YATAKLI TEDAVİ KURUMLARI

Transkript

1 SEKTÖREL ARAŞTIRMALAR YATAKLI TEDAVİ KURUMLARI. TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ Aralık 2005 ANKARA

2 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. YATAKLI TEDAVİ KURUMLARI SEKTÖR ARAŞTIRMASI Ömür GENÇ Kd. Uzman SA ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ Aralık 2005 ANKARA

3 ISBN Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Ömür GENÇ Kd.Uzman Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Araştırma Müdürlüğü İzmir Cad. No.35 Kızılay/ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş Matbaasında çoğaltılmıştır.

4 İÇİNDEKİLER Sayfa No TABLOLAR LİSTESİ... ii GRAFİKLER LİSTESİ... iii GİRİŞ SEKTÖRÜN VE HİZMETİN TANIMI TÜRKİYE DE YATAKLI TEDAVİ KURUMLARININ GELİŞİMİ Kurum ve Yatak ndaki Gelişmeler Hekim Başına Düşen Nüfus ve Sağlık Harcamaları Yataklı Tedavi Kurumlarının Hizmetleri Teşvik Belgelerine Yansıyan Yatırımlar Kamu Yatırım Tahsisleri BEKLENTİLER VE ANALİZLER Swot Analizi ve Temel İtici Güçler Sosyal Güvenlik ve Sağlıkta Dönüşüm Projesi Sosyal Güvenlik Kavramının Tanımı Sağlıkta Dönüşüm Programı ve Genel Sağlık Sigortası Yasa Tasarısı GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ i

5 Sayfa No EKLER EK 1. Türkiye'deki Hastanelerin Coğrafi Bölgelere, İllere ve Kurumlara Göre Yatak ve Nüfusa Düşen Yatak Ek 2. Coğrafi Bölgelere ve İllere Göre Sağlık Hizmetleri ve Hizmet Değerlendirmesi Ek 3. Hazine Müsteşarlığı ndan Hastane Yatırımı İçin Teşvik Belgesi Almış Yatırımların İller İtibariyle Dağılımı Ek 4. Sağlıkta Dönüşüm Programı Ek 5. Genel Sağlık Sigortası Yasa Taslağı YARARLANILAN KAYNAKLAR ii

6 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo 1 : Türkiye de Yataklı Tedavi Kurumlarının ve Yatak nın Gelişimi ve Nüfusa Düşen Yatak Tablo 2 : Yataklı Tedavi Kurumlarının Kurumlara Göre Dağılımı Tablo 3 : Yataklı Tedavi Kurumlarının Bölgelere Göre Dağılımı Tablo 4 : Türkiye'de Hekim ve Bir Hekime Düşen Nüfus Tablo 5 : Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması Tablo 6 : Seçilmiş OECD ve AB Bölgesi Ülkeleri Sağlık Harcamalarının GSYİH ya Oranları Tablo 7 : Kurumlara Göre Poliklinik ve Yatan Hasta Tablo 8 : Hastanelerin Kurumlara Göre Hizmet Değerlendirmesi Tablo 9 : HDTM Tarafından Verilen Yatırım Teşvikleri Tablo 10 : Sağlık Sektörü Kamu Yatırım Tahsisleri iii

7 GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1 : Kurum ve Yatak nın Gelişimi Grafik 2 : Yatak nın Kurumlara Göre Dağılımı Grafik 3 : Bölgelere Göre Kurum ve Yatak nın Dağılımı Grafik 4 : Seçilmiş İllere Göre Nüfusa Düşen Yatak Sayfa No Grafik 5 : Kişi Başına Sağlık Harcaması ve Sağlık Harcamalarının GSMH İçindeki Payı Grafik 6 : Poliklinik Muayene ve Yatan Hasta Oranı Grafik 7 : Kurumlara Göre Yatak İşgal Oranı Grafik 8 : Grafik 9 : Hastane Yatırımı İçin Alınan Teşvik Belge ve Yatırım Tutarı Seçilmiş İller İtibariyle Döneminde Alınan Hastane Teşvikleri iv

8 GİRİŞ Cumhuriyet döneminde, ekonomik alanda önemli atılımlar yapılmış ve sanayileşme yolunda çeşitli sektörlerde rekabetçi kabul edilebilecek bir yapıya kavuşulmuş olmasına rağmen, sağlık sektöründe ekonomik alanda sağlanan başarıya paralel bir gelişme sağlanamamıştır. Türkiye'nin sağlık altyapısında, günümüze kadar sağlanan iyileşmeye rağmen sağlık göstergeleri hâlâ dünya ortalamasının oldukça gerisindedir. Bugün gelişmiş ve belirli bir refah seviyesine ulaşmış olan ülkeler, insan unsuruna yapılan yatırım olması nedeniyle, sağlık hizmetlerinin nitelik ve nicelik yönünden iyileştirilmesi İçin artan oranda kaynak tahsis etmektedirler. İktisadi kalkınmanın da temel unsuru olan insanın sağlığının korunup, geliştiriimesi ve hastalıklarının tedavi edilmesi için, kalkınmış ülkeler Gayri Safi Milli Hasılaları (GSMH)'ndan daha fazla pay ayırabilmektedir. Türkiye sağlık hizmetlerinde gerek nitelik gerekse nicelik açısından AB ve OECD ülkelerinin oldukça gerisinde kalmaktadır. Söz konusu bu olumsuz şartlar, hemen hemen bütün sağlık göstergelerinde dikkati çekmektedir. Bununla birlikte ülke içinde sağlık koşulları ve sağlık altyapısı da bölgelere göre önemli dengesizlikler göstermektedir. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda insan sağlığı toplumsal kalkınmanın temeli olarak tanımlanmakta olup, yaşam kalitesinin ve süresinin artırılması esas olarak alınmaktadır. Sağlık hizmetlerinin eşitlik ve hakkaniyet içinde, halkın ihtiyaç ve beklentilerine uygun, kaliteli, ulaşılabilir, verimli bir şekilde, bölgeler ve sosyoekonomik gruplar arası sağlık düzeyi farklılıklarını azaltıcı, çağdaş yaşamın gerekleriyle uyumlu, hasta 1

9 haklarına saygılı bir şekilde sunulması temel ilkeleri oluşturmaktadır. Bu planda, bireylerin ve ailelerin bilinçlendirilmesi, bilgilendirilmesi yoluyla toplum sağlığının korunması ve geliştirilmesi hedeflere ulaşmada önde gelen stratejilerdendir. Sekizinci plan çerçevesinde, koruyucu sağlık hizmetleri sunumunun birinci basamak sağlık hizmet birimleriyle entegre edilerek etkinleştirilmesi, bebek ve çocukların yaşama sağlıklı başlaması, ergen ve gençlerin sağlıklarını koruma, geliştirme bilgi ve becerisine sahip olmaları, kişilerin özürlülükten ve hastalıktan uzak, yaşam süresinin ve kalitesinin artırılması, özellikle yaşlıların yaşamsal faaliyetlerini yardıma muhtaç olmadan sürdürebilmeleri ve topluma katkılarının devamının sağlanması hedeflenmektedir. Gerek hizmet sunumunda etkili yönetim, gerekse hizmetlerin finansmanı konularında etkili çözüm getirilmesi, sağlık alanındaki reformların temel konularını oluşturmaktadır. Hizmetlerin etkililiğini artırmak üzere, iyi işleyen bir sevk sisteminin kurulması, kentsel kesimde özellikle birinci basamakta sunulan evde ve ayaktan tedavi edici hizmetlerin kapasitesinin geliştirilmesi için yapılandırma ihtiyaçları öncelikli konular olarak vurgulanmaktadır. Bunun yanı sıra, tedavi edici hizmetlerde kalitenin artırılması, kaynakların akılcı kullanımı ve hastanelerin ihtiyaçlara cevap verebilmesini sağlamak üzere yönetim kapasitelerinin geliştirilmesi, idari ve mali açılardan özerk hale getirilmeleri hedeflenmektedir. Ülkemizde sağlık düzeyi ile sağlık hizmetlerinin mevcut durumu dikkate alınarak, öncelikli sağlık hedefleri ve bu hedeflere ulaşmayı sağlayacak stratejilerin belirlenmesi ilgili bütün kurum ve kuruluşların (DPT, ilgili Bakanlıklar, diğer ilgili kamu ve özel kurum ve kuruluşlar, meslek örgütleri, üniversiteler, sivil toplum örgütleri vb.) katılımı ile gerçekleştirilen Ulusal Sağlık 21 Politikası Sağlık Bakanlığı nın koordinasyonunda gerçekleştirilmiştir. Yapılan sektörler arası 2

