UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA-KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ

Transkript

1 UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA-KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ Fuat Aksu 2015 Analysis of Decision Making and Crisis Management Processes During Turkish Foreign Policy Crises TÜBİTAK K172-Project

2 UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA-KRİZ SARMALINDA TÜRKİYE NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ Güvenlik Çalışmalarında Yeni Kavramlar ve Çatışmalar Uluslararası Sempozyumu FUAT AKSU Fuat Aksu 2015 Analysis of Decision Making and Crisis Management Processes During Turkish Foreign Policy Crises TÜBİTAK K172-Project Güvenlik Çalışmalarında Yeni Kavramlar ve Çatışmalar Uluslararası Sempozyumu, Gelişim Üniversitesi, İstanbul, 13 Mart This paper/presantation is supported by the Scientific and Technological Research Council of Turkey-TÜBİTAK 1001 Project (Project No.:112K172)

3 Uyuşmazlık, Çatışma, Kriz Kavramları Çatışma Kriz İlişkisi Tekrarlayan Çatışmalar/ Protracted Conflict kavramı; Tekrarlayan Çatışmalar İçinde Ortaya Çıkan Krizler Türkiye nin Dış Politika Krizlerinin Doğrudan Muhatabı Olan Aktörler Devletler Devlet Dışı Aktörler) Tek Taraflı Türkiye nin Dış Politika Krizlerinin Sonlanma Şekli Çözülen Krizler Uyuyan Uyutulan Krizler Devam Eden Krizler Kriz Çözülürken Uyuşmazlık-Çatışmayı da Çözmek Mümkün Olmuş mu? Örnekler Türkiye nin İzlediği Kriz Yönetim Stratejileri

4 Krizin askeri şiddet içeren eylemlerle tırmandırılması / ESCALATED LEVEL OF CRISIS WITH VIOLENT MILITARY ACTS [LIMITED] WAR Çatışmanın şiddet içer[meyen] askeri eylemlerle desteklenmesi / ESCALATED LEVEL OF CONFLICT WITH NON- VIOLENT MILITARY ACTS TRIGGER Kriz /crisis Uyuşmazlıkların, görüşlerin eylemlerle desteklenmesi / ESCALATED LEVEL OF DISPUTE WITH ACTUAL ACTIONS TRIGGER Çatışma /conflict Sözsel iddialar, görüş ayrılıkları / VERBAL CLAIMS / DISAGREEMENT TRIGGER Uyuşmazlık /dispute TRIGGER Normal / Barışcıl İlişkiler

5 KRİZ TANIMI İster algısal ister gerçeklik taşısın kriz olarak kabul edilen sözseleylemsel durum karar alıcı bakımından genellikle aşağıdaki özellikleri taşır: Buna göre; karar alıcının dış politika gündemini meşgul edebilecek herhangi bir konuda aniden veya belli bir zaman dilimi içerisinde gelişen, karar alıcının algısında ve/ya gerçekliğinde temel değer ve önceliklerinde bir değişiklik yapmaya zorlayan, karar alıcı bakımından risk, tehlike, tehdit olarak algılanan, karar alıcıyı mevcut kısıtlı seçenekler arasında bir tercih yapmak ve karar vermek zorunda bırakan, verilen karar dolayısıyla doğrudan muhatap aktör ve/ya aktörlerle bir askeri çarpışma-savaşa girme olasılığı içerebilen durumlar karar alıcı için kriz olarak kabul edilir.

6 TÜRKİYE NİN BİRİNCİ KUŞAK KARA DENİZ KOMŞULARI 1945 ÖNCESİ SONRASI YUNANİSTAN YUNANİSTAN YUNANİSTAN BULGARİSTAN BULGARİSTAN BULGARİSTAN ROMANYA ROMANYA ROMANYA SOVYETLER BİRLİĞİ SOVYETLER BİRLİĞİ UKRAYNA İRAN İRAN RUSYA FEDERASYONU IRAK (Mandater İngiltere) IRAK GÜRCİSTAN SURİYE (Mandater Fransa) SURİYE ERMENİSTAN İNGİLTERE KIBRIS (KKTC + KRY) İRAN İTALYA 1960 a Kadar Kıbrıs ta İngiltere IRAK SURİYE KIBRIS (KKTC + KRY) 1500km yarıçapındaki 2. kuşak ülkeler MAKEDONYA, ARNAVUTLUK, KARADAĞ, KOSOVA, SIRBİSTAN, BOSNA-HERSEK, HIRVATİSTAN, MACARİSTAN, SLOVENYA, SLOVAKYA, POLONYA, MOLDOVA, KAZAKİSTAN, TÜRKMENİSTAN, AZERBAYCAN, SUUDİ ARABİSTAN, KUVEYT, ÜRDÜN, İSRAİL, FİLİSTİN, LÜBNAN, MISIR, LİBYA, İTALYA Coğrafi Havzalar Karadeniz, Balkanlar, Orta Avrupa, Kafkaslar, Ortadoğu, Doğu Akdeniz, Kuzey Afrika

