BALKANLARDA SÝYASÝ ÝSTÝKRAR VE GELECEÐÝ. Hazýrlayanlar: Prof. Dr. Hasret Çomak Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger RAPOR NO: 14

Transkript

1 BALKANLARDA SÝYASÝ ÝSTÝKRAR VE GELECEÐÝ Hazýrlayanlar: Prof. Dr. Hasret Çomak Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger RAPOR NO: 14

2 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði NOT: BÝLGESAM farklý disiplin ve görüþlere sahip bilim adamlarýný sinerji saðlayacak þekilde biraraya getiren araþtýrma merkezidir. Bu nedenle raporda yeralan konular BÝLGESAM ýn resmi görüþlerini deðil, raporu hazýrlayanýn görüþ ve yaklaþýmlarýný yansýtmaktadýr. 2

3 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger SUNUÞ Türk tarihi incelendiðinde geçmiþteki baþarýlarýn arkasýnda iyi yetiþmiþ bilge adamlarýn bulunduðu görülmektedir. Ancak günümüzde olaylarýn çok boyutlu olarak geliþmesi ve sorunlarýn karmaþýklaþmasý, birkaç bilge kiþinin veya aydýnýn geliþmeleri zamanýnda ve doðru olarak algýlamasýný ve alternatif politikalar üretebilmesini zorlaþtýrmaktadýr. Geliþmelerin yakýndan takip edilmesi, gelecekle ilgili gerçekçi öngörülerin yapýlabilmesi ve doðru politikalar üretilebilmesi için farklý disiplinlere ve görüþlere sahip bilge adamlar ile genç ve dinamik araþtýrmacýlarýn, esnek organizasyonlar içinde sinerji saðlayacak þekilde bir araya getirilmesi gerekmektedir. Dünya daki ve yurt içindeki geliþmeleri takip ederek geleceðe yönelik öngörülerde bulunmak; Türkiye nin ikili ve çok taraflý uluslararasý iliþkilerine ve güvenlik stratejilerine, yurt içindeki siyasi, ekonomik, teknolojik, çevresel ve sosyo-kültürel problemlerine yönelik bilimsel araþtýrmalar yapmak; karar alýcýlara milli menfaatler doðrultusunda gerçekçi, dinamik çözüm önerileri, karar seçenekleri ve politikalar sunmak maksadýyla Bilge Adamlar Stratejik Araþtýrmalar Merkezi (BÝLGESAM) kurulmuþtur. BÝLGESAM ýn vizyonu, amacý, hedefleri, çalýþma yöntemi, temel nitelikleri ve teþkilatý web sitesinde sunulmaktadýr. BÝLGESAM, Bilge Adamlar Kurulu nun ilk toplantýsýnda alýnan kararlar doðrultusunda çeþitli konularda raporlar hazýrlamaktadýr. Prof. Dr. Hasret ÇOMAK ve Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya ÜLGER tarafýndan hazýrlanan Balkanlarda Siyasi Ýstikrar ve Geleceði baþlýklý rapor faydalanýlmak üzere yayýnlanmýþtýr. Atilla SANDIKLI BÝLGESAM Baþkaný 3