10 çalışmalar sonucunda, Sağlık 21, Herkese Sağlık, Türkiye nin Hedef ve Stratejileri (Aralık-2001) dokümanı hazırlanmış ve yayınlanmıştır. Bu temel amaç doğrultusunda, 21 nci yüzyılın ilk 25 yılı için ulusal hedef ve stratejiler belirlenmiştir. Ulusal Sağlık 21 Politikası nın ana hedefleri; HEDEF 1: 2020 yılına kadar uygulanacak kademeli programlar sonucunda toplum sağlığı açısından önemli bulaşıcı hastalıkların kontrolünü, eliminasyonunu ya da eradikasyonunu sağlamak. HEDEF 2: 2020 yılına kadar, toplum sağlığı açısından önemli bulaşıcı olmayan hastalıkların sıklığını ve bunlara bağlı erken ölüm, sakatlık ve iş göremezliği azaltarak, yaşam kalitesini yükseltmek. HEDEF 3: 2020 yılına kadar, kaza, şiddet ve afetlere bağlı yaralanmaları, sakatlıkları ve ölümleri önemli ölçüde azaltmak ve bunun sürekliliğini sağlamak. HEDEF 4: 2020 yılına kadar bütün yeni doğanların, bebeklerin ve okul öncesi yaşlardaki çocukların yaşama sağlıklı başlamalarını ve sürdürmelerini sağlamak. HEDEF 5: 2020 yılına kadar, üreme ve cinsel yaşamdan kaynaklanan sağlık sorunlarını en az % 50 azaltmak. HEDEF 6: 2020 yılına kadar, tütün, alkol, uçucu maddeler ve psikoaktif ilaç gibi bağımlılık yapan maddelerin kullanımını, yetersiz fizik aktivite ve kötü beslenme gibi sağlığı olumsuz etkileyen faktörleri mümkün olan en alt düzeye indirmek. HEDEF 7: 2020 yılına kadar, ergen, yaşlı ve özürlülerin daha sağlıklı olmalarını ve toplum içinde daha aktif rol almalarını sağlamak. HEDEF 8: 2020 yılına kadar, halkın psiko-sosyal iyilik durumunu geliştirmek ve ruh sağlığı sorunu olan kişilerin özel bakım almalarını sağlamak. HEDEF 9: 2020 yılına kadar, toplumdaki bireyleri evde, okulda, işyerinde ve yaşanılan her yerde daha sağlıklı bir ortamda yaşama imkanına kavuşturmak. Bu programın temel amacı; Türkiye de sağlık göstergelerini iyileştirerek; beklenen yaşam sürelerini uzatmak, yaşam kalitesini iyileştirmek, bölgeler ve gruplar arasındaki sağlık düzeyi farklılıklarını mümkün olduğunca azaltmaktır. 3

11 HEDEF 10: Toplumun tüm kesimlerine ulaşılabilir, kabul edilebilir ve kullanılabilir kaliteli sağlık hizmeti sunmak, hizmet ağını bölgesel ve sosyal farklılıkları giderecek şekilde yayarak, sürekliliğini sağlamak, olarak belirlenmiştir. Bundan sonraki aşama, belirlenen bu hedeflerin ülke politikası olarak kalkınma planlarında yer almasını ve ilgili tüm kurum ve kuruluşların eylem planlarına bu hedefleri entegre etmelerini ve uygulamalarını sağlamaktır. Ülkemiz sağlık sektörünün içinde bulunduğu sorunları çözmek ve sağlık hizmetlerinin AB ve OECD ülkeleri standartlarına ulaştırılması başta devletin temel görevi olmakla birlikte, çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmanın da temel göstergelerinden birini oluşturmaktadır. Bu çalışmada sağlık sektörünün tedavi edici sağlık hizmetlerinden olan yataklı tedavi hizmetleri ile ilgili bölümü incelenmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde yataklı tedavi kurumlarına yönelik tanımlamalar yapılmış ve ikinci bölümde Türkiye de yataklı tedavi kurumlarının mevcut durumu ve gelişimi incelenerek, yataklı tedavi kurumlarının yapmış oldukları hizmetler ve bu hizmetlerin başta AB ülkeleri ve çeşitli OECD ülkeleri ile mukayesesi yapılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde sağlık sektörüne yönelik SWOT analizi verilirken, sosyal güvenlik ve sağlıkta dönüşüm programıyla ilgili bilgiler sunulmuştur. 4

12 1. SEKTÖRÜN VE HİZMETİN TANIMI Sağlık sektörü, sağlık elde etmek ve toplumu sağlıklı kılmak amacını gerçekleştirmek üzere, çok geniş bir alanı kapsayan sağlıkla ilgili mal ve hizmet türündeki her türlü ürünü üretmek ve tüketmek üzere kurulan sistem ve alt sistemler ve bunların içinde yer alan kişi, kurum, kuruluş, statü, ürün vb. unsurların tümünü belirtmek için kullanılan genel ve kapsayıcı bir kavramdır. Sağlık sektörünün başlıca hizmetleri ise aşağıdaki gibi sınıflanabilir: Üst kademe sağlık yönetimi hizmetleri, Sağlık insangücü eğitimi hizmetleri, Koruyucu sağlık hizmetleri, Yataklı tedavi hizmetleri, Ayaktan tedavi hizmetleri, Poliklinik ve muayenehane hizmetleri, Laboratuvar hizmetleri, İlaç, aşı, serum vb. üretim ve satış hizmetleri, İlaç dağıtım hizmetleri, Eczane hizmetleri, Tıbbi cihaz ve tıbbi malzeme üretim ve satışı, Ortez ve protez üretim ve satışı, Ambulans hizmetleri, Adli tıp hizmetleri, Hudut ve sahiller sağlık hizmetleri, Sağlık güvenliği hizmetleri. Bu tanımlamadan da anlaşılacağı üzere; sağlık hizmetleri, koruyucu, tedavi edici ve rehabilitasyon hizmetleri olmak üzere üç başlık altında toplanmaktadır. 5

13 Koruyucu Sağlık Hizmetleri: Kişinin ve toplumun sağlığının korunup-geliştirilmesi için kişiye ve çevreye yönelik olarak alınacak tedbirlerin tümünü ifade eder. Bu hizmetlerin maliyeti düşük, etkisi yüksek olup, tipik birer kamu ekonomisi üretimi olarak kabul edilirler. Koruyucu sağlık hizmetleri, dışsal faydası en fazla olan sağlık hizmetidir. Aşılama, içme suyu ve yiyeceklerin denetlenmesi, ana-çocuk sağlığı, çevresel risk unsurlarının denetimi. verem-sıtma-trahom-frengi-cüzzam denetimi, erken teşhis gibi faaliyetler koruyucu sağlık hizmetleridir. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri: Hastalık riskinin ortaya çıkması durumunda verilen sağlık hizmetleridir. Tedavi hizmetleri ayakta tedavi, yataklı tedavi ve evde bakım şeklinde sınıflandırılabilir. Bunlardan yataklı tedavi sistemi en pahalı sistemdir. Koruyucu sağlık hizmetlerine göre, tedavi hizmetlerinde kişisel fayda ön plandadır. Tedavi hizmetleri en uç noktadaki ayakta tedavi birimi veya hastaneden, en üst seviyedeki modern üst müracaat hastanelerine kadar uzanan bir yapı içerisinde verilir. Rehabilitasyon Hizmetleri: Sakat ve işgücünü kaybedenlere işgücü ve çalışma imkanı sağlanmasına yönelik hizmetler rehabilitasyon hizmetleridir. Bu hizmetler hekim ve diğer sağlık personeli tarafından yapılan tıbbi rehabilitasyon ile sosyal çalışmacılar tarafından yapılan iş bulma, işe uyum sağlama gibi sosyal rehabilitasyon aktiviteleridir. Bu çalışmada sağlık sektörünün tedavi edici sağlık hizmetlerinden olan yataklı tedavi hizmetleri ile ilgili bölümü incelenmiştir. Tedavi edici sağlık hizmetleri, halk sağlığı hizmetlerinin temel dallarından biri olup, bu hizmetlerin yerine getirilmesinde hastanelerin ve sağlık merkezlerinin (yataklı tedavi kurumlarının) önemli fonksiyonu bulunmaktadır. Sosyal ve tıbbi örgütün 6

