İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 12(3) Yaz/Summer Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar Aynur GEÇER a Kocaeli Üniversitesi Ruhan ÖZEL Kocaeli Üniversitesi Öz Bu araştırma, öğretim yılında uygulanmaya başlanan İlköğretim Fen ve Teknoloji dersi öğretim programının öğrenme-öğretme süreci boyutunda, öğretmenlerin yaşadıkları sorunlar, öğrenme-öğretme süreçlerinin etkililiği ve işlevselliğine yönelik görüşleri ile kullandıkları öğretim ve değerlendirme süreçlerindeki yöntem ve teknikleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada nitel araştırma deseni kullanılmıştır. Araştırma verileri Kocaeli ilinde, çeşitli ilköğretim okullarında görev yapan, Fen ve Teknoloji dersi öğretmenleriyle yapılan görüşmelerle(yarı yapılandırılmış) toplanmıştır. Veriler, temalar ve kodlar şeklinde sınıflandırılarak sunulmuştur. Öğretmenlerin %75 i kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştirdiğini ifade etmiştir. Fen ve Teknoloji dersi öğretmenleri kalabalık sınıflar, laboratuvar ortamı, malzeme yetersizliği gibi bir takım sorunlar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Fen ve Teknoloji dersiyle ilgili alternatif değerlendirme yöntemleri hakkında öğretmen görüşleri incelendiğinde en önemli sorunun zaman sıkıntısı(%25) olduğu öğretmenlerce ifade edilmektedir. Ayrıca Fen ve Teknoloji dersini gerçekleştirirken daha çok yazı tahtası ve kitaptan yararlandıklarını belirtmişlerdir. Anahtar Kelimeler Fen ve Teknoloji Dersi, Öğretim Programı, Öğrenme Öğretme Süreci. a Dr. Aynur GEÇER Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri bölümünde yardımcı doçenttir. Çalışma alanları arasında öğretmen-öğrenci iletişimi, öğrenme stilleri, web tabanlı eğitim, öğrenme kuramları, yapılandırmacılık, uzaktan eğitim, bireyselleştirilmiş öğretim yer almaktadır. İletişim: Kocaeli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Bölümü, Umuttepe Kampüsü, Kocaeli. Elektronik posta: akolburan@ kocaeli.edu.tr Tel: Çağımızda bilginin hızla artarak aşırı derecede uzmanlaşmanın olması bireylerin bu bilgileri amaçlarına uygun ve gerektiği zaman almalarını gündeme getirmiştir. Modern eğitim anlayışı bilgiyi öğrencilere doğrudan aktarmaktan ziyade onları öğrenmeyi öğrenme etkinliklerine doğru yöneltmiştir. Eğitim ortamları açısından bakıldığında bu anlayışın yapılandırmacı yaklaşımın içinde yer aldığı görülür. Yapılandırmacı yaklaşım, öğrenci merkezli olup öğrencinin öğrenme-öğretme sürecinde aktif olmasını gerektirmektedir. Öğrenciler kendi araştırmalarıyla edindikleri bilgileri sınıfta arkadaşlarıyla tartışarak, sorgulayarak öğrenmektedirler. Yapılandırmacı öğrenme, öğrencilerde var olan bilgiyle yeni bilgiler arasında bağ kurma ve bütünleştirme sürecidir. Ancak bu süreç, sadece bilgilerin üst üste yığılması olarak algılanmamalıdır. Birey bilgiyi gerçekten yapılandırmışsa kendi yorumunu yapacak ve bilgiyi temelden kuracaktır (Şaşan, 2002). Bu anlayışa göre öğretmenin görevi ise öğrenciye yol göstermek ve onlara rehberlik etmektir (Martin, 2000). Günümüzde eğitim ortamlarında benimsenen bu yaklaşımın kullanıldığı alanlardan biri de Fen ve Teknolojidir yılında ilköğretimde yenilenen Fen ve Teknoloji programlarında, öğrencinin aktif ve merkezde olduğu bir yaklaşımla öğretim stratejilerinin belirlenmesi ve öğrenme ortamlarının düzenlenmesi gerektiği önerilmektedir (Milli Eğitim Bakanlığı, [MEB], 2005). Yeni Fen ve Teknoloji öğretim programının uygulanmasında öğretmenlerden ders anlatıp bilgiyi doğrudan sunmak yerine çeşitli etkinlikler planlayan, dersin kavranmasına uygun ortam hazırlayan, öğrencile-

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ rin düşünmesini sağlayan ve öğrencilere yol gösterici kişiler olmaları beklenmektedir (MEB, 2000). Öğretmenden fen ve teknoloji dersinde içeriğe özgü etkinlikleri düzenlemek ve öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilere koçluk, rehberlik yapmaları beklenmektedir (Pilot, 2000). Konuyla ilgili yapılan araştırmaları inceleyecek olursak, Gallagher (2000) yaptığı araştırmada fen öğretmenlerinin sınıflarında uygulama çalışmaları yapamadıklarını, kitaplardaki bilgileri geleneksel yöntemlerle öğrencilerine aktardıklarını belirtmiştir. Fen ve Teknoloji öğretmenlerinin kullandıkları öğretim yöntem ve tekniklerine ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi (Aydede, Çağlayan, Matyar ve Gülnaz, 2006) adlı çalışmada, öğretmenlerin büyük bir çoğunluğunun anlatım yöntemini kullanmasının yanında, bu yöntemi soru-cevap, beyin fırtınası, tartışma, laboratuvar ve problem çözme gibi birtakım öğrenci merkezli yöntem veya tekniklerle destekledikleri görülmektedir. Sınıf öğretmenlerinin Fen ve Teknoloji dersi ödev sürecine ilişkin görüşlerinin değerlendirildiği çalışma (Ersoy ve Anagün, 2009), öğretmenlerin daha çok öğrenilenleri pekiştirme amaçlı ödev verdiklerini, öğrencilerin yaratıcılıklarını sergileyebilecekleri ödevlere yeterince yer vermediklerini ortaya koymuştur. Ayrıca öğretmenlerin ödev konusunda internet, öğrenci ve veli kaynaklı sorunlar yaşadıklarını da belirlemiştir. Tüysüz ve Aydın ın (2009) ilköğretim Fen ve Teknoloji dersi öğretmenlerinin görüşlerinin alındığı çalışmada öğretmenlerin çoğunluğu programın öğrenci seviyesinde olduğunu öğrenci gelişim düzeyini dikkate aldığını, programın öğrenci merkezli hazırlandığını, öğrencilerin bilgileri keşfetmesine imkan sağladığı ve grup çalışması için uygun olduğunu belirtmişlerdir. Fakat öğretmenler programın kalabalık sınıflarda uygulanmasının oldukça zor olduğunu ifade etmişlerdir. Birleştirilmiş sınıflarda uygulanan Fen ve Teknoloji dersine yönelik öğrencilerin ve öğretmenlerin görüşlerinin alındığı bir başka çalışmada (Uygur ve Yelken, 2010), Fen ve Teknoloji dersi programını öğretmen ve öğrencilerin genelde olumlu buldukları görülmüştür. Fakat aynı çalışmada yeni programla beraber öğretmenlerin bazı ciddi sorunlarla karşı karşıya kaldıkları sonucuna varılmıştır. Sorunların başında yeni programın deney ve laboratuvar ağırlıklı ders düzenlemeyi öngörmesine rağmen köylerdeki birleştirilmiş sınıflarda bunu sağlayacak donanımın ve alt yapının bulunmamasının yattığı tespit edilmiştir. Fen ve Teknoloji dersi öğ retmenlerinin yeni hazırlanan Fen ve Teknoloji dersi öğ retim programı hakkındaki görüşlerini almak ve programın güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek üzere yapılan çalışmada (Aydın ve Çakıroğlu, 2010), yeni programla birlikte öğ rencilerin derse katılımlarının arttığı, öğ retmen rolünün yöneticiden rehbere kaydığı ve günlük yaşamın programla bütünleştiği görüşünde olduğunu göstermiştir. Ancak öğ retmenler yeni programı uygulamada hizmet içi eğ itimin yetersizliğ i ve sınıfların kalabalık olması gibi konulardan yakınmaktadırlar. Daha öncede belirtildiği üzere öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersini uygulama sırasında sorunlarının ortaya konması programın etkili bir şekilde amacına ulaşması ve geliştirilmesi için gereklidir. Kısacası araştırmalara genel olarak bakıldığında öğretmenlerin çağdaş yöntemler ve bunların uygulamada kullanımı hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları ile mevcut alt yapının yetersizliği (araçgereç eksikliği, sınıfların kalabalık olması) gibi durumların uygulamada sorun olarak göze çarptığı görülmektedir (Acat ve Demir, 2007; Arslan, Avcı ve İyibil, 2008; Gelbal ve Kelecioğlu, 2007; Gözütok, Akgün ve Karacaoğlu, 2005; Korkmaz, 2006; Temiz, 2005; Yaşar, Gültekin, Türkkan, Yıldız ve Girmen, 2005). Bir öğretim programı her ne kadar işlevsel nitelikte hazırlansa da uygulayıcıların ve uygulamanın eksiklikleri, programın bu özelliğini kaybetmesine neden olur (Büyükkaragöz, 1997; Demirel, 2005). Bu nedenle Fen ve Teknoloji dersi ile ilgili öğretmen görüşlerinin belirli aralıklarla alınması programların etkili bir şekilde hazırlanması, uygulanması ve geliştirilmesine yardım eder. İşte bu araştırmada Fen ve Teknoloji programını uygulayan öğretmenlerin uygulamada (öğrenme-öğretme süreçlerinde) karşılaştıkları güçlüklerin neler olduğu onlardan alınan görüşlerle belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın Amacı Bu araştırma, öğretim yılında uygulanmaya başlanan İlköğretim Fen ve Teknoloji dersi öğretim programının öğrenme-öğretme süreci boyutunda öğretmenlerin yaşadıkları sorunlar, öğrenme-öğretme süreçlerinin etkililiği ve işlevselliğine yönelik görüşleri ile kullandıkları öğretim ve değerlendirme yöntem ve tekniklerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Öğretmenlerin bu sürece yönelik görüşlerini ortaya koymak için aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. Fen ve Teknoloji öğretmenlerinin öğretim programındaki kazanımları derslerinde etkili bir şekilde gerçekleştirebilmesine ilişkin görüşleri nelerdir? 2

