Öğrenci Hemşirelerde Boyun Eğici Davranışlar ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki

Transkript

1 Araştırma/Research Article Kor Hek. 2008; 7(1):53-58 Öğrenci Hemşirelerde Boyun Eğici Davranışlar ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki [The Relation Between Submissive Behaviours and Self Esteem State Among Nursing Students] ÖZET AMAÇ: Bu araştırmanın amacı hemşirelik öğrencilerinde boyun eğici davranış durumu ve benlik saygısı arasındaki ilişkileri değerlendirmektir. YÖNTEM: Tanımlayıcı nitelikte olan araştırma 322 Akdeniz Üniversitesi hemşirelik öğrencisi ile Şubat 2007 Mart 2007 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Veriler Boyun Eğici Davranışlar Ölçeği (BEDÖ), Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği (CBSÖ) olmak üzere iki bölümden oluşan veri toplama araçları ile toplanmış ve spearman korelasyon analiziyle değerlendirilmiştir. BULGULAR: Öğrencilerin BEDÖ ortalamaları 34.88±8,7 ve CBSÖ ortalamaları 74.78±16,2 olarak bulunmuştur. Bununla birlikte öğrencilerin %47 sinin BEDÖ puanı ortalamanın üstünde yani boyun eğici olduğu, %65 inin yüksek benlik saygısına sahip olduğu tespit edilmiştir. Yapılan korelasyon analizi ile boyun eğici davranışlar ve benlik saygısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır (r=- 0,42, p<0,01). Bulgular boyun eğici davranışlar ve benlik saygısı arasında negatif bir korelasyon olduğunu göstermektedir. SONUÇ: Hemşirelikte iletişim ve kişililer arası ilişkiler oldukça önemlidir. Hemşireler, sağlık bakım sisteminde iletişim açısından oldukça önemli bir role sahiptirler. Boyun eğiciliğin tersi olan atılganlık ve benlik saygısı, etkili bir iletişim için gereklidir Hemşireliğin oluşma süreci lisans eğitimi ile okulda başlamaktadır. Bu nedenle, hemşirelik eğitimi, çeşitli eğitim yöntemleri ile benlik saygısını geliştirici ve boyun eğici davranışları azaltıcı olmalıdır. SUMMARY BACKGROUND: The aim of this study is to determine relationship between submissive acts and self esteem among nursing students. METHODS: This descriptive research has been performed with 322 nursing students in Akdeniz University, between February 2007-March Research data has derived by the questionnaire from that composed of two-parts. In the first part The Submissive Act Scale (SAS) and in the second part The Coopersmith Esteem Inventory (CSEI) has been used. The data analyzed by spearman s correlation analysis. RESULTS: According to collected data; the students, who has participated to research \-8.7 SAS average and / CSEI average has been established. 47 % of the students have SAS points more than average and 65 % of the students have high self esteem level is confirmed. As a result correlation analysis, significant relationship has determined between submissive acts and self esteem (r=- 0.42, p<0.01). According to the findings; submissive acts were negatively correlated with self esteem. CONCLUSION: Communications and interpersonal relationships are very important for nursing. Nurses play a vital communication role in the healthcare system. Assertiveness and self esteem is necessary for effective nurse communication. Because of the process of becoming a nurse is started at nursing school, nursing education should be more promote to self esteem and decreased to submissive behaviours through educational