14 önemli birer parçası ve tamamlayıcısı olan bu kurumların, halkın sağlık düzeyinin yükseltilmesinde ve hastaların bakım, tedavi ve rehabilitasyonla iyilik ve mutluluğa kavuşturulmasında etkin rolü vardır. Tedavi edici hizmetleri yerine getiren yataklı sağlık kurumlarının tanımı "Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği "nde (Madde:3-5) şöyle yapılmaktadır: Sağlık Merkezi: Acil vakalar, doğumlar, ateşli hastalar, küçük müdahaleler, kısa zamanda iyileşmesi mümkün görülen hastalarla, fiilen görev yapan uzmanların branşlarıyla ilgili hastaların, kabul ve tedavi edildiği ve hükümet tabipliği, ocak tabipliği veya diğer kuruyucu tababet hizmetleri ile acil tedavi hizmetlerini bünyesinde bütünleştiren kurumlardır. Hastane: Hasta ve yaralıların, hastalıktan şüphe edenlerin ve sağlık durumlarını kontrol ettirmek isteyenlerin, ayaktan veya yatarak müşahade, muayene, teşhis tedavi ve rehabilite edildikleri, aynı zamanda doğum yapılan kurumlardır. Yataklı tedavi kurumları fonksiyonlarına göre 4 gruba ayrılır; a) Genel Hastane: Her türlü acil vaka ile, yaş ve cinsiyet farkı gözetmeksizin, bünyesinde mevcut uzmanlık dalları ile ilgili hastaların kabul edildiği ve ayaktan hasta muayene ve tedavilerinin yapıldığı yataklı kurumlardır. b) Özel Dal Hastanesi: Belirli bir yaş, cinsiyet grubu hastalar ile belirli bir hastalığa tutulanların, yahut bir organ veya organ grubu hastalarının müşahade, muayene, teşhis ve tedavi edildikleri yataklı kurumlardır. c) Rehabilitasyon Merkezleri ve servisleri:organ, sinir, adale ve kemik sistemi hastalıkları ile kaza ve yaralanmalar veya cerrahi tedaviler sonucu 7

15 meydana gelen arıza ve sakatlıkların tıbbi rehabilitasyonunu uygulayan yataklı kurum veya servislerdir. d) Eğitim Hastaneleri: Öğretim, eğitim ve araştırma yapılan uzman ve ileri dal uzmanları yetiştiren genel, özel dal yataklı tedavi kurumları ile rehabilitasyon merkezleridir. 8

16 2. TÜRKİYE DE YATAKLI TEDAVİ KURUMLARININ GELİŞİMİ 2.1. Kurum ve Yatak ndaki Gelişmeler Ülkemizde sağlık hizmetleri, birbirinden ayrı faaliyet gösteren muhtelif kuruluşlar tarafından sunulmaktadır. Hizmet kapasitesi açısından, Sağlık Bakanlığı, Sosyal Sigortalar Kurumu, Milli Savunma Bakanlığı, üniversiteler ve özel kesim hizmetin esas üreticileri olup, bunlara ilave olarak KİT, belediyeler, diğer bakanlıklar, dernekler, yabancılar ve azınlıklar az da olsa hizmet üretmektedirler. Türkiye de 2004 yılı itibariyle yataklı tedavi kurumlarının sayısı adet olup, bu hastanelerin 683 ünü Sağlık Bakanlığı na bağlı hastaneler oluştururken, geriye kalan 146 sı SSK Hastaneleri, 52 si Tıp Fakülteleri Hastaneleri, 17 si Dernek ve Vakıf Hastaneleri, 8 i Belediye Hastaneleri, 8 i Yabancı ve Azınlık Hastaneleri ve 8 i de KİT ve Diğer Bakanlıklara ait hastanelerden oluşmaktadır yılı itibariyle ülkemizdeki özel hastanelerin sayısı ise 253 olup, toplam hastane sayısının %20,8 ini kapsamaktadır. Ülkemizde yataklı tedavi kurumlarının sayısı 1923 yılında 86 iken, bu sayı 1980 de 827 e çıkarken, 1990 da 899, 2000 de ise ya yükselmiştir de en yüksek seviyesi olan a yükselen kurum sayısı, daha sonraki yıllarda düşüş eğilimi göstererek 2002 de 1.156, 2003 te ve 2004 te de olmuştur. Bu yıllardaki kurum sayısında görülen azalma, Sağlık Merkezleri'nin Sağlık Ocaklarına dönüştürülmesinden kaynaklanmaktadır. Ülkemizdeki yataklı tedavi kurumlarına ait yatak sayıları incelendiğinde ise yatak sayısının devamlı olarak artış gösterdiği dikkati çekmektedir. Türkiye de 1923 yılında adet olan yatak sayısı 1980 de ye, 1990 da e, 2000 de a ve 2004 te ise e yükselmiştir. Yine nüfusa düşen yatak sayısı da devamlı yükseliş kaydederek 5,1 den, 26,1 seviyesine çıkmıştır (Tablo 1). 9

17 TABLO 1: TÜRKİYE'DE YATAKLI TEDAVİ KURUMLARININ VE YATAK SAYISININ GELİŞİMİ VE NÜFUSA DÜŞEN YATAK SAYISI ( ) Yıllar Kurum Yatak Adet Değişim % Adet Değişim % Nüfusa Düşen Yatak , , ,1 7, , ,2 8, , ,0 9, , ,2 16, , ,9 20, , ,9 22, , ,9 24, , ,2 25, , ,6 25, , ,7 25, , ,5 25, , ,9 26,1 KAYNAK: T.C. Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllıkları. Adet GRAFİK 1: KURUM VE YATAK SAYISININ GELİŞİMİ kurum sayısı yatak sayısı Adet

18 Türkiye deki yataklı tedavi kurumlarının kurumlara göre dağılımı incelendiğinde ise, 2004 yılı itibariyle gerek kurum sayısı gerekse yatak sayısı açısından ağırlığı Sağlık Bakanlığı na bağlı hastanelerde olduğu dikkati çekerken, bunu sırasıyla SSK ve MSB hastaneleri izlediği görülür. Özel hastanelerin toplam yatak kapasitesi içindeki payı ise %6,3 tür (Tablo 2). TABLO 2: YATAKLI TEDAVİ KURUMLARININ KURUMLARA GÖRE DAĞILIMI (2004) Kurum Yatak Adet % Adet % Sağlık Bakanlığı , ,4 SSK , ,3 Üniversite 52 4, ,5 Özel , ,3 MSB 42 3, ,5 Diğer 41 3, ,0 TOPLAM , ,0 KAYNAK: T.C. Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı, Adet GRAFİK 2: YATAK SAYISININ KURUMLARA GÖRE DAĞILIMI (2004) Sağlık Bakanlığı SSK Üniversite MSB Özel Diğer 11

