Yargıtay. Hukuk Genel Kurulu. Esas : 2010/ Karar : 2010/591. Tarih : Özet: -YARGITAY ĠLAMI-

Transkript

1 Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Esas : 2010/ Karar : 2010/591 Tarih : Özet: -YARGITAY ĠLAMI- Taraflar arasındaki "YurtdıĢı borçlanma hakkının tespiti" davasından dolayı yapılan yargılama sonunda Ankara 2. ĠĢ Mahkemesince davanın kabulüne dair verilen gün ve 2008/390 E K. sayılı kararın incelenmesi davalı vekili tarafından istenilmesi üzerine, YARGITAY 21. Hukuk Dairesinin gün ve 2009/2046 E.-2010/1240 K. sayılı ilamı ile; (... Davacı, yurtdıģında (Almanya'da) geçen hizmetlerini 3201 sayılı Yasa'ya göre Sosyal Sigortalar Kurumu nezdinde borçlanma hakkının mevcut olduğu hususunun TESBĠTĠNĠ ĠSTEMĠġTĠR. Mahkemece, davanın kabulüne KARAR VERĠLMĠġTĠR. Dosyadaki bilgi ve belgelerden, davacının tarihleri arasında Almanya'da çalıģtığı, tarihinde yurda döndüğünü beyan ederek tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü'ne borçlanma talebinde bulunduğu, davacının yurtdıģına çıkmadan önce Türkiye'de tarihleri arasında T.C. Emekli Sandığı mensubu olarak çalıģtığı, tarihli talebine istinaden T.C. Emekli Sandığı tarafından Türk-Alman Sosyal Güvenlik SözleĢmesi uyarınca sandıklarına tabi 1 yıl 11 aylık hizmetiyle yurt dıģındaki 24 yıl 9 aylık çalıģması nazara alınarak tarihi itibariyle kısmi yaģlılık aylığı bağlandığı, davalı Kurumun, Türkiye'de en son T.C. Emekli Sandığı'na tabi olarak çalıģtığından bahisle davacının yurtdıģı borçlanma iģlemleri yapılmak üzere belgelerini tarihli yazıyla Emekli Sandığı Hizmet Borçlanması ve ĠĢlemleri Dairesi BaĢkanlığı'na GÖNDERDĠĞĠ ANLAġILMAKTADIR. Davacının borçlanma talebinde bulunduğu tarihinde yürürlükte bulunan 3201 sayılı Yasa'nın 4958 sayılı Yasa'nın 56 ncı maddesiyle değiģik 3 üncü maddesinin 2/a bendine göre, Türkiye'ye döndükten sonra yurtdıģında geçen hizmetlerini borçlanmak isteyenlerden, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar, Sosyal Sigortalar Kurumu'na yazılı olarak müracaat etmek suretiyle borçlanabilirler. Öte yandan, YARGITAY Hukuk Genel Kurulu'nun 1997/ , 1998/ sayılı kararlarında da belirtildiği üzere, yurda kesin dönüģ yapmaktan söz edebilmek için yurt dıģında çalıģan Türk VatandaĢlarının çalıģma hayatına yönelik tüm iliģkilerini gerek çalıģtığı iģyerleri ve gerekse ilgili olduğu tüm sosyal güvenlik kuruluģları yönünden SONA

2 ERDĠRMESĠDĠR. Somut olayda davacı, tarihinde yurda döndüğünü beyan etmiģ ve pasaportunda tarihinde Türkiye'ye giriģ yaptığı görülmekte olup, anılan tarihten sonra yurda kesin dönüģ yapmadığına karine teģkil eden iģsizlik yardımı vs. aldığına veya yurt dıģında çalıģtığına iliģkin yurtdıģı Ģahsi sicil dosyasında bir bilgi ve belge de bulunmamaktadır. Bu durumda, davacı, yurda kesin dönüģ yapmıģ olup, yurtdıģına çıkmadan önce Türkiye'de tarihleri arasında T.C. Emekli Sandığı mensubu olarak çalıģtığından, 3201 sayılı Yasa'nın 4958 sayılı Yasa'nın 56 ncı maddesiyle değiģik 3 üncü maddesinin 2/a bendi kapsamına girmemekte olup, T.C. Emekli Sandığı'na yurt dıģı borçlanması YAPMASI GEREKMEKTEDĠR. Kaldı ki, 5754 sayılı Yasa'nın 79 uncu maddesiyle 3201 sayılı Yasa'nın 3 üncü maddesi tarihinden itibaren değiģmiģ ve 3201 sayılı Yasa'nın 1 inci maddesinde belirtilenlerle yurt dıģında çalıģmakta iken veya yurda kesin dönüģ yaptıktan sonra ölenlerin Türk VatandaĢı olan hak sahipleri sigortalının Türkiye'de hiçbir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi çalıģması yoksa Sosyal Güvenlik Kurumu'na, Türkiye'de çalıģması varsa en son tabi olduğu sosyal güvenlik kuruluģuna müracaat etmek suretiyle bu yasayla getirilen haklardan yararlanacağı, sosyal güvenlik sözleģmeleri uygulanmak suretiyle kendilerine veya hak sahiplerine kısmi aylık bağlanmıģ olanların borçlanma iģlemlerinin aylık aldıkları sosyal güvenlik kuruluģunca yapılacağı HÜKMÜ ÖNGÖRÜLMÜġTÜR. Mahkemece, bu maddi ve hukuki olgular dikkate alınmadan ve özellikle Kurum iģleminin yerinde olduğu gözetilmeden yazılı Ģekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup BOZMA NEDENĠDĠR. O halde, davalı Kurumun bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve HÜKÜM BOZULMALIDIR...) gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle, yeniden yapılan yargılama sonunda, mahkemece önceki KARARDA DĠRENĠLMĠġTĠR. TEMYĠZ EDEN : Davalı SOSYAL GÜVENLĠK KURUMU BAġKANLIĞI vekili HUKUK GENEL KURULU KARARI Hukuk Genel Kurulunca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaģıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra GEREĞĠ GÖRÜġÜLDÜ: Dava; yurtdıģı borçlanma hakkının tespiti ĠSTEMĠNE ĠLĠġKĠNDĠR. Davacı vekili; müvekkilinin, Türkiye'de tarihleri arasında T.C. Emekli Sandığı mensubu olarak çalıģtığını, tarihinde yurtdıģında çalıģmaya baģlayan müvekkilinin tarihine kadar çalıģtıktan sonra bu tarihte emekli olup, Türkiye'ye döndüğünü, müvekkilinin Türkiye'ye döndükten sonra herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olarak çalıģması olmadığından, 3201 Sayılı Yasanın 3/2-a maddesi gereğince yurtdıģı hizmetlerini borçlanmak üzere SSK.'ya baģvuruda bulunmuģ ise de, talebinin kabul edilmeyerek baģvuru evrakının Emekli Sandığına gönderildiğini belirterek, müvekkilinin yurtdıģında geçen hizmetlerini 3201 Sayılı Yasaya göre SSK nezdinde borçlanma hakkının

3 mevcut olduğunun tespitiyle aksine kurum iģleminin iptaline ve borçlanma talebinin davalı SSK tarafından karģılanmasına karar VERĠLMESĠNĠ ĠSTEMĠġTĠR. Davalı Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı (Devredilen Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü) vekili; tarihinde yurtdıģı borçlanma talebinde bulunan davacının, yurtdıģından emekli olduğu ve Türkiye'de en son Emekli Sandığına tabi olarak çalıģtığının tespiti üzerine tarihinde davacının yurtdıģı borçlanma iģlemleri yapılmak üzere belgelerinin Emekli Sandığının ilgili daire baģkanlığına gönderildiğini, kurum iģleminin mevzuata uygun olduğu belirtilerek, davanın reddine karar VERĠLMESĠNĠ DĠLEMĠġTĠR. YEREL MAHKEMECE; "Davacının borçlanma talebinde bulunduğu tarih göz önüne alındığında, Türkiye'de herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi çalıģtığı veya çalıģması bulunduğunun belirlenemediği, o halde, davacının borçlanma talebinin yerinde olduğu" gerekçesiyle istemin kabulüne KARAR VERĠLMĠġTĠR. Davalı Kurum vekilinin temyizi üzerine Özel Daire; yukarıda metni yazılı gerekçeyle hükmün bozulmasına oyçokluğuyla karar vermiģ, YEREL MAHKEMECE, önceki KARARDA DĠRENĠLMĠġTĠR. Direnme hükmünü, davalı vekili TEMYĠZE GETĠRMĠġTĠR. Direnme yoluyla Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuģmazlık; davacının yurtdıģında çalıģtığı süreleri hangi sosyal güvenlik kurumuna borçlanması gerektiği NOKTASINDA TOPLANMAKTADIR. Konuyla ilgili genel bir açıklama yapılmasında YARAR VARDIR. Belirtmek gerekir ki, yurt dıģındaki vatandaģların sosyal güvenliklerinin sağlanması bakımından, ülkemizde "yurt dıģı