methods. İlkay Arslan Özkan 1, Ayşe Özen 2 1 Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu, 2 Akdeniz Üniversitesi Hastanesi, Antalya, Türkiye. Anahtar Kelimeler: Boyun eğici davranışlar, benlik saygısı, hemşirelik öğrencisi. Key Words: Nursing students, submissive behaviours, self esteem. Sorumlu yazar/ Corresponding author: İlkay Arslan Özkan, Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu, Antalya, Türkiye. ilkayarslan@akdeniz.edu.tr GİRİŞ Kişiler arası ilişkiler açısından insan davranışları, pasif, atılgan, manuplatif ve saldırgan olmak üzere dört gruba ayrılabilir (1,2). Bu davranışlardan bazıları kişiler arası ilişkilerde engellere, problemlere neden oluşturabilirler. Pasif/boyun eğici davranış özellikleri kültürümüzde sıklıkla saygı kavramıyla karıştırılmaktadır. Boyun eğici davranış özelliğine sahip olan birey, kendisini daha az değerli ve önemsiz görmekte, farklı düşüncesini özgürce ifade edememekte ve hayır demekte zorlanmaktadır. Aynı şekilde bu bireyler liderlik davranışı gösteremez, kolayca girişimde bulunamaz, kendine güveni düşüktür, sorumluluk almaktan ve değişikliklerden kaçınırlar (3,4,5,6). Boyun eğici davranışların temelinde yatan önemli bir etken düşük benlik saygısıdır. Benlik kavramı 53

2 (self-concept), kişinin kendine ilişkin algıları, duygulan, tutumları olarak düşünülür (7). Benlik kavramının beğenilip beğenilmemesi benlik saygısını oluşturur. Benlik kavramı iyi, kötü ya da ortada olabilir (1). Ünal, üniversite öğrencilerinde düşük benlik saygısı ile atılganlık davranışı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Öğrencilerin benlik saygısı düştükçe atılganlık puanları da düşmektedir (8). Başka çalışmalarda da benzer olarak, öğrencilerin benlik saygısı ve atılganlık düzeyi arasında pozitif bir ilişki tespit edilmiştir (7,9,10). İnsan ilişkilerini şekillendiren davranış biçimleri, temeli iletişim üzerine kurulmuş bir meslek olan hemşirelikte ön plana çıkmaktadır. Hemşirelik, çağdaş, bilgili, araştıran, sorgulayan, plan yapan, karar veren ve uygulayan profesyonellerin sahip olduğu bir meslektir. Bu nedenle lisans mezunu bir hemşireden iyi bir bilgi donanımının yanı sıra liderlik, araştırmacılık, etkili iletişim kurabilme gibi becerilere sahip olması beklenir. Hemşirelik eğitiminin amacı, kendine değer veren, öz güvenleri yüksek, insan ilişkileri iyi, atılgan meslek üyeleri yetiştirmektir (11,12). Bununla birlikte boyun eğici olmayan atılgan hemşire, hasta ile iyi iletişim kurarak, bütüncül ve istendik düzeyde hemşirelik bakımını sağlayabilir, hasta ve ailesini bakıma katabilir, hasta savunuculuğu ve liderlik rollerini gerçekleştirebilir. Ayrıca ekip içi iletişimi güçlendirebilir, ekiple yaşanabilecek sorunları, çatışmaları etkin olarak ele alabilir ve çözümleyebilir. Bu nedenlerle hemşirelerin mümkün olduğu kadar boyun eğici davranışlara sahip olmaması gerekmektedir. Hemşireler üzerine yapılan bir çalışmada, hemşirelerin %26 sının pasif davranışlar sergilediği belirlenmiş, bunun yanında hemşirelerin %45 inin atılganlık eğitimine ihtiyaçları olduğunu belirtmiştir (13). Andrade, hemşirelerin önceki yıllarda, yaptıkları uygulamaları eğitime temellendirmedikleri için pasif olduklarını, fakat günümüzde bilimsel alt yapıya temellendirdikleri uygulamalarda daha az pasif davrandıklarını ifade etmektedir (14). Yapılan çalışmalar