19 Türkiye deki yataklı tedavi kurumlarının bölgeler itibariyle dağılımı incelendiğinde ise Marmara Bölgesi ne ait yataklı tedavi kurumlarına ait kurum sayısı ve yatak sayısının diğer bölgelerden daha fazla olduğu dikkati çekerken, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki yataklı tedavi kurumu ve yatak sayısının ise diğer bölgelerden daha düşük olduğu görülmektedir. Bölgeler içerisinde onbin nüfusa düşen yatak sayısının en yüksek olduğu bölge 28 yatak ile Karadeniz iken, bunu 27,6 yatak ile İç Anadolu, 27,4 yatak ile de Marmara Bölgesi izlemektedir (Tablo 3). TABLO 3: YATAKLI TEDAVİ KURUMLARININ BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI (2004) Kurum Yatak Adet % Adet % Nüfusa Düşen Yatak Marmara ,4 51,811 30,1 27,4 Ege ,9 23,162 13,5 24,6 İç Anadolu ,0 33,740 19,6 27,6 Akdeniz ,0 18,121 10,5 19,4 Karadeniz ,1 23,578 13,7 28,0 Güneydoğu Anadolu 67 5,7 9,399 5,5 13,1 Doğu Anadolu 104 8,9 12,077 7,0 18,7 TOPLAM (*) , ,0 23,9 (*): MSB 'na ait 42 kurum ve yatak hariçtir. KAYNAK: T.C. Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı, Tablodan da görüldüğü gibi, Türkiye deki yataklı tedavi kurumlarının %28,4 ü Marmara Bölgesi nde iken, bu bölgedeki kurumlara ait yatak sayısı, toplam yatak sayısının %30,1 gibi önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Marmara Bölgesi nde onbin nüfusa düşen yatak sayısı ise 27,4 olup, Türkiye ortalamasının (23,9) üstünde bir değere sahiptir. 12

20 % GRAFİK 3: BÖLGELERE GÖRE KURUM VE YATAK SAYISININ DAĞILIMI (2004) Kurum Yatak Marmara İç Anadolu Karadeniz Ege Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Ülkemizdeki yataklı tedavi kurumları ve bunlara ait yatak sayısı iller itibariyle değerlendirildiği zaman en fazla kurum ve yatak sayısının İstanbul da olduğu dikkati çekmektedir yılı itibariyle 196 tane yataklı tedavi kurumunun (MSB hastaneleri hariç) bulunduğu İstanbul ilinde, yatak sayısı ise adettir. İstanbul, Türkiye genelindeki yataklı tedavi kurumlarının %16,7 sine sahip iken, toplam yatak sayısının %20,5 ine sahiptir. Kurum ve yatak sayısının yüksek olduğu ikinci il Ankara iken, bunu İzmir izlemektedir. Ankara, Türkiye genelindeki yatak sayısının %9,4 ünü oluştururken, İzmir in toplam yatak sayısı içindeki payı %6,4 tür. Yataklı tedavi kurumlarına ait yatak sayısının en düşük olduğu il ise Bayburt olup, bunu Tunceli, Ardahan, Hakkari, Iğdır ve Kilis takip etmektedir (Ek 1). Ek 1 den de görüleceği gibi, hasta yataklarının yurt sathında dağılımı dengesizdir. Toplam yatakların yüzde 36,3'ü üç büyük ilde (İstanbul, Ankara, İzmir) bulunmaktadır. Bu durum, tedavi edici sağlık hizmeti akımının 1940'lardaki başlangıcından itibaren ve 1960'lardaki sosyalleştirme programına rağmen ivme kazanarak ve baskısını arttırarak gelişmesinin bir sonucudur. Bu akım, sadece 13

21 tedavi kurumlarına yönelmekle kalmamış, bu hizmetlerin İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük il merkezlerinde yoğunlaşmaları ve büyük kapasiteli hastaneler kurulmasında da belirleyici olmuştur. Sağlık alt yapısının kentlerde ve özellikle de büyük kentlerde toplanmış olması, sağlık insangücünün de doğal olarak bu merkezlerde toplanmasına yol açmış ve azgelişmiş bölgeler aleyhine bir gelişme olmuştur. Bu durum, sözkonusu illeri Türkiye genelinde çekim merkezleri haline getirmiş olup; çevreden merkeze, kırdan kente ve özellikle üç büyük ile aşırı bir hasta akımının olmasına yol açmış ve hatta kentleşmenin gerekçelerinden biri ortaya çıkmış olmaktadır hastaya düşen yatak sayısı açısından ise, Isparta 50 yatak sayısı ile ilk sırada yer alırken, bunu 47,5 yatak ile Bolu, 42,4 yatak ile Kastamonu izlerken, 37,5 yatak sayısı ile Ankara yedinci sırada, 31,4 yatak sayısı ile İstanbul 14 üncü sırada, 30,2 yatak ile İzmir 15 inci sırada yer almaktadır nüfusa düşen yatak sayısının en az olduğu il ise 5,2 yatak sayısıyla Ağrı olurken, bunu 6 yatak ile Şırnak ve Batman, 6,5 yatak ile Hakkari ve 7,7 yatak sayısıyla Mardin izlemektedir (Ek 1). GRAFİK 4: SEÇİLMİŞ İLLERE GÖRE NÜFUSA DÜŞEN YATAK SAYISI Ağrı Şırnak Hakkari Mardin Kars Siirt Van Tunceli Antalya Gaziantep Malatya Diyarbakır Trabzon İzmir İstanbul Erzurum Ankara 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 14

22 Yataklı tedavi kurumlarının ve yatak sayısının bölge illeri itibariyle dağılımına bakıldığında ise, her bölgede birkaç ilin ön plâna çıktığı dikkati çekmektedir. Nitekim Marmara Bölgesi nde İstanbul gerek kurum sayısı, gerekse yatak sayısı açısından bölge illerinden oldukça ileri olduğu, başka bir ifadeyle bölgenin sağlık merkezi konumunda olduğu görülürken, İç Anadolu Bölgesi nde de Ankara nın bölgenin sağlık merkezi konumunda olduğu görülmektedir. Bununla birlikte İç Anadolu Bölgesi içerisinde Konya, Eskişehir, Kayseri ve Sivas illerinin de bölgenin diğer illerine kıyasla daha iyi konumda olduğu dikkati çekmektedir. Ege Bölgesi içerisinde İzmir in kurum sayısı ve yatak sayısı açısından bölge illeri içinde ağırlıklı bir konumda iken, Akdeniz Bölgesi nde Adana, Antalya ve İçel in, Karadeniz Bölgesi nde de başta Samsun olmak üzere Trabzon ilinin kurum sayısı ve yatak sayısı bakımından bölge illerine göre daha iyi olduğu görülür. Gerek kurum ve yatak sayısı açısından gerekse onbin nüfusa düşen yatak sayısı bakımından en düşük göstergelere sahip olan Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde bazı illerin önemli çekim merkezi olduğu da dikkati çekmektedir. Nitekim, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde Diyarbakır ve Gaziantep illeri ile birlikte Şanlıurfa ilinin hastane ve yatak sayısı itibariyle bölgenin diğer illerinin oldukça üzerinde olduğu görülürken, Doğu Anadolu Bölgesi içinde de Erzurum ve Elazığ illerindeki hastane ve yatak sayılarının gerek bölgenin diğer illerinden gerekse Türkiye nin bir çok ilinden daha iyi bir konumda olduğu dikkati çekmektedir (Ek 1). Bölge illeri içinde bazı illerin hastane ve yatak sayısı açısından ön plânda olması ve bir çekim merkezi sağlamasının başında bu illerin nüfus potansiyelinin yüksek olmasının yanında, bu illerin bölgenin diğer illerine oranla ekonomik ve sosyal yönden daha kalkınmış olması gelmektedir. Bu illerde yataklı tedavi hizmetleri Sağlık Bakanlığı na bağlı (SSK hastaneleri de dahil olmak üzere) hastanelerin yanı 15