4 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði 4

5 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger Prof. Dr. Hasret ÇOMAK Kocaeli Üniversitesi Rektör Yardýmcýsý 1956 yýlýnda Bartýn da doðmuþtur. Deniz Kuvvetleri namýna eðitim gördüðü Kara Harp Okulu ndan 1976 da mezun olmuþtur de Ýstanbul Üniversitesi Ýktisat Fakültesi ni ve 1988 de Ýstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi ni bitirmiþtir. Ýstanbul Üniversitesi nde; 1984 yýlýnda Uluslararasý Ýliþkiler Yüksek Lisans eðitimini bitirmiþ, 1987 de Ýktisat Doktoru ve 1990 da Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Doktoru olmuþtur. Uluslararasý Ýliþkiler Anabilim Dalý nda 1996 da Doçent unvanýný almýþ ve 1997 yýlýnda Albay rütbesine terfi etmiþtir. Deniz Harp Okulu ndaki görevinden 2000 yýlýnda istekle emekli olmuþtur yýlýnda Kocaeli Üniversitesi Uluslararasý Ýliþkiler Anabilim Dalý nda Profesörlüðe yükseltilmiþ ve atanmýþtýr. Müteakiben Uluslararasý Ýliþkiler Anabilim Dalý Baþkanlýðý na ve Uluslararasý Ýliþkiler Bölüm Baþkanlýðý na getirilmiþtir. 22 Temmuz Kasým 2005 tarihleri arasýnda Kocaeli Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi Dekanlýðý ve 24 Kasým Aralýk 2006 tarihleri arasýnda Ýktisadi ve Ýdari Bilimler Fakültesi Dekanlýðý görevlerini yürütmüþtür. 5 Aralýk 2006 tarihinde Kocaeli Üniversitesi Rektör Yardýmcýlýlýðýna atanmýþtýr. 18 ulusal ve uluslararasý bilimsel kuruluþ, vakýf ve derneðin üyesidir. Eþi, Galatasaray Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi nde Öðretim Üyesidir. Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya ÜLGER Kocaeli Üniversitesi 1989 yýlýnda Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinin Uluslararasý Ýliþkiler bölümünü bitirdi. Bir süre Milli Savunma Bakanlýðý nýn NATO þubesinde uzman yardýmcýsý olarak çalýþtý yýlýnda Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde yüksek lisans öðrenimine baþladý yýlýnda Yugoslavya nýn Parçalanmasý konulu tezi hazýrladý yýllarýnda Ýzmir Ticaret Odasýnda Avrupa Topluluklarý Uzmaný olarak çalýþtý. Daha sonra Gazi Üniversitesi ÝÝBF Uluslararasý Ýliþkiler bölümünde akademik hayata baþladý. Ankara Üniversitesi Avrupa Topluluklarý Uluslararasý Ýliþkiler bölümünde doktora eðitimini yýllarý arasýnda tamamladý. Doktora tezinde Avrupa Birliðinin ikinci sütununu inceledi yýlýnda Lozan Antlaþmasýnýn 40. yýldönümü vesilesi ile Avrupa Vakfý tarafýndan tertiplenen Lozan dan Avrupa Birliðine Türkiye yarýþmasýnda üçüncülük ödülü, 2005 yýlýnda Kadir Has üniversitesi tarafýndan tertiplenen Türkiye nin Tam Üyeliði Avrupa Birliðine Ne Katar? konulu yarýþmada ikicilik ödülü aldý yýlýndan beri Kocaeli Üniversitesinde öðretim üyesi (Yrd. Doç. Dr.) olarak çalýþan Ülger in 4 tanesi Avrupa Birliði konusunda olmak üzere 7 kitabý yayýnlanmýþtýr. 5

6 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði BALKANLARDA SÝYASÝ ÝSTÝKRAR VE GELECEÐÝ Balkan Yarýmadasý kültürel, siyasal ve ekonomik bakýmdan dünyanýn en karýþýk bölgesidir. Tarih boyunca Balkanlar Doðu ile Batýnýn, Ýslam ile Hýristiyanlýðýn, Katoliklikle Ortodoksluðun birbiriyle buluþtuðu, birbirinden ayrýldýðý bir tampon bölge olmuþtur. Balkanlarda herhangi bir konuda genelleme yapmak son derece güçtür. Bir bütün olarak ve çoðu kez bölge devletleri bakýmýndan da Balkanlar mozaik görünümü taþýmaktadýr. Bu çalýþmanýn amacý 2008 Sonbaharý itibariyle Balkanlarýn genel bir deðerlendirmesini yapmak ve öncelikli konularda dikkatleri çekmektir. Bu çerçevede öncelikle Soðuk Savaþ sonrasý geliþmeler üzerinde durulacak, ardýndan fiili durum incelenerek ve bölgenin geleceðine iliþkin senaryolar ele alýnacaktýr. Soðuk Savaþýn sona ermesinden Balkanlar doðrudan etkilenmiþtir. Bölgede II. 6

7 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger Dünya Savaþý sonunda tesis edilen ve büyük ölçüde Yalta müzakerelerinin eseri olan statüko, 1990 lý yýllarda deðiþmiþtir. Bu deðiþiklik özellikle Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya ve Arnavutluk gibi ülkelerde belirgin bir þekilde ortaya çýkmýþtýr. Buna karþýlýk ayný zamanda bir Balkan ülkesi olan Türkiye ile 1981 yýlýndan beri Avrupa Birliði üyesi olan Yunanistan diðer ülkeler ölçeðinde etkilenmemiþlerdir. Soðuk savaþýn sona ermesi, en baþta Varþova Paktý nýn laðvedilmesi neticesini doðurmuþ; Bulgaristan ve Romanya üzerindeki SSCB tahakkümü ortadan kalmýþtýr lý yýllarda anýlan ülkeler hýzlý biçimde eski rejimin etkilerinden kurtulma ve yeni koþullara uyum saðlama çabasý içerisine girmiþlerdir. Bu çerçeve içerisinde temel hedef Batý ile bütünleþme olarak tespit edilmiþ, Bulgaristan ve Romanya, bir yandan Avrupa Birliði, öte yandan NATO ile yakýndan ilgilenmeye baþlamýþlardýr. Avrupa Birliði ile anýlan ülkeler arasýnda ticari ve ekonomik iþbirliði anlaþmalarýyla baþlayan iþbirliði, bir süre sonra tam üyelik için altyapý hazýrlama amacýný taþýyan Avrupa Anlaþmalarý ile devam etmiþtir. Uzun ve zahmetli geçen bir sürecin ardýndan Bulgaristan ve Romanya, 1 Ocak 2007 de tam üye olarak Avrupa Birliði ne katýlmýþlardýr. 7