3 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar Fen ve Teknoloji dersinde etkinlikleri gerçekleştirmede karşılaşılan sorunlara yönelik öğretmen görüşleri nelerdir? Fen ve Teknoloji dersinde laboratuvar uygulamalarının etkili bir şekilde yapılabilmesine ilişkin öğretmen görüşleri nelerdir? Fen ve Teknoloji dersindeki deneyler için laboratuvarların yeterliliği hakkındaki öğretmen görüşleri nelerdir? Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikler için sürenin yeterliliği hakkındaki öğretmen görüşleri nelerdir? Fen ve Teknoloji dersi için geleneksel sınıf ortamlarının yeterliliği hakkındaki öğretmen görüşleri nelerdir? Fen ve Teknoloji dersi ile ilgili öğrencilerin ders dışı etkinlikleri hakkında öğretmen görüşleri nelerdir? Fen ve Teknoloji dersinde kullanılan alternatif değerlendirme yöntemleri hakkında öğretmen görüşleri nelerdir? Fen ve Teknoloji dersi etkinlikleri gerçekleştirilirken sınıf yönetimi konusunda karşılaşılan sorunlara ilişkin öğretmen görüşleri nelerdir? Öğretmenler derslerinde hangi öğretim materyallerini, ne sıklıkta kullanmaktadırlar? Öğretmenler derslerinde hangi yöntem ve tekniklerden ne sıklıkta yararlanmaktadırlar? Öğretmenler derslerinde hangi değerlendirme tekniklerini ne sıklıkta kullanmaktadırlar? Araştırmanın Modeli Yöntem Araştırmada nitel araştırma modelinde yer alan durum çalışmasından yararlanılmıştır. Durum çalışması, güncel bir olguyu kendi gerçek yaşam çerçevesi içinde çalışan ve durumları çok yönlü, sistemli ve derinlemesine inceleyen görgül bir araştırma yöntemidir. Durum çalışmasının aşamaları şunlardır: durumun sınırlandırılması, araştırma olgusunun belirlenmesi, veri setinin araştırılması, bulguların oluşturulması, yorumların yapılması ve sonuçların yazılması (Bassey, 1999; Denzin ve Lincoln, 1996). Durum çalışması, (Schulman, 1986, s ten akt., Campoy, 2005) tarafından özellikle eğitim araştırmalarında, öğrenme-öğretme süreçlerinin değerlendirilmesinde kullanılması önerilen ve Stake (1995) tarafından tek bir durumun derinlemesine incelenmesi biçiminde tanımlanan bir araştırma desenidir. Araştırma, Fen ve Teknoloji dersinin uygulanması sırasında ortaya çıkan sorunları belirlemek üzere gerçekleştirilmiştir. Bu konudaki öğretmen görüşlerine odaklanması nedeniyle bir durum çalışması olarak nitelendirilebilir. Nitel araştırmalarda elde edilen sonuçların geçerlilik ve güvenirliğini sağlamak için veriler mümkün olduğunca detaylı ve doğrudan alıntılara yer verilerek tanıtılmaktadır. Bu düşünceden hareketle mevcut araştırmada da verilerin doğrudan alıntılarla verilmesine özen gösterilmiştir. Araştırmanın Evren ve Örneklemi Araştırmanın evrenini, eğitim-öğretim yılında Kocaeli nde Milli Eğitim Bakanlığına bağlı tüm devlet ilköğretim okullarındaki öğretmenler oluşturmaktadır. Kocaeli ndeki ilköğretim okullarında görevli fen ve teknoloji dersi öğretmenleri genellikle bir veya iki kişidir. Okullarda fen ve teknoloji laboratuvarları bulunmaktadır. Bu araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme kullanılmıştır. Amaçlı örnekleme, zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların derinlemesine çalışılmasına olanak vermektedir (Patton, 1997). Ölçüt örnekleme yöntemindeki temel anlayış ise, önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır. Sözü edilen ölçüt ya da ölçütler araştırmacı tarafından oluşturulabilir ya da daha önceden hazırlanmış bir ölçüt listesi kullanılabilir. Buradaki ölçüt araştırmaya katılan öğretmenlerin ilköğretim Sınıfları okutan fen ve teknoloji dersi öğretmeni olmalarıdır. Çalışma, araştırmacılar tarafından kolay ulaşabilme açısından İzmit te bulunan 30 ilköğretim okulundaki fen ve teknoloji dersini yürüten toplam 52 öğretmen ile gerçekleştirilmiştir. Görüşme yapılan 52 fen ve teknoloji dersi öğretmenine ait cinsiyet, mesleki kıdem, mezun olunan fakülte gibi kişisel bilgiler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1 e göre araştırmaya katılan öğretmenlerin % 51.9 ı kadın, % 48 i erkektir. Mesleki kıdem açısından % 26.9 u 6-10 yıl arasında çalışmış, % 23 ü yıl arasında çalışmıştır. %71.1 i eğitim fakültesinden mezun olmuştur. Öğretmenlerin % 55.7 si fen ve teknoloji programı hakkında seminere katılmış fakat % 44.2 si ise fen ve teknoloji programı hakkında seminere katılmamıştır. 3

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Kişisel Bilgileri Özellik Sayı (f) Yüzde (%) Cinsiyet Kadın Erkek Toplam Mesleki Kıdem 0-5 yıl 6-10 yıl yıl yıl yıl 26 ve üzeri Toplam Mezun Olunan Fakülte Eğitim Fakültesi Fen Edebiyat Fakültesi Eğitim Enstitüsü (Açıköğrt. lisans tam.) Diğer Toplam Fen ve Teknoloji programı hakkında seminere katılım durumu Evet, katıldım Hayır, katılmadım Toplam Veri Toplama Araçları Yapılan bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşme tekniği, nicel araştırmalarda kullanılan veri toplama aracı olan anketlerle karşılaştırıldığında esneklik, yanıt oranı, sözel olmayan davranış, görüşme ortamı üzerindeki kontrol, soru sırası, anlık tepki, veri kaynağının teyit edilmesi, tamlık, derinlemesine bilgi gibi güçlü olan bazı özelliklere sahiptir. Bu araştırmanın verileri, görüşme türlerinden yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği ile toplanmıştır. Görüşme sorularının hazırlanmasında 2004 yılından sonra uygulanmaya başlanan Fen ve Teknoloji ders programının değerlendirilmesine yönelik çalışmalar taranmıştır. Görüşme formunda yer alan açık uçlu sorular, araştırmanın alt problemleriyle ilgili bilgileri toplama doğrultusunda hazırlanmıştır. Açık uçlu sorular hazırlanırken katılımcıların ayrıntılı bilgi vermesini sağlamak için cevabı evet ya da hayır olabilecek soru türleri kullanılmamıştır. Soru cümlelerinde yanlış anlamaya sebebiyet verebilecek ifadelerden ve kavramlardan kaçınılmıştır. Daha sonra eğitim yönetimi (2 kişi) ve fen bilgisi eğitimi alanında (3 kişi) çalışan öğretim üyelerinin form hakkındaki görüşleri alınmış ve bu görüşler doğrultusunda soru ifadelerinde gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra örneklem dışındaki okullarda bulunan 10 öğretmene uygulanmıştır. Pilot uygulama sonuçlarına göre görüşme formlarına son şekli verilmiştir. Çalışmanın amacına yönelik olarak hazırlanan form dört ayrı bölümden oluşmuştur. Birinci bölüm cinsiyet, mesleki kıdem, mezun olunan fakülte, Fen ve Teknoloji programı hakkında seminere katılım durumu ile ilgili bilgileri almaya yönelik hazırlanmıştır. İkinci bölümde Fen ve Teknoloji dersinin öğrenme-öğretme süreci boyutunda öğretmenlerin yaşadıkları sorunlar, öğrenme-öğretme süreçlerinin etkililiği ve işlevselliğine yönelik görüşme soruları yer almaktadır. Formun ikinci bölümünde öğretmenlerle yapılan görüşmeler sırasında onlara şu sorular yöneltilmiştir: i. Öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersi öğretim programındaki kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştirebilmesine ilişkin görüşleri nelerdir? ii. Fen ve Teknoloji dersinde etkinlikleri gerçekleştirmede karşılaşılan sorunlara yönelik öğretmen görüşleri nelerdir? iii. Fen ve Teknoloji dersinde laboratuvar uygulamalarının etkili bir şekilde yapılabilmesine ilişkin öğretmen görüşleri nelerdir? iv. Fen ve Teknoloji dersindeki deneyler için laboratuvarların yeterliliği hakkındaki öğretmen görüşleri nelerdir? v. Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikler için sürenin yeterliliği hakkındaki öğretmen görüşleri nelerdir? vi. Fen ve Teknoloji dersi için geleneksel sınıf ortamlarının yeterliliği hakkındaki öğretmen görüşleri nelerdir? vii. Fen ve Teknoloji dersi ile ilgili öğrencilerin ders dışı etkinlikleri hakkında öğretmen görüşleri nelerdir? viii. Fen ve Teknoloji dersinde kullanılan alternatif değerlendirme yöntemleri hakkında öğretmen görüşleri nelerdir? ix. Fen ve Teknoloji dersi etkinlikleri gerçekleştirilirken sınıf yönetimi konusunda karşılaşılan sorunlara ilişkin öğretmen görüşleri nelerdir? x. Öğretmenler derslerinde hangi öğretim materyallerini, ne sıklıkta kullanmaktadırlar? xi. Öğretmenler derslerinde hangi yöntem ve tekniklerden ne sıklıkta yararlanmaktadırlar? xii. Öğretmenler derslerinde hangi değerlendirme tekniklerini ne sıklıkta kullanmaktadırlar? Hazırlanan formun üçüncü bölümünde Fen ve Teknoloji dersinde kullanılan öğretim yöntem ve tekniklerle ilgili bir frekans tablosu vardır. Dördüncü bölümde ise Fen ve Teknoloji dersinde kullanılacak değerlendirme yöntemleri ile ilgili frekans tablosu yer almaktadır. Görüşme sorularıyla fen ve teknoloji dersi öğrenme-öğretme süreçlerine yönelik olarak öğretmenlerin görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma kapsamında öğretmenlerle yapılan görüşmelerin süresi, 25 ile 50 dakika arasında değişmiştir. Araştırmacılar ile araştırmaya katılan öğretmenler arasında daha etkili bir iletişim kurulmasında araştırma kapsamındaki sorulara geçmeden önce öğretmenlerle kısa bir sohbet yapılmıştır. 4