hizmet borçlanması" OLANAĞI VARDIR. Yurt dıģındaki vatandaģların sosyal güvenliklerinin sağlanmasına yönelik ilk düzenleme, 1978 yılında çıkarılan 2147 sayılı "Yurt DıĢında ÇalıĢan Türk VatandaĢlarının Yurt DıĢında Geçen ÇalıĢma Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanunu"dur. Bu Kanuna göre, ikili veya çok taraflı sosyal güvenlik sözleģmesi yapılmıģ olup olmadığına bakılmaksızın, yabancı ülkelerde çalıģmıģ ve çalıģmakta olan Türk vatandaģlarına, yurt dıģında geçen hizmetlerinin tamamını borçlanma ĠMKANI TANINMIġTIR. Ancak uygulamada ortaya çıkan sorunlara yeteri kadar çözüm getirmediği için 2147 Sayılı Kanunun yerine, halen yürürlükte bulunan ve önceki kanundan yararlananların kazanılmıģ haklarını saklı tutan 3201 sayılı "Yurt DıĢında Bulunan Türk VatandaĢlarının Yurt DıĢında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun" çıkarılmıģtır Sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde yurtdıģı borçlanma hakkının kullanılması bakımından baģvurulacak KURULUġLAR GÖSTERĠLMĠġTĠR Sayılı Kanunun tarih ve 4958 Sayılı Kanunun 56 ncı maddesiyle değiģik "BaĢvurulacak kuruluģlar" baģlıklı 3 üncü maddesi;

4 "1)Halen yurt dıģında bulunanlar; a)yurt dıģına çıkmadan önce Türkiye'de herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi çalıģması olmayanlar Sosyal Sigortalar Kurumuna, b)yurt dıģına çıkmadan önce Türkiye'de son defa prim, kesenek ve karģılık ödenen sosyal güvenlik kuruluģuna, c)ev kadınları Bağ-Kur'a, Yazılı olarak müracaat etmek suretiyle borçlanabilirler. 2)Türkiye'ye döndükten sonra yurtdıģında geçen hizmetlerini borçlanmak isteyenler; a)herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar, Sosyal Sigortalar Kurumuna, b)müracaat tarihinde çalıģmakta olanlar tabi oldukları sosyal güvenlik kuruluģuna, c)baģvuru tarihinde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmamakla birlikte yurda dönüģ tarihinden sonraki çalıģmalarından dolayı son defa tabi oldukları sosyal güvenlik kuruluģuna, d)hizmetlerinden bir kısmı yurt dıģında iken borçlananlardan kalan hizmetlerini yurda dönüģ yaptıktan sonra borçlanmak isteyenler ilk borçlanmayı yapan sosyal güvenlik kuruluģuna, e)ev kadınları Bağ-Kur'a, Yazılı olarak müracaat etmek suretiyle borçlanabilirler. 3)Hak sahiplerinin borçlanması, yurt dıģında çalıģmakta iken veya yurda dönüģ yaptıktan sonra ölenlerin hak sahipleri ilgili sosyal güvenlik kuruluģuna müracaat etmek suretiyle bu Kanunla getirilen haklardan yararlanırlar." HÜKMÜNÜ ĠÇERMEKTEDĠR. Davacının yurtdıģı çalıģmalarını borçlanmak için baģvurduğu tarihinde yukarıda belirtilen 3201 sayılı Yasa'nın 4958 Sayılı Yasayla değiģik 3 üncü maddesi YÜRÜRLÜKTE BULUNMAKTADIR. Anılan madde, yurt dıģı borçlanması yapmak isteyenleri öncelikle üç gruba ayırmıģ ve bu üç grubu da kendi içerisinde alt GRUPLARA AYIRMIġTIR. Anılan maddenin 1. bendinde halen yurt dıģında bulunanların, 2. bendinde Türkiye'ye döndükten sonra yurtdıģında geçen hizmetlerini borçlanmak isteyenlerin ve 3. bendinde de hak sahiplerinin BORÇLANMASI DÜZENLENMĠġTĠR. Buna göre, halen yurt dıģında bulunanlar (1. bent); yurt dıģına çıkmadan önce Türkiye'de herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi çalıģması olmayanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK.)'na; yurt dıģına çıkmadan önce Türkiye'de son defa prim, kesenek ve karģılık ödenen sosyal güvenlik kuruluģuna; ev kadınları Bağ-Kur'a yazılı olarak baģvurmak suretiyle borçlanabilirler.