atılganlığın hemşirelik lisans eğitimi sırasında öğretilebilir olduğunu ve boyun eğiciliğinde geliştirebilir, düzeltilebilir olduğunu göstermektedir (15,16,17,18). İletişimin bu kadar önemli olduğu bir meslek olan hemşirelikte, atılganlığın geliştirilebilir, boyun eğici davranışların azaltılabilir ve atılgan öğretim yolu ile arttırılabilir olması nedeni ile öğrencilik sırasında bu davranışların saptanması ve giderilmesi oldukça önemlidir. Literatürde, hemşirelik öğrencilerinde boyun eğici davranışlar ile ilgili sadece bir araştırmaya (19) ulaşılmıştır. Bu araştırma, hemşirelik öğrencilerinde boyun eğici davranış durumu ile benlik saygısı arasındaki ile ilişkiyi değerlendirmeyi amaçlamıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın tipi tanımlayıcıdır. Akdeniz Üniversitesi Antalya ve Akseki Sağlık Yüksekokulları öğrencileri (n=400) araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Evren örneklem grubu olarak alınmış, örneklem seçimine gidilmemiştir. Veri toplama formları araştırmacılar tarafından, Şubat 2007 ve Mart 2007 tarihleri arasında farklı günlerde, derslere başlamadan önce, o gün sınıfta bulunan ve araştırmayı kabul eden öğrencilerle yüz yüze görüşülerek uygulanmıştır. Toplam 338 öğrenciye ulaşılmıştır. Örneklemden 16 öğrencinin veri toplama formlarını eksik doldurması sonucu veriler 322 öğrenci üzerinden değerlendirilmiştir. Veriler Boyun Eğici Davranışlar Ölçeği (BEDÖ) ve Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği (CBSÖ) kullanılarak toplanmıştır. Boyun Eğici Davranışlar Ölçeği-Submissive Acts Scale (SAS): Gilbert ve Allan tarafından 1984 yılında geliştirilen ölçek, depresyonla ilgili boyun eğici sosyal davranışları değerlendirir. Bireyin kendi kendine uygulayabileceği bu ölçekte her maddede sözü edilen davranışların kişiyi ne kadar iyi tanımladığı sorgulanmaktadır. Yanıtların, Hiç tanımlamıyor, Biraz tanımlıyor, Oldukça iyi tanımlıyor, İyi tanımlıyor ve Çok iyi tanımlıyor seçeneklerine göre verilmesi istenmektedir. Maddeler 1-5 arasında, 5 li Likert tipi puanlama esasına göre değerlendirilir. İç tutarlılığı cronbach alfa değeri 0,89 olarak bulunmuş, test tekrar test güvenirlik katsayısı 0,84 olarak bulunmuştur. Türkçe uyarlaması Şahin ve Şahin tarafından 1992 de yapılan ölçek; hem ergen, hem de yetişkinler üzerinde uygulanabilir. İç tutarlılığı; cronbach alfa değeri 0.74 olarak bulunmuştur. 16 maddeden oluşan ölçekten en düşük 16, en yüksek 80 puan alınabilir. Yüksek puanlar daha fazla boyun eğici davranışa işaret eder. Ölçeğin kesme noktası bulunmamaktadır (20). Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği (Coopersmith Self Esteem Inventory): Coopersmith tarafından geliştirilen 25 cümleden oluşan bu ölçek, kişinin çeşitli alanlarda kendisi hakkındaki tutumunu değerlendirmede kullanılan bir ölçme aracıdır. Bu ölçek için geçerli olan benlik saygısı kavramı; kişinin kendisi hakkında ve sürekliliği olan bir değerlendirme anlamında kullanılmıştır. Türkiye geçerlilik ve 54

