YIL: 8 SAYI: 16 EKİM 2016

Transkript

1 I THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH YIL: 8 SAYI: 16 EKİM 2016 YEAR: 8 ISSUE: 16 OCTOBER 2016

2 II THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH

3 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ III TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH (e dergi) ISSN: (basılı) ISSN: X TARİHİN PEŞİNDE Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi; EBSCO adlı uluslararası indeks ve veri tabanınca taranmaktadır. THE PURSUIT OF HISTORY -An International Periodical for History and Social Research indexed in EBSCO. Editör Prof. Dr. Necmi UYANIK (Selçuk Üniversitesi/Türkiye) Yönetim Kurulu Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman SAVAŞ (İstanbul Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Ahmet CUMA (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Ahmet Kazım ÜRÜN (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Caner ARABACI (Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Ertekin Mustafa DOKSANALTI (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Mustafa GENCER (Abant İzzet Baysal Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Mustafa TOKER (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Necmi UYANIK (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Özdemir KOÇAK (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Sinan GÖNEN (Selçuk Üniversitesi/ Türkiye), Doç. Dr. Ufuk Deniz AŞÇI (Selçuk Üniversitesi/Türkiye) Editör Yardımcıları Doç. Dr. Cemal ÇETİN (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Fatih ÇOLAK (Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Harun YILDIZ (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Hatice AKSOY (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Yrd. Doç. Dr. Mehmet Fatih BERK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Muhammed SARI (Aksaray Üniversitesi/Türkiye), Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARSLAN (Selçuk Üniversitesi/ Türkiye), Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇETİNASLAN (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Mustafa ZENGİNBAŞ (Selçuk Üniversitesi/ Türkiye), Rıza ÖZBÖLÜK (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Dr. Salih KIŞ (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Serdar KARA (Abant İzzet Baysal Üniversitesi/Türkiye), Tuba İSHAKOĞLU (Selçuk Üniversitesi/ Türkiye), Yrd. Doç. Dr. Yunus İNCE (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi/ Türkiye), Yrd. Doç. Dr. Zehra ODABAŞI (Selçuk Üniversitesi/Türkiye) Yayın Kurulu Prof. Dr. Abdullah KAYGI (Hacettepe Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Abdüsselam ULUÇAM (Batman Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Ahmet Şamil GÜRER (Ankara Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Ahmet Yaşar OCAK (Hacettepe Üniversitesi/Türkiye), Yrd. Doç. Dr. Ahmed Sami ELAYDY(Ain Şams Üniversitesi/Mısır), Prof. Dr. Alaaddin AKÖZ (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Yrd. Doç. Dr. Ali BAYKAN (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Ali BİRİNCİ (Polis Akademisi

4 IV THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH Başkanlığı/Türkiye), Prof. Dr. Anvarbek MOKEEV (Manas Üniversitesi /Kırgızistan), Prof. Dr. Azmi ÖZCAN (Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi /Türkiye), Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ (Ankara Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ (Hacettepe Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Benjamin FORTNA (Londra Üniversitesi/İngiltere), Prof. Dr. Birol AKGÜN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Caner ARABACI (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Claus SCHÖNİG (Berlin Freie Üniversitesi/Almanya), Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Eun Kyung OH (Dongduk Women s Üniversitesi/Güney Kore), Dr. Fatima HOCİN (Aya Kiril ve Metot Universitesi), Prof. Dr. Haluk Hadi SÜMER (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Hasan BAHAR (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Hüseyin BAĞCI (Orta Doğu Teknik Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. İbrahim Halil SUGÖZÜ (Şırnak Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. İlber ORTAYLI (Emekli Öğretim Üyesi/Türkiye), Prof. Dr. Kemal ÖZCAN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Kurtuluş DİNÇER (Hacettepe Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. M. Akif ERDOĞRU (Ege Üniversitesi /Türkiye), Yrd. Doç. Dr. Mehmet Fatih BERK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Mehmet İPÇİOĞLU (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Mehmet KIRBIYIK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Mehmet ÖZDEN (Hacettepe Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI (Van 100. Yıl Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Mesut ÇAPA (Ankara Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ (Selçuk Üniversitesi/ Türkiye), Prof. Dr. Mustafa YILMAZ (Hacettepe Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Necmi UYANIK (Selçuk Üniversitesi/ Türkiye), Prof. Dr. Özdemir KOÇAK (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Rainer CZİCHON (Berlin Freie Üniversitesi/Almanya), Prof. Dr. Ramazan YELKEN (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Sabri Tevfik HAMMAM (Sohag Üniversitesi/Mısır) Prof. Dr. Salim CÖHÇE (İnönü Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. S. Esin DAYI (Atatürk Üniversitesi/ Türkiye), Prof. Dr. S. Waleck DALPOUR (Maine Üniversitesi/Amerika Birleşik Devletleri), Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ (Selçuk Üniversitesi/ Türkiye), Prof. Dr. Süleyman BEYOĞLU (Marmara Üniversitesi/ Türkiye), Prof. Dr. Thomas Drew BEAR (Lyon Üniversitesi /Fransa), Prof. Dr. Temuçin Faik ERTAN (Ankara Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Ufuk Deniz AŞÇI (Selçuk Üniversitesi/Türkiye), Prof. Dr. Yusuf SARINAY (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi/Türkiye), Doç. Dr. Zekeriya MIZIRAK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi /Türkiye)

5 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ V TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH Baskı Öncesi: MinyaTÜ K Baskı: MATBAASI Selçuklu / Konya İletişim: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Kampüs/Konya / tarihinpesinde@hotmail.com, dergi@tarihinpesinde.com, thepursuitofhistory@hotmail.com

6 VI THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH Hakem ve Danışma Kurulu Prof. Dr. Abdullah KAYGI (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Abdullah ÖZTÜRK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Abdullah SAYDAM (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Abdullah TOPÇUOĞLU (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Abdurrahman ÖZKAN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman SAVAŞ (İstanbul Üniversitesi), Prof. Dr. Abdülkadir YUVALI (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Abdüsselam ULUÇAM (Batman Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Adil Adnan ÖZTÜRK (Adnan Menderes Üniversitesi), Prof. Dr. Adil DAĞISTAN (Akdeniz Üniversitesi), Prof. Dr. Adnan SOFUOĞLU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Adnan ŞİŞMAN (Uşak Üniversitesi), Doç. Dr. Ahmet ALTINTAŞ (Afyon Kocatepe Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmet ATALAY (Artvin Çoruh Üniversitesi), Doç. Dr. Ahmet CUMA (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet ÇAYCI (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Ahmet DALKIRAN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmet DÖNMEZ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÖGERCİN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet KANKAL (Dicle Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet Kazım ÜRÜN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmed Sami ELAYDY (Ain Şams Üniversitesi/Mısır), Doç. Dr. Ahmet Şamil GÜRER (Ankara Üniversitesi), Doç. Dr. Ahmet ŞİMŞEK (Sakarya Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet TABAKOĞLU (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet YAMAN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. A. Adil TIRPAN (Emekli Öğretim Üyesi/Konya), Prof. Dr. A. Bican ERCİLASUN (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. A. Halûk YÜKSEL (Anadolu Üniversitesi), Prof. Dr. A. Kâzım ÜRÜN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. A. Kürşat GÖKKAYA (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. A. Yaşar OCAK (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Alaaddin AKÖZ (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Alexander A. SOTNİCENKO (St. Petersburg Devlet Üniversitesi/Rusya), Prof. Dr. Ali AHMETBEYOĞLU (İstanbul Üniversitesi), Prof. Dr. Ali AKYILDIZ (Marmara Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ali BAYKAN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Ali BİRİNCİ (Polis Akademisi Başkanlığı), Prof. Dr. Ali BORAN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Ali BÜYÜKARSLAN (Marmara Üniversitesi), Doç. Dr. Ali TEMİZEL (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Alikram ABDULLAYEV (Devlet İdarecilik Akademisi/Azerbaycan), Prof. Dr. A. İbrahim SAVAŞ (Çankırı Karatekin Üniversitesi), Prof. Dr. Anvarbek MOKEEV (Manas Üniversitesi/Kırgızistan), Doç. Dr. Arif BİLGİN (Sakarya Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Athina A. SPİTANOU (Makedonya Üniversitesi /Makedonya), Prof. Dr. Ayfer ÖZÇELİK (Pamukkale Üniversitesi), Prof. Dr. Aygün ATTAR (Giresun Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ayşegül KOYUNCU OKCA (Pamukkale Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Aziz MERHAN (Yıldız Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Azmi ÖZCAN (Bilecik Üniversitesi), Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ (Ankara Üniversitesi ), Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ (Hacettepe Üniversitesi ), Doç. Dr. Barış SARIKÖSE (Karabük Üniversitesi), Doç. Dr. Bayram AKÇA (Muğla Üniversitesi), Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Behçet Kemal YEŞİLBURSA (Abant İzzet Baysal Üniversitesi), Prof. Dr. Benjamin FORTNA (Londra Üniversitesi

7 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ VII /İngiltere), Prof. Dr. Birol AKGÜN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Birol GÜLNAR (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Bülent ATALAY (Trakya Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Bülent BAKAR (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA (Çukurova Üniversitesi), Prof. Dr. Caner ARABACI (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Cemal GÜVEN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Cemil ÖZTÜRK (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Cezmi ERASLAN (İstanbul Üniversitesi), Doç. Dr. Charles WILKINS (Wake Forest Üniversitesi/ABD), Prof. Dr. Claus SCHÖNİG (Freie Üniversitesi Berlin/Almanya), Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. David KUSHNER (Haifa Üniversitesi/İsrail), Prof. Dr. Deniz ŞAHİN (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Dimitris MAVROSKOUFİS (Aristotle Üniversitesi/Yunanistan), Prof. Dr. Doğan YÖRÜK (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Durmuş BULGUR (İstanbul Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Dursun GÖK (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Elçin EHMEDOV (Devlet İdarecilik Akademisi/Azerbaycan), Yrd. Doç. Dr. Elnur Ağayev (Lefke Avrupa Üniversitesi/Kıbrıs), Doç. Dr. Elman NESİROV (Devlet İdarecilik Akademisi/Azerbaycan), Prof. Dr. Emine YENİTERZİ (İstanbul Medeniyet Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ercan YILMAZ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Erdal AÇIKSES (Fırat Üniversitesi), Prof. Dr. Erdal AYDOĞAN (Atatürk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Erdinç YAZICI (Gazi Üniversitesi), Doç. Dr. Erkan GÖKSU (Gaziosmanpaşa Üniversitesi), Doç. Dr. Ertekin M. DOKSANALTI (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Esra BURCU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Eun Kyung OH (Dongduk Women s Universitesi/Güney Kore), Prof. Dr. Evangelia BALTA (Milli Helenik Araştırma Vakfı/Yunanistan), Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK (Süleyman Demirel Üniversitesi), Prof. Dr. Fahri UNAN (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Fahri YETİM (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi), Dr. Fatima HOCİN (Aya Kiril ve Metody Üniversitesi/Makedonya), Prof. Dr. Ferda AYSAN (Dokuz Eylül Üniversitesi), Doç. Dr. Ferudun ATA (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Fethi GEDİKLİ (İstanbul Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Fikret HACIZADE (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Géza Dávid (ELTE Török Tanszék Budapest Múzeum/Macaristan), Doç. Dr. Gümeç KARAMUK (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Güngör KARAUĞUZ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Hakan UZUN (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Hale ŞIVGIN (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Halil İNALCIK (Bilkent Üniversitesi), Prof. Dr. H. Hadi SÜMER (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Hasan BAHAR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Haşim KARPUZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Hayati AKTAŞ (Karadeniz Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Hüseyin BAĞCI (Orta Doğu Teknik Üniversitesi), Doç. Dr. Hüseyin ÇINAR (Kırıkkale Üniversitesi), Prof. Dr. Hüseyin GÜMÜŞ (Marmara Üniversitesi), Doç. Dr. Hüseyin KANDEMİR (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. İbrahim KUNT (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. İbrahim SOLAK (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. İbrahim Hakkı KAYNAK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. İbrahim Halil SUGÖZÜ (Şırnak

8 VIII THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH Üniversitesi), Doç. Dr. İbrahim ŞİRİN (Kocaeli Üniversitesi), Prof. Dr. İhsan GÜNEŞ (Anadolu Üniversitesi), Prof. Dr. İlber ORTAYLI (Emekli Öğretim Üyesi/İstanbul), Prof. Dr. İlhan ŞAHİN (Manas Üniversitesi/Kırgızistan), Prof. Dr. İzzet ÖZTOPRAK (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. İzzet SAK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Jon T. OPLİNGER (Maine Üniversitesi/ ABD), Prof. Dr. Judith SPENCER (Alberta Üniversitesi/Kanada), Doç. Dr. Kamil ÇOLAK (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi), Prof. Dr. Kemal ÇİÇEK (Karadeniz Teknik Üniversitesi), Doç. Dr. Kemal ÖZCAN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Kemal SAYLAN (Gümüşhane Üniversitesi), Doç. Dr. Kezban ACAR (Celal Bayar Üniversitesi), Prof. Dr. Kubilay AKTULUM (Süleyman Demirel Üniversitesi), Prof. Dr. Kurtuluş DİNÇER (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Levent ZOROĞLU (Batman Üniversitesi), Prof. Dr. Mahmut ATAY (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet AÇA (Balıkesir Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet AKGÜL (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet Fatih BERK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet İPÇİOĞLU (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet KAYIRAN (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet KIRBIYIK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet KURT (Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet MERCAN (Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet ÖZ (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet ÖZDEN (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet SEYİTDANLIOĞLU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGÖZ (Gazi Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet TEKOCAK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet TEMEL (Muğla Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet YILMAZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. M. Akif ERDOĞRU (Ege Üniversitesi), Doç. Dr. M. Ali HACIGÖKMEN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet Fatih BERK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. M. Hakkı AKIN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. M. Hulusi LEKESİZ (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. M. Murat ÖNTUĞ (Uşak Üniversitesi), Doç. Dr. M. Serhat YILMAZ (Kastamonu Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. M. Ziya KÖSE (Nevşehir Üniversitesi), Doç. Dr. Meral BAYRAK (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi), Prof. Dr. Mesut ÇAPA (Ankara Üniversitesi), Doç. Dr. Metin AKSOY (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI (Yüzüncü Yıl Üniversitesi), Prof. Dr. M. Metin HÜLAGÜ (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Mevlüt ÇELEBİ (Ege Üniversitesi), Prof. Dr. Michel BALİVET (Province Üniversitesi/Fransa), Prof. Dr. Mikail BAYRAM (Emekli Öğretim Üyesi/Konya), Doç. Dr. Muhammed SARI (Aksaray Üniversitesi), Prof. Dr. Musa ÇADIRCI (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Mushtaq Ahmad KAW (Keşmir Üniversitesi/Hindistan), Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARIKAN (Selçuk Üniversitesi ), Prof. Dr. Mustafa AVCI (Selçuk Üniversitesi ), Doç. Dr. Mustafa BIYIKLI (Dumlupınar Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇIPAN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa ÇOLAK (Gaziosmanpaşa Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa GENCER (Abant İzzet Baysal Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa OFLAZ (Yüzüncü Yıl Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN (Selçuk