23 sıra Üniversite hastaneleri tarafından da verildiği ve bunun da söz konusu bu illere yönelik bir çekim merkezi sağladığını görmekteyiz. Bölge illerinden gelen sağlık talebinin yüksek olması bölgenin sağlık merkezi konumundaki bu illerde özel sektöre yönelik sağlık yatırımlarına da uygun zemin hazırlamış ve özel hastanelerin de bu illerde sağlık hizmeti vermeye başlamasında etkili olmuştur Hekim Başına Düşen Nüfus ve Sağlık Harcamaları Sağlık hizmetlerindeki gelişmenin önemli bir göstergesi olan hekim başına düşen nüfus rakamları incelendiğinde, Türkiye de hekim başına düşen nüfus sayısının devamlı bir düşüş eğilimi gösterdiği, başka bir ifadeyle, ülkemiz sağlık hizmetlerinin nicelik ve nitelik açısından da olumlu yönde bir değişim gösterdiğini işaret etmektedir. Nitekim, 1988 yılında Türkiye genelinde adet hekim bulunurken, hekim başına kişi düşmekteydi, 2004 yılına gelindiğinde ise, hekim sayısının e ulaştığı ( döneminde hekim sayısındaki artış %133 oranında gerçekleşmiştir), buna karşılık hekim başına düşen nüfusun da 702 ye gerilediği dikkati çekmektedir (Tablo 4). Türkiye deki hekim sayısının iller itibariyle dağılımına bakıldığında ise, hastane yatak sayısında olduğu gibi, hekimlerin illere göre dağılımında da ağırlığın İstanbul da bulunduğu dikkati çekmektedir yılı itibariyle Türkiye genelinde bulunan toplam adet hekimin %20,2 si İstanbul ilinde bulunurken, %12,5 Ankara da, %9 u da İzmir de bulunmaktadır. Bu üç ildeki hekim sayısı olup, Türkiye genelindeki hekim sayısının %41,7 sini oluşturmaktadır. Hekim sayısının en az olduğu iller ise Bayburt, Hakkari, Tunceli, Ardahan, Iğdır, Şırnak ve Kilis illeri olup, her bir ildeki hekim sayısı ülke genelindeki hekim sayısının 1 gibi oldukça düşük bir bölümünü kapsamaktadır. 16

24 TABLO 4:TÜRKİYE'DE HEKİM SAYISI VE BİR HEKİME DÜŞEN NÜFUS Yıllar Hekim Kişi Değişim (%) Bir Hekime Düşen Nüfus , , , , , , , , , , , , , , , (*) ,6 702 (*): Gerçekleşmesi beklenen rakamlardır. KAYNAK: T.C. Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı, Sağlık hizmetlerindeki olumlu gelişme, kişi başına düşen sağlık harcamaları ve diğer göstergelerde de kendini hissettirmektedir yılı itibariyle ülkemizde 97,8 dolar olan kişi başına sağlık harcaması, 2003 te 153,5 dolar düzeyine yükselmiştir. Yine, 1991 de Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) içinde %3,7 olan toplama sağlık harcamalarının payı, 2003 te %4,5 seviyesine çıkmıştır. Tablo 5 de döneminde Türkiye deki sağlık harcamalarının gelişimi verilmektedir. 17

25 TABLO 5: KİŞİ BAŞINA DÜŞEN SAĞLIK HARCAMASI ( ) Yıllar Kişi Başına Sağlık Harcaması ( $ ) Kişi Başına Sağlık Harcaması ( $/SAGP) (*) Sağlık Harcamalarının GSMH İçindeki Payı (%) ,8 182,4 3, ,7 207,0 3, ,1 247,1 4, ,2 161,9 4, ,5 234,3 3, ,4 251,1 3, ,8 259,1 3, ,9 279,1 4, ,4 220,0 4, ,3 250,0 4, ,4 170,9 3, ,7 245,7 4, ,5 322,3 4,5 (*) Satınalma Gücü Paritesine göre hesaplanmıştır. KAYNAK: T.C. Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı, $ GRAFİK 5: KİŞİ BAŞINA SAĞLIK HARCAMASI VE SAĞLIK HARCAMALARININ GSMH İÇİNDEKİ PAYI Kişi Başına Sağlık Harcaması Sağlık Harcamalarının GSMH İçindeki Payı ,0 % 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Ülkemizde kamu sektörü sağlık harcamaları, diğer ülkelerin altında kalmakla birlikte, program dönemi boyunca GSMH ya oran olarak bir yükselme içinde olmuştur. 18

26 Nitekim, 1999 da kamu harcamalarının GSYİH içindeki payı %3,9 iken bu oran 2003 te %4,4 düzeyine yükselmiştir. Bununla birlikte aşağıdaki tablodan da görüldüğü gibi kamu sağlık harcamalarının GSYİH içindeki payı diğer ülkelerin bir hayli altında olduğu gibi, OECD ülkeleri ortalamasının da oldukça altındadır (Tablo 6). TABLO 6: SEÇİLMİŞ OECD VE AB BÖLGESİ ÜLKELERİNİN SAĞLIK HARCAMALARININ GSYİH YA ORANLARI (%) Kamu Özel Toplam Kamu Özel Toplam Çek Cumhuriyeti 6,0 0,6 6,6 6,8 0,7 7,5 Finlandiya 5,2 1,7 6,9 5,7 1,7 7,4 Fransa 7,1 2,2 9,3 7,7 2,4 10,1 Almanya 8,4 2,2 10,6 8,6 2,5 11,1 Yunanistan 5,2 4,4 9,6 5,1 4,8 9,9 Macaristan (2002) 5,3 2,1 7,4 5,5 2,3 7,8 İtalya 5,6 2,1 7,7 6,3 2,1 8,4 Japonya (2002) 6,0 1,4 7,4 6,4 1,5 7,9 Meksika 2,7 2,9 5,6 2,9 3,3 6,2 Hollanda 5,2 3,2 8,4 6,1 3,7 9,8 Norveç 7,3 1,2 8,5 8,6 1,7 10,3 Polonya 4,2 1,7 5,9 4,4 1,6 6,0 Portekiz 5,9 2,8 8,7 6,7 2,9 9,6 İspanya 5,4 2,1 7,5 5,5 2,2 7,7 İsveç 7,2 1,2 8,4 7,9 1,3 9,2 Türkiye 3,9 2,5 6,4 4,4 2,6 7,0 İngiltere 5,8 1,4 7,2 6,4 1,3 7,7 Amerika Birleşik Devletleri 5,7 7,3 13,0 6,6 8,3 15,0 O E C D Ülke Ortalamaları 5,7 2,4 8,1 6,2 2,6 8,8 KAYNAK: OECD Health Data Türkiye de sağlık harcamalarının GSYİH içindeki payının düşük olmasının yanı sıra kişi başına düşen sağlık harcaması da oldukça düşüktür yılı itibariyle, Türkiye de kişi başına düşen sağlık harcaması 172 $ iken, Almanya da $, Japonya da $, Kanada da $, Finlandiya da $, Yunanistan da $, İspanya da $ ve Portekiz de $ lık kişi başına sağlık harcaması yapılmaktadır. 19

27 2.3. Yataklı Tedavi Kurumlarının Hizmetleri 2004 yılı itibariyle Türkiye genelindeki yataklı tedavi kurumlarında toplam olarak 152,9 milyon adet poliklinik muayene yapılırken, 2,7 milyon ameliyat, tane de doğum yapılmıştır. Yine, bu yataklı tedavi kurumlarında yatan hasta sayısı 6,4 milyon kişi olup, yatak işgal oranı %64,9 dur. Türkiye de hastanelere başvuran hastaların kurumlara göre poliklinik ve yatan hasta durumları aşağıda verilmiştir (Tablo 7). TABLO 7: KURUMLARA GÖRE POLİKLİNİK VE YATAN HASTA SAYISI Yıllar Poliklinik Muayene Değişim Sayı % Yatan Hasta Değişim Sayı % Yatan Hasta Oranı (%) , , ,4 4,3 Sağlık Bakanlığı , ,6 4, , ,2 4, , ,6 3, , , ,1 3,1 SSK , ,4 3, , ,4 3, , ,2 3, , , ,6 8,7 Üniversite , ,6 8, , ,2 8, , ,9 8, , , ,1 12,1 Özel (*) , ,9 12, , ,8 11, , ,6 10, , , ,2 4,4 TOPLAM , ,1 4, , ,1 4, , ,3 4,2 (*):Dernek-Vakıf, Yabancı, Azınlık ve Şahıslara ait hastanelerin çalışmalarını kapsar. Not: Yatan hasta oranı, polikliniğe başvuran hasta sayıları üzerinden hesaplanmıştır. KAYNAK: T.C. Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı,