7 Pre-Cold War Cold-War Post-Cold War 1924 Mosul Land Crisis September Case The Case of SS Lotus- Bozkurt 1991 Turkey-Armenia Nakhchivan Crisis 1957 Turkey - Syria Confrontation 1992 TCG Muavenet Crisis 1929 Little Ararat Crisis 1958 Iraq Upheaval Crisis 1994 Aegean Sea casus belli Crisis 1935 Bulgaria-Turkey Crisis 1964 Johnson Letter Crisis 1996 Kardak / Imia Crisis 1936 Hatay / Sandjak Crisis Cyprus Crisis-I 1997 S-300 Missile Crisis 1942 MV Struma Crisis 1967 Cyprus Crisis-II 1998 Syria (Öcalan) Crisis 1945 Turkish Straits and Kars Ardahan Crisis Poppy Cultivation Regulation Crisis 1974 Cyprus Crisis-III NOTAM-FIR Crisis Aegean Sea Continental Shelf Crisis-I 2003 Sulaymaniyah Hood Crisis Eastern Mediterranean Maritime Jurisdiction Areas Crisis 2010 MV Mavi Marmara (Gazza Filotilla) Crisis Turkey-Syria Crisis 1981 Limnos Militarization Crisis 2014 ISIS Hostage Crisis 1987 Aegean Sea Continental Shelf Crisis-II 1989 Assimilation and Exodus of Bulgarian Turks (Minority of) Western Thrace Crisis Iraqi Refugee Crisis Tomb of Suleyman Shah??

8 TARAF ÜLKE ABD ABD ABD ABD BULGARİSTAN BULGARİSTAN 4 KRİZ 2 KRİZ 1964 JOHNSON MEKTUBU AFYON KRİZİ 1992 TCG MUAVENET KRİZİ 2003 SÜLEYMANİYE BASKINI 1935 BULGARİSTAN KRİZİ 1989 BULGARİSTAN GÖÇÜ ERMENİSTAN 1 KRİZ 1991 NAHÇİVAN KRİZİ FRANSA FRANSA 2 KRİZ 1926 BOZKURT LOTUS 1936 SANCAK KRİZİ IRAK RAK KRİZİ 2 KRİZ IRAK IRAKLI SIĞINMACILAR KRİZİ IRAK (İNGİLTERE) 1 KRİZ 1924 MUSUL KRİZİ İRAN 1 KRİZ 1929 KÜÇÜK AĞRI İSRAİL 1 KRİZ 2010 MAVİ MARMARA KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 1964 KIBRIS I KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 1967 KIBRIS II 4 KRİZ KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 1997 S300 FÜZE KRİZİ KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 2003 DOĞU AKDENİZ MEB SSCB 1 KRİZ 1945 SOVYET TALEPLERİ SURİYE 1957 SURİYE SURİYE 3 KRİZ 1998 SURİYE - ÖCALAN KRİZİ SURİYE 2011 SURİYE KRİZİ YUNANİSTAN EYLÜL OLAYLARI YUNANİSTAN 1974 KIBRIS III YUNANİSTAN NOTAM-FIR YUNANİSTAN KITA SAHANLIĞI YUNANİSTAN 9 KRİZ 1981 LİMNİ KRİZİ YUNANİSTAN 1987 KITA SAH. KRİZİ YUNANİSTAN BATI TRAKYA KRİZİ YUNANİSTAN EGE DENİZİ KRİZİ YUNANİSTAN 1996 KARDAK KRİZİ BELİRSİZ 1 KRİZ 1942 STRUMA KRİZİ ISİD ÖRGÜTÜ 1 KRİZ 2014 IŞİD REHİNE KRİZİ KRİZ ADI