9 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ IX Üniversitesi), Doç. Dr. Mustafa TOKER (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa TURAN (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa YILMAZ (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Mutluhan TAŞ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Münir ATALAR (Gaziosmanpaşa Üniversitesi), Prof. Dr. Naci BOSTANCI (Gazi Üniversitesi), Doç. Dr. Naile HACIZADE (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Nazlı GÜNDÜZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Necdet HAYTA (Gazi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Necla AKKAYA (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Necmettin ALKAN (Karadeniz Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Necmi UYANIK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Nedim İPEK (Ondokuz Mayıs Üniversitesi), Doç. Dr. Nejdet GÖK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. N. Güngör ERGAN (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Nikos P. TERZİS (Aristotle Üniversitesi/Yunanistan), Prof. Dr. Nilgün ÇELEBİ (Ankara Üniversitesi), Doç. Dr. N. Sabiroviç NİYAZOV (St. Petersburg Devlet Üniversitesi/Rusya), Prof. Dr. Nuri KÖSTÜKLÜ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Nuriye BİLİK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Nurullah ÇETİN (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Oğuz AYTEPE (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Orhan KILIÇ (Fırat Üniversitesi), Prof. Dr. Osman AKANDERE (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Osman KUNDURACI (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Ömer AKDAĞ (KTO Karatay Üniversitesi), Prof. Dr. Ömer TURAN (Ortadoğu Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Özdemir KOÇAK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Parviz ABOLGASSEMİ (Province Üniversitesi /Fransa), Prof. Dr. Raif PARLAKKAYA (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Rainer CZİCHON (Freie Üniversitesi Berlin /Almanya), Prof. Dr. Ramazan ACUN (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Ramazan YELKEN (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi), Prof. Dr. Recep DİKİCİ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Remzi DURAN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Reyhan SUNAY (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ruhi ÖZCAN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Rüçhan ARIK (Emekli Öğretim Üyesi/Ankara), Doç. Dr. Rüya KILIÇ (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Sabri Tevfik HAMMAM (Sohac Üniversitesi/Mısır), Prof. Dr. S. Esin DAYI (Atatürk Üniversitesi), Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Sabri SÜRGEVİL (Ege Üniversitesi), Prof. Dr. Sadık SARISAMAN (Afyon Kocatepe Üniversitesi), Dr. Salih KIŞ (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. S. Süleyman KUCUR (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. S. Waleck DALPOUR (Maine Üniversitesi/ABD), Prof. Dr. Saim SAVAŞ (Uşak Üniversitesi), Prof. Dr. Salih AYNURAL (Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü), Prof. Dr. Salim CÖHÇE (İnönü Üniversitesi), Prof. Dr. Salim KOCA (Gazi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Selahattin AVŞAROĞLU (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Selahittin ÖZÇELİK (Pamukkale Üniversitesi), Prof. Dr. Selami KILIÇ (Atatürk Üniversitesi), Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ (Ondokuz Mayıs Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Seyit TAŞER (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Seyit YÖRE (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Serdar SAĞLAM (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Sinan GÖNEN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Susran Erkan EROĞLU (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Süleyman BEYOĞLU (Marmara

10 X THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH Üniversitesi), Prof. Dr. Şahin AKINCI (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Şefika KURNAZ (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Şerif AKTAŞ (Gazi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Şerafettin Yıldız (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Taner ASLAN (Aksaray Üniversitesi), Prof. Dr. T. Niyazi KARACA (Bozok Üniversitesi), Prof. Dr. T. Faik ERTAN (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Thomas Drew BEAR (Lyon Üniversitesi /Fransa), Yrd. Doç. Dr. Tolga BOZKURT (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Tuncer BAYKARA (Emekli Öğretim Üyesi/ İzmir), Doç. Dr. U. Deniz AŞÇI (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Yasemin DOĞANER (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Yasin AKTAY (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Yaşar ERDEMİR (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Yaşar ÖZÜÇETİN (Ahi Evran Üniversitesi), Prof. Dr. Yaşar SEMİZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Yılmaz KOÇ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Yunus KOÇ (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Yusuf KILIÇ (Pamukkale Üniversitesi), Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDAĞ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Yusuf ÖZ (Kırıkkale Üniversitesi), Prof. Dr. Yusuf SARINAY (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi), Doç. Dr. Yüksel KAŞTAN (Akdeniz Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Zehra ODABAŞI (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Zekeriya KARADAVUT (Akdeniz Üniversitesi), Doç. Dr. Zekeriya MIZIRAK (Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Zekeriya ŞİMŞİR (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Zeki USLU (Selçuk Üniversitesi).

11 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ XI TARİHİN PEŞİNDE Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Yılda iki sayı (Bahar ve Güz) olmak üzere internet ortamında elektronik belge ve basılı olarak yayımlanan uluslararası hakemli bir dergidir. YAYIN İLKELERİ 1. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Pursuit Of History International Periodical For History And Social Research, uluslararası hakemli bir dergi olup, bahar ve güz olmak üzere yılda iki kez yayınlanır. 2. Dergide Türk tarihi ağırlıklı olmak üzere sosyal bilimler alanında yazılmış olan makaleler yayınlanır. 3. Dergiye gönderilen makalelerin özgün bir çalışma olması, daha önce yayınlanmamış olması gerekmektedir. Ulusal ve uluslararası sempozyumlarda sunulan tebliğler başka bir yerde yayınlanmamış olması ve makale içinde sunulduğu sempozyum vb. belirtilmek kaydıyla yayınlanabilir. Makale içeriklerinin her türlü yasal sorumluluğu yazarlarına aittir. 4. Makaleler için telif ücreti ödenmez. Yazarlar dergi lehine makalelerinin telif hakkından feragat ettiklerini kabul ederler. 5. Derginin yayın dili Türkçe olmakla birlikte uygun görüldüğü takdirde İngilizce, Almanca, Fransızca ve Rusça yazılara da yer verilecektir. 6. Makalelerin başında, 200 kelimeyi aşmayacak şekilde özet metin ve 5 kelimelik anahtar sözcükler bulunmalıdır. Türkçe makalelerde, Türkçe özet ve anahtar kelimelerin yanı sıra, yazarın kullandığı İngilizce, Fransızca, Almanca veya Rusça yabancı dillerinden birisine ait özet ve anahtar kelimeler yer almalıdır. Yukarıda belirtilen yabancı dillerden birisiyle yazılmış makalelerde ise, Türkçe özet ve anahtar kelimeler de bulunmalıdır. 7. Yazılarda yazar unvanı, adı soyadı, görev yaptığı kurum ve e mail adresi bulunmamalı ve aşağıda belirtilen iletişim adresi üzerinden gönderilmelidir. Yine her türlü haberleşme aşağıda belirtilen iletişim adresinden yapılmalıdır. 8. Makaleler PC uyumlu Microsoft Word veya.doc uzantılı belge oluşturmaya elverişli kelime işlem programında yazılarak bir adet disket veya CD kaydı ve üç kopya kâğıt çıktısıyla birlikte verilecektir. Eski harfli metinler Universal Word ve benzeri programda yazılmış olmalıdır. Özel bir yazı karakteri kullanılmış ise belgeyle birlikte söz konusu fontun da gönderilmesi gerekmektedir. Metin içinde kullanılan resim, harita vb. materyallerin.jpg /.tiff uzantılı kayıtları da ayrıca eklenmelidir. Bu tür belgelerin baskı tekniğine uygun çözünürlükte (en az 300 piksel) ve sayfa alanını aşmayacak büyüklükte olmasına dikkat edilmelidir. 9. Yazılar; Times New Roman karakterinde, 11 punto (dipnotlarda 9 punto) büyüklüğünde olmalı, satır sonunda heceleme yapılmamalıdır. Sayfa yapısı A4 ebadında, kenar boşlukları sağdan, soldan, üstten ve alttan 3 cm olmak üzere, 1,5 satır aralığıyla, iki yandan hizalı ve paragraf arası boşluğu, öncesi ve sonrası 3 nk olacak şekilde ayarlanmalı ve sayfa numarası verilmelidir. Paragraf başlarında TAB tuşu yerine ENTER veya RETURN tuşu kullanılmalıdır. Noktalama işaretleri kendilerinden önceki kelimelere bitişik yazılmalıdır. Söz konusu

12 XII THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH işaretlerden sonra bir harflik boşluk bırakılmalıdır. Metinler 33 sayfayı aşmamalıdır. 10. Dergiye gönderilen makale, dergi editörü/editör yardımcıları tarafından bilimsel yeterliliğinin denetlenmesi amacıyla üç hakeme gönderilir. Makale, değerlendirme sonucunda iki hakemden gelecek olumlu raporlar doğrultusunda dergi yönetimi tarafından uygun görülen bir sayıda yayınlanır. Raporların olumsuz olması nedeniyle makalenin yayınlanmaması durumunda yazar, her hangi bir hak talebinde bulunamaz. 11. Süreli yayınımız elektronik ve ayrıca basımı yapılan bir dergi olup, basımı yapıldığında bir adet dergi yazarına gönderilir. Ayrı basım talep eden makale sahipleri, sitemize konulacak olan yazılarının pdf formatını indirip çoğaltabilirler. 12. Bir makalede sıra ile özet, giriş, ana metin, sonuç, kaynakça ve (varsa) ekler bulunmalıdır. Makalede ana başlıkların tamamı büyük harflerle ve koyu yazılmalıdır. Ara başlıkların tamamı koyu olarak yazılacak; ancak her kelimenin ilk harfi büyük olacak ve başlık sonunda satırbaşı yapılacaktır. Alt başlıkların tamamı koyu olarak yazılacak; ancak başlığın ilk kelimesindeki birinci harf büyük sonraki kelime/kelimelerin ilk harfi küçük olacak, başlık sonuna iki nokta (üst üste) konularak yazıya aynı satırdan devam edilecektir. 13. Dergide gerek metin içerisinde gerekse dipnot şeklinde atıf yapılabilir. Ancak genel bir uyum sağlanmasına dikkat edilmelidir. Metin içerisinde atıf sisteminin tercihi durumunda yapılacak olan açıklama dipnotlarında dipnottan sonra atıf yine metin içerisinde yapıldığı gibi olmalıdır. 14. Metin içerisinde yapılacak olan atıflarda aşağıdaki örneklere uygun davranılmalıdır. Kaynak Gösterme (Atıflar) * Makalede yapılacak atıflar, ilgili yerden hemen sonra, parantez içinde yazarın soyadı, eserin yayın yılı ve sayfa numarası sırasıyla örnekteki gibi verilmelidir. (Bloch, 2005: 28) * Birden fazla kaynak gösterileceği durumlarda eserler aynı parantez içinde, en eski tarihli olandan yeni olana doğru, birbirinden noktalı virgülle ayrılarak sıralanır. (İnalcık, 2000: 120; Faroqhi, 2003: 28) * İki yazarlı kaynaklarda, araya tire işareti ( ) konulur. İkiden fazla yazarlı kaynaklarda ise ikinci yazarın soyadından sonra vd. kısaltması kullanılmalıdır. (İnalcık Seyitdanlıoğlu, 2006: 15), (Akgündüz Öztürk vd., 2002: 157) * Yazarın adı, ilgili cümle içinde geçiyorsa, parantez içinde tarih ve sayfanın belirtilmesi yeterlidir.(1954: 77) * Yazarın aynı yıl yayınlanmış iki eseri, yayın yılına bir harf eklenmek suretiyle ayırt edilir. (İnalcık, 2000a: 156), (İnalcık, 2000b: 17) * Soyadları aynı olan iki yazarın aynı yılda yayınlanmış olan eserleri, adların ilk harflerinin de yazılması yoluyla belirtilir. (Demir, A., 2003: 46), (Demir, H., 2003: 27) * Ulaşılamayan bir yayına metin içinde atıf yapılırken, bu kaynakla birlikte alıntının yapıldığı eser şu şekilde gösterilmelidir: (Tabaqat ı Nasırî, 1864: 32ʹden aktaran; Köprülü, 1991: 19) * El yazması bir eser kaynak gösterilirken, müellif veya mütercim adından sonra [yz.] kısaltması konmalı, varak numarası örnekteki gibi belirtilmeli ve tam künye kaynakçada gösterilmelidir. (Ahmedî, [yz.], 1410: 7b) * Arşiv belgeleri kaynak gösterilirken, metin içindeki kısaltma örnekteki gibi olmalı, açılımı kaynakçada verilmelidir. (BOA. MAD 7342: 25)

13 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ XIII * Not: Alanlarında daha çok klasik atıf sistemi esas alınan bilim dallarında, yazarların isteği üzerine söz konusu sistem de uygulanabilir. (Örnek Dipnot: Ali Birinci, Hürriyet ve İtilâf Fırkası II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakkiʹye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yay., İstanbul 1990, s ) Bibliyografya (Kaynakça) * Kitap: Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara * Derleme Kitap: İnalcık, Halil Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınları, Ankara * Makale: Demirpolat, Enver, İslâm Felsefesinin Batı Düşüncesine Etkisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 9, Konya 2003, ss * Derleme kitaplardaki makaleler: Clark, Edward C., Osmanlı Sanayi Devrimi, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Derleyen: İnalcık, Halil Seyitdanlıoğlu Mehmet), Phoenix Yayınları 2006, Ankara, ss * Bildiriler: Yavaşca, Alâeddin, Osmanlı ve Mûsiki, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Konya, Nisan 1999, (Yayına Hazırlayanlar: Alâaddin Aköz Bayram Ürekli Ruhi Özcan), Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 2000, ss * Tezler: Lekesiz, M. Hulusi, Osmanlı İlmi Zihniyetinde Değişme (teşekkülgelişme çözülme: XV XVII. Yüzyıllar), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara * Web siteleri: erişim tarihi:

14 XIV THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH THE PURSUIT OF HISTORY An International Periodical for History and Social Research is published twice a year (in spring and in autumn) both in print and e journal version. It is an international refereed journal. Publication Principles 1. The Pursuit of History An International Periodical for History and Social Research, is an international refereed journal and published twice a year (spring and autumn) 2. The submissions presented to the Journal based on Social Sciences especially Turkish history. 3. Articles sent for publication should have not been previously published in another journal, not even in a different language. The papers submitted for any symposiums or congresses can be published on condition that it has not been previously published and citing the name of the symposiums where the articles presented. Scientific and legal responsibilities of the published texts belong to the authors. 4. No royalty payment for the articles. The writers acknowledge that they will renounce their copyright. 5. The publication language of the journal is Turkish. But if it is approved it can be published in English, French, German and Russian languages. 6. Each article must include an abstract of not more than 200 words and 5 key words. In Turkish articles, one abstract written in any foreign language especially (French, German, English and Russian) should be placed with 5 key words in addition to the Turkish abstracts and key words. If the article is written in the languages stated above, Turkish abstract and key words are required. 7. The titles, the names surnames of the academicians, the association in which he/she is located, the e mail addresses shouldnʹt be written on the texts. The above ones should be sent through the following contact address. Also you can communicate through the contact addresses. 8. The submissions should be written on word processing programs such as Microsoft Word or the document (the.doc texts) that is adaptable with PC and please send three paper complimentary copies of the texts in addition to the CD or floppy. The texts written with the old (different) letters should be written on Universal Word or similar ones. If any special typeface is used, please send the typeface character with the text. The.jpg /.tiff extension records of the materials used in the texts such as the pictures and the maps also should be attached to the texts. Also pay attention to the pixel resolution (at least 300 pixel) adaptable with the printing technique and the size of the materials shouldnʹt exceed the size of the page. 9. Texts; The main body of the text should be written in Times New Roman letters, font size 11(9 font at footnotes). Please do not syllabify at the end of the line. The paper should be typed on A4 size paper. Leave 3 cm margins on left and right and top and bottom, use 1.5 line spacing, flush right alignment. To adjust spacing before or after paragraphs leave 3 nk and in addition to the page number. At the paragraph indentation please use TAB key rather than ENTER or RETURN. Do not write the punctuation marks as adjacent to the last letter, leave one letter space. The text shouldnʹt exceed 33 pages 10. The article that is arrived to the journal is sent to the three referees by the editor and the editor assistants in order to be examined in terms of

15 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ XV the academic competence. The criterion for assessment is the appropriateness of two referee comments then the articles will be published in any issue decided by the journal management. If the assessment of the article is negative, the writer never demands for right. 11. Our periodical will be presented both e journal and in print version. Following the publication, one issue of the journal will be sent to the writer of the article. The owner of the articles also downloads the text from the journal web site as PDF pattern 12. Abstract, introduction, main text, conclusion and bibliography are presented consecutively in a text. Main headlines should be big bold letters, the other headlines should be written in bold type with the small letters except for the first letter. Then following the headlines put colon (:) and continue to the text from the same line. 13. Both in text or footnote type reference can be possible. But pay attention to the general consistency. If you use the reference system in the text, the reference after footnote should be used as in the text on the explanatory footnotes. 14. The references used in text should be based on the following samples. Resource Attributes (References) * The references used in the text should be started from the relating point and in brackets, the surname of the writer, the publication year of the work, page number stated as in the sample. (Bloch, 2005: 28) * If more than one reference is preferred, the works should be cited in the same brackets from the older to the newer dated with semicolon. (İnalcık, 2000: 120; Faroqhi, 2003: 28) * Please put hypen( ) on the resources with two writers.if the writers are more than two,then after the surname use this abbreviation et al. (İnalcık Seyitdanlıoğlu, 2006: 15), (Akgündüz Öztürk et al., 2002: 157) * If the name of the writer is cited in the text, just only mention the date and the page number (1954: 77) * Two works of a writer that have been published in the same year can be distinguished by adding a letter to the publish date. (İnalcık, 2000a: 156), (İnalcık, 2000b: 17) * If the writersʹ surnames are similar as well as their publish date, then put the first letter of the names. (Demir, A., 2003: 46), (Demir, H., 2003: 27) * If you donʹt find the resource that has been attributed in a text, cite both of the resources in the following sample: (Tabaqat ı Nasırî, 1864: 32ʹden aktaran; Köprülü, 1991: 19) * While attributing a manuscript, after the name of author and translator put the abbrevaiton of [ms.],and the leaf number should be stated as it is shown in the sample. The whole tag can be cited in the bibliography (Ahmedî, [yz.], 1410: 7b) * While attributing the archive documents, cite in the text just like the following sample,the detailed version should be in the bibliography. (BOA. MAD 7342: 25) * PS: Classical reference system can be used in some scientific branches that used mostly that system (Ali Birinci, Hürriyet ve İtilâf Fırkası II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakkiʹye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yay., İstanbul 1990, s ) Bibliography * Book: Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.

16 XVI THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH * Compilation: İnalcık, Halil Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınları, Ankara * Article: Demirpolat, Enver, İslâm Felsefesinin Batı Düşüncesine Etkisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 9, Konya 2003, ss * Articles in a compilation work: Clark, Edward C., Osmanlı Sanayi Devrimi, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Derleyen: İnalcık, Halil Seyitdanlıoğlu Mehmet), Phoenix Yayınları 2006,Ankara, ss * Announcements: Yavaşca, Alâeddin, Osmanlı ve Mûsiki, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Konya, Nisan 1999, (Yayına Hazırlayanlar: Alâaddin Aköz Bayram Ürekli Ruhi Özcan), Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 2000, ss * Thesis: Lekesiz, M. Hulusi, Osmanlı İlmi Zihniyetinde Değişme (teşekkülgelişme çözülme: XV XVII. Yüzyıllar), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara * Web sites: history:

17 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ XVII İÇİNDEKİLER 1 16 Ahmet ALTINTAŞ BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NDA HİLÂL İ AHMER İN MACARİSTAN DAKİ FAALİYETLERİ ACTIVITIES OF THE OTTOMAN RED CRESCENT SOCIETY IN HUNGARY IN THE WORLD WAR I Ahmet AYTAÇ OSMANLI DÖNEMİNDEN GÜNÜMÜZE KONYA DA HALICILIK OTTOMAN PERIOD TO PRESENT IN KONYA CARPET Aslı ÇANDARLI ŞAHİN TÜRK ÇADIRI ÜZERİNE ABOUT TURKISH TENT Cengiz KARTIN İNGİLİZ ULUSAL ARŞİVİ VE 20. YÜZYIL BAŞLARINDA TÜRKİYE DOSYALARI ÜZERİNE BİR BAKIŞ ( ) THE ENGLISH NATIONAL ARCHIVES AND A VIEW ON TURKISH FILES AT THE BEGINNING OF THE 20th CENTURY ( ) Derya KILIÇKAYA İLK DÖNEM MİZAH GAZETELERİNDEKİ BİLGİLER IŞIĞINDA HEP O ŞARKI DA İSTANBUL HAYATI ISTANBUL LIFE IN HEP O ŞARKI IN THE LIGHT OF FIRST HUMOUR MAGAZINES Erkan DAĞLI YAYINLANMAMIŞ BİR RÖPORTAJ, EMİL LUDWİG İN MUSTAFA KEMAL PAŞA İLE MÜLAKATI EIN UNVERÖFFENTLICHES INTERVIEW, DAS INTERVIEW VON EMIL LUDWIG MIT MUSTAFA KEMAL PASCHA Koray ERGİN İTTİHAT VE TERAKKİ DÖNEMİNDE MÜSTEŞARLIK SORUNU THE ISSUE OF UNDERSECRATARY IN THE PERIOD OF ITTIHAT AND TERAKKI (THE PARTY OF UNION AND PROGRESS) Lale DÜNDAR 12 EYLÜL 1980 DARBESİNİN BASINA ETKİLERİ THE IMPACTS OF 12 SEPTEMBER 1980 COUP ON PRESS

18 XVIII THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH Mehmet Ali KAPAR HUDEYBİYE SEFERİ VE Hz. MUHAMMED İN BARIŞÇI SİYASETİ HUDEYBIYE EXPEDITION AND PROPHET MOHAMMED S PEACE POLICY Muhammet Sait DURAN ANLAMSAL TÜMEVARIM (İSTİKRÂ İ MÂNEVÎ) HERMENEUTICAL INDUCTION (AL ISTIQRĀʾ AL MAʿNAWĪ) Mürsel BAYRAM SUDAN IN ETNOPOLİTİK SORUNLARINI BESLEYEN FAKTÖRLERİN TARİHSEL BİR ANALİZİ THE FACTORS BEHIND THE ETHNOPOLITICAL PROBLEMS OF SUDAN: A HISTORICAL ANALYSIS Remziye YILMAZ GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BÂTINİ ETKİSİ EFFECT OF BÂTINI FROM PAST TO PRESENT Selahattin SATILMIŞ 26 MART 1898 KOYULHİSAR HAMİDİYE DEPREMİ THE KOYULHISAR HAMİDİYE EARTHQUAKE OF 26th MARCH Taner ASLAN MEHMET ASAF BEY VE FİLİSTİN LAYİHASI MEHMET ASAF BEY AND THE PALESTINE PROJECT Yaşar ÖZÜÇETİN Bülent KARA MECLİS CELSE ZABITLARINDA TARİHÎ ŞAHSİYETLER VE YAŞANMIŞLIKLAR TEMELLİ METAFORLAR ÜZERİNE BİR İNCELEME ( ) A RESEARCH BASED ON METAPHORS ABOUT THE HISTORICAL FIGURES AND THEIR INDIVIDUAL S EXPERIENCES WHICH TAKE PLACE ASSEMBLY S MINUTES OF SESSION ( ) Yüksel KAŞTAN II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ NDE OSMANLI DEVLETİ İLE ALMANYA ARASINDA ASKERİ ALANDAKİ İŞBRİLİĞİ SÜRECİNİN I. DÜNYA SAVAŞI NDA MÜTTEFİKLİĞE GİDİŞİ VE BU MÜTTEFİKLİĞİN ÇANAKKALE CEPHESİNDEKİ ROLÜ TRANSFORMATION OF MILITARY COOPERATION PROCESS DURING THE SECOND CONSTITUTIONAL ERA BETWEEN THE OTTOMAN STATE AND GERMANY TO THE ALLIENCE IN THE FIRST WORLD WAR AND THE ROLE OF THIS ALLIENCE IN ÇANAKKALE BATTLEFRONT

19 TARİHİN PEŞİNDE ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ Yıl: 2016, Sayı: 16 Sayfa: THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH Year: 2016, Issue: 16 Page: İNGİLİZ ULUSAL ARŞİVİ VE 20. YÜZYIL BAŞLARINDA TÜRKİYE DOSYALARI ÜZERİNE BİR BAKIŞ ( ) Cengiz KARTIN Öz Arşivler, insanlık tarihinin en önemli kaynaklarıdır. Hiç kuşkusuz ki arşivlerin tarihi ne kadar aydınlattığı kadar olaylara nereden ve nasıl baktığı ile ilgili tartışmalar tarih felsefesinin ve tarihçilerin her dönem önemsediği konular arasında yerini almıştır. Dünya üzerindeki insanların kimliklerini, sosyal yaşantılarını, olaylara bakış açılarını irdelemenin bir aracı olarak arşivlerin yerli ve yabancı olması bir olayı değerlendirirken rasyonel bilginin elde edilmesinde son derece önemlidir. Her ne kadar geçmişte yaşanmış bir olay karşısında her toplum kendi bakış açısı ile bu olayı değerlendirmişse de; bu durum karşılıklı değerlendirme imkanının elde edilmesi adına önemli bir veri olarak kaydedilmelidir. Dünyanın belki de en önemli ve en büyük arşivi olarak tanımlanacak olan İngiliz Arşivi Londra da yüzlerce araştırmacıya aynı anda, hızlı ve mekanik bir sistemle hizmet vermektedir. Arşivin bu denli hızlı ve etkin olmasında mekanik bir yapının inşa edilmesi, hemen hemen insanla münasebetin sıfıra indirilmesi gibi hususlar etkendir. 16. Yüzyılın sonlarında başlayan Türk İngiliz münasebetlerinin kayıtları İngiliz arşivinde oldukça muntazam bir şekilde tutulmuştur. Arşivin çeşitli birimleri olmakla birlikte makalede sadece 20. Yüzyılın başlarında Türk İngiliz münasebetleri ile ilgili arşiv belgelerinin içerikleri, meselelere bakış açıları, sadece dışişleri bakanlığı arşivlerinde değil bunun yanı sıra Hava Bakanlığı, Koloni Bakanlığı, Deniz Kuvvetleri, İçişleri Bakanlığı, Harita Dairesi, Hazine Bakanlığı ve Savaş Bakanlığı dairelerinden seçilmiş olan arşiv belgelerinin ışığı altında takdim edilecektir. Sultan II. Abdülhamid in saltanatının son yollarından İttihat ve Terakki Cemiyetine, Trablusgarp Savaşından Balkan savaşlarına, Birinci Dünya Savaşından Milli Mücadeleye kadar pek çok konu İngiliz arşiv belgelerinde oldukça ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu konular ele alınırken Osmanlı Devleti nde ve Türkiye Cumhuriyeti nde yaşayan önemli şahsiyetlerin kişilikleri, olaylara bakış açıları ve hangi güce daha yakın oldukları ile ilgili pek çok istihbarat raporu da bu arşiv belgelerinin ele aldığı konular arasında yerini almıştır. Bu kadar geniş bir çerçevenin bir makaleye sığmasının imkansızlığı nedeni ile bahse Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, Kayseri/Türkiye.