28 Adet GRAFİK 6: POLİKLİNİK MUAYENE SAYISI VE YATAN HASTA ORANI 0 Poliklinik Muayene Yatan Hasta Oranı % 4,9 4,8 4,7 4,6 4,5 4,4 4,3 4,2 4,1 4 3,9 Yataklı tedavi kurumları tarafından yapılan poliklinik muayene sayısının önemli bir kısmı Sağlık Bakanlığı na ve SSK ya bağlı hastaneler tarafından yapılmakta olup, bu hastaneler, toplam poliklinik muayene sayısının %88 gibi önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Üniversite hastaneleri tarafından yapılan poliklinik muayene, toplam poliklinik sayısının %7 sini oluştururken, özel hastanelere ait poliklinik muayene de %4 lük kısmını teşkil etmektedir. Türkiye genelinde yatan hastaların %76 sının Sağlık Bakanlığı ve SSK hastanelerinde yattığı görülürken, Üniversite hastanelerinde yatan hastaların %14, özel hastanelerdekinin ise %10 olduğu dikkati çekmektedir. Yine tablodan görüldüğü üzere, Türkiye genelinde poliklinik muayene yaptıran hastaların %4,2-4,4 gibi bir oranı yatarak tedavi görmekte iken, bu oran Sağlık Bakanlığı na bağlı hastanelerde ülke ortalamasına yakın, SSK hastanelerinde ülke ortalamasının altında, üniversite ve özel hastanelerde ise ülke ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir. 21

29 Ülkemizdeki hastanelere ilişkin hizmet değerlendirmesi yapıldığında ise, 2004 yılı itibariyle en yüksek yatak işgal oranının %74,7 ile üniversite hastanelerine ait olduğu görülürken bunu %66,5 ile SSK, %66,2 ile Sağlık Bakanlığı hastanelerinin izlediği görülür yılında özel hastanelere ait yatak işgal oranı ise %30 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde yataklı tedavi kurumlarında bir hastanın ortalama kalış günü 5,7 iken, bu süre Bakanlık ve SSK hastanelerinde ülke ortalamasına yakın, üniversite hastanelerinde ülke ortalamasının üzerinde, özel hastanelerde ülke ortalamasının oldukça altında gerçekleşmiştir (Tablo 8). TABLO 8: HASTANELERİN KURUMLARA GÖRE HİZMET DEĞERLENDİRMESİ (2004) Hastane Yatak İşgal Oranı % Bir Hastanın Ortalama Kalış Günü Yatak Devir Hızı (Hasta) Devir Aralığı (Gün) Yatan Hasta Oranı % Kaba Ölüm Oranı % Sağlık Bakanlığı ,2 5,4 44,8 2,8 3,9 1,3 SSK ,5 6,0 40,5 3,0 3,0 1,4 Tıp Fakülteleri 52 74,7 8,3 32,9 2,8 8,6 3,2 Diğer Resmi Kuruluş (*) 8 28,0 8,3 12,4 21,3 1,5 0,9 Belediye Hastaneleri 8 47,5 13,0 13,3 14,4 3,5 1,2 Dernek ve Vakıf 17 48,1 2,8 62,2 3,0 8,7 0,8 Yabancı ve Azınlık 8 58,3 14,5 14,7 10,3 10,3 3,3 Özel Hastaneler ,0 2,1 53,0 4,8 10,6 1,0 GENEL TOPLAM ,9 5,7 41,8 3,1 4,2 1,5 NOT:MSB 'na ait hastaneleri kapsamaz. (*): KİT ve Diğer Bakanlıklara ait hastaneleri kapsar. KAYNAK: T.C. Sağlık Bakanlığı, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı, Yataklı tedavi kurumlarının hizmet değerlendirmeleri iller itibariyle incelendiğinde, yatan hasta oranının (yatan hasta sayısı/poliklinik muayene sayısı) sağlık hizmetlerinin görece kötü olduğu illerde düşük, bununla birlikte sağlık alt yapısının iyi olduğu illerde ise yüksek olduğu dikkati çekmektedir. Başka bir ifadeyle, sağlık altyapısının yetersiz olduğu illerde sağlık hizmetlerinin daha ziyade poliklinik muayene şeklinde olduğu ve ameliyat vs. gerektiren durumlarda insanların daha ziyade bölge içerisinde sağlık altyapısının görece daha yüksek olduğu, bölgenin sağlık merkezi konumundaki illerdeki yataklı tedavi kurumlarını tercih ettiği görülür. Nitekim, İç Anadolu Bölgesi içerisinde Ankara, Eskişehir, Konya ve Kayseri illerinde 22

30 yatan hasta oranları bölgenin diğer illerine oranla daha yüksek iken, Marmara Bölgesi nde İstanbul ve Bursa nın, Ege Bölgesi içerisinde İzmir in, Akdeniz Bölgesi nde Adana nın, Karadeniz Bölgesi nde Samsun ve Trabzon un, Doğu Anadolu Bölgesi nde Erzurum, Malatya, Elazığ ve Van ın, Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde ise Gaziantep ve Diyarbakır illerinde yatan hasta oranlarının bölgenin diğer illerine oranla daha yüksek olduğu görülmektedir (EK 2). GRAFİK 7: KURUMLARA GÖRE YATAK İŞGAL ORANI Tıp Fakülteleri % 74,7 SSK % 66,5 Sağlık Bakanlığı % 66,2 Genel Toplam % 64,9 Yabancı v e Azınlık % 58,3 Dernek v e Vakıf % 48,1 Belediye Hastaneleri % 47,5 Özel Hastaneler % 30,0 Diğer Resmi Kuruluşlar % 28,0 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0, Teşvik Belgelerine Yansıyan Yatırımlar Hazine Müsteşarlığı Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü tarafından verilmiş olan yatırım teşvikleri incelendiğinde, sağlık sektörüne 2004 yılında 127 adet, 2005 de (Ocak-Ağustos) 109 adet teşvik belgesi verildiği görülürken, hastane yatırımı için verilen teşvik belgesi sayısının 2004 te 62, 2005 de ise 64 olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 9). 23

31 Sağlık sektörü içinde hastane yatırımları için teşvik belgesi almış yatırımlar ise 2004 te 62, 2005 de 64 adettir. Hastane yatırımı için teşvik belgesi almış yatırımlar ( dönemi itibariyle) sağlık sektörüne yönelik verilen teşvik belgeleri sayısının %47 sini oluşturmaktadır. Bununla birlikte hastane yatırımı için teşvik belgesi almış yatırımlara ait toplam yatırım tutarı, sağlık sektörüne yönelik verilen teşvik belgelerine ait toplam yatırım tutarının %84 gibi oldukça önemli bir kısmını teşkil etmektedir (Tablo 9). Yıllar TABLO 9: HDTM TARAFINDAN VERİLEN YATIRIM TEŞVİKLERİ Belge (1) Sağlık Sektörü Toplam Yatırım Tutarı (Bin YTL) İstihdam (Kişi) Belge (2) Hastane Yatırımı Toplam Yatırım Tutarı (Bin YTL) İstihdam (Kişi) (2)/(1) % , , , , , , , , , , (*) , ,4 (*): Ocak-Ağustos dönemi KAYNAK. HDTM döneminde Hazine Müsteşarlığı tarafından hastane yatırımları için verilen yatırım teşvik belgelerinin %46,6 sı Marmara, %15 i Ege, %14,7 si İç Anadolu, %11,1 i Akdeniz, %4,8 i Güneydoğu Anadolu, %4,3 ü Doğu Anadolu ve %3,5 lik bölümü de Karadeniz Bölgesi illerindeki yatırımcılar tarafından alınmıştır. İller bazında ise en fazla teşvik belgesi almış yatırımlar İstanbul ilinde bulunmaktadır döneminde İstanbul da hastane yatırımı için teşvik belgesi almış yatırımlar Türkiye genelinde verilen teşvik belge sayısının %36,4 gibi önemli bir kısmını oluşturur. İstanbul dan sonra sırasıyla %10,5 ile Ankara, %8,1 ile İzmir, %4,8 ile Antalya, %3,5 ile Adana, %3,1 ile Bursa, %2,9 ile Muğla ve %2,4 ile 24