5 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar Görüşmelerde her bir öğretmene bir numara verilmiş ve öğretmenlerin ifadeleri analiz edilmek üzere, görüşmeler süresince not edilmiştir. Hazırlanan soruların her biri farklı verileri elde etmek üzere düzenlenmiştir. Öğretmenlere uygulanan formda açık uçlu soruların ardından öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersinde yöntem-tekniklerden, araçlardan ve değerlendirme tekniklerinden ne kadar yararlandığına ilişkin bir derecelendirme ölçeği hazırlanmıştır. Ölçekte yöntem-teknikler, araçlar ve değerlendirme tekniklerinin karşısında hiç bir zaman (1), çok nadir, bazen, çoğu zaman, her zaman (5) şeklinde derecelendirme yapılmış, öğretmenlerden bunları dersleri sırasında kullanma sıklıklarına göre işaretleme yapmaları istenmiştir. Daha sonra yapılan işaretlemelerle ilgili frekanslar alınarak aritmetik ortalamalara göre tablolar hazırlanmıştır. Araştırmacıların Rolü Araştırmacılar araştırma sürecinde konuya ilişkin bilgi toplamış, araştırmaya katılan kişilerle doğrudan görüşmeler yapmış, yazılı görüşmeleri veriye dönüştürmüş, analizlerini yapmış ve raporlaştırmışlardır. Öğretmenlerle görüşme için araştırmacılar önce okulları dolaşarak her bir öğretmenin uygun olduğu gün ve saat için randevu alarak bir görüşme planı oluşturmuşlardır. Öğretmenin randevu verdiği tarihte araştırmacılar öğretmenlerin görev yaptıkları okullara giderek öğretmen odasında veya boş olan bir fen laboratuvarında görüşmeyi gerçekleştirmişlerdir. Verilerin Analizi Araştırmacılar tarafından tüm görüşmeler yazılı hale getirilmiştir. Görüşmede öğretmenlerin isimleri kullanılmamıştır. Öğretmenlerin düşüncelerini yansıtan örnek ifadeler tırnak içinde sunulmuştur. Çalışmaya katılan Fen ve Teknoloji öğretmenleri 1Ö, 2Ö, 3Ö,.. 20Ö şeklinde kodlanmıştır. Elde edilen verilerin analizinde, nitel araştırma veri analiz yöntemlerinden içerik analizi kullanılmıştır. İçerik analizinde birbirine benzeyen veriler, belirli kavramlar ve temalar etrafında bir araya getirilmekte ve okuyucunun anlayabileceği şekilde düzenlenerek yorumlanmaktadır. İçerik analizinde öncelikle elde edilen veriler araştırmacılar tarafından okunarak uygun kodlar oluşturulmuştur. Bu kodlar arasındaki ortak ya da farklı özellikler dikkate alınarak temalar oluşturulmuştur. Örneğin öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersinde, öğretim programındaki kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştirebilme durumu ile ilgili görüşleri gerçekleştiriyorum ve gerçekleştiremiyorum temaları altında toplanmıştır. Gerçekleştiriyorum temasının altında ise etkinlikleri yaparak, farklı öğretim yöntemleri kullanarak, konuları günlük hayatla ilişkilendirerek vb. gibi bu temalarla ilgili olduğu düşünülen öğretmen görüşlerine yer verilmiştir. Daha sonra ise kodlar ve temalar düzenlenerek bulgular tanımlanmıştır. Araştırmada verilerin analizinde şu adımlar izlenmiştir: Görüşmelerin Dökümü: Fen ve Teknoloji öğretmenleri ile görüşmeler sırasında alınan notlar araştırmacılar tarafından çözümlenmiş ve her bir satıra numara verilerek görüşme dökümü formu oluşturulmuştur. Görüşme dökümleri fen bilgisi eğitimi alanından bir uzmana verilerek yanlış ya da eksik bölümlerin kontrolü sağlanmıştır. Görüşme Kodlama Anahtarlarının Hazırlanması: Görüşmenin dökümleri yapıldıktan sonra, görüşme soruları tek tek ele alınarak, her soru için verilen tüm yanıtlar doğrultusunda seçenekler sıralanmıştır. Bu değerlendirmeler sonucunda her bir soru maddesi ile ilgili yanıt seçeneklerinin yazılı olduğu Görüşme Kodlama Anahtarı hazırlanmıştır. Araştırmanın Güvenirliği: Uygulama sonrasında, görüşme kodlama anahtarları ve görüşme dökümleri araştırmacılar tarafından ayrı ayrı okunarak görüş birliği ve görüş ayrılığı olan konular tartışılarak gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Araştırmanın güvenilirlik hesaplaması için Miles ve Huberman ın (1994) önerdiği güvenirlik formülü kullanılmıştır. Uzlaşma Yüzdesi = Görüş Birliği / (Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı) x 100 Araştırmacılar tarafından içerik analizi ile oluşturulan 120 koddan 116 sı araştırmacılarca kabul edilmiştir. Araştırmadaki kodlamaların uygunluğu konusunda araştırmacılar (116/120).100= % oranında görüş birliğine varmıştır. Uzlaşma yüzdesi kodlar üzerinden hesaplanmıştır. Güvenirlik hesaplarının %80 in üzerinde çıkması, araştırma için güvenilir kabul edilmektedir (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz, & Demirel, 2008; Miles ve Huberman, 1994). Burada elde edilen sonuç, araştırma için güvenilir kabul edilmiştir. Mülakat verilerinin kodlanması işlemi QSR Nvivo 8.0 nitel veri analizi programı aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Nitel verilerin analiz edilmesinde katılımcıların birden fazla temaya uygun görüş bildirmelerinden dolayı, analiz işlemlerinde verilen toplam öğretmen görüş sayıları farklı olabilmektedir. 5

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Bulgular Öğretmenlerin Fen ve Teknoloji Dersinde Öğretim Programındaki Kazanımları Etkili Bir Şekilde Gerçekleştirebilmesine İlişkin Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Öğretmenlerin Fen ve Teknoloji Dersinde öğretim programındaki kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştirebiliyor musunuz? sorusuna verdikleri ortak görüşler doğrultusunda hazırlanan frekans dağılımları ve bu görüşlere ait kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 1 de verilmiştir. Öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersinde, öğretim programındaki kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştirebilme durumu ile ilgili görüşleri gerçekleştiriyorum ve gerçekleştiremiyorum temaları altında toplanmıştır (Şekil 1 ). Şekil 1 e göre öğretmenler en fazla (f=39), gerçekleştiriyorum temasında görüş bildirmişlerdir. Öğretmen görüşlerinden 20 si etkinlikleri yaparak, 2 si farklı öğretim yöntemleri kullanarak, 3 ü materyal kullanarak, 7 si kılavuz kitaptan faydalanarak,3 ü deney yaparak, 1 i konuları günlük hayatla ilişkilendirerek, 3 öğretmen görüşü de ön hazırlık yaparak kazanımları gerçekleştirdiğini belirtmiştir. Kazanımları gerçekleştirdiğini ifade eden öğretmen görüşlerinin geneli (f=20) etkinlikleri yaparak görüşünde toplanmıştır. Öğretmenlerden 8Ö dersimi müfredata uygun işliyorum. Müfredatın dışına çıkmıyorum. Müfredata uygun, kazanımları gerçekleştirebilecek etkinlikleri yaparak dersimi işliyorum. Sonuçtan gayet memnunum, 40Ö ise..etkinlik sayısı arttıkça konunun daha iyi anlaşıldığını gözlemliyorum ifadeleriyle kazanımların gerçekleştirilmesinde etkinliklerin yapılmasının önemli olduğunu vurgulamışlardır. Araştırmaya katılan öğretmenlerden 18 i öğretim programındaki kazanımları derslerinde gerçekleştiremediğini ifade etmiştir. 1 öğretmen görüşü I.kademedeki eğitim eksikliğini, 3 öğretmen görüşü ders saat süresinin az olduğunu, 3 öğretmen görüşü sınıf mevcudunun fazla olmasını,1 öğretmen görüşü bazı konuların zor olmasını, 2 öğretmen görüş fiziksel ortamın uygun olmadığını, 5 öğretmen görüşü materyal eksikliğini, 2 öğretmen görüşü öğrenci seviyesindeki farklılığı, 1 öğretmen görüşü de teknolojik araç-gereç eksikliğini neden olarak göstermişlerdir. Bu noktada öne çıkan görüş materyal eksikliğidir. Öğretmenler;. kazanımları gerçekleştiremiyorum. Çünkü materyal ve malzeme bakımından sıkıntılar çekiyoruz. Her öğrenci kendi başına veya grup halinde etkinlikleri yapamıyor (49Ö), deneyleri yapamayışım malzeme olmadığı için, o yüzden sık sık konuyu başa alıp anlatmam gere- Şekil 1. Fen ve Teknoloji Dersinde, Öğretim Programındaki Kazanımları Etkili Bir Şekilde Gerçekleştirebilme Durumu İle İlgili Öğretmen Görüşleri 6

7 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar kiyor. Öğrenci görsel olarak göremediği için anlamakta güçlük çekiyor (2Ö) ifadeleriyle bu konudaki sıkıntılarını belirtmişlerdir. Fen ve Teknoloji Dersindeki Etkinlikleri Gerçekleştirmede Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Öğretmen Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikleri gerçekleştirmede karşılaştığınız sorunları açıklayabilir misiniz? sorusuna öğretmenlerin verdikleri ortak görüşler doğrultusunda hazırlanan frekans dağılımları ve bu görüşlere ait kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 2 de verilmiştir. Şekil 2 incelendiğinde öğretmen görüşlerinin çoğunluğu (f=24), Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikleri gerçekleştirirken karşılaştıkları en önemli sorunun zaman sıkıntısı olduğunu belirtmişlerdir. Bu konudaki öğretmen görüşleri; Çoğu zaman etkinlikler düşünülen zamanda bitmiyor (13Ö), Etkinlikleri gerçekleştirmede ders saati süresi yetersiz gelmekte ve gereksiz etkinlikler bulunmaktadır (30Ö) Etkinliklerin hepsini gerçekleştiremiyorum. Konuları yetiştirmede zaman sıkıntısı var. Bazı etkinlikler uzun zaman aldığı için sorun oluyor (39Ö) şeklindedir. Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikleri gerçekleştirmede karşılaşılan sorunlara ilişkin öğretmen görüşlerinden 15 i malzeme eksikliğini, 11 i sınıf mevcudunun fazla oluşunu, 9 u fiziksel ortam yetersizliğini, 8 i öğrenci ilgisizliğini, 5 i konuların yoğun olmasını, 4 ü öğrenci seviyesini aşan etkinlikler olmasını, 3 ü öğrenci giriş davranışlarının yetersizliğini, 3 ü sınıf yönetimini sorun olarak belirtmişlerdir. Öğretmen görüşlerinin çok azı kazanıma uygun etkinlik olmaması (1), bilimsel dil kullanımı (1), MEB dışındaki yayınların yetersizliği (1), basit etkinliklerle geniş kapsamlı sonuç çıkarımını (1) etkinlikleri gerçekleştirmede karşılaşılan sorun olarak dile getirmişlerdir. Fen ve Teknoloji Dersinde Laboratuvar Uygulamalarının Etkili Bir Şekilde Yapılabilmesine İlişkin Öğretmen Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Fen ve Teknoloji dersinde laboratuvar uygulamalarının etkili bir şekilde yapılmasına yönelik görüşleri doğrultusunda hazırlanan frekans dağılımlar ile bu görüşlere ait kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 3 te verilmiştir. Öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersinde, laboratuvar uygulamalarının etkili bir şekilde yapılabilmesine ilişkin görüşleri fiziksel ortam, etkinlikler, öğretmen, öğretim programı ve öğrenci temaları altında toplanmıştır (Şekil 3 ). Şekil 2. Fen ve Teknoloji Dersindeki Etkinlikleri Gerçekleştirmede Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Öğretmen Görüşleri 7