8 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði Anýlan ülkeler ayný zamanda 2004 yýlýnda NATO ya üye olmuþlardýr lý yýllarda Balkan yarýmadasýnda tüm dünyanýn dikkatini üzerinde toplayan ülkeler Yugoslavya ve Arnavutluk olmuþtur. II. Dünya Savaþýndan sonra Enver Hoca liderliðinde kendine özgü komünist uygulamalar ile diðerlerinden farklýlaþan Arnavutluk rejimi varlýðýný 1992 yýlýna kadar sürdürmüþtür. Her ne kadar 1985 yýlýnda Enver Hoca nýn yerini Ramiz Alia almýþ ise de, rejimin totaliter / baskýcý yapýsýnda ve dýþa kapalý tutuculuðunda bir deðiþim gözlenmemiþtir. Arnavutluk ta deðiþim biraz da dünya koþullarýnýn zorlamasý sonucu gerçekleþmiþ, ilk çok partili seçimler 1992 yýlýnda yapýlmýþtýr. YUGOSLAVYA DA ULUS SORUNU VE DAÐILMA SÜRECÝ Ancak dünyanýn dikkatinin Balkanlar üzerine yönelmesi esas itibariyle Yugoslavya sorunundan kaynaklanmýþtýr. Yugoslavya, Soðuk Savaþ sonrasý dünyada siyasal varlýðýný yeni koþullara uyarlayamamýþtýr. Yapay bir devlet olan Yugoslavya nýn yaþadýðý sorunlar aslýnda bu ülke tarihinde yaþanan geliþmelerden ayrý olarak ele alýnamaz yýlýnda Sýrp-Hýrvat-Sloven Krallýðý olarak kurulan devletin 1941 e kadar 8

9 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger devam eden ilk döneminde, siyasal rejim temelde, Sýrp egemenliðine dayanmýþ ve bunun bir doðal sonucu olarak da diðer uluslar ve azýnlýklar baský altýnda tutulmuþlardýr. Ýkinci Dünya Savaþýndan sonra Tito nun önderliðinde kurulan Ýkinci Yugoslavya birçok bakýmdan iki savaþ arasý dönemden farklýdýr. Tito, özyönetim ve pazar sosyalizmi adý altýnda SSCB ve Çin uygulamalarýndan farklý, kýsmen liberal çizgiler taþýyan sui generis bir rejimle Yugoslavya da siyasi ve toplumsal istikrar saðlamýþtýr. 1 Yugoslavya siyasal yaþamýnýn en istikrarlý ve mutlu günleri belki de Tito nun iþbaþýnda olduðu dönem olmuþtur. Ne var ki, 1980 yýlýnda Tito nun ölümünün ardýndan Yugoslav Uyumu nu sürdürme imkâný ortadan kalkmýþtýr. Kendisi de bir Hýrvat olan Tito, Hýrvat milliyetçiliði dâhil, Yugoslavya halklarý arasýnda sýk aralýklarla alevlenen mikro milliyetçi akýmlarla mücadele etmiþtir. Tito nun Yugoslavya yý oluþturan federe Cumhuriyetler arasýnda nüfus bileþimlerini dikkate almadan eþitlikçi uygulamalar ortaya koymasý, azýnlýklarýn haklarýna saygý göstermesi, milliyetçilikle mücadele etmesi gibi uygulamalarý kendisinden sonra sürdürülememiþtir. Aslýnda Yugoslavya nýn çýkmazý federalizm, sosyalizm ve adem-i merkeziyetçiliði tek parti yöne- 1) Daha fazla bilgi için bakýnýz: Tanýl Bora, Yugoslavya (Milliyetçiliðin Provokasyonu), Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 1991; Ýrfan Kaya Ülger, Yugoslavya Neden Parçalandý?, Seçkin Yayýnlarý, Ankara, 2003; Misha Glenny, The Balkans ( ), Granta Books, London,