9 TARAF ÜLKE KRİZ SAYISI KRİZİN SONUCU UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA DURUMU KRİZ ADI ABD 4 KRİZ çözülen BULGARİSTAN 2 KRİZ çözülen ÇÖZÜLDÜ ÇÖZÜLDÜ 1964 JOHNSON MEKTUBU AFYON KRİZİ uyuyan/uyutulan UYUTULDU 1992 TCG MUAVENET KRİZİ uyuyan/uyutulan UYUTULDU 2003 SÜLEYMANİYE BASKINI ÇÖZÜLDÜ ÇÖZÜLDÜ 1935 BULGARİSTAN KRİZİ 1989 BULGARİSTAN GÖÇÜ ERMENİSTAN 1 KRİZ çözülen ÇÖZÜLDÜ 1991 NAHÇİVAN KRİZİ FRANSA 2 KRİZ çözülen ÇÖZÜLDÜ ÇÖZÜLDÜ 1926 BOZKURT LOTUS 1936 SANCAK KRİZİ IRAK ÇÖZÜLDÜ RAK KRİZİ 2 KRİZ çözülen IRAKLI IRAK ÇÖZÜLDÜ SIĞINMACILAR KRİZİ IRAK (İNGİLTERE) 1 KRİZ çözülen ÇÖZÜLDÜ 1924 MUSUL KRİZİ İRAN 1 KRİZ çözülen ÇÖZÜLDÜ 1929 KÜÇÜK AĞRI İSRAİL 1 KRİZ devam eden DEVAM EDİYOR 2010 MAVİ MARMARA KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 4 KRİZ çözülen DEVAM EDİYOR 1964 KIBRIS I çözülen DEVAM EDİYOR 1967 KIBRIS II çözülen DEVAM EDİYOR 1997 S300 FÜZE KRİZİ devam eden DEVAM EDİYOR 2003 DOĞU AKDENİZ MEB SSCB 1 KRİZ çözülen ÇÖZÜLDÜ 1945 SOVYET TALEPLERİ SURİYE YUNANİSTAN 3 KRİZ 9 KRİZ çözülen ÇÖZÜLDÜ 1957 SURİYE çözülen ÇÖZÜLDÜ 1998 SURİYE - ÖCALAN KRİZİ devam eden DEVAM EDİYOR 2011 SURİYE KRİZİ çözülen DEVAM EDİYOR EYLÜL OLAYLARI çözülen DEVAM EDİYOR 1974 KIBRIS III çözülen DEVAM EDİYOR NOTAM-FIR çözülen DEVAM EDİYOR KITA SAHANLIĞI uyuyan/uyutulan DEVAM EDİYOR 1981 LİMNİ KRİZİ çözülen DEVAM EDİYOR 1987 KITA SAH. KRİZİ çözülen DEVAM EDİYOR BATI TRAKYA KRİZİ çözülen DEVAM EDİYOR EGE DENİZİ KRİZİ çözülen DEVAM EDİYOR 1996 KARDAK KRİZİ BELİRSİZ 1 KRİZ çözülen ÇÖZÜLDÜ 1942 STRUMA KRİZİ IŞİD 1 KRİZ çözülen DEVAM EDİYOR 2014 IŞİD REHİNE KRİZİ

10 UYUŞMAZLIK-ÇATIŞMA İLİŞKİSİ DEVAM EDEN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ TARAF AKTÖR SURİYE İSRAİL KIBRIS RUM YÖNETİMİ YUNANİSTAN SİVİLLERE YÖNELİK BASKILAR VE İNSAN HAKLARI İHLALLERİ RF4 UÇAĞININ DÜŞMESİ SÜLEYMAN ŞAH TÜRBESİ NİN STATÜSÜ-YER DEĞİŞTİRMESİ SINIR GÜVENLİĞİ MAVİ MARMARA BASKINI GAZZE ABLUKASI KIBRIS IN STATÜSÜ SİLAHLANMA MEB AZINLIKLAR KIBRIS EGE DENİZİ NE İLİŞKİN UYUŞMAZLIKLAR ABD IŞİD TCG MUAVENET SALDIRISI SÜLEYMANİYE ÇUVAL BASKINI SÜLEYMAN ŞAH TÜRBESİ DİĞER???