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Şekil 3 incelendiğinde öğretmenlerin laboratuvar uygulamalarının etkili yapılabilmesine ilişkin çeşitli önerileri bulunmaktadır. Öğretmenlerin 21 i malzemenin yeterli olması gerektiğini, 16 sı laboratuvar ortamının iyileştirilmesini, 11 i öğrencilerin bireysel çalışması gerektiğini, 7 si ön hazırlık yapılarak laboratuvara gelinmesi gerektiğini, 6 sı derslerin sürekli laboratuvarda yapılması gerektiğini, 5 i de sınıf mevcutlarının azaltılması gerektiğini, 4 öğretmen görüşü de projeksiyon ve bilgisayar olması gerektiğini vurgulamıştır. Bunun yanı sıra 2 öğretmen görüşü de sırasıyla öğrenciye laboratuvar kültürü kazandırılmalı (öğretmenlere ek soru olarak laboratuvar kültürü kavramı ile neyi anlatmak istedikleri sorulmuştur. Onlarda laboratuvarda uyulması gereken kurallar için böyle bir ifade kullandıklarını belirtmişlerdir), grup çalışması yapılmalı, etkinlikler açık ve anlaşılır olmalı, ders saati arttırılmalı, 1 öğretmen görüşü de sırasıyla seçmeli laboratuvar dersi olmalı, sürekli yapılmalı, ayrı laboratuvar öğretmeni olmalı şeklinde önerilerde bulunmuştur. Laboratuvar çalışmalarının etkili bir şekilde yapılabilmesi için öğretmenler en fazla malzemelerin yeterli olması gerektiği görüşünde birleşmişlerdir. Yeterli malzeme olmadan yapılan etkinliklerinin amacına ulaşmayacağını bir öğretmen şöyle ifade etmiştir: her öğrencinin faydalanabileceği kadar malzeme bulunmalı, yetersiz malzemeyle yapılan gösteri deneyleri sadece öğretmenlerin yaptığı, öğrencinin gözlemlediği bir sürece dönüşüyor.bu da programla hiç örtüşmüyor, çünkü öğrenci aktif olmuyor (3Ö). Laboratuvar çalışmalarının etkili bir şekilde yapılabilmesi için öne çıkan bir diğer görüş ise laboratuvar ortamının iyileştirilmesi dir. Öğretmenlerin bu konuyla ilgili görüşleri şöyledir:..öncelikle bir laboratuvar ve bu laboratuvarın düzeni sağlanmalı. Bir tabela asıp, bir oda ayırmak olmuyor. Öğrencilere uygun hale getirilmeli, daha sonra Fen ve Teknoloji öğretmenleriyle birlikte eksiklikler yönetim tarafından tamamlanmalı.dersler laboratuvarlarda işlenmeli, öğrenciler her Fen ve Teknoloji dersinde laboratuvara gelmeli. Ayrıca bir bilgisayar ve projeksiyon cihazı olmalı. Özellikle kalabalık sınıflarda tehlike oluşturabilecek deneyler görsel olarak gösterilmeli (2Ö). ilk önce etkinliklerin yapılabileceği güvenli ve uygun bir laboratuvar ortamı bulunmalı. Laboratuvar öğrencilerin çalışmalarına uygun olmalı. Her etkinlik için gerekli araç-gereçler yeterli miktarda temin edilmeli. Bir de öğretmenlerin laboratuvar çalışmaları ve etkinlikler konusunda daha çok cesaretlendirilmeleri gerekir. Bu da öğrencileri yarışmacı ortamdan uzaklaştırmakla olur. Sınavlar bu uygulamaların önüne geçiyor (48Ö). Şekil 3. Fen ve Teknoloji Dersinde Laboratuvar Uygulamalarının Etkili Bir Şekilde Yapılabilmesine İlişkin Öğretmen Görüşleri 8

9 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar Öğretmenlerin öncelikli sıkıntılarından biri de laboratuvar şartlarının yeterli olmamasıdır. Sadece adının Fen ve Teknoloji laboratuvarı olduğu fiziksel mekanlarda yapılan çalışmaların öğrenciler açısından faydalı olmadığını belirtmişlerdir. Bu nedenle laboratuvar düzeni ve malzemeler açısından yaşanan sıkıntıların giderilmesiyle bu uygulamaların daha etkili olabileceğini düşünmektedirler. Fen ve Teknoloji Dersindeki Deneyler İçin, Laboratuvarların Yeterliliği Hakkındaki Öğretmen Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Fen ve Teknoloji dersindeki deneyler için laboratuvarların yeterliliği hakkındaki görüşleriniz nelerdir? sorusuna öğretmenlerin verdikleri ortak görüşler doğrultusunda hazırlanan frekans dağılımları ve bu görüşlere ait kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 4 te verilmiştir. Şekil 4 incelendiğinde öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersindeki deneyler için, laboratuvarların malzeme ve materyal bakımından yeterliliği hakkındaki görüşleri yeterli ve yeterli değil temaları altında toplanmıştır. Yeterli teması günlük hayatta olan malzemeler kullanılıyor ve malzeme sıkıntısı yok alt temalarından oluşmaktadır. Yeterli değil teması ise teknik cihazlar eksik, bozuk malzemeler var, araç-gereçler güncel değil, sıvı çözeltiler eksik, öğrenci sayısına uygun değil, malzeme eksik alt temalarından oluşmaktadır. Öğretmen görüşlerinden 19 u laboratuvarların malzeme ve materyal bakımından yeterli olduğunu, öğretmen görüşlerinin büyük bir çoğunluğu (f=33) ise yeterli olmadığını ifade etmiştir. Yeterli olmadığını ifade eden öğretmen görüşlerinin çoğu (f=21) malzemelerin eksik olduğu belirtmiştir. Bu konudaki düşüncelerini; Sanki sınıflarda 20 öğrenci varmış gibi malzemelerin sayısı eksik. Bazıları ise hiç yok. Laboratuvar için özel destek birimleri kurmak gerekli. Eksik malzemeleri öğretmenlerin rahatça isteyebileceği ortamlar yaratılmalı ve tabi ki kısa sürede gelmeli (1Ö). laboratuvarın sadece adı var içinde malzemesi yok, gerçekten malzeme yok. İlçeden bunların temin edilmesi hatta en kısa zamanda temin edilmesi gerekiyor. 2,5 aydır daha laboratuvara öğrencileri götüremedim. Çünkü malzeme yok, dersleri sınıf ortamında işliyoruz. Yapılandırmacı anlayışı geleneksel sınıflarda uygulamaya çalışıyorum (2Ö). Deneyler için laboratuvar materyal ve malzeme bakımından yetersizdir. Öğrencilerin kendilerine sunulan bilgileri daha iyi kavrayıp anlayabilmeleri için çoklu öğrenme ortamının düzenlenmesi gerekir (51Ö) ifadeleriyle belirtmişlerdir. Fen ve Teknoloji Dersindeki Etkinlikler İçin Sürenin Yeterliliği Hakkındaki Öğretmen Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikler için sürenin yeterliliği hakkındaki düşünceleriniz nelerdir? sorusuna öğretmenlerin verdikleri ortak görüşler doğrultusunda yapılan kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 5 te verilmiştir. Şekil 4. Fen ve Teknoloji Dersindeki Deneyler İçin, Laboratuvarların Yeterliliği Hakkındaki Öğretmen Görüşleri 9

10 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikler için sürenin yeterliliği hakkındaki öğretmen görüşleri yeterli ve yetersiz temaları altında toplanmıştır. Yeterli teması süre etkin kullanılırsa, etkinlik önceden planlandığı için, öğrenciler ön hazırlıklı geldiği için alt temalarından oluşmaktadır. Yetersiz temasının altında ise etkinlikler karmaşık, tekrar ve deney yapılması için, öğrenci sayısı fazla, etkinlik kitabı yoğun, öğrencilerin önbilgileri yetersiz, ders programı yoğun, kazanıma uygun etkinlik belirlenmeli, değerlendirme yapma fırsatı az temaları bulunmaktadır (Şekil 5). Şekil 5 e göre öğretmen görüşlerinin çoğu (f=52) Fen ve Teknoloji dersindeki etkinliklerin gerçekleştirilebilmesi için sürenin yeterli olmadığını düşünmektedir. Bir kısım öğretmen görüşü (f=27) etkinlik kitabının çok yoğun olduğunu şeklindedir. Öğretmen görüşlerinden alınan alıntılar şöyledir: Fen ve Teknoloji dersi etkinlikler üzerinden giden bir ders. Çok fazla etkinlik var. Bu etkinlikler için hazırlık yapmak gerekiyor. Sınıfı da etkinliklere hazırlamak gerekiyor. Dolayısıyla hem ders anlatımı, hem etkinliklerin yapımı hem de etkinliklerin değerlendirilmesi için ders saati az geliyor (18Ö). Sürenin yetersiz olduğu kanısındayım. En az 1 ders saati daha olmalı. 2 ders saati teorik bilgi verirken 3 ders saati etkinlik yapıldığı takdirde kazanımları daha kolay ve iyi bir şekilde verebiliriz (34Ö). Öğretmen görüşlerinin genelinde programda etkinliklere yoğun olarak yer verildiği, bu etkinlikleri etkili bir şekilde yapmanın mevcut ders saatiyle mümkün olmadığı görüşü hakimdir. Ayrıca etkinlik yapılmış olsa bile değerlendirme yapma fırsatlarının kalmadığını belirterek zaman sıkıntılarını bir kez daha vurgulamışlardır. Bunun yanı sıra ders süresi yeterli şeklinde ifade eden 5 öğretmen görüşünün altındaki görüşler incelendiğinde süre etkin kullanılırsa (f=3), etkinlik önceden planlanırsa (f=1) ve öğrenciler ön hazırlıklı gelirse (f=1) süre konusunda sıkıntı yaşamadıklarını belirtmişlerdir. Fen ve Teknoloji Dersi İçin Geleneksel Sınıf Ortamının Yeterliliği Hakkındaki Öğretmen Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Fen ve Teknoloji dersi için geleneksel sınıf ortamlarının yeterliliği hakkındaki düşüncelerinizi söyleyebilir misiniz? sorusuna öğretmenlerin verdikleri ortak görüşler doğrultusunda hazırlanan frekans dağılımları ve bu görüşlere ait kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 6 da verilmiştir. Fen ve Teknoloji dersi için geleneksel sınıf ortamının yeterliliği hakkındaki öğretmen görüşleri yeterli ve yetersiz temaları altında toplanmıştır. Yetersiz temasının altında ise sınıflar kalabalık, ders laboratuvarda yapılmalı, sınıfta teknolojik araç yok, öğrenci merkezli öğretime uygun değil, sıra düzeni uygun değil, ayrı Fen ve Teknoloji sınıfları olmalı alt temalarından oluşmaktadır (Şekil 6). Şekil 5. Fen ve Teknoloji Dersindeki Etkinlikler İçin Sürenin Yeterliliği Hakkındaki Öğretmen Görüşleri 10