10 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði timiyle sürdürme çabasýndan kaynaklanmýþtýr yýlýnda yapýlan reformlar ülkenin bölgesel bazda birbirinden ayrýlma sürecini hýzlandýrmýþtýr. Özellikle, Federe Cumhuriyetlere ekonomi alanýnda kendi baþlarýna hareket etme özgürlüðünün tanýnmasý, Cumhuriyetlerde milliyetçi akýmlarý güçlendirmiþtir. 2 Bir yanda milliyetçiliðin alevlenmesi, öte yanda Yugoslavya da yaþayan her ulusun ve bu arada azýnlýklarýn kendilerine avantaj saðlayan talepler ileri sürmeleri, Tito sonrasýnda Devlet Baþkanlýðýnýn dönüþümlü hale gelmesi, Kosova Arnavutlarýnýn 1960 lý yýllarýn sonundan baþlayarak giderek artan ölçüde kurucu cumhuriyet statüsü elde etmek amacýyla baþlattýðý gösteriler, Tito nun ölümünden sonra ülkeyi parçalanmanýn eþiðine getirmiþtir. Bu süreçte çok önemli bir dönüm noktasý 1996 yýlýnda Slobodon Miloseviç in Sýrbistan Komünist Partisi liderliðini ele geçirmesi olmuþtur. Aslýnda Marksist olan Miloseviç, Sýrbistan yönetimini ele geçirdikten sonra ülkede güçlü olan Sýrp milliyetçiliðinin potansiyelini hissetmiþ ve iktidarýný güçlendirmek için neticede ülkeyi kaçýnýlmaz biçimde yýkýma götürecek milliyetçilik bayraðýna sarýlmýþtýr. Kosova Arnavutlarýnýn Tito zamanýndan beri tekrarladýklarý, artýk rutin hale gelen 2) Gregory O. Hall, "Ethnic Conflict, Econonimc and Fall of Yugoslavia", Mediterranian Quarterly, Summer 1994, s. 132 ( ) 10

11 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger ve vakay-ý adiye den sayýlan Cumhuriyet statüsü amacýyla düzenledikleri gösterilere Sýrplar, 1990 lý yýllarýn ikinci yarýsýnda Miloseviç in yönlendirmesiyle tepki göstermiþlerdir. Kosova Sýrplarýyla dayanýþma adý altýnda ülkenin her tarafýnda Sýrbistan yönetiminin desteði ile gösteriler tertiplenmiþ ve bu durum bir yanda Sýrp milliyetçiliðini alevlendirirken, öte yandan bundan endiþe duyan Sloven, Hýrvat, Boþnak ve Makedonlarda yeni arayýþlara neden olmuþtur. Ýkinci Dünya Savaþý yýllarýnda ve öncesinde yaþanan geliþmeleri belleklerinde tutan diðer uluslar Sýrp dominasyonundan endiþe etmiþlerdir. Hýrvatlar ve Slovenler, Sýrplarýn ülke genelinde hükümranlýk kuracaðý endiþesiyle ayrýlýkçýlýða yönelirken, Makedonlar ve Boþnaklar adem-i merkeziyetçi yeni bir yapýlanma teklifini ortaya atmýþlardýr. Soruna çözüm bulmak amacýyla 1990 Ocak ayýnda Yugoslavya Komünist Partisi nin 14. Olaðanüstü Kongresi toplandý. Kongrede, merkeziyetçi yönetim yanlýsý Sýrbistan ile diðer Cumhuriyetler arasýndaki görüþ ayrýlýklarý giderilemediði için Kongre hiçbir karar almadan daðýlmýþtýr. 3 3) Vasil Tuporkovsky, "The Dissolution of Yugoslavia: An Inseder's View", Mediterranian Quarterly, Vol:4, No:2, Spring 1993, s

12 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði Kuþkusuz Yugoslavya nýn daðýlmasýnda birden çok faktör rol oynamýþtýr. Ancak daðýlmayý esas tetikleyen Sýrp milliyetçiliði olmuþtur. Miloseviç önderliðindeki Sýrbistan Komünist Partisi yönetiminin Sýrp milliyetçileri ile ittifak etmesi ülke genelinde gerilim ve endiþe yaratmýþtýr. Özellikle Sýrbistan yönetiminin 1989 yýlýnda tek yanlý bir kararla, Federal Baþkanlýk Konseyinin onayýný almadan kendisine baðlý Voyvodina ve Kosova özerk bölgelerinin statüsünü ortadan kaldýrmasý, federasyonun sonunu getirecek geliþmelere kapý aralamýþtýr. Federal yasalara aykýrý olan bu olaydan çok kýsa bir süre sonra ilkin Slovenya da, ardýndan Hýrvatistan da yine federal yasalara aykýrýlýk teþkil eden bir geliþme meydana gelmiþ, çok sayýda milliyetçi parti kurulmuþtur. Yugoslavya anayasasýna göre ülkede komünist partiden baþka siyasal örgütlenme yasaktý. Yugoslavya Komünist Partisi nin iktidar tekeli ve öncü rolü anayasanýn ve siyasal sistemin temelini oluþturuyordu. Sýrbistan yönetiminin ihlali ile baþlayan süreç, Federal Cumhuriyetlerin çýkarlarýnýn Federasyondan önde geldiði bir dönemin kapýsýný aralamýþtýr. Kýsa sürede tüm Cumhuriyetlerde milliyetçi temelde siyasal partiler kurulmuþtur. Sýrbistan da ise bir yandan Sýrp milliyetçilerinin denetimi altýnda olan Sýrbistan Komünist Partisi adýný Sosyalist Parti olarak deðiþtirirken, öte yandan 12