3 güvenilirlik çalışmalarını Turan ve Tufan tarafından 1987 de, 30 kanserli hasta üzerinde gerçekleştirildiği belirtilmektedir. Test-yeniden test sonunda r =0,65 sonucunu önemli bulmuştur (21). CBSÖ nün istatistiksel analizinde her cümle için belirlenen bir puanlama kullanılmıştır. Ölçekte 25 madde olduğundan, her ölçekten elde edilen toplam puan değeri 0 ile 100 arasında değişebilmektedir. Bireyin ölçekten almış olduğu puana göre benlik saygısı düzeyi, arasında ise düşük, arasında ise orta ve puan arasında ise yüksek olarak belirlenir. Araştırma öncesi ilgili kurumlardan izin alınmıştır. Veri formları uygulanmadan önce, çalışmanın amacı öğrencilere anlatılarak gönüllü katılımları sağlanmıştır. Öğrencilerin isimleri araştırma sırasında istenmemiştir. Bu çalışmanın yapıldığı tarihler arasında sadece ulaşılabilen öğrenciler alınmıştır. Veri toplama formları öğrencilere ders saatinde uygulandığı için derse devam etmeyen öğrenciler araştırmaya dahil edilmemiştir. Araştırmanın verileri SPSS for Windows 13.0 istatistik paket programı kullanılarak spearman s korelasyon analizi ile değerlendirilmiştir. Verilerin analizinde önem düzeyi p<0,01 olarak kabul edilmiştir. Hemşirelik öğrencilerinde CBSÖ puanlarının dağılımı Şekil 2 de görülmektedir. Öğrencilerin %65 inin benlik saygısı puanları yüksek düzeyde olarak tespit edilmiştir Tablo 1. Hemşirelik öğrencilerinde BEDÖ puanlarının dağılımı Ort ± Sd En Düşük En Yüksek BEDÖ % 53% BEDÖ puanı ortalamanın altı BEDÖ puanı ortalamanın ütü Şekil 1. Hemşirelik öğrencilerinde BEDÖ puanlarının BULGULAR Bu çalışma, hemşirelik bölümü öğrencileri arasında boyun eğici davranış durumu ve benlik saygısı arasındaki ilişkiyi tespit etmek amacıyla, 322 öğrenci ile yürütülmüştür. Öğrencilerin en küçüğü 17, en büyüğü 32 yaşında olup yaş ortalamaları 20.88±1.95 dir. Öğrencilerin %28,6 sı 1. sınıfta, %20,2 si 2. sınıfta, %23,9 si 3. sınıfta, %27,3 ü 4. sınıfta eğitim görmektedir. Öğrencilerin annelerinin %55,3 nün, babalarının %38,5 inin ilkokul mezunu, %44,7 sinin en uzun yaşadığı yerin il olduğu, %50,3 ünün giderlerini kısmen karşılayabildiği, %84,5 inin çekirdek aile yapısına sahip olduğu, %52,7 sinin ailesinin demokratik tutum sergilediği tespit edilmiştir. BEDÖ ile yapılan değerlendirme Tablo 1 de yer almaktadır. Öğrencilerin boyun eğici davranış puanları en düşük 16, en yüksek 74 olarak bulunmuştur. BEDÖ puanları X = 34,9 ± 8,7 dir. BEDÖ puanlarının ortalamaya göre dağılımları Şekil 1 de verilmiştir. Buna göre öğrencilerin BEDÖ puanlarının %47 si ortalamanın üstündedir. Bu durum öğrencilerin yaklaşık yarısının boyun eğici davranışlara sahip olduğunu göstermektedir. Şekil 2. Hemşirelik öğrencilerinde CBSÖ puanlarının dağılımı Araştırmada hemşirelik öğrencilerinin boyun eğici davranış durumu ve benlik saygısı düzeyi arasındaki ilişkiyi değerlendirmek için yapılan spearman s korelasyon analizi sonucu, BEDÖ ve CBSÖ arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (r=-0,42, p<0,01). Boyun eğici davranışlar ile benlik saygısı arasında negatif yönlü bir ilişki mevcuttur. BEDÖ puanı yükseldikçe benlik saygısı düşmektedir. Benlik saygısı düşük olan öğrencilerin BEDÖ puanları (X =59,7), benlik saygısı orta (X =37,9) ve yüksek (X =32,8) olan öğrencilere göre oldukça yüksektir. 55