11 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar Araştırmaya katılan öğretmenlerin çoğu Fen ve Teknoloji dersi için geleneksel sınıf ortamının yetersiz olduğunu ifade etmiştir. Geleneksel sınıf ortamının öğrenci merkezli öğretim için uygun olmadığını belirten öğretmen görüşleri de vardır. Öğretmenler geleneksel sınıf ortamının öğrenci merkezli öğretime uygun olmadığını aşağıdaki ifadelerle belirtmişlerdir: Geleneksel sınıf ortamında yapılandırmacı anlayışla ders anlatmak hatalı bir durum bence. Yapılandırmacı yaklaşıma göre öğrenciye bilgi hazır olarak verilmez, öğrencinin bilgiye kendisinin ulaşması için ortam sağlanır. Ama herkese söz hakkı vermek imkansız. Herkese etkinlik yaptırmak çok zor ve öğrenciler için de sıkıcı bir durum. Geleneksel sınıf ortamında ancak gösteri yöntemini kullanabiliyoruz (1Ö). Artık sadece anlatım yöntemi değil, model hazırlama görme, işitme, dokunma gibi duyulara hitap eden yöntemler kullanılmakta. Bu nedenle geleneksel sınıf ortamında Fen ve Teknoloji programını uygulamak yeterli olmuyor (31Ö). Öğretmen görüşlerinin 12 si derslerin laboratuvarda yapılması gerektiğini belirtmiştir. Öğretmenlerin bazıları bu konudaki düşüncelerini şöyle ifade etmişlerdir: Fen ve Teknoloji dersi için sınıf ortamı ve yazı tahtası başında ne kadar etkili bir ders işlenebilir ki? Etkili öğrenme ve kazanımların etkili bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için laboratuvar ortamı mutlaka gerekli (18Ö). Bence dersler sınıflarda değil, laboratuvarda işlenmeli. Geleneksel sınıflar yeterli değil yüz yüze iletişim sağlamak çok zor, her öğrencinin deneyi ya da etkinliği yapması zor (2Ö). Geleneksel sınıf ortamında sadece anlatım, soru-cevap yöntemiyle Fen ve Teknoloji dersi için belirlenen kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştiremeyiz. Bu ders için mutlaka laboratuvar ortamı gereklidir (51Ö). Öğretmenlerin genelinin görüşü Fen ve Teknoloji derslerinin geleneksel sınıf ortamında gerçekleştirilmesinin etkili olmadığı, derslerin laboratuvarlarda öğrencinin aktif katılımıyla gerçekleşmesi gerektiği yönündedir. Ancak bu noktada öğretmenlerin dikkat çektiği bir konuda sınıf mevcutlarının kalabalık olmasıdır. Sınıf mevcudunun kalabalık olduğunu belirten öğretmenlerden (f=7) biri sınıf ortamını düzenleyebilmek bir bakıma öğretmenin elinde. Ama sınıf mevcudunu ayarlayamıyoruz. Laboratuvar için sınıfların öğrenci sayılarının kesinlikle düşürülmesi gerekir. Yani sınıfların eski iş eğitimi dersinde olduğu gibi bölünmesi gerekir (27Ö) ifadesiyle etkinlik ve laboratuvar çalışmalarının gerçekleştirilmesinde sınıf mevcudunun da önemli olduğunu vurgulamıştır. Şekil 6. Fen ve Teknoloji Dersi İçin Geleneksel Sınıf Ortamının Yeterliliği Hakkındaki Öğretmen Görüşleri 11

12 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Fen ve Teknoloji Dersinde Öğrenci Etkinlikleri Hakkındaki Öğretmen Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Fen ve Teknoloji dersindeki öğrenci etkinlikleri (ödevler, projeler, performans ödevleri) hakkında neler düşünüyorsunuz? sorusuna öğretmenlerin verdikleri ortak görüşler doğrultusunda hazırlanan frekans dağılımları ve bu görüşlere ait kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 7 de verilmiştir. Şekil 7 ye göre Fen ve Teknoloji dersi öğrenci etkinlikleri (ödevler, projeler, performans ödevleri) hakkındaki öğretmen görüşleri öğrenci etkinlikleri gerekli ve yararlı, öğrenci etkinlikleri gereksiz ve yararsız, ödevlerin değerlendirilmesi zaman alıcı temalarından oluşmaktadır. Öğrenci etkinlikleri gerekli ve yararlı teması öğrencinin aktif olmasını sağlıyor, sınıfta yapıldığında faydalı, öğrencileri araştırmaya yöneltiyor, grupla çalışma bilinci kazandırıyor, öğrenci seviyesine uygun olanlar faydalı, araştırma yapmayı öğreniyorlar, öğretime katkı sağlıyor alt temalarından oluşmaktadır. Öğrenci etkinlikleri gereksiz ve yararsız temasının altında ise öğrenciler yük olarak görüyor, öğrencinin yükünü arttırıyor, not yükseltme amaçlı kullanılıyor, öğretime katkı sağlamıyor, veliler yaptığı için fayda sağlamıyor temaları yer almaktadır. Şekil 7 ye göre öğretmen görüşlerinin 26 sı öğrenci etkinliklerinin gerekli ve yararlı olduğunu belirtmiştir. Bu öğretmen görüşlerinden 8 i öğretime katkı sağladığını, yine 8 i öğrenci seviyesine uygun olanların faydalı olduğunu belirtmiştir. Öğretime katkı sağladığını belirten öğretmen görüşlerinin geneli öğrencilerin derste öğrenmiş oldukları bilgileri pekiştirmesi açısından faydalı olduğu yönündedir. Öğrenci seviyesine uygun olması gerektiğini belirten öğretmenler görüşlerinden bazıları şöyledir: Öğrencinin ilgi ve seviyesine uygun ödev vermek önemli. Öğrenciye uygun performans ve proje ödevleri verildiğinde problem olmuyor. Çünkü diğer türlü öğrenci yapmak istemiyor ya da başkalarına yaptırıyor (34Ö). Gereğinden çok performans ve proje görevi olduğu düşünülse de aslında öğretmen insiyatifini kullanıp öğrenci profiline uygun görevler seçebilir. Böyle olduğunda öğrenci daha istekli bir şekilde yapacaktır (48Ö). Bunun yanı sıra ise 17 öğretmen görüşü öğrenci etkinliklerinin (ödevler, projeler, performans ödevleri) gereksiz ve yararsız olduğu yönündedir. Burada 8 öğretmen görüşü öğrenci etkinliklerinin (ödevler, projeler, performans ödevleri) öğretime katkı sağlamadığı şeklindedir. Öğretmenler öğrencilerde nedendir tam olarak bilemiyorum; düzenli ödev yapma, performans ve proje ödevlerini önemseme alışkanlığı kayboluyor. Proje ve performans ödevlerinin çoğunu (%85) öğrenciler internetten alıp geliyorlar. Bu da hiçbir fayda sağlamıyor. Ödevlerini verdikten 1 ay sonra soruyorum neydi senin projen diye hatırlamıyorlar bile (21Ö), öğrenciler etkinlikleri hazırlama sürecinde farklı kaynaklardan bilgi Şekil 7. Fen ve Teknoloji Dersi Öğrenci Etkinlikleri (ödevler, projeler, performans ödevleri) Hakkındaki Öğretmen Görüşleri 12

13 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar toplamıyor. Sadece internetten araştırıp yazıcıdan çıkartarak performans ödevini getiriyor. Topladığı bilgileri analiz etmiyor (49Ö) şeklinde görüşlerini belirtmiştir. 3 öğretmen görüşüne göre öğrencilerin bu etkinlikleri yük olarak gördüğü yine 3 öğretmen görüşü ise veliler tarafından yapıldığı için öğrenciye bir fayda sağlamadığı yönündedir. Not yükseltme amaçlı kullanıldığı (f=2) ve öğrencinin yükünü arttırdığı (f=1) için faydalı bulmayan öğretmen görüşleri de bulunmaktadır. Araştırmaya katılan 9 öğretmen görüşü ise öğrenci etkinliklerinin (ödevler, projeler, performans ödevleri) değerlendirilmesinin zaman alıcı olduğu şeklindedir. Öğretmenler bu konudaki düşüncelerini.değerlendirme sırasında problem yaşıyorum. Çok vaktimi alıyor. Ekstra zaman harcayıp performans ödevi değerlendirmesi yapıyorum. Daha pratik bir yolu olursa daha iyi olur (1Ö), bu ödevlerin niteliğini biz belirliyoruz. Bunların ne demek olduğunu ve amacının ne olduğunu öğrenciye anlatmakta sıkıntı yaşıyoruz. Bu ödevlerin takibi ve puanlandırılmasının yapılması sıkıntılı ve zaman alan bir süreç (13Ö) şeklinde belirtmişlerdir. Ders dışı etkinlikler öğrencileri araştırma yapmaya, bir konuyla ilgili çalışmaya ya da derste öğrendiği bir konuyu pekiştirmeye yönelten etkinliklerdir. 26 öğretmen görüşünün öğrenci etkinliklerinin (ödevler, projeler, performans ödevleri) öğretime katkı sağladığı yönünde olması öğretmenler tarafından öğrenci etkinliklerinin (ödevler, projeler, performans ödevleri) öneminin kavranamadığı düşüncesini uyandırmaktadır. Öğretmenlerin Fen ve Teknoloji Dersinde Kullanılan Alternatif Değerlendirme Yöntemleri Hakkındaki Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Fen ve Teknoloji dersinde kullanılan alternatif değerlendirme yöntemleri (yapılandırılmış grid, portfolyo, performans değerlendirme vs) hakkındaki görüşleriniz nelerdir? sorusuna öğretmenlerin verdikleri ortak görüşler doğrultusunda hazırlanan frekans dağılımları ve bu görüşlere ait kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 8 de verilmiştir. Öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersinde kullanılan alternatif değerlendirme yöntemleri hakkındaki görüşleri beğeniyorum, beğenmiyorum ve zaman sıkıntısı temaları altında toplanmıştır (Şekil 8). Beğeniyorum temasında öğretmenler en fazla (f=10) öğrencileri motive ediyor alt temasında görüş bildirmişlerdir. Öğretmenler.klasik ölçme değerlendirme yöntemlerinden farklı olduğu için daha eğlenceli ve akılda kalıcılığı sağlıyor (1Ö),..çocukların çok hoşuna gidiyor,onların dikkatini çekmede işe yarıyor. Okuduğunu hatırlama düzeyinden çok davranışı kontrol edebiliyorsunuz (8Ö) şeklindeki düşünceleri ile öğrencilerin alternatif değerlendirme yöntemleri ile ilgili beğenilerini dile getirmiştir. Şekil 8. Fen ve Teknoloji Dersinde Kullanılan Alternatif Değerlendirme Yöntemleri Hakkındaki Öğretmen Görüşleri 13