20 42 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 konu arşivin sadece aralığına ait bilgileri İngiliz perspektifinden Türkiye ye bakış olarak takdim edilecektir. Bu takdim tabiidir ki ana eksende Mondros Mütarekesinin başlangıcından Cumhuriyetin ilanına değin geçen süreyi ana omurgasına yerleştirmektedir. Mesele bu açıdan değerlendirildiğinde bahse konu tarih aralığındaki arşiv belgileri son dönem Osmanlı Devlet sisteminin, Ankara odaklı Milli Mücadele ekibinin ve tabidir ki Anadolu daki grupların bu dönem içerisindeki değişim, dönüşüm ve politikalarına dair önemli bilgileri havidir. Bu bilgilerin araştırmacılara sunulması gelecekte ülkenin karşılaşacağı sorunların çözüm yollarının tespitinde çok önemli bir köşe taşı konumundadır. Ayrıca bütün bu ele alınan konularla birlikte İngiliz Arşivinin en önemli kaynaklarından olan harita dairesinde de ciddi ve önemli sayıda pek çok harita, plan ve krokinin varlığı insanı hayrete düşürecek derecede fazladır. Var olan bu belgelerin tanıtımı ve araştırmacılara verilecek olan bilgiler ilerde yapılacak olan çalışmaların daha da kaliteli olması adına önemli veriler olarak değerlendirilmelidir. Anahtar Kelimeler İngiltere, Türkiye, İngiliz Ulusal Arşivi, Binbaşı Noel, Sykes Picot, Irak, Kürtler THE ENGLISH NATIONAL ARCHIVES AND A VIEW ON TURKISH FILES AT THE BEGINNING OF THE 20th CENTURY ( ) Abstract Archives are the most important sources of human history. Definitely, the discussions about from which point of view and how archives deal with the events have always been one of the vital issues of history philosophy and historians as well as to what extent these archives enlighten them. It s highly important to evaluate the archives as local and foreign banks of sources while getting the rational information about the identities, social lives and points of view of the people all around the world. Although every society evaluates a past event from its own perspective, this situation should be recorded as a vital data in order to have the chance of making mutual evaluation. English Archives, probably the most important and the biggest ones in the world, serve hundreds of researchers at the same time in a quick and mechanical way in London. Archives being so fast and effective can be explained by its mechanical system which decreases the need of human interactivity nearly to zero level. Recordings of Turkish English Affairs, started in the 16th Century, have been kept in a regular way in English Archives. Although archives have many different departments, in this declaration, the content and the perspective of archive documents related to Turkish English affairs will be represented not only from the archives of Foreign Affairs but also from the selected archives of Air Ministry, Colony Ministry, Navy Forces, Internal Affairs, Mapping Department, Treasure Affairs and War Ministry. Lots of issues have been recorded in a detailed way in English Archives from last years of Sultan Abdulhamit s reign to Union and Progress Community, from Tripolis War to Balkan Wars, from First World War to War of Independence. While these issues were being handled, many intelligence reports about the leading figures lived in Ottoman Empire and Turkish Republic and their characters, points of views and which powers they were supporting were also included into archives. It is amazing that apart from all these issues, English Archives have also a very important information source of mapping department in which there are numbers of prominent and serious maps,

21 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 43 plans and overlays. It has been considered that introduction of all these documents and the information obtained from them will lead into more qualified researches in the future. Keywords England, Turkey, The National Archives, Major Noel, Sykes Picot, Iraq, Kurds

22 44 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 GİRİŞ İngiliz Ulusal Arşivi İngilizce de ve Fransızca da archives, Almanca da Archiv, Hollandaca da archief olarak kullanılan kelime; Türkçe de arşiv olarak kullanılmaktadır. Dünyanın hemen hemen bütün ülkelerin kendilerine ait birer arşivleri bulunmaktadır. Bu arşivlerin modern veya ilkel olarak mevcudiyeti o ülkelerin genellikle gelişmişlik oranları ile paralellik arz etmektedir. The National Archives olarak isimlendirilmiş olan İngiliz Ulusal Arşivi İngiltere nin başkenti Londra da Kew Gardens ta yer almaktadır yılında ana bakanlıkların bütün yazışmalarının tek bir merkezde toplanması çalışmasının bir ürünü olarak 1958 ve 1967 yıllarında hizmet veren binanın değişik merkezlerde verilen hizmetlerinin böylelikle tek bir merkeze aktarıldığı görülmektedir. Tek bir merkezden veri aktarımının sağlandığı sistem ile şu amaçlar gerçekleştirilmek istenmiştir: - Bilgi yönetimi, - Yarın için geçmişin bilgisinin garanti altına alınması ve - İnsanlığın yaşamında bireyin yerinin tespitinin sağlanması. Bu amaçlarla hemen hemen İngiliz devletinin bütün yazışmalarının toplandığı bir merkez haline getirilmiş olan bu arşiv ile birlikte, dünyanın her yerinden gelen araştırmacılara tek bir merkezden hizmet vermek esas alınmıştır. Yüzlerce araştırmacının aynı anda araştırma yapabileceği bir sistemin kurulduğu bu arşiv bünyesinde araştırma yapacak olan araştırmacı için her 45 dakikalık süre içerisinde 1 dosya isteme hakkı verilmiştir. Bütün bir sistemin elektronik olarak dizayn edildiği, insan unsurunun neredeyse tamamen ortadan kaldırıldığı bir yapı halinde hizmet veren arşiv bünyesinde, sadece yazışmaların olduğu bölüm değil; kimi zamanlar belki de ondan daha önemli verilerin toplandığı bir yer olarak harita dairesinin de arşiv binası bünyesinde hizmet veriyor olması oldukça önemlidir. A.İNGİLİZ ARŞİV SİSTEMİ VE TÜRKİYE DOSYALARI ( ) 1.Arşivdeki Mevcut Yapı İngiliz arşiv sistemi dünya üzerinde en iyi tasnife tabi tutulmuş tabidir ki bu durum en iyi süzgeçten geçirilmiş bir sistemi de beraberinde getirmiş olduğu düşünülmelidir muhtemelen en iyi sistemdir. Bu sistemin kendi içerisinde çok da basit bir kullanımla araştırmacılara sunulmuş olması da bu durumu destekleyen bir husustur. İngiliz ulusal arşivinde belgeleri 5 farklı kategoride değerlendirmek mümkündür ki bunlar sırası ile: - Mikrofilmler,

23 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 45 - Defterler, - Kutu kataloglar, - Basılı kataloglar ve - Online kayıtlar olarak sıralanabilir. Bunlardan mikrofilmler 19. Yüzyıla değin kayıtları (ağırlıklı olarak yılları) ihtiva etmektedir. Defterler ağırlıklı olarak dönemine ait kayıtları ihtiva etmektedir 1. Kutu kataloglar dönemini kapsamaktadır. Basılı kataloglar ise tarihleri arasına hasredilmiştir. Online kayıtlar ise herhangi bir tarih tasnifine tabi tutulmaksınız yapılmış olan tasniflerden müteşekkil bir görüntü arz eder. 2. Araştırmacıların Arşivi Kullanma Kolaylığı İngiliz ulusal arşivine kayıt yapıldıktan sonra bilgisayarların bulunduğu kısma gelen bir araştırmacıya arşiv görevlilerinin oldukça yardımcı oldukları görülmektedir. Arşiv sisteminin de oldukça kolay bir kullanıma sahip olmasının da etkisiyle bir araştırmacı yüksek lisans için 1 hafta, doktora çalışması için ise 3 hafta gibi oldukça kısa bir süre içerisinde onbinlerce sayfa alarak ülkesine dönebilmektedir. Bu noktada üzerinde önemle durulması gereken husus, dünyanın herhangi bir ülkesinden Londra ya gelen her bir araştırmacı için yeterli derecede bilgi mevcut olduğu için, sadece Türkiye dosyaları değil; diğer dosyalar da hemen her konuda oldukça göz doldurucu bir yoğunluğa sahiptir. Burada tabiki en fazla dikkat edilmesi gereken husus tarihi şekillendirmede İngiliz arşiv sistemi içerisinde yer alan görevlilerin istediği alan içerisinde bir araştırma yapıyor olduğunuz gerçeğidir. Bir diğer husus ise temin edilmiş olan bu belgelerin İngiliz devlet görevlilerinin kendi bakış açıları ile meseleleri değerlendirmiş olduğu gerçeğidir. Söz konusu bütün arşiv katalogları dünya üzerindeki hemen hemen bütün ülkeler hakkında bizzat İngilizler tarafından kaleme alınmış olan rapor ve yazışmalardan müteşekkildir. Yalnız bu belgeler içerisinde zaman zaman yerel dillere ait arşiv belgelerine de rastlamak mümkündür 2. Basılı katalogların arşiv içerisinde en muntazam ve ayrıntılı tasnif olduğu görülmektedir. Kutu katalogların ise basılı kataloglara nazaran oldukça kaba bir tasnife tabi tutulduğu görülmektedir. Yaklaşık olarak bir örnekle 1 Söz konusu defterler 2011, 2012 ve 2014 tarihinde gerçekleştirilen araştırmalar esnasında arşivin giriş kısmında yer alan kutu katalogların bulunduğu bölmenin hemen ilerisinde yer almakta idi. Ancak 2015 yılında yapılan araştırmalar esnasında bu defterlerin yerlerinde olmadıkları görülmüştür. Bunun yerine online kayıtlarda bu defterlere tesadüf etmek mümkün olmuştur. 2 Söz konusu belgeler Osmanlıca açısından değerlendirildiğinde Sultan II. Mahmud, Sultan Abdülaziz ve Sultan Abdülmecid dönemine ait on binlerce sayfa Osmanlıca belgenin varolduğu görülmektedir. Bu belgeler tespit edilebildiği kadarı ile Yeniçeri Ocağı nın kaldırıldığı 1826 tarihinden başlayarak, 1850 lere kadar devam etmektedir. Aslında İngiliz arşiv belgelerinin içerisinde her zamana dönük Osmanlıca belgelerle karşılaşmak mümkündür. Ancak bahse konu tarih aralığına ait derli toplu on binlerce sayfanın bir arada verildiği görülmektedir. İçerik olarak bu belgeler ağırlıklı olarak Londra daki elçilik yazışmalarıdır ve belgeler hem orijinal olarak Osmanlıca hem de İngilizce tercümelerden mürekkeptir.

24 46 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 me yapılacak olur ise 1910 tarihinde Turkey alt başlığı ile kutu kataloglar içerisinde tasnif edilen dosya adedinin yaklaşık 50 civarında bir kartondan oluşan bir yekunu varken; 1920 yılına ait basılı kataloglarda 28 ana başlık ve yaklaşık olarak 160 alt başlık bulunmaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere 1920 sonrasında yapılacak olan araştırmalar için arşivde çok daha kolay bir çalışma imkanı mevcuttur. Hem online kayıtlar ve basılı kataloglardan hem de basılı kataloglardan tespit edilmiş olan konuların bilgisayarlarda sisteme girilerek istenilmesi sonrasında araştırmacıların karşılaşacağı iki farklı tablo söz konusudur. Bunlar münhasır dosyaların gelmesi ya da genel yazışmaların olduğu bir klasörün gelmesidir. İster münhasır bir dosya, isterse genel yazışmaların olduğu bir dosya gelmesi halinde bile araştırmacıların önünde yine iki farklı yol çıkmaktadır ki bu da dosyada ilgili yerin bulunarak fotoğraflanması ya da tüm dosyanın örneğinin temin edilmesidir. Eğer ikinci yol tercih edilecek ise buradaki zaman kaybını araştırmacının düşünerek karar vermesi önem arz etmektedir. B. TÜRKİYE DOSYALARI ( ) İngiliz ulusal arşivi içerisinde Türkiye dosyaları yukarıda da ifade edildiği gibi iki şekilde tasnif edilmiştir. Bunlar münhasır dosyalar şeklinde ve genel yazışmalar içerisinde yer alan dosyalar şeklindedir. Online kayıtlar esas alınmak üzere yapılan araştırmada Turkey kelimesi ile ilgili toplam kayıt bulunmaktadır. Söz konusu bu kaydın haricinde de özel olarak yapılacak aramalar ile bu sayının oldukça artması söz konusudur. Bu kayıtların arşivin alt birimlerinde kayıt sayıları şu şekildedir: - Dışişleri Bakanlığı: Diğer Hükümet Kaynakları Arşiv Kayıtları: Harita Dairesi: Hazine Kayıtları: İçişleri Bakanlığı: Kabine Tutanakları: Koloni Bakanlığı: Savaş Bakanlığı: Bu dosyalar içerisinde makaleye konu tarih aralığında Osmanlı Devleti nin sınırları içerisinde yer alan ve İngiliz arşiv sisteminde kayıtlı Turkey dosyaları olarak yer bulmuş olan dosyalarların bir kısmı incelenmiştir. Dosyaların tamamın incelenmesi tek bir araştırmacının yapabileceği bir çalışmanın çok ötesinde bir durumdur.

25 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 47 Bu kayıtların içerdiği dosyaların ortalama sayfa sayısını 200 olarak dahi alınması halinde yüz binlerce sayfalık bir doküman ile karşılaşılmaktadır. Bu nedenle makaleye konu tarih aralığındaki dosyalardan seçilmiş olanlarla hazırlanan bu makalede arşiv belgelerinin içeriklerinin tahlili İngiliz devlet arşivinde kayıtlı olan Türkiye dosyalarının mahiyeti ve önemi hakkında bir fikir vermeye yeterlidir. Burada örneklem olarak seçilmiş olan dosyalar münhasır olarak tasnif edilmiş olan dosyalardan müteşekkildir. The National Archives dan elde edilmiş olan belgelerden elde mevcut olanlar 119 klasör içerisinde toplam fotoğraf karesi olup yaklaşık sayfalık bir yekun tutmaktadır. Bunlar arasından ise sadece 10 adet münhasır dosya makaleye esas alınmıştır. 1. FO 371/2221 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 230 fotoğraf karesi yani yaklaşık 228 sayfalık bir dosyadır 3. Dosyada toplam 55 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Yalnız dosyadaki numaralandırma düzenli bir seyir takip etmemiştir. Dosya içerisinde iki farklı numaralandırma yapılmıştır ki ilki başlangıç sayfası olarak 56 dan başlayıp 189 a kadar ilerletilmişken; 1 den başlatılan numaralandırma ise 90. sayfada nihayet bulmuştur. Dosyanın içerisinde bir adet de renkli haritaya yer verilmiştir ki Arap Yarımadası nın Kızıldeniz e bakan kısmının Medine nin üzerinde olan bölgeye ait bir haritadır. Haritanın 1920 yılına ait olduğu anlaşılmaktadır. Birinci Dünya Savaşı nın hemen hitamında yapılmış olan bu haritanın Başbakanlık Osmanlı Arşivinde tasnif edilmiş olan bölümde bir karşılığını bulmak mümkün değildir. Bu durum iki şekilde izaha muhtaçtır. Birincisi Osmanlı Arşivinde gerçekten böyle bir kayıt söz konusu değildir çünkü bahse konu tarihte Osmanlı Devleti buradan çekilmiştir. Dolayısıyla böyle bir haritanın olmasını beklemek doğru değildir. Bir diğer husus ise Osmanlı Devleti nin son dönemlerinde de gerek bu harita gerekse diğer haritaların benzerlerini bulmak pek mümkün değildir. Çünkü imparatorluk, bunları yapacak bir çalışma gurubundan yoksundur. Türkiye de yapılan akademik çalışmalarda da bu tespitin izlerini bulmak mümkündür 4. 3 PRO, FO 371/ Selçuk Duman, II. Meşrutiyetten Irak Mandaterliğine Irak ( ), Berikan Yayınevi, Ankara 2010; Taha Niyazi Karaca, İngiltere Başbakanı Gladstone un Osmanlı yı Yıkma Planı: Büyük Oyun, Timaş Yayınları, İstanbul 2011,