5 Türkiye'ye döndükten sonra yurt dıģında geçen hizmetlerini borçlanmak isteyenler (2. bent); herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar, Sosyal Sigortalar Kurumu'na; müracaat tarihinde çalıģmakta olanlar tabi oldukları Sosyal Güvenlik KuruluĢu'na, baģvuru tarihinde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmamakla birlikte yurda dönüģ tarihinden sonraki çalıģmalarından dolayı son defa tabi oldukları sosyal güvenlik kuruluģuna;hizmetlerinden bir kısmı yurt dıģında iken borçlananlardan kalan hizmetlerini yurda dönüģ yaptıktan sonra borçlanmak isteyenler; ilk borçlanmayı yapan sosyal güvenlik kuruluģuna, ev kadınları Bağ-Kur'a, yazılı olarak müracaat etmek suretiyle borçlanabilirler. Yurt dıģında iken sürelerinin bir kısmını çalıģarak geçirmiģ ev kadınları, ev kadını olarak geçen süreleri için Bağ-Kur'a, çalıģarak geçen süreleri için de yukarıda belirtilen düzenlemeye göre durumlarına uygun olan sosyal güvenlik kuruluģuna, kendilerine veya hak sahiplerine kısmi aylık bağlanmıģ olanlar ise aylık almakta oldukları sosyal güvenlik kuruluģuna MÜRACAAT EDECEKTĠR. Yurt dıģında çalıģmakta iken veya yurda kesin dönüģ yaptıktan sonra ölenlerin hak sahipleri (3. bent); ilgili sosyal güvenlik kuruluģuna müracaat etmek suretiyle Kanunla getirilen haklardan yararlanırlar. UyuĢmazlığın çözümünde, yukarıdaki madde hükmünde geçen "Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar" ibaresine kimlerin gireceğinin BELĠRTĠLMESĠ GEREKĠR. Öncelikle, somut uyuģmazlığın çözümü bakımından "tabi olmak" kavramının açıklanmasında yarar vardır: KiĢi, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna prim, kesenek veya karģılık ödemiģ ise o kuruluģa "tabi" sayılır. Bunun karģıt anlamından, kiģinin herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna prim, kesenek veya karģılık ödememiģ olması halinde, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayacağı sonucu ortaya çıkar. Öyleyse, bir kimse, yurt dıģına çıkmadan veya borçlanma isteminden önce hiçbir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi değilse, Sosyal Sigortalar KURUMUNA BAġVURMALIDIR. Borçlanacak kimse yurt dıģına çıkmadan veya yurda kesin dönüģ yaptıktan sonra Bağ-Kur'lu ya da Emekli Sandığı iģtirakçisi ise borçlanmak için bu kuruluģlardan BĠRĠSĠNE BAġVURMALIDIR. Yurda döndükten sonra Bağ-Kur sigortalısı olmuģsa Bağ-Kur'a borçlanabilir (m. 3/a). Diğer taraftan, ilgili kiģi, yurt dıģına çıkmadan önce SSK.'ya, ne kadar olursa olsun prim ödemiģse, dönüģte ancak SSK.'ya baģvurabilir. Bağ-Kur'a prim, Emekli Sandığına kesenek ödemiģ ise, borçlanma isteminin bu kuruluģlara ĠLETĠLMESĠ GEREKĠR. Dolayısıyla prim, kesenek ve karģılığın yurt dıģına çıkmadan önce ödenmesiyle kesin dönüģten sonra ödenmesi arasında bir fark yoktur (Aslanköylü, Resul:Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Ankara 2003, sahife:1269). "Tabi olmak" kavramının somut uyuģmazlığın çözümü bakımından yapılan değerlendirilmesi sonucunda; 3201 Sayılı Yasa'nın 3 üncü maddesi 2. bendinin (a) fıkrasında yer alan