14 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Objektif değerlendirme yapılması (f=5) ve öğrenciyi her yönüyle değerlendirmesi (f=5) ise öne çıkan diğer görüşlerdir. Bu konudaki öğretmen görüşlerinden yapılan alıntılar şöyledir:.öğrencilerin kendi gelişimlerini görmesi açısından portfolyo değerlendirme gayet etkili bir değerlendirme yöntemi, ayrıca yapılandırılmış grid ve performans değerlendirme amacına uygun hazırlandığında doğru ölçümler yapmayı sağlamaktadır (3Ö),.Öğrencilere kazanım bazında durumlarını, bireysel olarak tek tek seviyelerinin belirlendiği değerlendirme yöntemleridir (19Ö), Öğretmenin daha objektif olmasını sağlıyor, öğrenciyi kapsamlı bir şekilde değerlendirme fırsatı veriyor (31Ö). Beğenmiyorum temasının altında öğretmenlerin alternatif değerlendirme yöntemleri ile ilgili öne çıkan görüşü gereksiz (f=4) olduğu yönündedir. Bu konu ile ilgili düşünceleri.değerlendirme ölçeklerinin % 80 ni gereksiz, kağıt israfıdır. Çünkü öğretmen niteliği olan her insan öğrencisini bilir ve tanır, gereksiz ayrıntılar olarak değerlendiriyorum (48Ö) şeklindedir. Ayrıca 13 öğretmen görüşü alternatif değerlendirme yöntemleri kullanımının zaman sıkıntısı yaşattığı şeklindedir. Öğretmenlerden 50Ö. alternatif değerlendirme yöntemleri çok güzel ama uygulamada çok güçlükler çekiyorum. Çok zamanımı alıyor, 25Ö ise.fen ders saatlerinin yeterli olmaması ya da konuların fazla olması bu değerlendirme yöntemlerinin kullanımlarını engelliyor ifadeleriyle zaman konusundaki sıkıntılarını belirtmişlerdir. Genel olarak bakıldığında ise 30 öğretmen görüşü alternatif değerlendirme yöntemlerinin olumlu olduğu yönündedir. Fen ve Teknoloji Dersi Etkinlikleri Gerçekleştirilirken Sınıf Yönetimi Konusunda Karşılaşılabilecek Sorunlara İlişkin Öğretmen Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular Fen ve Teknoloji dersi etkinlikleri gerçekleştirilirken sınıf yönetimi konusunda karşılaşılabilecek sorunlara ilişkin görüşleriniz nelerdir? sorusuna öğretmenlerin verdikleri ortak görüşler doğrultusunda hazırlanan frekans dağılımları ve bu görüşlere ait kodlamalar sonucu oluşturulan model Şekil 9 da verilmiştir. Fen ve Teknoloji dersi etkinlikleri gerçekleştirilirken sınıf yönetimi konusunda karşılaşılabilecek sorunlara ilişkin görüşleriniz nelerdir? sorusuna öğretmenlerin verdikleri ortak görüşler sorun yaşıyorum ve sorun yaşamıyorum temaları altında toplanmıştır (Şekil 9). Öğretmen görüşlerinin büyük bir çoğunluğu (f=40) sınıf yönetimi konusunda sorunlar yaşandığı yönündedir. Bunun da daha çok (f=14) öğrenci merkezli etkinliklerde sınıfta gürültü olmasından kaynaklandığını belirtmişlerdir. Bu konudaki sıkıntıyı bir öğretmen. grup etkileşimleri olduğu için öğrenciler çok gürültü yapıyorlar, sınıfta uyulması gereken kurallara dikkat etmiyorlar. Sınıfı geri toparlamak zor oluyor (14Ö) Şekil 9. Fen ve Teknoloji Dersi Etkinlikleri Gerçekleştirilirken Sınıf Yönetimi Konusunda Karşılaşılabilecek Sorunlara İlişkin Öğretmen Görüşleri 14

15 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar şeklinde ifade etmiştir. Bir diğer öne çıkan görüş ise kalabalık sınıflarda ilgi dağılması (f=14) nedeniyle yaşanan sınıf yönetimi sorunudur. Bu konudaki öğretmen görüşleri şöyledir:.mevcudu çok olan sınıflarda çocukların dikkati çabuk dağılıyor. Deney grupları kalabalık olduğunda kontrol etmek zorlaşıyor (28Ö)..Sınıflar kalabalık olduğu için ilgi çabuk dağılıyor. Sınıfların mevcudu makul sayıda olsa (25-30 kişi) sınıf yönetiminde hiçbir sorun yaşamayacağım (5Ö). Fen ve Teknoloji dersi etkinliklerinde sınıf yönetimi konusunda sorun yaşamadığını belirten öğretmen görüş sayısı 13 dür. Öğretmenler öğrenciler ön hazırlık yaparak geldiklerinde(f=6), ilgi çeken etkinliklerde (f=3) ve önceden kuralları belirttiklerinde (f=4) sınıf yönetiminde sorun yaşamadıklarını ifade etmişlerdir. Fen ve Teknoloji Öğretmenlerinin Derslerinde Kullandıkları Materyallere İlişkin Bulgular Bu araştırmada, ilköğretim Fen ve Teknoloji öğretmenlerinin derslerini gerçekleştirirken hangi öğretim materyallerini ne sıklıkla kullandıklarını tespit etmek üzere 24 maddelik bir tablo hazırlanmıştır. Tabloda eğitim ortamlarında kullanılacak materyallerin isimleri vardır. Materyal isimlerinin karşısında da ne kadar sıklıkta kullandıklarını görmek için hiçbir zaman (1), çok nadir (2), bazen (3), çoğu zaman (4) ve her zaman (5) seçenekleri bulunmaktadır. Fen ve Teknoloji öğretmenlerinin derslerinde kullandıkları materyallere ilişkin bulgulara aşağıda yer verilmiştir. Tablo 2 incelendiğinde öğretmenler yazı tahtası (x=4.40) ve kitaptan (x=4.03) çoğu zaman yararlandıklarını belirtmişlerdir. Flash bellek (x=3.90), poster (x=3.51), grafikler (x=3.46), çalışma yaprağı (x=3.40), projektör (x=3.40), internet (x=3.30), büyük boy resim (x=3.26), diz üstü bilgisayar (x=3.11) gibi araçlardan da bazen yararlandıklarını belirtmektedirler. Öğretmenler döner levha (x=1.11), elektronik tahta (x=1.28) forum (x=1.65), slayt makinesi (x=1.75), televizyon (x=1.73), video kamera (x=1.69) ve tepegözden (x=1.88) ise hiçbir zaman yararlanmadıklarını ifade etmişlerdir. Yukarıdaki bulgular genel olarak değerlendirildiğinde öğretmenlerin en büyük yardımcılarının hala yazı tahtası ve kitap olduğu ifade edilebilir. İnternet, flash bellek, diz üstü bilgisayarlardan da bazen yararlandıklarını görmek öğrenme-öğretme süreçlerinde elektronik ortamın kullanılması ve derslerin görselleştirilmesi açılarından sevindiricidir. Tablo 2. Fen ve Teknoloji Öğretmenlerinin Derslerinde Kullandıkları Materyallere İlişkin Bulgular Öğretim Materyalleri 1. Yazı Tahtası Grafikler Büyük boy resim Kitap İlan panosu Karikatür Harita Poster Televizyon Video Video Kamera Teyp 1, Tepegöz 1, Slayt makinesi Projektör Yazıcı Diz üstü bilgisayar Flash bellek Döner Levha Elektronik tahta Çalışma Yaprağı İnternet E-posta Forum 1.65 Fen ve Teknoloji Öğretmenlerinin Derslerinde Yararlandıkları Yöntem ve Tekniklere İlişkin Bulgular Bu araştırmada, ilköğretim Fen ve Teknoloji öğretmenlerinin derslerini gerçekleştirirken hangi yöntem ve tekniklerden ne sıklıkla yararlandıklarını tespit etmek üzere 13 maddelik bir tablo hazırlanmıştır. Tabloda Fen ve Teknoloji dersinde yararlanılacak yöntem ve tekniklerin isimleri vardır. Yöntem ve tekniklerin isimlerinin karşısında ne kadar sıklıkta kullanıldıklarını görmek için hiçbir zaman (1), çok nadir (2), bazen (3), çoğu zaman (4) ve her zaman (5) seçenekleri bulunmaktadır. Fen ve Teknoloji dersi öğretmenlerinin derslerinde yararlandıkları yöntem ve tekniklere ilişkin bulgulara aşağıda yer verilmiştir. Tablo 3 incelendiğinde Fen ve Teknoloji dersi öğretmenlerinin derslerinde çoğu zaman yararlandıkları yöntem ve teknikler sırasıyla soru-cevap (x=4,21), anlatım yöntemi (x=3.94), örnek olay yöntemidir (x=3.71). Tartışma, gösterip-yaptırma, problem çözme, grup çalışması, araştırmaya dayalı öğretme, buluş yoluyla öğretme, beyin fırtınası ve deney yönteminden de bazen yararlandıklarını x 15