4 TARTIŞMA Bu çalışma hemşirelik öğrencilerinde boyun eğici davranış durumu ve benlik saygısı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin BEDÖ ortalamaları 34,88±8,7 dir. Ölçekten alınan puan arttıkça bireyin boyun eğici özelliği artmaktadır. Öğrencilerin %47 si, yaklaşık yarısının BEDÖ puanı ortalamanın üzerinde ve boyun eğici davranışlara sahiptir. Türkiye de hemşirelik öğrencilerinin boyun davranışlarını inceleyen bir çalışma tespit edilmiş ve sonuçlar benzer olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmaya göre öğrencilerin BEDÖ puanları; birinci sınıfta X =34,4, ikinci sınıfta X =31,6, üçüncü sınıfta X =32,5 puan ve dördüncü sınıfta X =29,3 puandır (19). Araştırmada öğrencilerin benlik saygıları puanları ortalamaları 74,78±16,2 olarak bulunmuştur. Bununla birlikte öğrencilerin benlik saygısı düzeylerinin %65 yüksek, %34 orta olarak bulunmuştur. Bu konuda yapılan çalışmalarda, öğrenci hemşirelerin benlik saygısı düzeylerinin orta düzeyde olduğu sonucuna ulaşmışlardır (7,9,23). İngiltere de yapılan bir çalışmada hemşirelik öğrencilerinin benlik saygısının orta düzede olduğu tespit edilmiştir (22). Araştırmada hemşirelik öğrencilerinin boyun eğici davranış durumu ve benlik saygısı düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (r=-0,42, p<0,01). Boyun eğici davranışlar ile benlik saygısı arasında negatif yönlü bir ilişki mevcuttur. BEDÖ puanı yükseldikçe benlik saygısı düşmektedir. Kariman, hemşirelik öğrencileri üzerinde benlik saygısı ve atılganlık düzeyini incelediği çalışmasında, boyun eğici davranış özelliğinin tersi olan atılganlık davranışıyla benlik saygısı arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişkinin bulunduğunu tespit etmiştir (7). Konuyla ilişkili yapılmış olan farklı çalışmalar da boyun eğici davranışın tersi olan atılganlık davranışı ile benlik saygısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin bulunduğunu ortaya koymuşlardır (9,10,24-27). Atılganlık puanı düştükçe, benlik saygısı da düşmektedir. Başka bir çalışmada, öğrenci hemşirelerin atılganlık düzeyleri ve benlik saygısı arasında ilişki olduğu, benlik saygısı düzeyleri düşük olan öğrencilerin derslerde söz almada zorluk yaşadıklarını, karşı cins ve kendi cinsleri ile arkadaşlık etmede güçlük çektiklerini, duygularını etkin bir şekilde ifade edemediklerini saptamıştır (9). Doğan ve ark, depresyon yaygılığı ile benlik düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunduğunu ortaya koymuştur (28). Boyun eğici davranışlara sahip bireylerin kendilerini yeterince ifade edemediklerini ve bir içe çekilme yaşadıkları, bunun sonucunda da depresyona yatkın oldukları bilinmektedir (5). Bazı araştırmalar, depresyon ile boyun eğici davranışları arasında ilişki tespit etmişlerdir (29,30,31). Düşük benlik saygısı, depresyon anksiyete ve çaresizlik duyguları ile birliktedir. Böyle bireylerin özgüvenleri düşüktür. Bireysel başarıları ve gelişimleri hakkında kötümser düşüncelere sahiptirler (32). Ünal, bir grup öğrenci üzerinde yaptığı çalışmasında, çekingen olan öğrencilerin benlik saygısının düşük olduğunu ortaya koymuş ve düşük benlik saygısıyla birlikte gelişebilen sosyal etkileşimlerde tehdit hissetme, sosyal ilişkilerde bozulma çekingenlikte daha belirginleştiğini belirtmiştir (8). Başka bir çalışmada, düşük benlik saygısı ile yalnızlık, insan ilişkilerinde tehdit hissetme, tartışmalar katılmadan kaçınma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğunu saptanmıştır (23). Hemşirelik öğrencilerinde boyun eğici davranış durumu ve benlik saygısı arasındaki ilişkiyi incelenen araştırmada, öğrencilerin boyun eğici davranış puanları en düşük 16, en yüksek 74 olarak bulunmuş ve grubun %47 sinin boyun eğici davranışlara sahip olduğu saptanmıştır. Araştırmada, öğrenci hemşirelerde