26 48 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 Dosyanın içerik tahliline gelince belgede ilk ele alınan konu Kardinal Dubois ın 17 Mart 1920 tarihinde İstanbul u ziyaretidir 5. Dosyanın ilerleyen bölümlerinde İngiltere nin ilk Bağdat sivil komiseri olarak görev yapan Arnold Talbot Wilson ın Londra ile yapmış olduğu yazışmalar hakkında bilgiler verilmiştir 6. Bunlar içerisinde Oxford Üniveristesi Arkeoloji Bölümü nü birincilikle bitiren ilk kadın olan Gertrude Bell in, Cemilpaşazadelerin, Mustafa Kemal Paşa nın ve Enver Paşa nın faaliyetlerinin genel bir de 5 PRO, FO 371/2221, Visit of Cardinal Dubois to Constantinople, Tarih:17 Mart 1920, Belge No: E-2308, s PRO, FO 371/2221, Mesopotamia, Tarih: 22 Mart 1920, Belge No: E-2040, s ; İngiltere nin ilk Bağdat sivil komiserlik görevini yürüten Wilson ın bölgedeki faaliyetleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler için bkz. Robert Pearce, Wilson, Sir Arnold Talbot ( ), Oxford Dictionary of National Biography, C. 59, New York 2004, s. 487; Mark Jacobsen, Only by the Sword: British Counter- Insurgency in Iraq 1920, Small Wars And Insurgencies, C. 2, No. 2, 1991, s. 324; D. K. Fieldhouse, Kurds, Arabs and Britons: The Memoir of Wallace Lyon in Irak, I. B. Tauris Yayınları, Londra 2002, s. 92; Aylmer L. Haldane, The Insurrection In Mesopotamia 1920, The Emparial War Museum Yayınları, Londra 2005, s. 50; F. S. Naiden, British Scholar-Administrators and Iraq, The Journal of The Historical Society, C. 7, No: 2, Haziran 2007, s. 196; PRO, T 1/12536, From Lt.-Col. A. T. Wilson, C.S.I., C.M.G., C.I.E., D.S.O. To The Secretary Of State For India And London, Tarih: 24 Eylül 1919, No: Treasury 50201, s. 25; Reeva S. Simon, Iraq Between The Two World Wars: The Creation And Implementation of A Nationalist Ideology, Columbia Üniversitesi Yayınları, Amerika 1986, s ; PRO, FO 371/6346, Pro-British Movement In Kurdistan, Tarih: 17 Kasım 1920, No: E-737, s. 13; PRO, AIR 20/714, From Political Baghdad to India, London, Tarih: 13 Haziran 1919, No: 6666, s. 48; Saad Eskander, Britain s Policy in Southern Kurdistan: The Formation and the Termination of the First Kurdish Government, , British Journal of Middle Eastern Studies, C. 27, No. 2, 2000, s. 148; PRO, FO 608/95, From Civil Commissioner, Baghdad To Simla, Tehran, Cairo, Constantinople and Aleppo, Tarih: 12 Mayıs 1919, No: 11315, s. 140; Arnold Talbot Wilson, Mesopotamia, : A Clash of Loyalties; A Personal and Historical Record Oxford Üniversitesi Yayınları, Londra 1931, s. 137; PRO, FO 371/3385, From Political, Baghdad To Tehran and India, Tarih: 4 Aralık 1918, No: , s. 527; Esasında burada uzun bir şekilde verilmiş olan kaynak ve tetkik eserlerin bir kısmı Türkiye deki akademik çalışmalara oldukça yetersiz bir şekilde olmak üzere konu edilmişlerdir. Özellikle Talbot Wilson ve Irak konusu ile ilgili Öke nin çalışmaları ilk örnekler arasındadır. Onun Musul Komplosu altı baskı gerçekleştirmiştir. Öke nin çalışmasının yapılan diğer çalışmalardan belirgin farkı ağırlıklı olarak İngiliz Dışişleri Bakanlığı ve British Library kaynaklarını karışık şekilde kullanması olmuştur. Her ne kadar Öke nin çalışması kadar yoğunlukta olmasa da Kaymaz ın çalışması da yine çeşitli İngiliz arşiv belgelerinin birlikte değerlendirildiği bir çalışma olmuştur. Her iki çalışmanın ortak noktasını ise emperyal sistemin genelde Ortadoğu özelde ise Irak coğrafyası üzerinde nasıl şekillendiğinin ortaya konulması olmuştur. Bkz. Mim Kemal Öke, Musul Komplosu , İrfan Yayıncılık, 6. Baskı, İstanbul 2002; İhsan Şerif Kaymaz, Musul Sorunu, Emperyalizm ve Kürtler, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014; Kaymaz ın çalışmasında Talbot Wilson ile ilgili verilen bilgiler genel çerçevenin çizilmesi adına oldukça yararlıdır.

27 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 49 ğerlendirilmesinin çok ötesinde ayrıntılı bilgilere havi belgelerin olduğu görülmektedir 7. Dosyada ayrıca dönemin Osmanlı yöneticilerinden İsmail Hakkı, Adil ve Sami beylerin faaliyetleri de ele alınmıştır. Belgenin en önemli yanı ise bahse konu tarih aralığında pek çok defa sadrazamlık görevinde bulunmuş olan Damat Ferit Paşa nın İngilizler tarafından açıkça desteklendiğini belirten kısımlarıdır 8. Son olarak dosyada General Harbourd ın 1919 yılı esas olmak üzere Osmanlı Devleti sınırları içerisinde yer alan bölgelerde yapılması düşünülen demiryolları ile ilgili görev tanımına yer verilmiştir FO 371/ 3385 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 583 fotoğraf karesine sahip olup, 567 sayfalık bir hacme sahiptir 10. Belgede toplam 118 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Dosyanın sayfa numaraları oldukça munzam bir şekilde numaralandırılmıştır. Dosyada kullanılmış olan kağıt çeşidi üç farklı durum arz etmiştir ki bunlar ince, kalın ve karton kağıt şeklindedir. Dosya 7 Bell, Türkiye deki akademik çalışmalarda hak ettiği ölçüde yer bulamamıştır. Halbuki gerek Irak ın sınırlarının belirlenmesinde, gerek arkeolojik çalışmalar ile Ortadoğu nun zengin geçmişinin aydınlatılmasında ve gerekse günümüz bölgesinin sınırlarının nasıl şekilleneceğine dönük yapılan çalışmalarda fikirleri ile Londra da bulunan politika kurucuları üzerinde oldukça tesirli olmuştur. Onun yaşamı ve faaliyetleri ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Lesley Gordon, Gertrude Bell ( ), Newcastle Üniversitesi Yayınları, Newcastle 1994, s. 1; Liora Lukitz, A Quest in The Middle East, Gertrude Bell And The Making Of Modern Iraq, I. B. Tauris Yayınları, Londra 2006, s. 197; Susan Goodman, Gertrude Bell, Berg Publishers Ltd. Yayınları, Amerika 1985, s. 1; The Times, Gertrude Bell Photographs On Show, 27 Temmuz 1976, s. 3; Josephine Kamm, Daughter of The Desert: The Story of Gertrude Bell, The Bodley Head Yayınları, Londra 1956, s. 129; The Times, Archaeology In Iraq: Gertrude Bell Memorial School Established, 15 Ocak 1932, s. 14; Gertrude Bell, Persian Pictures,, Ernest Limited Yayınları, Londra 1894; Gertrude Bell, The Letters of Gertrude Bell, Penguin Books Yayınları, Londra 1927; The Times, Books of Week: Gertrude Bell s Letters, 16 Eylül 1927, s. 15; Gertrude Bell, Amurath To Amurath, MacMillan And Co. Limited Yayınları, Londra 1924, s. 1911; Gertrude Bell, Syria: The Desert and The Sown, William Heinemann Yayınları, Londra 1919; Douglas Carruthers, Reminiscences Of Gertrude Bell, Journal Of The Royal Central Asian Society, C. 45, No. 1, 1958, s. 52; Lady Richmond, The Letters of Gertrude Bell, Penguin Boks Yayınları, Londra 1953, s. 375; Cecil John Edmonds, Gertrude Bell In The Near And Middle East, Journal of The Royal Central Asian Society, C. 56, No. 3, 1969, s. 239; İhsan Şerif Kaymaz, Mezopotamya da Emperyalist Kapışma ve Yerleşme, Kaynak Yayınları, İstanbul 2006, s. 124; Konu ile ilgili karşılaştırmalı bir örnek için Kocatürk ün çalışmasına bakmak gerekir. Kocatürk ün Başbakanlık Osmanlı Arşivi ile karşılıklı değerlendirdiği bilgilerde Bell in çalışmalarının 1905 tarihinde Osmanlı yerel makamları tarafından önlenmek istediği anlaşılmaktadır. Yalnız Kocatürk ün çalışmasında vermiş olduğu Bell in 1915 tarihi itibariyle İngiliz istihbarat servisi mensubu olduğuna dönük bilginin nereden alındığına dönük bir kaynak bilgisine yer verilmemiştir. Halbuki Bell in 1800 lerin son yıllarında da Anadolu ve Ortadoğu coğrafyasına pek çok seyahat ettiği kayıtlarda mevcuttur. Bkz. Önder Kocatürk, Osmanlı İngiliz İlişkilerinin Dönüm Noktası ( ), Boğaziçi Yayınları, C. 2, İstanbul 2013, s PRO, FO 371/2221, Italian Press Comments on British Policy in Turkey, Tarih: 25 Nisan 1920, Belge No: E-4030, s PRO, FO 371/2221, Railway Charges for General Harbord s Mission in 1919, Tarih: 26 Ekim 1920, Belge No: E , s ; Demiryolları ile ilgili Türkiye de yapılana akademik çalışmaların oldukça yetersiz olduğu görülmektedir. Konu ile ilgili tarihçilerin ise konuya birkaç kaynak hariç hemen hemen hiç eğilmediği görülmektedir. Yapılan araştırmalar ağırlıklı olarak Sultan Abdülhamid dönemine hasredilmiştir ki burada Engin ve Hülagü bu çalışmaları önemli kaynaklardır. Vahdettin Engin, Rumeli Demiryolları, Eren Yayınları, İstanbul 1993; M. Metin Hülagü, Bir Umudun İnşası: Hicaz Demiryolu, Yitik Hazine Yayınları, İzmir PRO, FO 371/2221.

28 50 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 içerisindeki kağıt renkleri ise kahverengi, açık mavi, soluk mavi ve beyazdır. Dosyada bir adet de renkli haritaya yer verilmiştir ki günümüz Suriye sinin, Orta Anadolu nun ve Irak ın bir kısmını içermektedir. Haritanın dili Fransızca olup, 1910 yılına ait olduğu anlaşılmaktadır. Yalnız günümüz Erbil den Bitlis e kadar olan alan Kürdistan 11 ; Bitlis ve Elazığ dan yukarıda olan Doğu Anadolu toprakları ise Ermenistan olarak isimlendirilmiştir. Tabiki bu haritaya bakarak da daha Birinci Dünya Savaşı öncesinde nasıl bir Türkiye ve Ortadoğu planlamasına sahip olunduğu hakkında bir fikir edinmek mümkündür. Dosyanın içerik tahlili yapılacak olursa her ne kadar ağırlıklı olarak Suriye, Irak ve Arap dünyasının sorunları hakkında bilgiler verilmişse de, Türkiye nin, Ortadoğu nun ve özellikle Filistin in geleceğine dair planlamalar ve öngörülerin de burada yer bulduğu anlaşılmaktadır. Dosyanın Suriye ile ilgili bölümlerinde Kasım 1918 yılında bölgedeki yönetim ve Sykes Picot Anlaşması nın mer i olduğu hususunda bilgiler verilmiştir 12. Yine dosya içerisinde Musul a özel bir yer ayrıldığı görülmektedir. Musul un Kasım 1918 tarihi itibariyle durumunun değerlendirildiği, 11 İngiliz arşiv belgelerinde yerini bulan Kürdistan ifadesinin bir idari yapılanmaya karşılık gelmediği bilinen bir gerçektir. Coğrafi olarak karşılık bulmak gerekirse de bu konuyla ilgili ortak bir paydada buluşma imkanı yoktur. 12 PRO, FO 371/3385, Anglo-French Relations in Occupied Territory, Tarih: 8 Kasım 1918, Belge No: , s. 7-13; Sykes-Picot Anlaşması nın ayrıntıları için bkz. Judith S. Yaphe, War And Occupation in Iraq: What Went Right? What Could Go Wrong?, The Middle East Journal, C. 57, No. 3, Yaz 2003, s. 383; Birinci Dünya Savaşı sırasına İngiltere nin Irak taki savaş amaçlarının ayrıntıları için bkz. V. H. Rothwell, Mesopotamia in British War Aims , The Historical Journal, C. 13, No. 2, Haziran 1970, s ; Martin Van Bruinessen, Ağa, Şeyh, Devlet, Yedinci Baskı, Çeviri: Banu Yalkut, İletişim Yayınları, İstanbul 2003, s. 397; Ayrıca Şerif ailesinin tutumu ile ilgili bkz. H. G. Chauvel, The Desert Mounted Corps: An Account of The Cavalry Operations in Palastine And Syria , Houghton Mifflin Company Yayınları, New York 1921, s. 338.