32 Kocaeli gelmekte olup, 24 ilde ise yatırım teşvik belgesi almış herhangi bir yatırım bulunmamaktadır. Bu illerin 9 tanesi Karadeniz Bölgesi nde yer alırken, yedi tanesi Doğu Anadolu, beş tanesi İç Anadolu, iki tanesi Marmara, bir tanesi Ege Bölgesi nde yer almaktadır (EK 3). GRAFİK 8: HASTANE YATIRIMI İÇİN ALINAN TEŞVİK BELGE SAYISI VE YATIRIM TUTARI Adet Belge Toplam Yatırım Tutarı YTL (*): Ocak-Ağustos Dönemini Kapsamaktadır (*) Hastane yatırımı için Hazine Müsteşarlığı ndan teşvik belgesi almış yatırım projelerinin sayısı fazla olmakla birlikte, Sağlık Bakanlığı ndan ön izin almış yatırım projelerine bakıldığında ise, sayının az olduğu dikkati çekmektedir. Bununla beraber, son iki yılda Bakanlıktan ön izin alan yatırım projelerinin sayısında ciddi bir artış yaşanmıştır. Hastane yatırımı için Sağlık Bakanlığı nın ön izin verdiği hastane sayısı 2002 de 2 iken, bu sayı 2003 de 7, 2004 te 31, 2005 te (9 ay) ise 33 olmuştur. Bakanlıktan ön izin alan hastanelerin önemli bir bölümü İstanbul, Ankara ve İzmir deki hastaneler olmakla birlikte, diğer bir çok ilde de hastane yatırımı için bakanlıktan ön izin alan yatırım projeleri bulunmaktadır. 25

33 GRAFİK 9: SEÇİLMİŞ İLLER İTİBARİYLE DÖNEMİNDE ALINAN HASTANE TEŞVİKLERİ (Adet) Trabzon Erzurum Batman Diyarbakı r Gaziantep Malatya Manisa Van Muğ l a Bursa Antalya 28 İzmir 47 Ankara 61 İstanbul Kamu Yatırım Tahsisleri Sağlık sektöründe kamu yatırım harcamalarının gelişimi incelendiğinde, 1999 da 213 Trilyon TL olan sağlık sektörü kamu yatırım tahsisinin 2005 te 1,557 Trilyon TL düzeyine yükseldiği, dönemi genelinde ise trilyon TL düzeyinde sağlık sektörüne kamu yatırımı tahsis edildiği dikkati çekmektedir dönemi genelinde sağlık sektörüne yapılan kamu yatırımı tahsisleri, toplam kamu yatırımlarının %6,1 ini oluşturmaktadır (Tablo 10). Yıllar TABLO 10: SAĞLIK SEKTÖRÜ KAMU YATIRIM TAHSİSLERİ Toplam Kamu Yatırım Tahsisi (1) Sağlık Sektörü Kamu Yatırım Tahsisi (2) Bin YTL Değişim (%) Bin YTL Değişim (%) (2) / (1) % , , ,1 5, , ,4 4, , ,0 4, , ,3 5, , ,6 7, , ,9 7, ,1 KAYNAK: DPT 26

34 Sağlık sektörüne yapılan kamu yatırım tahsisleri iller itibariyle değerlendirildiğinde, kamu yatırım tahsislerinin daha ziyade Ankara, İstanbul ve İzmir illeri gibi gelişmiş illere yönelik olduğu görülür dönemi itibariyle yapılan kamu yatırımlarının (proje bazında tahsis edilemeyen ve muhtelif illere göre dağıtılan tahsisler hariç olmak üzere) %14,9 u İstanbul a, %13,7 si Ankara ya, %6,9 u Kocaeli ne ve %5 i de İzmir iline tahsis edilmiş olup, bu dört il, kamu yatırım tahsislerinin %40,5 gibi önemli bir kısmını teşkil etmektedir. Kamu yatırım tahsislerinin en az olduğu iller ise Bayburt, Tunceli ve Muş gibi ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış illerdir. 27

35 3. BEKLENTİLER VE ANALİZLER 3.1. Swot Analizi ve Temel İtici Güçler TUBİTAK tarafından yapılan Vizyon 2023, Teknoloji Öngörü Projesi, Sağlık ve İlaç Paneli, Sonuç Raporu nda (Ankara, 2003) sağlık sektörünün kuvvetli ve zayıf yönleri ile fırsatlar ve tehditler içeren yönlerini gösteren SWOT analizi sonuçları ile temel itici güçleri detaylı olarak yer almaktadır. Buna göre, Türkiye sağlık sektörüne yönelik olarak Swot Analizi ve Temel İtici Güçler aşağıda verilmektedir. Güçlü yönler: 1. Yeterli sayıda hekim 2. Genç nüfus 3. Yüksek teknoloji uygulama potansiyeli olan merkezler 4. Sağlık hizmeti ağı ve altyapısı 5. Sağlık kuruluşlarına başvurma alışkanlığı artan toplum 6. Yerleşmiş döner sermaye sistemi 7. Özel hastane işletmeciliği konusunda birikim 8. Tütün kullanımını engelleyici yasal düzenleme 9. Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu (UDEK) benzeri sivil toplum örgütleri 10. İletişim ve bilişim teknolojileri altyapısı 11. Dayanışma esaslı geleneksel aile yapısı 12. Eczane ağı Zayıf yönler: 1. Popülist eğilimler ve politize olmuş yönetim 2. Yönetimde aşırı merkeziyetçilik 28

36 3. Profesyonel olmayan yönetim 4. Sağlığa ayrılan yetersiz pay 5. Kaynakların verimsiz kullanımı 6. Tedavi ağırlıklı harcamalar 7. Personel istihdam ve kullanımında bozukluk 8. Hizmet sunan kuruluşlara reel para akışı düzensizliği 9. Finanse eden ve hizmet sunan kurumların aynı elden yönetilmesi 10. Düşük nitelikli tıp eğitimi 11. Özel sektöre verilen teşvik ve desteğin yetersizliği 12. İlaç, sağlık malzemesi ve teknik donanımda dışa bağımlılık 13. Adli Tıp Hizmetlerinin kurumsallaşmaması 14. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin verimsizliği 15. Enformasyon ve istatistik çalışmalarının yetersizliği 16. Uygunsuz, plansız ve denetimsiz ve pahalı teknolojik yatırımlar Fırsatlar: 1. Avrupa Birliği ile uyum süreci 2. Gelişmiş ülkelerdeki pahalı hizmet standardını çok ucuza mal edebilecek sağlık altyapısı 3. Türkiye nin Avrupa Birliği nin bilimsel çerçeve programlarına üyelik Tehditler: 1. Zayıf, çarpık ve statükocu politik irade 2. Çağdaş ekonomi kurallarının işletilememesi 3. Hizmet, teknoloji ve malzeme maliyetinin giderek artması 4. Eğitim ve denetim sorunları nedeniyle hekim hatalarının artması 29