13 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger daha aþýrý çizgide milliyetçi partiler kurulmuþtur yýlý içerisinde her Federe Cumhuriyette farklý bir tarihte yapýlan seçimlerin galibi yeni kurulan milliyetçi partiler olmuþtur. Ardýndan federal parlamentolarýn egemenlik kararlarý birbirini takip etmiþtir Temmuz ayý ortasýnda Hýrvatistan ve Slovenya tek yanlý olarak baðýmsýzlýk ilan etmiþtir. Bu karara tepki duyan Sýrbistan, Federal Ordu desteði ile Hýrvatistan a savaþ açmýþtýr Ocak ayýna kadar süren çatýþmalarda Vukovar, Dobrovnik gibi tarihi kentler yerle bir olmuþtur. Ateþkes kararý anýlan Cumhuriyetlerin baðýmsýzlýk ilanlarýndan geri adým atmalarý sonucunu doðurmamýþtýr. Aralýk ayýnda Almanya nýn tek yanlý olarak tanýdýðý baðýmsýzlýk kararýný bir süre sonra diðer ülkeler de kabul etmiþtir Kasým ayýnda Makedonya ve 1992 Mart ayýnda ise Bosna Hersek baðýmsýzlýk ilan etmiþtir. Bosna Hersek in baðýmsýzlýk ilanýnýn hemen ardýndan yerel Sýrp güçlerin Sýrbistan ýn kýþkýrtmasýyla baþlayan saldýrýlar 3,5 yýl sürecek olan Bosna savaþýný baþlatmýþtýr. Yüz binlerce kayba neden olan savaþ, ABD nin devreye girmesiyle sona ermiþtir. 13

14 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði Savaþan taraflarýn temsilcilerinin katýlýmýyla yapýlan müzakerelerin sonunda 1995 Kasým ayýnda Dayton antlaþmasý imzalanmýþtýr. Antlaþmaya göre, Bosna Hersek topraklarýnýn % 49 u Sýrplara, % 51 i Boþnak-Hýrvat Federasyonuna býrakýlmýþtýr. Antlaþma ile tesis edilen statükonun korunmasý için ülkeye 60 bin kiþilik barýþ gücü yerleþtirilmiþtir sonuna gelindiðinde eski Yugoslavya topraklarý 5 ayrý parçaya ayrýlmýþ oluyordu. Yugoslavya yý oluþturan Federe Cumhuriyetlerden Karadað ile Sýrbistan ýn Yeni Yugoslavya adýyla kurduklarý devlet de daðýlma sürecinin dýþýnda kalamamýþtýr. Önce devletin örgütlenme yapýsý Sýrbistan-Karadað Federasyonu olarak deðiþtirilmiþ, kýsa bir süre sonra da Karadað Cumhuriyetinde yapýlan referandumun sonucunda 2006 yýlý yazýnda baðýmsýzlýk ilan edilmiþtir. 5 KOSOVA NIN BAÐIMSIZLIK ÝLANI VE SONRASI Eski Yugoslavya nýn parçalanma sürecinde son halka 17 Þubat 2008 de Kosova nýn baðýmsýzlýk ilaný ile gerçekleþmiþtir. Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti nin muhalefetine raðmen Kosova nýn baðýmsýzlýk kararý, Türkiye, ABD ve AB nin 4) Dayton antlaþmasý metni için bakýnýz: 5) 14

15 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger 27 ülkesinden Ýspanya, Yunanistan, Kýbrýs Rum Kesimi, Romanya ve Slovakya dýþýnda kalan devletler tarafýndan tanýnmýþ, tanýyan ülkelerin sayýsý 41 e ulaþmýþtýr. Kosova nýn Sýrbistan ýn ayrýlmaz bir parçasý olduðu iddiasýný biteviye tekrarlayan Belgrad yönetimi, ABD baþta olmak üzere bazý ülkelerle diplomatik iliþkilerini askýya almýþtýr. Kosova nýn baðýmsýzlýk kazanmasý ile birlikte Martti Ahtisari planý ile öngörülen statünün uygulamasý gündeme gelmiþtir. Buna göre, Kosova bir baþka ülke veya bir devletin içindeki bölgeye intikal etmeyecekti. Kosova da yaþayan Sýrplar ve diðer azýnlýklarýn haklarýna saygý gösterilecekti. Bu çerçevede Kosova nýn kuzeyinde Sýrp nüfusun yoðun yaþadýðý 6 yerleþim biriminde belediyelerin yerel yetkileri güçlendirildi, polis ve adli konularda yerel güçlere ayrýcalýklar verilmiþtir. Buna raðmen, Sýrplar Mitroviça da Birleþmiþ Milletler, Avrupa Birliði güçlerine ve hükümet binalarýna ve personeline karþý saldýrýda bulunmuþlardýr. Kosova nýn baðýmsýzlýðýnýn bölge için yeni gerilimlere neden olmuþtur. Bosna 15