29 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 51 Türk komutan Ali İhsan Paşa ya bölgenin tamamen boşaltılması noktasında adeta emredici bir tutumla yazışmaların yapıldığı anlaşılmaktadır 13. Tabi ki bu belgelerde Türk tarafının olaylar karşısında vermiş olduğu tepkiler de irdelenmiştir. Bu tepkilerle ilgili İstanbul ile yapılan yazışmaların İngiliz makamlarının nasıl eline geçtiği hususu ise aydınlatılmaya muhtaçtır. Türk bilim camiasında oldukça bilinen bir askeri subay olan Binbaşı Noel in de faaliyetlerine yer verilen belgede, binbaşının Süleymaniye de yapmış olduğu çalışmalarla ilgili ilk elden veriler de yine bu dosya içerisinde ele alınan konular arasındadır 14. Yukarıda da belirtildiği üzere dosya içerisinde ele alınan konular arasında Filistin de 1948 de kurulacak olan İsrail devleti ile ilgili öngörüler de oldukça önemli bir yer işgal etmiştir. Bu bilgilerden özellikle bölgeye göç edecek olan Yahudiler için kolaylıklar sağlanması ve teşvik edici kaynakların temin edilmesi altı çizilmesi gereken bir husus olarak kaydedilmiştir 15. İngiltere nin Birinci Dünya Savaşı sonrasında bölgeyi şekillendirmesi esnasında kullandığı en önemli itici güç hiç kuşkusuz ki sahada çalışmalar gerçekleştiren İngiliz askeri ve siyasi görevliler olmuştur. Bunlar içerisinde Lawrence 16, Noel 17 ve Sykes bölge için en önemli isimler arasında sıralan 13 PRO, FO 371/3385, Mosul, Tarih: 13 Kasım 1918, Belge No: , s. 75; Türkiye de tarih alanında Musul ile ilgili Öke ve Kaymaz ın çalışmaları esas kaynaklardır. Ancak burada sadece Öztoprak, Kırkpınar ve Burak ın çalışmalarının da görülmesi gerekir. Özellikle Burak ın çalışması karşılaştırmalı ögeleri bünyesinde barındırması adına önemli bir çalışmadır. Durdu Mehmet Burak, Birinci Dünya Savaşı nda Türk-İngiliz İlişkileri ( ), Babil Yayınları, Ankara 2004; Kenan Kırkpınar, Ulusal Kurtuluş Savaşı Dönemi İngiltere ve Türkiye ( ), Phonix Yayınları, Ankara 2004; Quassam Kh. Al-Jumail ve İzzet Öztoprak, Irak ve Kemalizm Hareketi ( ), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara PRO, FO 371/3385, Kurdistan, Tarih: 20 Kasım 1918, Belge No: , s. 214; Binbaşı Noel ile ilgili Türkiye de yapılan araştırmalar oldukça yetersizdir. Bu yetersizlikte iki önemli husus göze çarpmaktadır. Birincisi Binbaşı Noel in bir istihbarat uzmanı olması nedeniyle yaptığı çalışmaların gizlilik derecesinin olması ve bu bilgilere erişimin mümkün olmayışı, ikincisi ise gerek İngilizce gerekse Türkçe yapılan çalışmaların İngiliz Ulusal Arşivi belgelerine dayanmış olmasıdır. Konu ile ilgili en fazla ayrıntının bulunduğu Öke nin çalışmasında bile British Library de Binbaşı Noel in özel görev günlüğü haricinde tutlan defterlerin fark edilmediği görülmektedir. Bu defterde Binbaşı nın hangi tarihlerde, nerede, hangi görevlerde, ne kadar maaşlarla bulunduğu bilgisinin verildiği görülmektedir. 15 PRO, FO 371/3385, Future of Palestine, Tarih: 20 Kasım 1918, Belge No: , s Lawrence ın bölgede yapmış olduğu çalışmalarla ilgili bilgiler için bkz. Ernest Main, Iraq: From Mandate To Independence, George Allen And Unwin Ltd. Yayınları, İngiltere 1935, s. 78; Hugh Leach, Lawrence of Arabia: The life, the legend. A review of the exhibition at the Imperial War Museum, 14 October April 2006, Asian Affairs, C. 37, No. 1, 2006, s. 72; Lowell Thomas, With Lawrence In Arabia, Hutchinson and Co. Yayınları, Londra 192? (tarihsiz), s. 25 ve 106; Family Encyclopedia of World History, Lawrence, Thomas Edward ( ), Reader s Digest Yayınları, Londra 1996, s Binbaşı Noel, İngiltere nin üst düzey istihbarat görevlilerindendir. Noel in bölgede yapmış olduğu çalışmalarla ilgili bkz. PRO, FO 371/4148, Monthly Return of Gazetted Officers Serving Under The Civil Commissioner, M.E.F., Showing Appointmens And Stations on The 1st December 1918 And Probable Moves During The Month, Tarih: 13 Aralık 1918, s. 113; M. S. Lazarev, Emperyalizm ve Kürt Sorunu ( ), Çeviri: Mehmet Demir, Özge Yayınları, Ankara 1989, s. 41; Gertrude Bell, Mezopotamya da Sivil Yönetimi, Çeviri: Vedii İlmen, Yaba Yayınları, İstanbul 2004, s. 119; Wadie Jwaideh, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi, Çeviri: İsmail Çekem ve Alper Duman, Yedinci Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2012, s. 319; PRO, FO 371/4193, From Foreign Office, Tarih: 13 Ekim 1919, No: ; Mim Kemal Öke, İngiltere nin Güneydoğu Anadolu Siyaseti ve Binbaşı E. W. C. Noel in Faaliyetleri (1919), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988; PRO, FO 371/5068, From Secretary of State To Baghdad, Tarih: 14 Mayıs 1920, s. 246; Mim Kemal Öke, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu ( ), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Seri III, Ankara 1992 s. 12.

30 52 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 maktadır. Özellikle Mark Sykes ın bölgeden göndermiş olduğu mektuplar ve telgraflar da yine dosya içerisinde yer bulan konular arasında yer almıştır 18. Dosyanın son bölümünde ise Valantine Chirol tarafından kaleme alınmış olan Türk İmparatorluğu nun Çöküşü başlıklı bir rapora yer verilmiştir. Rapor oldukça ayrıntılı bir şekilde Birinci Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı İmparatorluğu nun durumunu, imparatorluğun savaşa katılması ile birlikte başlayan süreci ve savaşın sonuçlarını dışardan bir gözle değerlendirir FO 371/3396 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 460 fotoğraf karesi olup 457 sayfalık bir hacme sahiptir 20. Belgede toplam 95 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Dosyanın sayfa numaraları oldukça munzam bir şekilde numaralandırılmıştır. Dosyada kullanılmış olan kağıt çeşidi üç farklı durum arz etmiştir ki bunlar ince, kalın ve karton kağıt şeklindedir. Dosya içerisindeki kağıt renkleri ise açık mavi, soluk mavi, sarı ve beyazdır. Belgede herhangi bir haritaya yer verilmezken; 1916 ve 1917 yıllarına ait Yahudi yerleşimlerinin maddi boyutu ve İngiliz Maliye Bakanlığı nın bazı verileri işlenmiştir 21. Dosyanın Anadolu açısından önemi ise Paris Barış görüşmelerinde Ermeni delegasyon temsilcisi olarak bulunacak olan Bogos Nubar Paşa nın daha 1918 tarihinin başlarında İngilizlerle olan temaslarına ve onun isteklerini içerir gönderilerine yer verilmiş olmasıdır 22. Dosyanın geri kalan kısımlarının çoğunu Arap işleri ile ilgili bölümler teşkil etmiştir. Bunlar içerisinde Hicaz bölgesinde yapılacak olan liman ve karantina çalışmasının Hindistan a kadar olan muhtemel etkilerinin hesap verileri, İngilizlerin bölgeye dönük amaçlarının kısa ya da orta vadeli değil uzun soluklu bir çalışmanın ürünü olduğunu göstermesi açısından son derece kıymetlidir PRO, FO 371/3385, Kurdistan, Tarih: 21 Kasım 1918, Belge No: , s PRO, FO 371/3385, The Derelict Turkish Empire, Tarih: 5 Aralık 1918, Belge No: , s PRO, FO 371/ PRO, FO 371/3396, The Jewish Colonial Trusty, Tarih: 22 Ocak 1918, Belge No: 13277, s PRO, FO 371/3396, Armenian Relief Mission, Tarih: 22 Ocak 1918, Belge No: 13520, s. 134; Nubar Paşa nın faaliyetleri için ayrıca bkz. Martin Strohmeier, Crucial Images In The Presentation of A Kurdish National Identity, Heroes And Patriots, Traitors And Foes, Brill Yayınları, Boston 2003, s. 68; Denise Natali, Ottoman Kurds And Emergent Kurdish Nationalism, Critique: Critical Middle Eastern Studies, C. 13, No. 3, 2004, s. 386; New York Times Kurds Make Peace Wıth Armenians: Turks Are Alarmed By The Agitation Of Kurdistan For Autonomy, 9 Mart 1920, s. 2; PRO, FO 371/5043, Position of Christian Inhabitants of Turkey, Tarih: 11 Mart 1920, No: 1714, s PRO, FO 371/3396, Hedjaz Quarantina, Tarih: 2 Nisan 1918, Belge No: 57925, s. 356.

31 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE FO 371/3413 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 577 fotoğraf karesi olup, 544 sayfalık bir hacme sahiptir 24. Belgede toplam 102 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Dosyanın sayfa numaraları birkaç defa değişiklik gösteren ve bir de genel numaralandırma şeklinde olan iki farklı numaralandırmaya sahiptir. Dosyada kullanılmış olan kağıt çeşidi iki farklı durum arz etmiştir ki bunlar kalın ve karton kağıt şeklindedir. Dosya içerisindeki kağıt renkleri ise açık mavi, soluk mavi, koyu mavi, sarı, açık kahverengi şeklindedir. Belgenin sonunda günümüz Suriye sınırından İsrail e kadar uzanan Akdeniz sahilinin oldukça ayrıntılı bir haritasına yer verilmiştir. Ayrıca dosya içerisinde Hz. İsa nın doğduğuna inanılan kilisenin de içerden ve dışardan olmak üzere dört farlı açıdan çekilmiş olan fotoğrafına yer verilmiştir 25 (Kilisenin fotoğrafları için bkz. Ek 1). Dosyanın içeriği incelendiğinde oldukça farlı konular hakkında bilgileri havi olduğu görülmektedir. Ele alınan konular arasında Mezopotamya daki bankacılık imkanları 26, Enver Paşa nın 1918 de amcası Halil Paşa ya göndermiş olduğu özel mektubun bir sureti 27, 1919 yılı itibariyle Azerbaycan da genel durumun tahlil edildiği değerlendirme raporu 28, Mezopotamya daki Yahudilerin durumu ve ticari geleceklerine dair öngörüler ele alınmıştır PRO, FO 371/ PRO, FO 371/3413, Bethlehem, Tarih: Nisan 1919, s PRO, FO 371/3413, Banking Facilities in Mesopotamia, Tarih: 11 Ekim 1918, Belge No: , s PRO, FO 371/3413, Enver Pasha, Tarih: 14 Ekim 1918, Belge No: , s PRO, FO 371/3413, Note on Azerbaijan, Tarih: 29 Ekim1918, Belge No: , s PRO, FO 371/3413, Mesopotamia: Jews, Tarih: 15 Ekim1918, Belge No: , s. 163.

32 54 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 Burada yer alan belgelerden en önemlilerinden birisi Osmanlı Devleti nin Bağdat, Basra ve Musul da 1910 yılından itibaren yapmış olduğu askeri yeniliklerle ilgili verilen ayrıntılı bilgilerdir 30. Türkiye ile ilgili diğer önemli belgede ise İngiliz devlet adamı Mark Sykes ın Suriye ve Filistin üzerine düşünceleri, Ortadoğu da üstlendiği görevler, Araplarla ilgili faaliyetleri ve bölgede gerçekleştirmiş olduğu seyahatleri detaylandırılmıştır 31. Dosya içerisinde Filistin bölgesine özel bir yer ayrılmak sureti ile bölge hakkında bir kitapçık da hazırlanmıştır. Kitapçık içerisinde Beytüllahim de ki yaşam, Kudüs, Hayfa ve Yafa nın 1918 itibariyle durumu hakkında bilgiler aktarılmıştır FO 371/4147 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 522 fotoğraf karesi olup; 509 sayfalık bir hacme sahiptir 33. Belgede toplam 104 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Dosyanın sayfa numaraları birkaç defa değişiklik gösteren ve bir de genel numaralandırma şeklinde olan iki farklı durum arz etmiştir. Dosyada kullanılmış olan kağıt çeşidi üç farklı durum arz etmiştir ki bunlar ince, kalın ve karton kağıt şeklindedir. Dosya içerisindeki kağıt renkleri ise açık mavi, koyu mavi, sarı, açık ve koyu kahverengidir. Belgede Necd bölgesinin güney kısmının haritalandırıldığı; ayrıca kara kalem çalışması olarak da Rumiye gölünün bir çizimine yer verildiği görülmektedir (Güney Necd bölgesinin haritası için bkz. Ek 2). 30 PRO, FO 371/3413, Mosul Vilayet, Tarih: 22 Ekim 1918, Belge No: , s PRO, FO 371/3413, Political Servise in Middle East, Tarih: 22 Ekim 1918, Belge No: , s PRO, FO 371/3413, Church at Bethlehem, Tarih: 24 Ekim 1918, Belge No: , s PRO, FO 371/4147..