37 Temel itici güçler main drivers : 1. Yaşam süresi ve sosyal statünün gelişmesi sonucu daha nitelikli hizmet talebi 2. Avrupa Birliği ne uyum süreci 3. İnternet 4. İnformasyon yaşının başlangıcı 5. 24/7 toplumu 6. Küreselleşme 7. Bilim ve teknolojide gelişmeler (moleküler biyoloji, enformasyon teknolojisi) 8. Sağlık harcamalarında kısıtlamalar 9. Yaşlanan nüfus 10. Etik konular 11. Yönetilen ve yöneten toplum 12. Çevre 13. Topluma hesap verebilirlilik 14. Sağlıklı olma ile sağlık hizmetleri arasındaki sınırın değişmesi 3.2. Sosyal Güvenlik ve Sağlıkta Dönüşüm Projesi Sosyal Güvenlik Kavramının Tanımı Sosyal güvenlik, bireylerin istek ve iradeleri dışında oluşan sosyal risklerin, kendilerinin ve geçindirmekle yükümlü oldukları kişilerin üzerlerindeki gelir azaltıcı ve harcama arttırıcı etkilerini azaltmak ve kişilere sağlıklı ve asgari bir hayat standardını garanti edebilmek olarak tanımlanabilir. Sosyal güvenlik kavramını, sosyal hizmetler, sosyal yardımlar ve sosyal sigortalar olarak üç ana mekanizmadan oluşan bir olgu olarak incelemek mümkündür. 30

38 Sosyal hizmetler, insanların kendi bünye ve çevre şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi ve manevi sosyal yoksunluklarının giderilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanmasında, insanların kendilerine daha yeterli hale gelmelerinde ve başkalarına bağımlı olma hallerinin önlenmesinde, aile ilişkilerinin güçlendirilmesinde, birey, aile, grup ve toplumların sosyal işlevlerini başarıyla yerine getirmelerinde yardımcı olmak; insanların yaşam standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesini sağlamak amacıyla gerçekleştirilen koruyucu-önleyici, iyileştirici-rehabilite edici, değiştirici-geliştirici nitelikteki sistemli ve düzenli faaliyet ve programlar bütünüdür. Sosyal yardımlar, yerel ölçüler içinde minimum düzeyde dahi kendisini ve bakmakla yükümlü olduğu kişileri geçindirme olanağından yoksun kalmış bireylere, muhtaçlık tespitine ve kontrolüne dayalı olarak yapılan ve onları kendi kendilerine yeterli hale getirmek amacını taşıyan ayni-nakdi nitelikteki geçici veya sürekli, sistemli ve düzenli karşılıksız yardımlardır. Sosyal sigortalar ise, kişileri zaman içerisinde tanım ve kapsamı değişen sosyal risklere karşı koruyan, finansmana katkı ve katılım zorunluluğunun bulunduğu, primlere dayalı programlardır. Sosyal Güvenlik Alanında Duyulan Reform İhtiyacının Nedenleri: Mevcut sosyal güvenlik sistemlerinin mali açıdan uzun dönemde sürdürülebilir olup olmadığını belirleyen en önemli değişkenlerden biri, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımıdır. 65 yaş ve üstü nüfusun toplam nüfus içindeki payının artması, sosyal güvenlik sisteminin bir yandan gelirlerinin azalması, bir yandan da giderlerinin artması sonucunu doğurur. Bu nedenle bir ülkenin nüfus piramidinin yapısının değişim hızı, aynı zamanda sosyal güvenlik sisteminin geleceğini ve alınması gereken tedbirlerin zaman çizelgesini gösterir. Türkiye şu anda genç bir nüfusa sahiptir ancak geleceğe ilişkin projeksiyonlar, nüfusun hızla yaşlanacağını ortaya koymaktadır. 31

39 Aralarında Türkiye nin de bulunduğu bazı ülkeler için 65 yaş ve üstü nüfusun 0-64 yaş arasındaki toplam nüfusa oranının %7 den %14 e geçiş süresi hesaplanmıştır. Şu anda sanayileşmiş olan ülkelere kıyasla, Türkiye 27 yıl gibi oldukça kısa bir sürede yaşlı nüfus sorunu ile karşılaşacaktır. Mevcut sosyal güvenlik sisteminin yapısından kaynaklanan sorunlar bir yana Türkiye için öngörülen yaşlanma hızı bile sosyal güvenlik sisteminde acil ve kapsamlı bir reformu zorunlu kılmaktadır. Sosyal güvenlik sistemlerinin temel amacı insanları yoksulluğa karşı korumaktır. Sosyal yardım ve hizmetler de dahil olmak üzere, ülkemizde sosyal güvenlik kurumlarının 2004 yılındaki toplam harcamalarının milli gelire oranı %11,7 gibi yüksek bir düzeyde olmasına karşın, mevcut sistem yoksulluğu önlemek konusunda yeterince etkili değildir. Kaynaklar doğru kullanılmamaktadır. Sosyal güvenlik sisteminin yaşadığı finansman sorunu, kamunun borçlanma gereğini arttırmakta, bu da temel ekonomik göstergeleri olumsuz etkilemektedir. İstihdamın yapısını gösteren mevcut verilere göre, 2004 yılı itibariyle işgücünün ancak %48 i bir sosyal sigorta kuruluşuna tabi çalışırken, %52 sine karşılık gelen yaklaşık 11 milyon kişi kayıt altına alınamamıştır. Mevcut sistemde nüfusun yaklaşık %20 sinin efektif olarak sağlık güvencesi kapsamında olmadığı tahmin edilmektedir. Yeşil kart kapsamındaki 13 milyon kişi ise, kısa bir süre öncesine kadar ayakta tedavide sunulan sağlık hizmetinden yararlanamamıştır Sağlıkta Dönüşüm Programı ve Genel Sağlık Sigortası Yasa Tasarısı Sosyal yardımların farklı kurumlar eliyle sunulması, sistemi karmaşık bir hale getirmektedir. Sosyal güvenlik alanında faaliyet gösteren çok sayıda kurumun bulunması, bu kurumlar kapsamında bulunan kişilerin hak ve yükümlülüklerinin farklılaştığı bir sosyal güvenlik sistemi yaratmaktadır. Bu dağınık yapı, eşgüdüm sağlanmasını önlemektedir. Diğer taraftan mevzuatın karışık olması, aşırı bürokratik 32

40 işlemler, bilgi-işlem altyapısının yetersiz olması ve personele ilişkin sorunlar sosyal güvenlik kurumlarının etkin çalışmasına engel olmaktadır. Türkiye deki mevcut sosyal güvenlik sisteminin yapısı ve sorunları 1990 lı yılların başından bu yana kamuoyunda yaygın bir şekilde tartışılmaktadır. Özellikle 1994 yılından itibaren bu sorunlardan biri olarak, sosyal güvenlik kurumlarının giderek artan açıkları ön plana çıkmıştır. Kamu tarafından finanse edilen bu açıklar, izleyen birkaç yıl içinde bütçe dengeleri üzerinde önemli bir baskı yaratmaya başlamıştır yılında yapılan değişikliklerle, acil önlemler alınmadığı taktirde kısa ve orta dönemde daha da büyük sorunlara yol açabilecek finansman sorunu, ağırlıklı olarak emeklilik parametreleriyle ilgili yeni düzenlemeler yapılarak çözülmeye çalışılmıştır. Bu tespitten hareketle, sosyal güvenlik sistemiyle ilgili bütün kamu kurum ve kuruluşları bu yöndeki hazırlık ve çalışmalarını hızlandırmıştır. Sağlık alanında yürütülmesi öngörülen temel hedefler şunlardır: Sağlık Bakanlığı nın idari ve fonksiyonel açıdan yeniden yapılandırılması Bütün vatandaşların Genel Sağlık Sigortası(GSS) kapsamı altına alınması Hastanelerin idari ve mali açıdan özerk bir yapıya kavuşturulması Aile hekimliği uygulamasına geçilmesi Anne ve çocuk sağlığına özel önem verilmesi Koruyucu hekimliğin yaygınlaştırılması Özel sektörün sağlık alanına yatırım yapmasının teşvik edilmesi Bütün kamu kuruluşlarında alt kademelere yetki devri Kalkınmada öncelikli bölgelerde yaşanan sağlık personeli eksikliğinin giderilmesi Sağlık alanında e-dönüşüm projesinin hayata geçirilmesi 33