16 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði Hersek Federasyonunun bir parçasý olan Bosnalý Sýrplarýn da benzer bir yöntem uygulamasýndan endiþe edilmektedir. Bosnalý Sýrplar, konjonktürün uygun olduðunu düþündükleri anda self determinasyon hakkýný ileri sürerek Sýrbistan a katýlma yönünde harekete geçebileceklerdir. Kosova nýn baðýmsýzlýðý ayný zamanda Makedonya da da kaygý yaratmýþtýr. Makedonya da nüfusun dörtte birini Arnavutlar oluþturmaktadýr. Arnavutluk ve Kosova ya mücavir bölgelerde yaþayan Makedonya Arnavutlarýnýn da ileride diðerleriyle birlikte hareket edeceðinden endiþe edilmektedir. 6 BALKAN DEVLETLERÝNÝN RÜYASI AB ÜYELÝÐÝ Yukarýda da belirtildiði üzere Bulgaristan ve Romanya, 1 Ocak 2007 itibariyle Avrupa Birliði ne tam üye olarak katýlmýþlardýr. Diðer bir Balkan ülkesi olan Yunanistan, 1981 yýlýndan beri AB üyesidir. 3 Ekim 2005 de Türkiye ve Hýrvatistan, Avrupa Birliði ile tam üyelik müzakerelerine baþlamýþlardýr. Avrupa Birliði tarafýndan aday ülke ilan edilen Makedonya nýn yakýn bir zamanda masaya oturmasý beklenmektedir. Kosova, Bosna Hersek ve Arnavutluk gibi geriye kalan ülkelerin hedefi Avrupa Birliði ne katýlmaktýr. Anýlan ülkeler içinde bulunduðumuz dönemde yaþadýklarý ekonomik ve siyasi sýkýntýlar nedeniyle tam üyelik için öngörülen kriterlerin uzaðýndadýrlar. 6) Daha fazla bilgi için bakýnýz. CRS Report RL31053, Kosovo and U.S. Policy: Background andcurrent Issues, by Julie Kim and Steven Woehrel, 16

17 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger Öte yandan Avrupa Birliði ile yakýnlaþma eðilimi Sýrbistan ve Karadað için dahi Balkan bunalýmýndan çýkýþ yolu olarak gözükmektedir. Temmuz 2008 de Bosnalý Sýrplarýn savaþa suçlusu siyasi lideri olan Radovan Karadziç in Belgrad da yakalanmasý ve Lahey de bulunan BM Eski Yugoslavya Savaþ Suçlarý Mahkemesine sevk edilmesini, Belgrad yönetiminin gelecek tasarýmýndan ayrý deðerlendirmek güçtür. Bu olayýn da somut biçimde ortaya koyduðu gibi Sýrbistan yönetimi Avrupa Birliði ile yakýnlaþmanýn altyapýsýný hazýrlamakla meþguldür. Bölge ülkelerinin Avrupa Birliði ne katýlma yönündeki çabalarý Brüksel tarafýndan da desteklenmektedir yýllarý arasýnda Balkan ülkelerinin AB standartlarý hedefine yönelmesi çalýþmalarýna destek için 3,5 milyar Euro kaynak ayrýlmýþtýr. 7 Brüksel çevreleri Balkanlarýn Avrupa Birliði ne katýlmasýný baþka faktörlerin yanýnda siyasi bakýmdan önem taþýdýðý görüþündedirler. Zira Balkan Yarýmadasýnýn Avrupa Birliði ne dahil olmasý, II. Dünya Savaþý nýn hemen sonunda ortaya çýkan bölünmüþlüðü tamamen ortadan kaldýracak bir siyasal hareket olarak algýlanmaktadýr. 7) EN&guiLanguage:en/ 17

18 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði Ayný zamanda bir Balkan ülkesi olan Slovenya, 1 Mayýs 2004 tarihinde tam üye olarak Avrupa Birliði ne katýlmýþtýr. Türkiye ile eþ zamanlý olarak katýlým müzakerelerine baþlayan Hýrvatistan ýn ise 2010 yýlýnda tam üye olmasý beklenmektedir. Bununla birlikte aday ilan edilen Makedonya ile ne zaman masaya oturulacaðý belirsizliði korumaktadýr. Zira bu ülkenin tam üyelik müzakerelerine baþlamasýna Yunanistan isim sorunu nedeniyle karþý çýkmaktadýr. Nitekim bu ülkenin BM üyeliði de ancak Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti adýyla mümkün olmuþtu. Yunanistan, Makedonya adýný taþýyan eyaleti bulunduðunu öne sürerek bu ülkenin uluslararasý iliþkilerini engellemektedir. Resmi Yunan yayýn organlarýnda Makedonya yerine Üsküp Cumhuriyeti ismi kullanýlmaktadýr. Makedonya-Yunanistan ihtilafýnýn arka planý incelendiðinde Yunanistan ýn bu ülke aleyhindeki faaliyetlerinin gerisinde tarihsel Makedonya topraklarýnýn bir bölümünü iþgal etmiþ olduðu gerçeði bulunmaktadýr. Zira bugünkü Makedonya Cumhuriyeti tarihsel Makedonya nýn sadece Pirin Makedonyasý olarak anýlan bölümüdür. Ege Makedonyasý Yunanistan, Vardar Makedonyasý ise Bulgaristan tarafýndan Balkan Savaþlarý esnasýnda iþgal edilmiþtir. Sorunu daha da çetrefil hale getiren husus 18