11 KRİZ SAYISI ( ) TÜRKİYE'NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ VE MUHATAPLARI AKTÖRLER YUNANİSTAN 9 KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 4 ABD 4 SURİYE 3 BULGARİSTAN 2 FRANSA 2 IRAK 2 ERMENİSTAN 1 IRAK (İNGİLTERE) 1 İRAN 1 SSCB 1 BELİRSİZ 1 ISİD ÖRGÜTÜ 1

12 KRİZ SAYISI SONUÇLARINA GÖRE TÜRKİYE'NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ ( ) Kriz Sayısı Toplam Kriz Sayısı 34 Çözülen 27 Uyuyan/Uyutulan 3 Devam Eden 3

13 DEVAM EDEN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ TARAF ÜLKE 2011 SURİYE KRİZİ SURİYE 2010 MAVİ MARMARA İSRAİL 2003 DOĞU AKDENİZ MEB KIBRIS RUM YÖNETİMİ

14 UYUYAN - UYUTULAN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ TARAF ÜLKE 1981 LİMNİ ADASININ SİLAHLANDIRILMASI KRİZİ YUNANİSTAN 1992 TCG MUAVENET ZIRHLISININ VURULMASI ABD 2003 SÜLEYMANİYE BASKINI/ ÇUVAL KRİZİ ABD

15 GÜNCEL DIŞ POLİTİKA KRİZİ [Mİ?] 2015 SÜLEYMAN ŞAH / ŞAH FIRAT OPERASYONU KRİZİ TARAF ÜLKE SURİYE

16 TÜRKİYE NİN DIŞ POLİTİKA KRİZLERİNDE MUHATAP AKTÖRÜN NİTELİĞİ KRİZİN DİĞER AKTÖRÜ SAYI DEVLET 31 DEVLET DIŞI 1 TEK TARAFLI 1

17 * Krizi tetikleyen söz, eylem, davranışın Türkiye tarafından gerçekleştirilmesi hali. Tasarlanmış krizlerin ortak özelliği savunmaya dönük kriz yönetim stratejileri kullanılıyor. TÜRKİYE NİN SEBEP OLDUĞU KRİZLER 1929 KÜÇÜK AĞRI KRİZİ SINIR DEĞİŞİKLİĞİ (TASARLANMIŞ) 1935 BULGARİSTAN TÜRKİYE KRİZİ ALGISAL GÜVENLİK EYLÜL KRİZİ ÖNGÖRÜLEMEYEN SİYASİ KAZA KITA SAHANLIĞI KRİZİ MEŞRU HAKLARIN VARLIĞI (TASARLANMIŞ) NOTAM KRİZİ ALGISAL GÜVENLİK 1998 SURİYE/ÖCALAN KRİZİ MEŞRU SAVUNMA (TASARLANMIŞ)

18 Bazı Sorular Mavi Marmara Krizi 2011 Suriye Türkiye Krizi Yeni tip dış politika krizler İnsani krizler Devlet-dışı aktör lerle krizler Önlenebilir miydi? Kriz tasarlanmış bir kriz miydi? Krizi kim(ler) fırsata çevirdi?

19 According to Brecher, the following characteristics are observed in the [Foreign Policy] crises emerged within protracted [long term] conflicts: high possibility of, violence in trigger high value threat violence in crisis management crises emerged outside protracted [long term] conflicts: low possibility of, violence in trigger high value threat violence in crisis management Michael Brecher, International Political Earthquakes, Ann Arbor: The

20 Turkish Greek Foreign Policy Crises in Protracted Conflict ( ) INTERNATIONAL CONFLICTS PROTRACTED CONFLICTS TURKEY- GREECE (1923-) September Crisis Aegean Crisis I NOTAM FIR Crisis 1981 Limnos Crisis Western Thrace Crisis Aegean Crisis III Maritime Jurisdiction Crisis in Eastern Mediterranean Sea 1964 Cyprus Crisis I 1967 Cyprus Crisis II 1987 Aegean Crisis II 1996 Kardak Imia Crisis 1997 S-300 Missiles Crisis 1998 Syria - Ocalan Krizi 1974 Cyprus Crisis III Crises in Protracted Conflict (Non-Military Violent) Crises in Protracted Conflict (Threat to Use of Force) Crisis in Protracted Conflict (Limited War) Source: Created by autors using table in Brecher, International Political Earthquakes, p. 38.