6 "Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar" ibaresini; "Yurt dıģına çıkmadan önce de herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar" Ģeklinde ANLAMAK GEREKĠR. Yukarıdaki açıklamaların ıģığında somut olayın incelenmesinde; davacının tarihleri arasında Almanya'da çalıģtığı, tarihinde yurda döndüğünü beyan ederek tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü'ne borçlanma talebinde bulunduğu, davacının yurtdıģına çıkmadan önce Türkiye'de tarihleri arasında T.C. Emekli Sandığı mensubu olarak çalıģtığı, tarihli talebine istinaden T.C. Emekli Sandığı tarafından Türk-Alman Sosyal Güvenlik SözleĢmesi uyarınca sandıklarına tabi 1 yıl 11 aylık hizmetiyle yurt dıģındaki 24 yıl 9 aylık çalıģması nazara alınarak tarihi itibariyle kısmi yaģlılık aylığı BAĞLANDIĞI ANLAġILMAKTADIR. Diğer taraftan, davacı, tarihinde yurda döndüğünü BEYAN ETMĠġTĠR. Pasaportunda tarihinde Türkiye'ye giriģ yaptığı görülmekte olup, anılan tarihten sonra yurda kesin dönüģ yapmadığına karine teģkil eden iģsizlik yardımı vs. aldığına veya yurt dıģında çalıģtığına iliģkin yurtdıģı Ģahsi sicil dosyasında bir bilgi ve belge DE BULUNMAMAKTADIR. Davalı Kurumun, Türkiye'de en son T.C. Emekli Sandığı'na tabi olarak çalıģtığından bahisle davacının yurtdıģı borçlanma iģlemleri yapılmak üzere belgelerini, tarihli yazıyla Emekli Sandığı Hizmet Borçlanması ve ĠĢlemleri Dairesi BaĢkanlığı'na gönderdiği de, belirgindir. Ayrıca, davacının yurda kesin dönüģ tarihinden ( ) sonra Türkiye'de herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi çalıģmasına iliģkin dosyasında bir bilgi ve belge DE YOKTUR. Bu belirlemelere göre, davacının yurt dıģına çıkmadan önce Türkiye'de tarihleri arasında T.C. Emekli Sandığı mensubu olarak çalıģtığı sırada emekli keseneği ödemiģ olmakla, Emekli Sandığına "tabi olduğu" açıktır. Öyleyse, davacı yurt dıģına çıkmadan önce sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olması nedeniyle, borçlanma için yapılan baģvuru tarihi itibariyle 3201 Sayılı Kanunun 4958 Sayılı Kanunun 56 ncı maddesiyle değiģik 3 üncü maddesi 2. bendinin (a) fıkrası kapsamında değerlendirilemeyeceğinden, Emekli Sandığına yurt dıģı borçlanması YAPMASI GEREKĠR. Hukuk Genel Kurulu'ndaki görüģmelerde bu konu tartıģılmıģ, azınlıkta kalan görüģ sahipleri; "3201 Sayılı Yasa'nın 3 üncü maddesini bir bütün olarak yorumlayıp ve 2. bendinin (a) fıkrasında yer alan 'Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar' ibaresini; 'Türkiye'ye döndükten sonra herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar' Ģeklinde anlamak gerektiğini, yoksa çoğunluğun yorumladığı gibi 'yurt dıģına çıkmadan önce de herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayanlar' Ģeklinde anlamanın, söz konusu maddenin sistematiğine ve yasa koyucunun amacına uygun düģmediğini" belirterek, aynı

7 gerekçeye dayalı yerel mahkeme kararının yerinde olduğunu bildirmiģlerse de çoğunluk bu GÖRÜġE KATILMAMIġTIR. O halde, Hukuk Genel Kurulu'nca da, benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken önceki kararda direnilmesi usul ve YASAYA AYKIRIDIR. Bu nedenle direnme KARARI BOZULMALIDIR. SONUÇ: Davalı Kurum vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile, direnme kararının Özel Daire bozma kararında ve yukarıda gösterilen nedenlerden dolayı HUMK.nun 429 uncu maddesi gereğince BOZULMASINA, tarihinde OYÇOKLUĞUYLA KARAR VERĠLDĠ.