33 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 55 Dosyanın içerik tahlilinde birbirinden farklı pek çok konunu ele alındığı görülmektedir. Ağırlıklı olarak Arap işlerinin ele alındığı dosyada 20 Mayıs 1919 tarihini taşıyan ve Arap işlerinin genel bir tanımlamasını ihtiva eden bir kitapçık bulunmaktadır. Bu kitapçık içerisinde verilmiş olan bilgilerden en önemlileri Arap liderlerine Birinci Dünya Savaşı sonrasında bağlanmış olan maaşları gösterir liste ile 34, Fransa nın Mekke Şerifi Hüseyin e Hac yolunu koruması adı altında 4 tankın hediye edilmesidir 35. Dosya içerisinde hem Suud ailesi hem de Şerif ailesinin üyeleri hakkında oldukça ayrıntılı bilgilerin verildiği ve İtilaf devletleri ile olan münasebetlerinin irdelendiği görülmektedir 36. Bu münasebetlerde bölgede aktif olarak görev yapan İngiltere nin ilk Bağdat Sivil Yöneticisi olan Arnold Talbot Wilson ın faaliyetleri ve bölge liderleri ile ilgili görüşleri, görüşmeleri ve bölgedeki faaliyetleri de yine ele alınan konular arasında yer edinmiştir 37. Sykes Picot Anlaşması nın tahlil edildiği bu dosyada, Kürtlerin anlaşma çerçevesinde Ortadoğu nun geleceğindeki yeri tartışmasına yer verilmiştir 38. Burada hiç kuşkusuz ki en önemli İngiliz askeri personeli olarak Binbaşı Noel in genelde Kürtler, özelde ise Revanduz üzerine yaptığı değerlendirmeler ve Binbaşı Hay in bölgedeki çalışmaları da zikredilmesi gereklidir 39. Binbaşı Noel in Van Başkale de yaşayan Kürtlerin 1919 tarihi itibariyle bağımsızlıklarını iddia ettikleri ve İran Kürtlerinin de bu birlikteliğe katıldığı iddiası üzerinde durulması gerekli bir iddiadır 40. Bu telgraf, Binbaşı Noel in tarihî gerçeklikten uzak, yönlendirmeci ve tamamen propagandaya dayalı bir gönderisi olmasının yanı sıra Londra da politika kurucularının bölgeye gönderdiği siyasi subayların/ajanların fikir ve gönül dünyalarını göstermesi açısından önemlidir. Dosya içerisinde yukarıda verilmiş olan bilgiler haricinde bir de Sultan II. Abdülhamid dönemi İngiltere nin Mezopotamya bölgesinde sürdürmüş olduğu ticari faaliyetleri içerir bilgiler mevcuttur. Bu bilgilerin ekinde geleceğe dönük olmak üzere Irak yönetiminin nasıl şekilleneceği, bölgede sivil 34 PRO, FO 371/4147, Arabia Series, Tarih: 21 Ağustos 1919, Belge No: , s PRO, FO 371/4147, Tanks for King Hussein, Tarih: 26 Ağustos 1919, Belge No: , s PRO, FO 371/4147, Bin Rashid, Tarih: 19 Eylül 1919, Belge No: , s. 62; Şerif ailesinin İngilizlerle olan münasebeti hakkında bilgi için bkz. H. G. Chauvel, The Desert Mounted Corps: An Account of The Cavalry Operations in Palastine And Syria , Houghton Mifflin Company Yayınları, New York 1921, s PRO, FO 371/4147, Bin Rashid, Tarih: 15 Ekim 1919, Belge No: , s. 98; ayrıca bkz. PRO, FO 371/4147, Bin Saud, Tarih: 16 Ekim 1919, Belge No: , s. 103; PRO, FO 371/4147, Bin Saud and Bin Rashid, Tarih: 16 Ekim 1919, Belge No: , s. 112; PRO, FO 371/4147, Note on Central Arabia, Tarih: 25 Ekim 1919, Belge No: , s. 131; PRO, FO 371/4147, Bin Rashid, Tarih: 27 Ekim 1919, Belge No: , s. 134; PRO, FO 371/4147, King Hussein, Tarih: 1 Kasım 1919, Belge No: , s. 137; PRO, FO 371/4147, Communication Between Bin Rashid and Rashid Pasha, Tarih: 1 Kasım 1919, Belge No: , s PRO, FO 371/4147, Situation in Kurdistan, Tarih: 31 Aralık 1918, Belge No: 153, s PRO, FO 371/4147, Kurdistan, Tarih: 8 Ocak 1919, Belge No: 3908, s PRO, FO 371/4147, Situation in Kurdistan, Tarih: 8 Ocak 1919, Belge No: 4549, s. 439.

34 56 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 posta teşkilatı yönetiminin esasları ve bölgenin meteorolojik verilerine yer verilmiştir FO 371/4148 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 615 fotoğraf karesi olup 592 sayfalık bir hacme sahiptir 42. Belgede toplam 86 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Dosyanın sayfa numaraları birkaç defa değişiklik gösteren ve bir de genel numaralandırma şeklinde olan iki farklı durum arz etmiştir. Bu numaralandırma tamamıyla dosya içerisinde açıklanan belge için de ayrı bir numaralandırma sisteminden kaynaklanmıştır. Dosyada kullanılmış olan kağıt çeşidi üç farklı durum arz etmiştir ki bunlar ince, kalın ve karton kağıt şeklindedir. Dosya içerisindeki kağıt renkleri ise: koyu mavi, pembe, sarı, açık ve koyu kahverengidir. Belgede bir de haritaya yer verilmiştir ki bu haritada tarihinde Osmanlı Devleti nin sınırları ve idari birimleri Fransızca gösterilmiştir. Dosya içerisinde oldukça önemli bilgilerin verildiği görülmektedir. Özellikle diğer Türkiye dosyalarından farklı olmak üzere bu dosya içerisinde pek çok istatistiki verinin olduğu tablolara yer verilmiştir. Yine dosyanın 1918 yılı esas olmak üzere Irak coğrafyası odaklı siyasi ve sosyo ekonomik haritasına yer verildiği görülmektedir. Bu dosya içerisinde önemli bir belge olmak üzere Lawrence tarafından gönderilen bir telgrafta 41 PRO, FO 371/4147, Mesopotamia, Tarih: 13 Ocak 1919, Belge No: 6766, s. 449; PRO, FO 371/4147, Civil Administration of Mesopotamia, Tarih: 15 Ocak 1919, Belge No: 8319, s. 482; PRO, FO 371/4147, Meteorological Data in Iraq, Tarih: 15 Ocak 1919, Belge No: 8328, s PRO, FO 371/4147.

35 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 57 Irak ın üçe bölünerek idare edilmesinin önerildiği 43, ilerde kurulacak olan Arap devletinin mandasının ABD ye havale edilmesinin teklif edildiği görülmektedir 44. İngiltere nin Ortadoğu planlamasında hiç kuşkusuz ki en önemli araç bölgeye göndermiş olduğu görevlilerdir. Dosya içerisinde Aralık 1918 tarihli Ortadoğu ya yapılan atamaları içeren bir listeye yer verilmiştir. Bu listelerde subayların/görevlilerin isimleri, rütbeleri, atamanın tarihi, atama yapılan subayların/görevlilerinin hangi dillere sahip olduğu bilgileri mevcuttur 45. Bugün Ortadoğu coğrafyasının tarihi ile ilgili ortaya konmuş olan Türkçe çalışmalarda bu atama tarihleri göz önünde tutulduğu takdirde pek çok yanlışın olduğu ortaya çıkacaktır. Yine dosya içerisinde verilen önemli bilgilerden bir diğeri de Bağdat vilayetinin Nisan Haziran 1918 dönemi için tutulmuş olan gelir gider kayıtlarıdır 46. Bu kayıtlarda gelir ve gider kalemleri ayrı ayrı hesaplanmış ve toplam tutar da ayrıca belirtilmiştir. Bu ayrıntılı rapor sonrasında Irak içerisinde yer alan şehirlerin iç işleyişi hakkında bilgiler verilmiştir. Bunlardan Kasım 1918 tarihini taşıyan belge Binbaşı Noel tarafından kaleme alınmış ve Süleymaniye bölgesinin tarım, yönetim sistemi, aşiretler, aşiretlerin göçebe olup olmadıkları, reisleri gibi bilgileri yarı tablolu şekilde vermiştir 47. Eğitim, her dönem insan yaşamında belirleyici bir yer etmiştir. Bu konu ile ilgili dosya içerisindeki verilen bilgilerde Suriye deki Yakubilerin okulu, Musul Çaldıran Katolik okulları, Suriye Katolik okulları hakkında tutulmuş olan kayıtlar bölgenin ilerde şekillenmesinin itici gücü olarak İngiliz devleti tarafından kullanılmıştır Yüzyılın başlarında hiç kuşkusuz ki tarım ve sulama bölge için oldukça önemli bir yer işgal etmiştir. Irak bölgesi esas olmak üzere küçük bir kitapçık halinde hazırlanmış olan sulama faaliyetleri ile ilgili Fırat ve Dicle nehirlerinde yapılan başta taşımacılık faaliyetleri olmak üzere çeşitli faaliyetlere de ayrıca yer verilmiştir PRO, FO 371/4148, Administration of Mesopotamia, Tarih: 24 Ocak 1919, Belge No: 13298, s PRO, FO 371/4148, Future of Mesopotamia, Tarih: 31 Ocak 1919, Belge No: 17477, s PRO, FO 371/4148, Monthly Return of Gazetted Officers Serving Under The Civil Commissioner, M.E.F., Showing Appointmens And Stations on The 1st December 1918 And Probable Moves During The Month, Tarih: 1 Şubat 1919, s PRO, FO 371/4148, Mesopotamia Affairs, Tarih: 1 Şubat 1919, Belge No: 18254, s PRO, FO 371/4148, Report on the Grant of Subsistence Allowences in Iraq, Tarih: 4 Şubat 1919, Belge No: 18259, s. 137; Bu bilgilerin varlığına rağmen Türk kaynakları konu ile ilgili yapmış oldukları değerlendirmelerde bu bilgilerin edilmesinde İngilizlerin zor kullandıklarını çok net bir şekilde ortaya koymuştur. ATASE, İSH-1, Kutu: 48, Gömlek: 86, Tarih: 17 Eylül 1335 (17 Eylül 1919). 48 PRO, FO 371/4148, Education in Mosul Vilayet, Tarih: 11 Mart 1919, Belge No: 38643, s PRO, FO 371/4148, Brief Note on Irrigation Work in Mesopotomia and Operations of the Irrigation Directorate Mesopotamia Expeditionary Force up to November 1918, Tarih: 11 Mart 1919, Belge No: 38644, s. 366.

36 58 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 Irak içerisinde yer alan yerleşim birimlerinden hiç kuşkusuz ki en önemli bölge Bağdat bölgesidir. Konu ile ilgili dosya içerisinde verilen bilgiler arasında şehrin 1918 yılı esas olmak üzere gelir kalemleri, adalet teşkilatı, sağlık biriminin faaliyetleri gibi bilgiler istatistiki olarak ortaya konulmuştur 50. Bağdat haricinde dosya içerisinde önem verilen bir diğer şehir Kerkük olmuştur. Kerkük şehrinin gelir kalemlerinin, bağlı bulunan köy, kasaba ve yerleşim birimlerinin idari yöneticilerinin kimlik bilgileri, tapu kayıtlarında arazilerin sahiplerine dönük kayıtlar, burada bulunan bahçeler ve bu bahçelerin kimlere ait olduğuna dönük veriler yine önemli kayıtlar olarak arşivde yerini almıştır 51. Bağdat ve Kerkük birimlerinin haricinde 1918 yılı itibariyle idari birer birim olan Köprü, Malha, Gıl, Zanganah, Nauq, Shuan gibi yerler hakkında da benzer istatistiki bilgilerin kaydedildiği görülmektedir. 7. FO 371/4149 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 628 fotoğraf karesi olup 597 sayfalık bir hacme sahiptir 52. Belgede toplam 87 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Dosyanın sayfa numaraları birkaç defa değişiklik gösteren ve bir de genel numaralandırma şeklinde olan iki farklı durum arz etmiştir. Bu numaralandırma tamamıyla dosya içerisinde açıklanan belge için de ayrı bir numaralandırma sisteminden ileri gelmiştir. Dosyada kullanılmış olan kağıt çeşidi üç farklı durum arz etmiştir ki bunlar ince, kalın ve karton kağıt şeklindedir. Dosya içerisindeki kağıt renkleri ise koyu mavi, mor, sarı, açık ve koyu kahverengidir. Belgede bir de renkli haritaya yer verilmiştir ki bu haritada Irak bölgesinde Tel afriya dan Mardin i de içerisine alacak şekilde genişleyen bir alanın yerleşim birimlerinin kaydedildiği görülmektedir. Ayrıca çeşitli planlara da yer verişmiştir ki bunlar Yukarı Fırat, Amarah ve Fırat Dicle deltası bölgesinin çevresini muhtevidir (Bkz. Ek 3). 50 PRO, FO 371/4148, Revenue Circulars; Baghdad, 16 January 1919, Tarih: 15 Mart 1919, Belge No: 41510, s PRO, FO 371/4148, Land Revenue Note on Kirkuk, Tarih: 22 Mart 1919, Belge No: 44896, s PRO, FO 371/4149.

37 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 59 Dosya içerisinde ele alınan konulara bakıldığında ilk göze çarpan hususun Irak ın geleceğine dair yapılan planların ayrıntılı bir şekilde hem sahada bulunan yetkililer eliyle hem de Londra da bulunan politika kurucuları eliyle ciddi şekilde ele alındığıdır. Esasında ulusal arşiv belgelerinde nadiren de olsa gözlenen husus olarak kayıtlara geçmiş olan birbirinin devamı niteliğine sahip çok az dosya bulanmaktadır. Bu dosyalar arasında 4148 numaralı dosyanın bir devamı niteliğinde olan bu dosya içerisinde yine Irak merkezli olmak üzere çeşitli istatistiki bilgilere yer verilmiştir ki Kerkük polis teşkilatı, Musul da ticari veriler, Hindistan Irak arasında gerçekleşen ticaret faaliyetleri bunlara sadece birkaç örnektir. Özellikle istatistiki bilgilerin ayrıntılandırıldığı veriler için ise en güzel örnek Basra vilayeti olmuştur. Vilayetin Aralık 1918 tarihi esas olmak üzere gelir gider kalemleri, Basra Limanı nın savaş öncesi durumu gibi bilgiler oldukça ayrıntılı olarak ele alınmıştır 53. Günümüz Ortadoğu coğrafyasının şekillenmesinde önemli bir yeri olan Sykes Picot Anlaşması nın da çeşitli yönlerden ele alındığı dosyada bu anlaşmanın; Fransa devletine kazanımları, paylaşım esnasında Fransız mandasına bırakılması öngörülen Musul un statükosunun tekrar değerlendirilmesi gibi hususların ele alındığı görülmektedir Yüzyıl Ortadoğu coğrafyasının şekillenmesinin ele alındığı konferansların da dosya içerisinde değerlendirildiği görülmektedir. Bunlar içerisinde 17 Nisan 1919 tarihini taşıyan toplantının tutanakları ile ilgili kısımda 53 PRO, FO 371/4149, Mesopotamia Administration, Tarih: 4 Haziran 1919, Belge No: 83584, s PRO, FO 371/4149, Development of Mesopotamia Trade, Tarih: 12 Haziran 1919, Belge No: 87682, s. 127.