16 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ belirtmişlerdir. Eğitsel oyun etkinliklerine de bazen yer verdiklerini ifade etmişlerdir. Yöntem ve tekniklere bakıldığında Fen ve Teknoloji dersinde öğretmenler öğrenci merkezli yöntemlerden yararlandıkları göze çarpmaktadır. Tablo 3. Fen ve Teknoloji Öğretmenlerinin Derslerinde Yararlandıkları Yöntem ve Tekniklere İlişkin Bulgular Yöntem ve Teknikler x 1. Anlatım yöntemi Tartışma Örnek olay Gösterip yaptırma Problem çözme Grup çalışması Araştırmaya dayalı öğretme Buluş yoluyla öğretme Beyin fırtınası Soru-cevap Rol yapma- drama Eğitsel oyunlar Deney yöntemi 3.63 Fen ve Teknoloji Öğretmenlerinin Derslerinde Yararlandıkları Değerlendirme Tekniklerine İlişkin Bulgular İlköğretim Fen ve Teknoloji dersi öğretmenlerinin derslerini gerçekleştirirken hangi değerlendirme tekniklerini ne sıklıkla kullandıklarını tespit etmek üzere 16 maddelik bir tablo hazırlanmıştır. Tabloda Fen ve Teknoloji dersinde kullanılacak değerlendirme tekniklerinin isimleri vardır. Değerlendirme tekniklerinin isimlerinin karşısında da ne kadar sıklıkta kullandıklarını görmek için hiçbir zaman (1), çok nadir (2), bazen (3), çoğu zaman (4) ve her zaman (5) seçenekleri bulunmaktadır. Fen ve Teknoloji dersi öğretmenlerinin derslerinde kullandıkları değerlendirme tekniklerine ilişkin bulgulara aşağıda yer verilmiştir. Tablo 4 incelendiğinde öğretmenlerin çoğu zaman yararlandıkları değerlendirme tekniklerinin başında yazılı sınavlar (x=4.17) gelmektedir. Bunu performans ödevi (x=3.84), görsel çalışmalar (x=3.76), proje değerlendirme (x=3.67) ve sözlü sunumlar (x=3.57) izlemektedir. Öğretmenlerin çok nadir olarak kullandıkları değerlendirme teknikleri ise tutum ölçeği, yapılandırılmış gözlem formu, yapılandırılmış grid, grup ve akran değerlendirilmesi ve portfolyo çalışmaları olduğu görülmektedir. Bu durum belki öğretmenlerin yeni değerlendirme yöntemlerini nasıl etkili bir şekilde derslerinde kullanacaklarını bilmediklerinden kaynaklanıyor olabilir. Tablo 4. Fen ve Teknoloji Öğretmenlerinin Derslerinde Yararlandıkları Değerlendirme Tekniklerine İlişkin Bulgular Değerlendirme Teknikleri x 1. Laboratuvar, atölye ve diğer çalışmalar için yapılandırılmış gözlem formu Proje değerlendirme Sözlü sunum Görsel çalışmalar (posterler, grafikler) Drama Sözlü sınavlar Yazılı sınavlar Yapılandırılmış grid Performans ödevi Portfolyo (ürün seçki dosyası) Grup ve akran değerlendirmesi Öğrenci özdeğerlendirmesi Kavram haritaları Tutum ölçeği Gözlem formu Kontrol listesi 2.96 Tartışma Fen ve Teknoloji dersi ile ilgili öğrenme-öğretme sürecinde yaşanan sorunlara yönelik öğretmen görüşlerinin alındığı bu çalışmada araştırma bulgularına bakıldığında, öğretmenlere yöneltilen ilk soru Fen ve Teknoloji dersinde öğretim programındaki kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştirebilme durumlarıydı. Bu konudaki görüşlerde öğretmenlerin %75 i kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştirdiğini ifade etmişlerdir. Kazanımları etkili bir şekilde gerçekleştirdiğini ifade eden öğretmenlerin kendi içindeki oranlarına bakıldığında öğretmenlerin %38.4 ü bunu etkinlikler yoluyla gerçekleştirdiğini belirtmişlerdir. Buna karşın öğretmenlerden %34.6 sı öğretim programındaki kazanımları dersinde etkili bir şekilde gerçekleştiremediğini ifade etmiştir. Kazanımların etkili bir şekilde gerçekleştirememe nedenleri olarak öğretmenler materyal eksikliğini, ders saati süresinin azlığını, sınıf mevcudunun fazla olmasını, fiziksel ortamın uygun olmamasını, öğrencinin bilgi seviyesindeki farklılığı, birinci kademedeki eğitim eksikliğini ve bazı konuların zor olduğunu belirtmişlerdir. Sınıf mevcudunun fazlalığı konusunda benzer bulgulara Arslan (2000), Çoruhlu, Er Nas ve Çepni (2009), Öz (2007), Kırıkkaya (2009), Tüysüz ve Aydın (2009), Doğan ın (2010) çalışmalarıyla da desteklenmektedir. Bu konudaki araştırma tarihleri göz önüne alındığında 2000 yılından bu yana saptanan bu sorunun giderilemediği hala kalabalık sınıflar yüzünden etkinliklerin etkili bir şekilde yapılamadığı öğretmen görüşlerinden anlaşılmaktadır. 16

17 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar Çalışmaya katılan öğretmenlere yöneltilen bir diğer soru Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikleri gerçekleştirmede karşılaşılan sorunlara ilişkindir. Bu konudaki görüşlere bakıldığında öğretmenlerin %46 sı etkinlikleri gerçekleştirmek için zamanın yeterli olmadığını ifade etmişlerdir. Bozdoğan ve Yalçın (2004) ile Doğan ın (2010) bulguları bu araştırma bulgusu ile paralellik göstermektedir. Doğan ın çalışmasında öğretmenler, farklı etkinlikleri sınıfta uygulamak çok uzun zaman alıyor şeklinde zamanın azlığının önemli bir sorun olduğunu vurgulamışlardır. Fen ve Teknoloji dersindeki etkinlikleri gerçekleştirme konusunda alınan öğretmen görüşlerinin %28 i ise malzeme eksikliğinden kaynaklanan sorun olduğunu dile getirmişlerdir. Bozdoğan ve Yalçın da çalışmalarında öğretmenlerin malzeme eksikliğinden yakındıklarını belirtmişlerdir. Yani kalabalık sınıflar, malzeme eksikliği geçen yıllara rağmen giderilememiş başlıca sorunlar arasında halen varlığını devam ettirmektedir. Fen ve Teknoloji dersinde etkinlikleri gerçekleştirmede bir diğer sorun ise malzeme eksikliğiyle ilintili olan fiziksel ortam yetersizliği dir. Özkan (2001) ve Doğan da çalışmalarında öğretmenlerin büyük bir çoğunluğunun laboratuvar yokluğunun bazı etkinlikleri gerçekleştirmeyi engellediğini belirtmişlerdir. Yapılandırmacı anlayışa göre düzenlenen etkinliklerin temeli öğrenci merkezli yöntemlere dayanmaktadır. Öğrencilere bu konuda fırsatlar sunulursa eğitim ortamları hazırlanırsa öğrenci de araştırarak, deneyerek öğrenecek ve önceki bilgileri ile yeni öğreneceği bilgileri kaynaştıracaktır. Fakat sınıfların kalabalık olması, malzeme eksikliği ve fiziksel ortam yetersizliği öğrencileri kendi yaşantılarıyla öğrenme sürecinden mahrum bırakmaktadır. Fen ve Teknoloji dersinde laboratuvar etkinliklerinin etkili bir şekilde yapılabilmesine ilişkin öğretmen görüşlerine bakıldığında frekans değeri en yüksek olan önerinin laboratuvardaki malzemenin yeterli olması gerektiğine ilişkin öneridir (%40.3). Yukarıda bahsedilen noktanın öğretmenlerce fen ve teknoloji dersinin başarısındaki önemi bir kez daha vurgulanmıştır. Bu sorunun giderilmesi ekonomik imkanlara dayandığından öğretmenler çaresiz kalmaktadır. Bilgisayar ortamında simülasyonlarla öğrencilere deneyler yaptırılması belki sorunu giderebilir ama bunun içinde okullarda bir bilgisayar laboratuvarı kurulması ve Fen ve Teknoloji dersindeki deneylerle ilgili simülasyon yazılımlarının hazırlanması gereklidir. İlk başta böyle bir altyapının kurulması pahalı olabilir ama bu ortamlardan yararlanacak öğrenci sayısı ve zaman düşünüldüğünde bu çözüm önerisi uzun vadede ucuz bir yatırım olabilir. Bu noktayla ilişkili bir diğer önemli öneri ise laboratuvar ortamının iyileştirilmesi (%30.7) dir. Araştırmaya katılan öğretmenler, Fen ve Teknoloji dersinde laboratuvar etkinliklerinin başarısında öğrencilerin bireysel çalışmalarının önemli olduğundan da bahsetmişlerdir (%19.2). Bu da yukarıdaki önerilerin yapılmasıyla gerçekleştirebilecek bir öğedir. Öğretmenlerin bu konudaki bir diğer önerisi öğrencilere laboratuvar kültürünün kazandırılmasıdır. Bu bulgu, Bozdoğan ve Yalçın ın (2004) çalışmalarındaki bulguyla benzerlik göstermektedir. Çalışmalarında öğretmenler öğrencilere laboratuvar kültürünün kazandırılması gerekliliğinin, öğrencilerin araç-gereçlerin kullanımı hususunda bilinçlendirilmesinin ve daha dikkatli olmalarının sağlanmasının önemli olduğu yönünde görüş bildirmişlerdir. Fen ve Teknoloji dersinde sürenin yeterliliği konusunda görüşleri alınan öğretmenlerin %51.9 unun sürenin yetersizliğini etkinlik kitabının yoğun olmasına bağladıkları görülmüştür. Bu konuda Bozdoğan ve Yalçın (2004) da benzer görüşler bildirmişlerdir. Bu araştırmada öğretmenlere Fen ve Teknoloji dersi için geleneksel sınıf ortamının yeterli olup olmadığı sorulmuştur. Öğretmenlerin %38.4 ü sınıf ortamlarının öğrenci merkezli öğretime uygun olmadığı ve %23 ü dersin laboratuvarda yapılması gerektiğini belirtmişlerdir. Araştırma kapsamında Fen ve Teknoloji dersindeki öğrenci etkinlikleri konusunda öğretmenlerin ne düşündüğü de sorulmuştur. Bu çalışmada öğretmen görüşlerinin %21.1 i ödevlerin öğretime katkı sağlamadığı şeklindedir. Benzer bulgulara Ersoy ve Anagün ün (2009) araştırmasında da rastlanmıştır. Ersoy ve Anagün araştırmaya katılan öğretmenlerin ödevlerin öğretime katkı sağlamadığı konusunda yoğun bir görüş birliğinde olduklarını ifade etmektedirler. Çalışmamızda öğrenci etkinliği konusunda görüş bildiren öğretmenlerin %5.7 si ödevlerin veliler tarafından yapıldığı için fayda sağlamadığı görüşündedirler. Velinin ödev yapma sorunu Ersoy ve Anagün ün çalışmalarında da belirtilmektedir. Diğer yandan gerçekleştirilen bu araştırmada öğretmen görüşlerinin %15.3 ü ödevlerin yararlı olduğu yönündedir. Öğrenci etkinliklerinin öğretime katkı sağladığı, öğrenci seviyesine uygun olanların faydalı olduğu, ödevlerin sınıfta yapıldığında daha etkili olduğu, öğrencilerin etkinlikler yoluyla araştırma yapmayı öğrendikleri, öğrencileri araştırmaya yönelttiği, öğrencilerin aktif olmasını sağladığı ve öğrencilere grupla çalışma bilinci kazandırdığı görüşünde birleşmişlerdir. Bu konudaki görüşlere genel olarak bakıldığında öğrenci etkinliklerinin gerçekleştirilmesinde veli, öğretmen ve öğrenci açı- 17