benlik saygısı düştükçe boyun eğici davranış düzeyinin arttığı tespit edilmiştir. Profesyonel bir meslek olan hemşirelikte hastalarla, ekip üyeleri ve meslektaşlar arasında uygun iletişimin sağlanması, mesleğin ortaya konulması açısından oldukça önem taşımaktadır. Boyun eğici davranma ve benlik saygısının düşük olması bu bireylerin mesleki hayatlarında başarısız olabileceklerine ışık tutmaktadır. Öğrenci hemşirelerin düşük benlik saygısı ve boyun eğici durumlarının tespit edilmesi, lisans eğitim müfredatının boyun eğici davranışları azaltıcı ve benlik saygısını arttıracak şekilde düzenlenmesine olanak sağlayacaktır. Sonuç olarak sağlık ekibi içerisinde etkili iletişim kurabilen, kendine değer veren, öz güveni yüksek, daha başarılı, üretken ve atılgan meslek üyeleri yetiştirilmiş olacaktır. SONUÇ Boyun eğici davranışlar ve benlik saygısı kavramları insanın gelişimi ve kendini gerçekleştirmesi açısından bu derece önemli olmakla birlikte, literatürde hemşirelik ve öğrenci hemşireler arasında konu ile ilgili araştırmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Farklı olanaklarına sahip hemşirelik okullarında yürütülecek çalışmalarla, lisans eğitiminin benlik saygısı ve boyun eğici davranışlar üzerine etkileri incelenebilir ve bunların meslek 56

5 hayatına yansımaları değerlendirilebilir. Bununla birlikte hemşirelik eğitiminin lisansüstü düzeyinde de benzeri çalışmalar yürütülebilir. Ayrıca, lisans eğitim müfredatlarına eklenecek atılganlığı geliştirecek eğitim programlarının boyun eğici davranışlara olan etkisini inceleyen çalışmalar yapılması önerilebilir. KAYNAKLAR 1. Cüceloğlu D. İnsan ve Davranışı. 14.Basım. İstanbul. Remzi Kitabevi A.Ş, 2005, p Terakke G. Hasta Hemşire İlişkileri. Ankara. Aydoğdu Ofset, 1998, p Adler A. İnsan Doğasını Anlamak. 2. Basım. İzmir. İlya Matbaası, 2003, p Allan S, Gilbert P. Anger and anger expression in relation to perceptions of social rank entrapment and depressive symptoms. Personal Indiv Differ. 2002; 32: Özcan A. Hemşire-Hasta İlişkisi ve İletişim. 2. Basım. Ankara. Sistem Ofset Bas. Yay. San. Tic, 2006, p Mucuk S, Başer M. Atılganlık kadın ve hemşirelik. Hemşirelik Formu. Ocak-Nisan 2007; Kariman İ. Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin benlik saygıları ve atılganlık düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2005; 9 (1): Ünal G. Bir grup üniversiteli gençte çekingenlik aleksitimi ve benlik saygısının değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi. 2004; 7: Kutlu Y, Buzlu S, Sever AD, Batmaz M, Pektekin Ç. İstanbul Üniversitesi Florance Nigthingale Hemşirelik Yüksekokulu öğrencilerinin 4 yıllık eğitim süresi içindeki atılganlık düzeyi ve benlik saygılarının araştırılması. VI. Ulusal Hemşirelik Eğitim Sempozyumu. Kıbrıs 1997; p Pektekin Ç, Batmaz M. Özel bir hastanede çalışan sağlık personelinin benlik değeri ve assertive davranış yönünden araştırılması. Türk Hemşireler Dergisi. 1993; 8: Velioğlu P. Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. 1.Basım. İstanbul. Alaş Ofset Matbaası, 1999, p Yılmaz S, Ekinci M. Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinde benlik saygısı ve atılganlık düzeyleri arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu. 2001; 4(2): Akın M, Tuna A, Tuna H. Bakırköy Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinde hizmet içi eğitime katılan hemşirelik personelinin atılganlık düzeylerini araştırılması. I.Uluslararası & V. Ulusal Hemşirelik Eğitim Kongresi. Nevşehir 2001; p Andrade Ade C. Nursing is no longer a submissive profession. Rev Bras Enferm. 