19 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger Sýrplarýn bugünkü Makedonya Cumhuriyeti topraklarýný Güney Sýrbistan olarak tanýmlamalarýdýr. Bir baþka sorun Makedonya topraklarýnýn dörtte birini oluþturan Arnavut nüfustur. Makedonya Arnavutlarý, Arnavutluk ve Kosova ya mücavir bölgelerde yaþamaktadýr. Makedonya yönetimi günün birinde Büyük Arnavutluk kurulmasý kaygýsý taþýmaktadýr. Günümüzde Makedonya, týpký Bosna Hersek Cumhuriyeti gibi Balkanlarýn minyatür bir örneðini oluþturmaktadýr. Makedonya da bir yandan Makedonya milliyetçiliði tarihsel Makedonya projesini gündeme getirerek Bulgaristan ve Yunanistan üzerinde hak iddia ederken, öte yandan diðerlerinin Makedonya topraklarý üzerinde emelleri vardýr. Mevcut haliyle Makedonya, irredentizmin hem nesnesi, hem öznesi konumundadýr. Her ne kadar 2001 yýlýnda Makedonya ile Arnavutluk arasýnda imzalanan Ohrid Anlaþmasýyla iki taraf arasýnda yakýnlaþma saðlanmýþ ise de güven tam olarak tesis edilememiþtir. Anlaþmayla Makedonya nýn demokratik ve çoðulcu kimliðine vurgu yapýlmýþ ve ülkede Arnavutlarýn ve diðerlerinin temel hak ve özgürlükleri bakýmýndan beynelmilel standartlara sahip olduklarý teyit edilmiþtir. 19

20 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði SIRBÝSTAN IN ÇIKIÞ YOLU Balkanlarýn uluslararasý toplum ile bütünleþmede en geride kalan ülkesi halen tahakkümcü milliyetçiliðin etkisinden kurtulamamýþ olan Sýrbistan dýr yýlýnda Belgrad ile AB arasýnda Ýstikrar ve Ýþbirliði Paktý imzalama çabalarý neticesiz kalmýþtýr. Bunda Kosova nýn statüsü konusundaki görüþ ayrýlýklarýnýn rol oynadýðý kuþkusuzdur. Kosova nýn baðýmsýzlýk kararý ve ardýndan Radovan Karadziç in yakalanmasý ile ortaya çýkan koþullar taraflarý birbirine yakýnlaþtýrmýþtýr. Öte yandan normalleþme iþaretleri Sýrbistan ekonomisinde de hissedilmektedir. Büyük ölçüde Bosna Hersek ve Kosova savaþlarýndan kaynaklanan ekonomik istikrarsýzlýk kontrol altýna alýnmýþtýr itibariyle ülkede enflasyon %20 düzeyindedir. Sýrbistan ile AB arasýnda en önemli anlaþmazlýk konusu hiç kuþku yok ki, Kosova nýn statüsü olmuþtur. 17 Þubat 2008 de Kosova nýn baðýmsýzlýk ilan etmesinin hemen ardýndan 27 AB ülkesinin 22 si tarafýndan kararýn tanýnmasý iliþkilerde duraklamaya neden olmuþtur. Bununla birlikte Sýrbistan yönetimi, Kosova yý kabullenme eðilimine girmiþtir. 20

21 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger 2006 yýlýnda baðýmsýzlýk ilan eden Karadað Cumhuriyeti, çok kýsa bir süre sonra Ekim 2007 de AB ile Ýstikrar ve Ýþbirliði Anlaþmasý imzalamýþtýr. Böylece, tarih boyunca Sýrplarla birlikte hareket eden ve ayrý bir kimlik geliþtirmeyen Karadaðlýlar da, pragmatist bir yaklaþýmla geleceklerini tam üyelik hedefine endekslemiþlerdir. Balkanlarýn en yoksul ülkesi olan Arnavutluk bakýmýndan da AB üyeliði tek çýkýþ yolu olarak gözükmektedir. Geçiþ dönemi sorunlarýný tüm alanlarda yaþayan Arnavutluk ta en kronik problem yolsuzluklardýr. Hükümet, hem Avrupa Birliðine hem de NATO ya katýlma istediðini net bir biçimde ortaya koymuþtur yýlýndan beri silahlarýn gölgesinde barýþýn devam ettiði Bosna Hersek te toprak bütünlüðü endiþesi sona ermemiþtir. Bosnalý Sýrplarýn Bosna Hersek Cumhuriyeti nden ayrýlýp Sýrbistan a katýlma niyeti taþýdýklarý hiç kimse bakýmýndan sýr deðildir. Sýrplar, barýþ gücü misyonu ile sürdürülen statükoyu fýrsat bulduklarý en kýsa zamanda istedikleri yönde deðiþtirmek istemektedirler. Kosova nýn baðýmsýzlýk ilan et- 21

