de lisans derecesi ilk kuramsal temel programlarındaki kriter içeriklerini karşılamaktadır. İkinci ve ileri seviye kuramsal temel programları (İngilizce konuşan ülkelerde yüksek lisans, Fransızca konuşan ülkelerde Maitrise) kendilerinin sahip olduğu ISCED 6 pozisyonundan ileri araştırma yeterlikleri ayrı olarak sınıflandırılmaktadır. 99. Farklı sayısal sıralamalı iki ülkede derece ve yeterlik eğitim içeriğinde eşdeğer olabilir. Özellikle, İngilizce konuşan pek çok ülkede ikinci derece ya da "mezuniyet" programları, Almanca konuşan pek çok ülkede uzun dönemli ilk derece programları gibi programlar Seviye 5'de sınıflandırılmak zorundadır. Benzer eğitim içeriklerinin yeterlik ve grup derecelerinde bu bilgiler mevcuttur ve kümülatif kuramsal süre ve program oryantasyonu gibi ulusal derece yapısı diğer üçüncü aşama boyutların sadece bir kombinasyonudur. 22 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI USES 1997

25 Tablo 5. Seviye 5'te Üç Tamamlayıcı Boyut ile Çalışılması Üçüncü Aşamada Kümülatif Kuramsal Süre 2 ve < 3 yıl 3 ve < 4 yıl 4 ve < 5 yıl 5 ve < 6 yıl 6 yıl ve daha fazla İlk derece SEVİYE 5 5A Programları İkinci ve üst derece Araştırma İlk yeterlik 5B Programları İkinci yeterlik Bu kapsama dahil olanlar: 100. Bu seviye tüm araştırma programlarını kapsamaktadır ancak her türlü yüksek lisans ve doktora programları bu kapsamın dışındadır Bazı ülkelerde, öğrenciler ileri araştırma programlarına üçüncü aşama eğitime başlaması ile birlikte direk kayıtlı olmaktadır. Bu gibi durumlarda, ileri araştırma programının konsantre olunan bölümü Seviye 6'da ve önceki yıllarda Seviye 5'de sınıflandırılmaktadır Bazı ISCED 5 programlarına eşdeğer yetişkin eğitim programları da bu seviyede kapsanmaktadır. 23

26 SEVİYE 6 - YÜKSEKÖĞRETİMİN İKİNCİ AŞAMASI (BİR İLERİ DERECEDE ARAŞTIRMA NİTELİĞİ KAZANDIRAN EĞİTİM) Temel Karakteristikler 103. Bu seviye ileri düzey araştırmalardaki ölçümlere rehberlik etmek amaçlı hazırlanmıştır. Bu program sadece çalışma hayatında düzenlenen kursları kapsamamakta olup, orijinal araştırma ve ileri seviye çalışmalar için de geniş amaçlı kullanılabilmektedir. Sınıflama Kriterleri 104. Bu seviye tanımlamaları, aşağıda verilen kriterler ile ilgilidir: Ana Kriterleri Bu tipik olarak yayınlanabilir kalitede inceleme ve araştırma kriterlerine uygunluğu gerektirmektedir. Bu kriterler orijinal araştırma ürünü olması ve bilgiye önemli katkı sağlamasıdır. Alt Kriterleri ISCED 5A programında verildiği gibi, kurumlar tarafından çalışanların belli konulardaki bilgi düzeyini artırma amacına yönelik olarak organize ettiği kurs ve eğitim programlarını içermektedir. Bu kapsamda devlet, sanayi vb. kesimlerde çalışanlara yönelik eğitim sonrası sertifika, diploma vb.resmi belge verme amaçlı sunulan eğitim hizmetleri yer almaktadır. Tamamlayıcı Boyutları 105. Bu seviye kapsamının çok sınırlı olması nedeni ile, tamamlayıcı boyuta gereksinim duyulmamaktadır. Bu kapsama dahil olanlar: 106. İleri araştırma programları için direk kayıtlı üçüncü eğitim başlangıcındaki öğrencilerin olduğu ülkelerde, bu ülkelerce ileri araştırma bölümünde buna konsantre olunmaktadır (Bakınız, paragraf 101). 24 TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI USES 1997

27 II. ESAS GRUPLAR ve EĞİTİM ALANLARI 107. Orijinal ISCED' deki ile ortak olan eğitim alanları çıkarılarak ve yeni eğitim alanları eklenerek yapılandırılmıştır. Böylece orijinal versiyondaki 21 bölüm ile kıyaslandığında şu an 25 alana ulaşılmıştır. Diğer bir yenilik de benzerliğe sahip olan eğitim alanlarının düzenlenerek, esas grupların oluşturulmuş olmasıdır. Bu alanlara örnek olarak Sağlık ve Bakım ana grubu tıp eğitim programları, tıbbi hizmetler, hemşirelik, dişçilik hizmetleri ve sosyal hizmetleri ihtiva edecek biçimde yeniden düzenlenmiştir Ayrıca, ihtiyaçlarda artış olması halinde yeni alanların eklenmesine olanak verecek biçimde UNESCO sınıflamasına da bağlı kalınmıştır. Üye ülkelere göre bunların gözlenmesi halinde, kullanımı önerilmektedir. Aynı zamanda öğrencilerin zamanlarının çoğunu harcadığı eğitim bölümü esas olmak üzere, çoğunluk kuralına göre disiplinler arası veya çok disiplinli programlara göre de sınıflandırılmaktadır Tanımlayıcı kod listesinde tam olarak eğitim programlarının/ gruplarının konularına göre farklı eğitim alanlarına nasıl dağıtılması gerektiği konusu da uygulama el kitabında verilmektedir. Genel Program Eğitim 01 Temel Programlar Temel genel programlar; okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim vb.'dir. 08 Okur-yazarlık, Sayı Okuma Basit ve fonksiyonel okur-yazarlık ve sayı okuma. 09 Bireysel Gelişim Kişisel kapasite, zeka yeteneği, kişisel organizasyon kapasitesi, yaşam yönlendirme programları gibi kişisel yeteneklerin geliştirilmesi. 14 Öğretmen Eğitimi ve Eğitim Bilimleri Okul öncesi, kreş, ilköğretim, mesleki okul, mesleki olmayan konular, yetişkin eğitimi, öğretmen eğiticisi ve engelli çocuklar için öğretmenlerin eğitimi. Genel ve uzmanlaşmış öğretmenlerin eğitim programları. Eğitim bilimleri: Mesleki ve mesleki olmayan konularda müfredat programı gelişimi. Eğitim ölçme ve değerlendirme, eğitim araştırmaları, diğer eğitim bilimleri. TÜİK, ULUSLARARASI STANDART EĞİTİM SINIFLAMASI ISCED