38 60 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 bu toplantının 17 dakikalık bölümünün gizli olması nedeni ile kaydedilmediğine dönük not oldukça ilginçtir numaralı dosyada ele alının konular içerisinde sulama faaliyetleri önemli bir yer etmiştir. Yine bu dosya içerisinde bu faaliyetlerin gelişimi ele alınmıştır. Küçük bir kitapçık olarak hazırlanan notlar içerisinde bazı kroki ve planların da hazırlanmış olması bölge ile ilgili yapılmış olan uzun soluklu planlamalara örneklem teşkil etmektedir 56. Dosya içerisinde önemli bir veri olarak kaydedilen bilgiler arasında , ve yıllarını muhtevi bütçe tabloları önemlidir. Bu tabloların oldukça muntazam şekilde hazırlandığı, tahminî olarak 1922 yılına değin gelir ve gider kalemlerinin en ince ayrıntısına varıncaya kadar hesaplandığı görülmektedir. ABD nin 1991 ve 2003 tarihlerinde gerçekleştirmiş olduğu I. ve II. Körfez harekatlarında Irak içerisinde yaşayan unsurların bu işgale neredeyse hiç tepki göstermemeleri dünya kamuoyunda oldukça hayretle karşılanmıştır. Ancak tarihi olarak meseleye bakıldığı takdirde bölgenin hemen Birinci Dünya Savaşı sonrasında İngiliz kuvvetlerinin işgal etmeye başlaması ile de birkaç münferit olay dışında benzer tablonun yaşandığı görülmektedir. Konu ile ilgili Musul ileri gelenlerinden bazılarının İngiliz yerel makamlarına vermiş oldukları imzalı mektuplar bu durumu örnekleyen bir tarihi vesikadır 57. Son olarak dosya içerisinde politik durumla ilgili raporlara yer verilmiştir ki bunlar genelde Irak, özelde ise Kifri, Musul, Altın Köprü ve Erbil olarak sıralanmıştır FO 371/4152 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 515 fotoğraf karesi olup 495 sayfalık bir hacme sahiptir 59. Belgede toplam 72 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Dosyanın sayfa numaraları birkaç defa değişiklik gösteren ve bir de genel numaralandırma şeklinde olan iki farklı durum arz etmiştir. Bu numaralandırma tamamıyla dosya içerisinde açıklanan belge için de ayrı bir numaralandırma sisteminden ileri gelmiştir. Yine numaralandırma sistemi ile ilgili diğer dosyalardan farklı bir yaklaşım olarak kırmızı mühür şeklinde yapılmış olan numaralandırmanın da belirli bir düzen takip etmediği fark edilmektedir. Dosyada kullanılmış olan kağıt çeşidi üç farklı durum arz 55 PRO, FO 371/4149, Future Administration of Mesopotamia, Tarih: 20 Haziran 1919, Belge No: 91481, s PRO, FO 371/4149, Post-War Irrigation Policy in Mesopotamia, Tarih: 1 Ağustos 1919, Belge No: , s PRO, FO 371/4149, Self-Determination in Iraq, Tarih: 27 Ağustos 1919, Belge No: , s PRO, FO 371/4149, Mesopotamia Administration, Tarih: 29 Ağustos 1919, Belge No: , s PRO, FO 371/4152.

39 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 61 etmiştir ki bunlar ince, kalın ve karton kağıt şeklindedir. Dosya içerisindeki kağıt renkleri ise birkaç ton birbirinden farklı olmak üzere koyu mavi, açık mavi, pembe, açık ve koyu kahverengidir. Belgede bir de haritaya yer verilmiştir ki bu haritada Musul un kuzey kesiminden Basra ya kadar yerleşim birimlerinin isimlerine yer verilmiştir. Dosya içerisindeki konu başlıklıları 3 ana başlık olarak Türkiye, Irak ve İran eksenindeki gelişmelere odaklanmıştır. Diğer konu başlıklarından farklı olarak ilk defa Türkiye dosyalarının içerisinde pul idaresi hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir 60. Ayrıca Basra Kuveyt arasındaki telgraf hattının durumu ve bölgedeki askeri ve sivil idarenin bütçelerinin olabildiği ölçüde sınırlı tutulmasına dönük emirlerin yer aldığı görülmektedir 61. Bölgeyle ilgili istatistiki bilgilerden Aralık 1919 yılı esas olmak üzere Irak ın gelir ve gider kalemleri, İran Körfezi ve Mezopotamya da İngiliz ticareti gibi konulara yer verilmiştir 62. Sanayi İnkılâbının gerçekleşmesi sonrasında başlayan süreçte ülkelerin sahip olduğu yer altı kaynakları emperyalist devletlerin iştahını kabartmıştır. Bölgede yer altı kaynaklarının durumu hakkında hazırlanan raporlarla birlikte Binbaşı Noel in bölgede yapmış olduğu seyahatler, askeri garnizonların durumu, bölgedeki demografik yapı gibi konular ilerde yapılacak olan sondaj çalışmalarına temel teşkil etmiştir 63. Bu değerlendirmeleri komplike 60 PRO, FO 371/4152, Land Policy in Mesopotamia, Tarih: 12 Aralık 1919, Belge No: , s PRO, FO 371/4152, Civil Administration, Tarih: 13 Aralık 1919, Belge No: , s PRO, FO 371/4152, Mesopotamia Budget, Tarih: 19 Aralık 1919, Belge No: , s. 58; PRO, FO 371/4152, Mesopotamia Trade, Tarih: 12 Ocak 1920, Belge No: , s PRO, FO 371/4152, Future of Mesopotamia, Tarih: 23 Ocak 1920, Belge No: , s ; Irak ın gelecek planlamasına dönük pek çok kaydın olduğu İngiliz ulusal arşivinin konu ile ilgili istihbari anlamdaki faaliyetleri Sonyel ta-

40 62 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 yapının unsurları olarak görmek gerekir. Geleceğe dönük yapılacak olan planlamalara kaynaklık eden bu bilgilerin temininde itirafa mecbur kalınan husus ise ciddi bir çalışmanın olduğu gerçeğidir. Dosyanın son bölümlerinin Türkiye ile ilgili küçük bir kitapçığa ayrıldığı görülmektedir. Söz konusu kitapçıkta Türkiye deki mevcut düzen itibariyle tütünde vergilendirme sistemi, Türkiye nin borçlanma durumu ve bunlardan da önemli olarak Türk Alman münasebetlerinin içeriği hakkında bilgileri bulmak mümkündür FO 371/4157 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 525 fotoğraf karesi olup 513 sayfalık bir hacme sahiptir 65. Yalnız belge hem genel numaralandırma hem de farklı numaralandırma şeklinde yapılan klasik İngiliz ulusal arşiv dosyalarından farklı olarak sadece zaman zaman belgelerin kendi içerisinde numaralandırıldığı ve 1 ile 15 arasında değişen bir numaralandırma sistemine sahiptir. Belgede toplam 80 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Dosyada kullanılmış olan kağıt çeşidi üç farklı durum arz etmiştir ki bunlar ince, kalın ve karton kağıt şeklindedir. Dosya içerisindeki kağıt renkleri ise soluk mavi, açık kahverengi ve beyazdır. Belgede herhangi bir harita ya da çizime yer verilmediği görülmektedir. Şimdiye kadar incelenmiş dosyalar içerisinde en fazla Batı Anadolu hakkında bilgileri havi dosya konumundadır. 22 Aralık 1918 tarihi itibariyle Batı Anadolu da Yunan ilerleyişinin mevcut konumu ile başlayan konular arasında son dönem Osmanlı Devleti nin siyasi yaşamında belirleyici bir yere sahip olan İttihat ve Terakki Cemiyeti nin Kırklareli ndeki üyelerinin isimleri sonrasında Ermeni meselesine değinilmiştir 66. Ermeni meselesini ele alışta Türk tarafını suçlayıcı ve karalayıcı bilgilerin olduğu hemen fark edilen dosyada, özellikle Eskişehir ve Konya da mukîm Ermenilerin durumuna dönük yanlı tahlillere yer verildiği görülmektedir yılı esas olmak üzere İzmir deki siyasi, ekonomik ve toplumsal olayların da irdelendiği dosya içerisinde ayrıca; Samsun, Diyarbakır, Ayvalık, Adapazarı, Van, Bitlis, Bafra, Ankara, Edirne, Rodos, Bodrum ve Muğla rafından oldukça akademik bir dille değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Selahi Sonyel, Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi nin Türkiye deki Eylemleri, TTK Yayınları, Ankara 2013; Şimşir de konuyu Kürtçülük bağlamında ele almış ve hem Türkçe hem de İngilizce kaynaklar kullanarak kaleme almış olduğu çalışmasında İngilizlerin bölgeyle ilgili planlamalarına ışık tutmuştur. Bilal N. Şimşir, Kürtçük ( ), Bilgi Yayınları, Dördüncü Baskı, Ankara PRO, FO 371/4152, The Turkish Tobacco Monopoly and Tithe, Tarih: Ocak 1919 (Belgenin Ocak ayının hangi günü düzenlendiği çıkmamıştır), Belge No: 203, s PRO, FO 371/ PRO, FO 371/4157, Situation in Asiatic Turkey, Tarih: 1 Ocak 1919, Belge No: PRO, FO 371/4157, Situation in Eski, Tarih: 3 Eylül 1919, Belge No: 18850; PRO, FO 371/4152, Situation in Ak Shehir, Tarih: 8 Şubat 1919, Belge No:

41 8/16 ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE 63 gibi yerleşim birimlerindeki durum da yine İngilizlerin kendi pencerelerinden takdim edilen konular arasında yer edinmiştir. Bu şehir ve yerleşim birimlerindeki durumlarla ilgili tarihlendirme şu şekilde sıralanmıştır: Kasım 1918, Ocak, Nisan ve Mayıs 1919 da İzmir, Haziran 1919 da Akşehir, Mart 1919 da Samsun, Aralık 1918 de Van ve Bitlis, Nisan ve Mayıs 1919 da Samsun ve Bafra. Belgelerin içerik tahliline bakıldığında ise İzmir ile ilgili düzenlenen belgelerde asayiş sorunlarına eğilinmiştir. Konu ile ilgili özellikle İzmir de gerçekleştirilen öldürme hadiselerinin kimler tarafından ve hangi tarihlerde gerçekleştirildikleri asker odaklı olmak üzere sıralanmıştır 68. Samsun ve Bafra hakkında düzenlenen belgelerde ise ağırlıklı olarak bölgedeki azınlıkların durumuna yer verilmiştir 69. Yukarıda verilmiş olan konular haricinde bir de Fransızca olarak kaleme alınmış olan bir takım notlar var ki bu notlarda İngiliz kumandan Helling in Diyarbakır izlenimlerine yer verilmiştir 70. Burada bölge ile ilgili istihbarî faaliyetler arasında Ali İhsan Paşa nın Kürtlerle olan münasebeti ve hedefleri de birbirini takip eden konular arasında yer etmiştir FO 371/5067 Numaralı Klasörde Türkiye İngiliz ulusal arşivinde kayıtlı bu dosya toplam 228 fotoğraf karesi olup 225 sayfalık bir hacme sahiptir 72. Dosya içerisinde üç farklı numaralandırmaya gidilmiştir. Bunlardan birincisinin üzeri çizilmiş, bu çizilen numara üzerinde 1 den başlamak üzere yeni bir numaralandırma yapılmış, son olarak belgelerin kendi içerisinde başlayan bir numaralandırma tercih edilmiştir. Belgede toplam 45 farklı konu başlığı ele alınmıştır. Ele alınan diğer dosyalardan farklı olarak buradaki konu başlıklarının kaleme alındığı ana başlıklandırmalar daktilo ile gerçekleştirilmiştir. Yine diğer dosyalardan farklı olmak üzere burada daha önceki dosyalarda kırmızı hakim renk ile yapılmış olan numaralandırmalar siyah mürekkep ile gerçekleştirilmeye baş 68 PRO, FO 371/4157, Situation in Smyrna, Tarih: 25 Şubat 1919, Belge No: 31308; Hiç kuşkusuz ki Osmanlı Devleti nin asayiş ile ilgili başvuru kaynakları arasında birinci sırayı şer iyye sicilleri almaktadır. Her ne kadar Tanzimat Fermanı nın ilanını müteakip Nizami Mahkemelerin kurulması ile birlikte kadılar evlenme, boşanma ve miras gibi konular ile sınırlı bir sahada çalışmak durumunda kalmışlarsa da İzmir ekseninde sicillere bakıldığında tarih aralığında yüzyıllık bir kesitin aydınlatılmasında önemli bir kaynak olma özelliğini korumuştur. Abdullah Martal, İzmir Kadı Sicillerindeki Kültürel Mirasımız, Kebikeç Dergisi, S. 4, 1996, s PRO, FO 371/4157, Situation in Samson, Tarih: 8 Şubat 1919, Belge No: PRO, FO 371/4157, Visit of Commander Helling to Diarbekier, Tarih: 1 Nisan 1919, Belge No: PRO, FO 371/4157, Intelligence Summaria, Egypt, Tarih: 30 Nisan 1919, Belge No: PRO, FO 371/5067.

42 64 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 8/16 lanmıştır. Son bir farklılık ise numaralandırma sisteminde numaraların önüne bir de büyük harf E yerleştirilmiştir. Dosyada kullanılmış olan kağıt rengine bakıldığında ise koyu mavi, kahverengi ve beyaz olduğu görülmektedir. Dosya içerisinde bir de Şerif Paşa tarafından Paris Barış Konferansına sunulmuş olan müstakbel Kürt devletinin haritasına yer verilmiştir. Dosya içerisinde ele alınan konular ağırlıklı olarak Birinci Dünya Savaşı sonrasında oluşturulması planlanan haritalar eksenlidir. Özellikle Kürtlerin Ortadoğu coğrafyasında nerede konumlanacaklarına dönük tartışmalar, öngörüler ve öneriler ele alınmıştır. Ortadoğu coğrafyasında önemli milletlerden biri olan Araplarla İngilizlerin münasebetlerinin de irdelendiği dosya içerisinde Hicaz Kralı ile İngiliz hükümetinin münasebetleri tarihsel arka planı ile birlikte değerlendirilmiştir Aralık 1920 tarihinde gerçekleştirilen Bakanlıklar Arası Konferans ta Kuveyt şeyhlerinin sınır anlaşmazlıkları, Şerif Hüseyin, Faysal, İbn Suud arasındaki münasebetler konu edilmiştir 74. Yüzbaşı Woolley in 1919 yılı itibariyle Süleymaniye ve Kerkük te yaşayan Kürtlerle ilgili araştırmasına da yer verilen dosyada, onun bölgede 73 PRO, FO 371/5067, King Hussein and His Majesty s Goverment, Tarih: 14 Aralık 1920, Belge No: E-15615, s. 6; PRO, FO 371/5067, His Majesty s Goverment and the Hedjaz, Tarih: 20 Aralık 1920, Belge No: E-15889, s. 26; PRO, FO 371/5067, Relations between His Majesty s Goverment and the Hedjaz, Tarih: 25 Aralık 1920, Belge No: E , s PRO, FO 371/5067, Inter-Depertmental Conference on Middle Eastern Affairs, Tarih: 15 Aralık 1920, Belge No: E , s. 8; PRO, FO 371/5067, Boundary Dispute between Bin Sand and Sheikh of Koweit, Tarih: 23 Aralık 1920, Belge No: E-15855, s. 17; PRO, FO 371/5067, Discussion with Emir Feisal, Tarih: 23 Aralık 1920, Belge No: E , s. 45; PRO, FO 371/5067, Discussion of Mesopotamia with Feisal, Tarih: 29 Aralık 1920, Belge No: E-16258, s. 80.