22 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði mesi, Bosnalý Sýrplarýn bu yöndeki taleplerinin belirgin biçimde ortaya çýkmasýna neden olmuþtur. Netice olarak Balkanlarýn fiili durumu ve geleceði konusunda vurgulanmasý gereken husus þudur. Soðuk savaþ sonrasýnda siyasi istikrarsýzlýk yaþayan Balkanlarda 1995 yýlýnda imzalanan Dayton antlaþmasý ile tesis edilen barýþ pamuk ipliðine baðlý olmaktan kurtulamamýþtýr. Bölgede siyasi istikrar günümüzde ancak silahlarýn gölgesinde sürdürülmektedir. Bununla birlikte soft power olarak Avrupa Birliði nin bölgenin geleceðinin þekillenmesinde önemli olduðu kuþkusuzdur. Halen Balkan ülkelerinden Yunanistan, Slovenya, Bulgaristan ve Romanya Avrupa Birliði ne tam üyedir. Hýrvatistan ve Türkiye ile müzakereler devam etmektedir. Makedonya ile uygun koþullar oluþmasý halinde müzakerelere baþlanacaðý teyit edilmiþtir. Bakiye kalan ülkelerden Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova ve Sýrbistan da açýk veya zýmni olarak gelecek hedeflerini Avrupa Birliði ne katýlma olarak belirlemiþlerdir. Balkanlarda 1990 lý yýllara damga vuran mikro milliyetçilik ve etnik çatýþmalarýn aþýlmasý ve siyasi istikrarýn kalýcý olarak tesis edilmesinin yolu Avrupa Birliði 22

23 Prof.Dr. Hasret Çomak - Yrd. Doç. Dr. Ýrfan Kaya Ülger tam üyeliðinden geçmektedir. SONUÇ Son olarak tüm bu aþamalarda Türkiye nin rolü üzerinde durmak gerekirse, Balkanlarda kalýcý istikrarýn saðlanmasý ve iþbirliði ortamýnýn güçlendirilmesi yönünde Türkiye, Güneydoðu Avrupa Ülkeleri Ýþbirliði Süreci baþta olmak üzere, bölgesel oluþumlarda öncü rol oynamakta, Güney Doðu Avrupa Ýstikrar Paktý gibi bölgeye yönelik uluslararasý giriþimlerde yapýcý katkýda bulunmaktadýr. Türkiye nin önerisi hayata geçirilen Güney Doðu Avrupa Çok Uluslu Barýþ Gücü bu çerçevede en somut örneði oluþturmaktadýr. Türkiye nin temel dýþ politikasý çaðdaþ uygarlýðý temsil eden Batýya dönüktür. Avrupa ile bütünlüðünü ve baðýný saðlayan Balkanlarda barýþ ve istikrarýn sürdürülebilir bir statüde geliþtirilmesi bölge ülkeleri kadar, Türkiye nin milli çýkarlarýna uygun düþmektedir. Balkanlarda sürekli bir barýþ saðlanmasý bölge ülkelerinin ortak bir dýþ politika hedefi bulunmasý ve yaþama geçirilmesi ile mümkün olabilecektir. 23

24 RAPOR NO: 14 Balkanlarda siyasi istikrar ve geleceði Balkanlarda kalýcý istikrarýn tesis edilmesi üye olmayan ülkelerin Avrupa Birliði ne üye olmalarý ile ivme kazanabilecektir. Avrupa bütünleþmesi ve bunun getireceði siyasal, sosyal ve ekonomik reformlar konusunda bölge ülkelerinin giriþimleri çok önem taþýmaktadýr. Türkiye, Balkanlarda kalýcý bir istikrara çok önem vermiþ ve her aþamada desteklemiþtir. Avrupa ile Anadolu yu birleþtiren evrensel deðerlerin insanlýða gelecekte çok daha zengin kazanýmlar saðlayacaðý bilinmektedir. Bu ortak deðerler, ortak hedefler, ortak kazanýmlar Avrupa Birliði içinde birlikte yaþama ve paylaþmayý güçlendirecek ve sonsuzlaþtýracaktýr lu yýllarda Balkan ülkeleri, bölgede sürdürülebilir güven, huzur, istikrar, refah ve çok taraflý iþbirliði saðlanmasý yönünde bütün imkanlarý deðerlendirmeli ve yaþama geçirebilmelidir. Bu yaklaþým, ülkemizin, bölge ülkelerinin, AB nin ve en baþta uluslararasý toplumun çýkarlarýna hizmet edecek, uluslararasý barýþ ve güvenliðine çok katký saðlayabilecek ve dünya barýþý için önemli kazaným olabilecektir. 24