21

22 Crisis Name Discourse and/or Actions Triggered the Crisis The Nature of Events Triggered the Crisis The Category of Events Triggered the Crisis September Crisis Non-military violent and attacks against the Greek minorities Violation of treaty Political- Humanitarian Cyprus Crisis I Military-paramilitary violent and attacks against the Turkish Cypriots Violation of status Political- Humanitarian- Legal 1967 Cyprus Crisis II Military-paramilitary violent and attacks against the Turkish Cypriots Violation of status Political- Humanitarian- Legal 1974 Cyprus Crisis III Coup d Etat / Enosis Violation of status Political- Legal - Military- Humanitarian NOTAM-FIR Crisis Military security measures Security dilemma Military- Political- Legal Aegean Sea (Continental Shelf) Crisis-I License declaration and seismic research Creation of de facto situation Political-Legal-Economics 1981 (Militarization of) Limnos Crisis Militarization of Islands Violation of status Military- Political- Legal 1984 (Minority of) Western Thrace Crisis Non-military violent and attacks against the Turkish minority in Western Thrace Violation of Status and Treaty Humanitarian- Political- Legal 1987 Aegean Sea (Continental Shelf) Crisis-II Declaration of invalidity of agreement and statements of oil exploration activities Agreement -Violation of status Legal- Political Aegean Sea casus belli Crisis Declaration of Greek Parliament Declaration of will Political 1996 Kardak/Imia Islets Crisis Landing troops on Kardak Islets and warning to fire in case of draw near to islets Use of military force Military- Political 1997 S-300 Missile Crisis* The signing of the missile purchase agreement with Russia Violation of status / fait accompli Military- Political 1998 Syria Ocalan Crisis** Turkey s demand from Syria to fulfill according to upon its request Political pressure Political- Military 2003 Maritime Jurisdiction Crisis in Eastern Mediterranean Sea*** Greek Cypriot Administration s bilateral EEZ agreements with neighbors and license declaration Unilateral fait accompli Political- Legal

23 CRISES 1955, September 6-7 Crisis February 11, 1959 (Treaty of Zurich), 19 February 1959 (London Convention) August 16, 1960 (The Establishment of The Republic of Cyprus) Cyprus Crisis I (December 21, 1963 to 10 August 1964) 1967 Cyprus Crisis II (November 15, December 1, 1967) 1974 Cyprus Crisis III (July 15, 1974 to 16 August 1974) NOTAM Crisis / August 6th, 1974 proclamation of NOTAMs No. 714 ; Removal of Turkish NOTAM numbered 714 / Removal of Greek NOTAM numbered Aegean (Continental Shelf) Crisis I / Dated November 1, 1973 and numbered the Official Gazette / TPAO Continental Shelf License; November 11, 1976 Bern Declaration 1981 (Militarization of) Limnos Crisis / October 20, 1980 Greece's return to NATO with Rogers Plan 1984 (Minority of ) Western Thrace Crisis 1987 Aegean (Continental Shelf) Crisis II Aegean Sea casus belli Crisis / UNCLOS III- Statements of Parliaments 1996 Kardak / Imia Islets Crisis 1997 S-300 Missile Crisis* 1998 Syria Ocalan Crisis** Maritime Jurisdiction Crisis in Eastern Mediterranean Sea *** * In Cyprus crises (1964, 1967, 1974) Greece has a guarantor state status S-300 Missile Crisis has experienced between Turkey and Cyprus (Greek Cypriot Administration) but signed Joint Defense Doctrine and the Greece s guarantor state status has become Greece to indirect parties in crisis. ** The target country in Syria- Ocalan crisis (1998) is Syria, however Turkey has led to Greece indirect target due to the Greece's protection and support of Ocalan. Turkey stated that she may use the legal rights of self-defense. *** In the crisis of maritime jurisdictions over Eastern Mediterranean, Turkey has witnessed the emerging crisis period, which is about over maritime borders in both of Greece and the Greek Cypriot Administration.

24 Teşekkürler