18 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ sından bir takım zorluklar yaşansa da öğrencilere kazandırdığı deneyimler onları hayata hazırlama açısından son derece yararlı olacağı açıktır. Diğer yandan yapılandırmacı öğrenme ortamlarına öğrencilerin uyum sağlama konusunda da bu deneyimler onlar için kazanç olabilir. Fen ve Teknoloji dersiyle ilgili alternatif değerlendirme yöntemleri hakkında öğretmen görüşleri incelendiğinde, yine en önemli sorunun zaman sıkıntısı(%25) olduğu öğretmenlerce ifade edilmektedir. Öğretmen görüşlerinin %19.2 sinin yeni değerlendirme yöntemlerinin öğrencileri motive ettiği görüşünde birleşmektedirler. Öğretmen görüşlerinin %3.8 i yeni değerlendirme yöntemlerinin Seviye Belirleme Sınavı ile çeliştiği konusunda görüş bildirmişlerdir. Bu konuda Arslan, Avcı ve İyibil (2008) de benzer görüşler ifade etmişlerdir. Fen ve Teknoloji dersi etkinlikleri gerçekleştirilirken sınıf yönetimi konusunda karşılaşılabilecek sorunlara ilişkin öğretmen görüşlerine bakıldığında en yüksek frekans alan sorunun kalabalık sınıflarda ilgi dağılması (%26.9) olduğu dikkati çekmektedir. Bunu %21.5 ile öğrenci merkezli etkinliklerde gürültü olması sorunu izlemektedir. Daha öncede belirtildiği üzere sınıfların kalabalık, laboratuvar ortamının ve malzemelerin yetersiz olması ne yazık ki bu durumu da beraberinde getirmektedir. Yapılan çalışmada Fen ve Teknoloji dersini gerçekleştirirken öğretmenlerin daha çok yazı tahtası ve kitaptan yararlandıkları belirtilmiştir. Bu durum yukarıda da belirtildiği üzere geçmişten günümüze eğitim ortamları açısından pek bir şeyin değişmediği hala ders kitabı ve yazı tahtasının hangi ders olursa olsun temel araç olarak kullanıldığı gerçeğini bir kez daha gün yüzüne çıkarmaktadır. Solmaz ın (2007) Fen Bilgisi öğretiminde kullanılan öğretim yöntemleri ve bu yöntemlerin uygulanışına ilişkin öğrenci görüşlerinin belirlendiği çalışma bulgularında da, yazı tahtasının derste oldukça fazla kullanıldığı, yardımcı kitap ve dergilere ise bazen yer verildiği görülmüştür. Benzer bulgulara Çardak, Dikmenli ve Altunsoy un (2008) çalışmasında da rastlanmıştır. Araştırmada fen bilgisi öğretmen adaylarının daha çok yazı tahtası gibi geleneksel öğretim materyallerini kullandıkları belirtilmiştir. Yine bu çalışmada öğretmenler derslerinde en çok soru-cevap (x=4,21), anlatım yöntemi (x=3.94), örnek olay yöntemi (x=3.71), problem çözme yöntemi (x=3.65) nden yararlandıklarını ifade etmişlerdir. Benzer bulgulara Aydede ve arkadaşları (2006) ile Aktepe ve Aktepe nin (2009) çalışmasında da rastlanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu başta anlatım yöntemini kullanmanın yanında, sırasıyla soru-cevap, beyin fırtınası, tartışma, laboratuar ve problem çözme gibi birtakım öğrenci merkezli yöntem veya teknikler kullanmaktadırlar. Bu sonuçlara bakıldığında Fen ve Teknoloji dersinin daha çok öğretmen merkezli yöntem ve tekniklerle gerçekleştirildiği ifade edilebilir. Oysa bu dersin yapılandırmacı öğretim anlayışına dayalı olarak yürütülmesinin öğrenciler için anlamı düşünüldüğünde öğrenci merkezli yöntemlerin daha sık kullanılması gereklidir. Fakat daha öncede belirtildiği üzere kalabalık sınıfların oluşu, laboratuvar ve sınıf ortamlarının yetersizliği, malzeme eksikliği gibi sorunlar zincirleme bir şekilde Fen ve Teknoloji dersindeki sorunları arttırmakta ve öğretmen merkezli yöntem-tekniklerin kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Gerek bu araştırma gerekse bu konuda yapılan diğer araştırma sonuçlarına göre öğrenci merkezli yöntemlerin de kullanılması gelecekte eğitim ortamlarının donanımı ile ilgili sorunlar çözüldüğünde bu yöntemlerin daha sıklıkla kullanılabileceği düşüncesini uyandırmaktadır. Öğretmenlerin Fen ve Teknoloji dersinde yararlandıkları değerlendirme tekniklerinin başında yazılı sınavlar (x=4.17) gelmektedir. Bunu performans ödevi (x=3.84), görsel çalışmalar (x=3.76), proje değerlendirme (x=3.67) ve sözlü sunumlar (x=3.57) izlemektedir. Öğretmenler yapılandırılmış grid (x=2.82), portfolyo (x=2.94), tutum ölçeğini (x=2.30) çok nadir kullandıklarını belirtmişlerdir. Tüm bu sonuçlar Acat ve Demir (2007), Çoruhlu ve arkadaşları (2009), Erdemir in (2007); Okur ve Azar (2011), Arslan ve arkadaşları (2008), Parmaksız ın (2004) sonuçları ile paralellik göstermektedir. Çoruhlu ve arkadaşları (2009) tarafından yapılan çalışmada öğretmenlerin ölçme-değerlendirme tekniklerinden en fazla performans değerlendirme, proje ve poster ödevlerini kullandıkları halde geleneksel ölçme değerlendirme tekniklerini kullanmaktan vazgeçemedikleri görülmüştür. Öğretmenlerin gerek bu çalışmada gerekse yukarıdaki sözü edilen çalışmalarında alternatif değerlendirme yöntemlerini kullanmama nedenlerinden biri bu konudaki bilgi ve uygulama eksikliğinden kaynaklanabilir. Nitekim Okur ve Azar ın (2011) çalışmalarında öğretmenler bu konudaki bilgi düzeylerinin az olduğunu ifade etmişlerdir. Aynı çalışmada öğretmenler sınıf mevcutlarının kalabalık ve zamanın yetersiz olması nedeniyle de uygulamada bu teknikleri çok fazla tercih etmediklerini vurgulamışlardır. Kilmen ve Çıkrıkçı Demirtaşlı (2009) tarafından yapılan çalışmada da, öğretmenlerin alternatif değerlendirme uygulamalarını gerçekleştirememelerindeki temel nedenin, bu konudaki donanımlarındaki eksiklikten kaynaklandığı ileri sürülmüştür. Sorunun çö- 18

19 GEÇER, ÖZEL / İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmenlerinin Öğrenme-Öğretme Sürecinde Yaşadıkları Sorunlar zülmesi için Fen ve Teknoloji öğretim programları gözden geçirilerek gerekli düzenlemeler yapılabilir. Öğretmenlerin bu konudaki eksikliğini giderebilmek için uzaktan eğitim veya yüzyüze hizmetiçi eğitim yollarına başvurulabilir. Sonuç olarak araştırmada ön plana çıkan noktalar ne yazık ki benzer araştırma bulgularında da görüleceği üzere geçen yıllara rağmen hala çözülemeyen kalabalık sınıflar, laboratuvar ve malzeme yetersizliği, öğrenci merkezli etkinliklerde zamanın yetersiz olmasıdır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda Fen ve Teknoloji dersi uygulamaları için şu önerilerde bulunulabilir; Laboratuvarda kullanılacak araç-gereçlerin seçimi, kullanılması, onarılması için belirli merkezler kurulabilir, Eğitim fakültelerinde fen bilgisi öğretmenliği, fizik öğretmenliği vb. bölümlere finansal destek sağlanarak materyal geliştirme ile ilgili derslerde öğrencilerin fiziksel materyaller ve bilgisayarda simülasyonlar hazırlamaları, bunların ilköğretim okullarına dağıtılmaları konusunda düzenlemeler yapılabilir, Sınıf mevcutlarının asgari düzeye çekilmesi konusunda yetkililer önlem alabilir, Laboratuvar imkanı olmayan okullarda bilgisayar laboratuvarları oluşturularak simülasyonlarla deneyler yapılması için gerekli düzenlemeler yapılabilir, Fen ve Teknoloji dersi etkinlikleri için zamanın yetmemesi bir sorun olarak bildirilmektedir. Bunun için etkinlikler kitabında bazı gereksiz veya tekrar niteliğindeki etkinlikler azaltılarak sadeleştirmelere gidilebilir. Araştırmacılara yönelik ise şu önerilerde bulunulabilir: Fen ve Teknoloji dersi öğretim programı ile ilgili belirli aralıklarla ilgili çevrenin (veli, öğretmen ve öğrenci) görüşleri alınarak program geliştirme çalışmalarına yansıtılabilir yılından sonra uygulanan Fen ve Teknoloji öğretim programı kapsamında hazırlanan ders kitaplarının içeriği, laboratuvar etkinlikleri ile alternatif ölçme değerlendirme teknikleri arasındaki uyum konusunda araştırmalar yapılabilir. 19

20 Educational Sciences: Theory & Practice - 12(3) Summer Educational Consultancy and Research Center Elementary Science and Technology Teachers Views on Problems Encountered in the Instructional Process Aynur GEÇER a Kocaeli University Ruhan ÖZEL Kocaeli University Abstract This research aims to explore the problems that teacher have experienced their opinion towards effectives and and functionality of teaching-learning process of Primary Science and Technology curriculum started to be implemented in academic year in Turkey. The qualitative research design is used in this study. Research data are collected through interviews (semi-structured) with Science and Technology teachers who works at various primary schools in Kocaeli. The data are presented through classified as themes and codes. 75% of teachers have expressed that they realize their acquisition effectively. Teachers of Science and Technology course have indicated that they have a couple of problems such as crowded classes, insufficient labs and equipment etc. Additionally, teacher s opinions towards alternative evaluation methods of Science and Technology course are studied. 25% of teachers have expressed that the most important problem is shortage of time. They have also implied that they have usually used blackboard and book to perform on Science and Technology course. Key Words Science and Technology Course, Curriculum, Instructional Process. Problem Statement Constructive learning is the process of making connections between new and old learning, and integrating new information with the existing ones. However, this process should not be perceived as mere accumulation of information. When an individual genuinely constructs knowledge, he will be able to interpret and thus recreate it (Şaşan, 2002). The role of the teacher in this process is to guide the students (Martin, 2000). a Aynur GEÇER, Ph.D., is currently an assistant professor at the Department of Computer and Instructional Technologies Teaching. Her research interests include the teacher-student communication, learning styles, web-based training, learning theories, constructivism, distance education, individualized instruction. Correspondence: Assist. Prof. Aynur GEÇER, Kocaeli University, Faculty of Education, Depart ment of Computer and Instructional Technology, Kocaeli/ Turkey. akolburan@kocaeli.edu.tr Phone: Science and technology is one of the fields that have adopted this contemporary approach. The science and technology curricula renewed in 2004 follows an approach that keeps the students active and at the center of instruction, and proposes that instructional strategies be identified and learning environments be rearranged to achieve this (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2005). The teacher has a central role in the accomplishment of instructional practices specified in a curriculum. Teacher determination and belief in following the curriculum is critical to the achievement of the information level aimed in the activities. The science and technology curriculum which was initiated in 2004 gives teachers new roles and responsibilities that go beyond the traditional. More precisely, teachers following these new curricula are expected to guide their students learning, rather than transmit information to them. A constructivist science teacher enables students to construct their knowledge by using scientific