2007; 60(1): Begley CM, Glacken M. Irish nursing students' changing levels of assertiveness during their preregistration programme. Nurse Education Today. 2004; 24(7): Cobe MC, Timmins F. Teaching assertiveness to undergraduate nursing students. nurse education in practice. 2003; 3: Freeman LH, Adams PF. Comparative effectiveness of two training programmes on assertive behaviour. Nursing Standard. 1999; 13(38): LLin YR, Shiah IS, Chang YC, Lai TJ, Wang KY, Chou KR. Evaluation of an assertiveness training program on nursing and medical students assertiveness, self-esteem, and interpersonal communication satisfaction. Nurse Education Today. 2004; 24: Mete S, Çetinkaya E. Probleme dayalı öğrenim modeli nin hemşire öğrencilerin boyun eğici davranışlarına etkisi. Zonguldak Sağlık Yüksekokulu Dergisi. 2005; 1(3): Savaşır I, Şahin NH. Boyun Eğici Davranışlar Ölçeği. Bilişsel- Davranışçı Terapilerde Değerlendirme Sık Kullanılan Ölçekler. Ankara. Özyurt Matbaacılık 1997, p Turan N, Tufan B. Coopersmith benlik saygısı envarterinin geçerlilik-güvenilirlik çalışması. 23. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi. İstanbul 1987; p Burnard P, Hebden U, Edwards D. Self-esteem and student nurses: An account of a descriptive study. Nursing and Health Sciences. 2001; 3: Karahan TF, Sardoğan ME, Şar AH, Ersanlı E, Kaya SN, Kumcağız H. Üniversite öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri ile benlik saygısı düzeyleri arasındaki ilişkiler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2004; 18; Batmaz M, Buzlu S, Kutlu Y, Pektekin Ç. İstanbul Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları hemşirelik programı son sınıf öğrencilerinin girişkenlik düzeyi ve benlik saygısının araştırılması. Hemşirelik Bülteni.1999; XI: Çam O, Khorshid L, Özsoy SA. Öğrencilerin çalışma davranışı, sınav kaygısı ve benlik saygısının başarı düzeyine etkisinin incelenmesi. Ege Üniversitesi HYO Dergisi. 1998; 14(3): Öksüz Y. Duyguların açılması eğitiminin üniversite öğrencilerinin atılganlık düzeylerine etkisi. Gazi 57

6 Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi. 2004; 5(2): Yüksel G. Üniversite öğrencilerinin utangaçlık düzeylerini etkileyen faktörler. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2002; 22(3): Doğan O, Doğan S, Çorapçıoğlu A, Oğuzhanoğlu NK. Üniversite öğrencilerinde depresyon yaygınlığı ve bazı değişkenlerle ilişkisi. C. Ü. Tıp Fak. Dergisi. 1994; 16(2): Öngen DE. The relationships between selfcriticism, submissive behavior and depression among Turkish adolescents. Pers. Individ. Differ. 2006; 41(5): O Connor LE, Berry JW, Weiss J, Gilbert P. Guilt, fear, submission, and empathy in depression. Journal of Affective Disorders. 2002; 71: Korkmaz B. Psikolojik danışma ve rehberlik öğrencilerinin boyun eğici davranış ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim dalı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bilim Dalı. Yüksek lisans tezi. 2000; Ünal Keskin G, Orgun F. Öğrencilerin öz etkililikyeterlilik düzeyleri ile başa çıkma stratejilerinin incelenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 2006; 7: