Chlorpyriphos-ethyl'in rat plazmasýnda in vivo lipoperoksidatif etkisi ile melatonin ve vitamin C +vitamin E'nin koruyucu etkilerinýn araþtýrýlmasý*

Transkript

1 24 Chlorpyriphos-ethyl'in rat plazmasýnda in vivo lipoperoksidatif etkisi ile melatonin ve vitamin C +vitamin E'nin koruyucu etkilerinýn araþtýrýlmasý* Ýbrahim Kýlýnç*, Ýrfan Altuntaþ*, Mahiye Kaptanaðasý*, Duygu Kumbul Doðuç *, Hakan Mollaoðlu**, Süleyman Kaleli*** Özet * Süleyman Demirel Üniversitesi, Týp Fakültesi, Biyokimya ve Klinik Biyokimya AD, Isparta ** Süleyman Demirel Üniversitesi, Týp Fakültesi, Fizyoloji AD, Isparta *** Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta Saðlýk Yüksek Okulu, Isparta Chlorpyriphos-ethyl'e (CE) maruz kalan ratlarýn plazmalarýnda melatonin ile vitamin C ve vitamin E kombinasyonunun koruyucu etkileri araþtýrýldý. Deney gruplarý þu þekilde organize edildi: Kontrol grubu (C), CE verilen grup (CE), vitamin E + vitamin C verilen grup (Vit), melatonin verilen grup (Mel), vitamin E + vitamin E + CE verilen grup (Vit+CE) ve melatonin + CE verilen grup (Mel+CE). Ýlgili gruplara altý gün vitaminler ve melatonin verilirken beþinci ve altýncý gün CE verildi. Uygun teknikle biyokimyasal çalýþmalar için kan örnekleri alýndý. Plazmada Tiobarbitürik Asitle Reaksiyon Veren Substratlar (TBARS) ve Antioksidan Potansiyel (AOP) düzeyleri ölçüldü. TBARS CE grubunda kontrol grubuna göre yüksek iken, CE grubu ile karþýlaþtýrýldýðýnda Mel+CE ve Vit+CE gruplarýnda anlamlý olarak düþük bulundu. AOP ise TBARS'ýn tersine kontrol grubu ile karþýlaþtýrýldýðýnda CE grubunda düþük bulunurken, CE grubu ile karþýlaþtýrýldýðýnda Mel+CE ve Vit+CE gruplarýnda anlamlý olarak yüksek bulundu (p<0.05). Sonuçta, CE'nin rat plazmasýnda oksidatif stresi artýrmak suretiyle lipid peroksidasyonunu artýrdýðý ve AOP'yi düþürdüðü, melatoninin ile vitamin C + vitamin E kombinasyonunun CE'nin bu lipoperoksidatif etkisini düþürebileceði kanaatine varýldý. Anahtar kelimeler: chlorpyrifos-ethyl, plazma, lipid peroksidasyonu, melatonin, vitamin E, vitamin C Abstract Investigation of the in vivo lipoperoxidative effect of chlorpyriphos-ethyl in plasma of rats and ameliorating effects of melatonin and the combination of vitamin C + vitamin E on this effect The lipoperoxidative effect of chlorpyriphos-ethyl (CE) and ameliorating effect of melatonin and the combination of vitamin C + vitamin E in plasma of CE exposed rats were investigated. The experimental groups were as follows: Control, CE treated group (CE), vitamin E + vitamin C treated group (Vit), melatonin treated group (Mel), vitamin E + vitamin C + CE treated group (Vit+CE), and melatonin + CE treated group (Mel+CE). While vitamins and melatonin were administered 6 consecutive days, CE was administered only 5th and 6th days to the appropriate groups. The blood samples were taken by appropriate techniques for biochemical examinations. The levels of thiobarbituric acid reactive substances (TBARS), and antioxidant potential (AOP) were determined in plasma.tbars was found to be increased in CE Group compared to Control Group, whereas it was found to be decreased in Vit+CE Group and Mel+CE Group compared to CE Group (p<0.05). Conversely, AOP was found to be decreased in CE Group compared to Control Group, whereas it was found to be increased in Vit+CE Group and Mel+CE Group compared to CE Group (p<0.05). These results suggested that treating CE increases lipid peroxidation and decreases AOP by increasing oxidative stress in plasma of rats, and melatonin and the combination of vitamin C + vitamin E can reduce this lipoperoxidative effect of CE. Key words: Chlorpyrifos-ethyl, plasma, lipid peroxidation, melatonin, vitamin E, vitamin C * "The 8 th Meeting of the Balkan Clinical Laboratory Federation"de (Romanya, 2000) poster olarak sunulmuþtur. Giriþ Chlorpryfos-ethyl (CE) (0,0'-diethyl 0-[3,5,6- trichloro-2-pyridyl] phosphorothionate), bahçe, tarým ve orman zararlýlarýna karþý yaygýn olarak kullanýlan bir organofosfat insektisittir ve bundan dolayý insanlar için maruz kalma potansiyeli oldukça yüksektir (1). CE toksikolojisi ile ilgili yapýlan çalýþmalarda, temel toksisite mekanizmasýnýn sinir kavþaklarýnda asetilkolin esteraz inhibisyonu olduðu gösterilmiþtir (2-4). Pestisitlerin farklý sýnýflarýnýn reaktif oksijen türlerinin üretimini artýrdýðý ve bu ksenobiyotiklerin toksik belirtilerini veren oksidatif doku hasarý oluþturduðu pekçok raporda belirtilmiþtir (5,6). Reaktif oksijen türleri, pek çok toksik madde ve patolojik þartlara yanýt olarak oluþan programlý hücre ölümünde genel bir aracý olarak görev yapabilirler (7).

2 Kýlýnç, Chlorpyriphos-ethyl 25 Malondialdehit (veya tiobarbitürik asitreaktif substans (TBARS)), reaktif oksijen türlerinin (ROS) hücresel membranlarla etkileþiminden kaynaklanan membran lipit peroksidasyonunun bir belirtecidir. ROS'un neden olduðu membran lipid peroksidasyonu membran karakteristiklerinin deðiþimiyle hücresel homeostazis bozulmasýna yol açabilir (6). ROS düzeylerini ve bunlarýn meydana getirdiði hasarý sýnýrlandýrmak için vücutta birçok savunma mekanizmasý geliþmiþtir. Bunlar, "antioksidan savunma sistemleri" veya kýsaca "antioksidanlar" olarak bilinirler. Antioksidanlar, peroksidasyon zincir reaksiyonunu engelleyerek ve/veya reaktif oksijen türlerini toplayarak lipit peroksidasyonunu inhibe ederler. Antioksidanlar, bir yaklaþýma göre enzim ve enzim olmayanlar þeklinde sýnýflandýrýlabilirler (7,8). Enzimatik antioksidanlarýn baþlýcalarýna örnek olarak süperoksid dismutaz (SOD), glutatyon peroksidaz (GSH-Px) ve katalaz (CAT) verilebilir. Vitamin C, vitamin E ve melatonin ise enzimatik olmayan antioksidanlardan bazýlarýdýr. CE'nin in vitro olarak lipid peroksidasyonunu artýrdýðý ve antioksidan enzim aktivitelerinde anlamlý olarak deðiþikliklere neden olduðu gösterilmiþtir (9). Bu araþtýrma, ziraatte sýklýkla kullanýlan ve birçok toksisiteye neden olabilen chlorpyrifos-etil'in sýçanlarda oksidatif hasara neden olup olmadýðýný araþtýrmak ve antioksidanlardan melatonin ile vitamin E + vitamin C kombinasyonunun koruyucu etkilerini araþtýrmak amacýyla planlanmýþtýr. Materyal ve Metod Deney hayvanlarý : Bu çalýþmada aðýrlýklarý gram arasýnda deðiþen, erkek Wistar albino cinsi ratlar kullanýlmýþtýr (n = 30). Deney süresince hayvanlara yeteri kadar (ad libitium) su ve yem (Yem Kurumu Standart Sýçan Yemi) verildi. Sýçanlar altý eþit gruba ayrýldý: Kontrol grubu, CE verilen grup (CE), vitamin E + vitamin C verilen grup (Vit), melatonin verilen grup (Mel), vitamin E + vitamin E + CE verilen grup (Vit+CE) ve melatonin + CE verilen grup (Mel+CE). E vitamini (? - tocopherol acetate; Vitamin E; SIGMA) ve C vitamini (askorbik asit; Vitamin C; Redoksan amp, ROCHE) kombinasyonu günde bir kez altý gün boyunca sýrasýyla 150 mg/kg and 200 mg/kg dozlarda intramusküler olarak Vit ve Vit+CE gruplarýna uygulandý. Melatonin (N-acetyl-5- methoxytryptamine; SIGMA) %5'lik etil alkol içinde çözülerek ayný peryod ve þekilde 10 mg/kg dozda Mel ve Mel+CE gruplarýna uygulandý. Chlorpryfos-ethyl (Chlorpryfos-ethyl; Dursban 25; Dow Agroscience) CE, Vit+CE ve Mel+CE gruplarýna beþinci günün sonunda 0. ve 21. saatte 8 numara feeding tüp yardýmýyla 41 mg/kg dozunda (0,25 LD50) intragastrik yoldan verildi. Vit+CE ve Mel+CE gruplarýna CE uygulanýrken Vit ve Mel gruplarýna da eþit hacimde serum fizyolojik uygulandý. C ve CE gruplarýna da deney süresince i.m. serum fizyolojik uygulandý. Deney, CE uygulamasýnýn 24. saatinde sonlandýrýldý. Deney süresinin sonunda (6.gün), dekapitasyonu takiben heparinli tüplere kanlar alýnarak plazmalarý ayrýldý. Plazmalardan TBARS ve AOP düzeyleri çalýþýldý. TBARS ölçümü: TBARS için Draper ve Hadley' in çift ýsýtma yöntemi kullanýldý (10). Metodun prensibi MDA-TBA (Tiobarbitürik asit) kompleksinin 532 nm'de verdikleri absorbansýn ölçülmesi esasýna dayanýr. AOP ölçümü : Durak ve ark.'nýn (11) yöntemine göre AOP belirlendi. Bu yöntemde, reaksiyon ortamý ksantin/ksantin oksidaz sistemi ile üretilen süperoksit radikallerine (O2.-) bir saat süreyle maruz býrakýlýr. Reaksiyon ortamýndaki TBARS konsantrasyonu, O2.- radikal oluþmadan önce ve oluþturulduktan sonra ölçülür. Ýki deðer arasýndaki fark antioksidan potansiyele ters orantýlýdýr. Ýstatistik: Genel olarak gruplar arasýnda anlamlý bir fark olup olmadýðý Kruskal- Wallis varyans analizi testi ile yapýldý. Gruplarýn ikiþerli karþýlaþtýrýlmasý ise Mann - Whitney U testi ile kullanýldý. Anlamlýlýk düzeyi 0.05 olarak kabul edildi. Ýstatistikler "SPSS 10.0 for Windows" paket programýnda yapýldý. Bulgular Sonuçlar topluca Tablo 1 ve Þekil 1-2 de verilmiþtir. Tablo 1'de görüldüðü gibi CE uygulamasý kontrol grubuna göre TBARS'ta artýþa neden olmuþ (p<0.05), yine kontrol grubuna göre vitamin C + vitamin E ile melatonin uygulamasý TBARS'ta azalmaya neden olmuþtur (p<0.05). Ayrýca vitamin E + vitamin C ile melatonin uygulmasý CE'nin neden olduðu TBARS artýþýný anlamlý olarak düþürmüþtür (p<0.05). CE uygulamasý TBARS'ýn tersine AOP'de düþmeye neden olurken (p<0.05), antioksidanlarýn uygulanmasý CE'nin neden olduðu düþmeyi anlamlý derecede ortadan kaldýrmýþtýr (p<0.05). Tartýþma Organofosfatlarýn asetilkolin esteraz inhibisyonu ile etki etmelerinin yanýsýra, son yýllarda gerçekleþtirilen çalýþmalar göstermiþtir ki, bazý organofosfat insektisitler reaktif oksijen türlerinin üretimini artýrmaktadýr ve böylece oksidatif doku hasarlarýna neden olmaktadýrlar (5-7, 12-14). Birkaç organofosfat insektisitin, kemirici karaciðer ve beyin dokularýnýn hücresel kompanentlerinde (7,14), fetal insan beyin ve karaciðer dokularýnda (15), insan eritrosit ve plazmasýnda (16), ve çeþitli amfipod ve

3 26 Kýlýnç, Chlorpyriphos-ethyl Tablo 1 : Çalýþma gruplarýnýn enzim aktiviteleri. *: p<0.001 balýk türlerinin doku homojenatlarýnda (13) neden olduðu oksidatif hasar araþtýrýlmýþtýr. Bu çalýþmalarýn tümünde, reaktif oksijen türlerinin hücresel membranlarla etkileþiminden kaynaklanan membran lipid peroksidasyonunun bir belirteci olan malondialdehit (veya TBARS) artmýþtýr (7,13,14). Çalýþmamýzda da, iki doz (41 mg/kg ; LD50'nin % 25'i) chlorpyrifos uygulamasýný takiben rat plazmasýnda TBARS düzeyi artmýþtý. Bu artýþ, chlorpyrifos veya metabolitlerinin neden olduðu ROS artýþýna baðlý olabileceði gibi, chlorpyrifosun neden olduðu antioksidan enzim aktivitelerinde azalma ve bunun sonucunda AOP'in azalmasý, dolayýsýyla ROS'un ortamdan yeterince uzaklaþtýrýlamayýþýna da baðlý olabilir. AOP vücuttaki endojen antioksidan enzimlerin aktiviteleri ile enzimatik olmayan antioksidanlarýn düzeylerini yansýtýr. Tek tek antioksidan enzim veya enzim olmayan antioksidan madde düzeylerine göre vücudun antioksidan sistemi hakkýnda daha gerçekçi bilgi verir. Bazý antioksidanlarýn düzeyi deðiþmezken bazýlarýnýn artmasý AOP'i arttýrabilir. Bu açýdan AOP TBARS (nmol/mgprot) AOP (1/nmol/ml.h) Kontrol Grubu ± ± CE Grubu ± ± Vit C + Vit E Grubu ± ± Melatonin Grubu ± ± Vit C +Vit E +CE Grubu ± ± Melatonin + CE grubu ± ± TBARS AOP Kruskal-Wallis * * I / II-III-IV-V I / II-V-VI II / I-III-IV-V-VI II / I-III-IV-V-VI Kruskal-Wallis III / I-II-V-VI III / II-V-VI Karþýlaþtýrýldýklarýnda anlamlý olan Gruplar. IV / I-II-V-VI IV / II-V-VI (Mann-Whitney U, p<0.05) V / I-II-III-IV V / I-II-III-IV VI / II-III-IV VI / I-II-III-IV ölçümü önem kazanmaktadýr. Antioksidan savunma potansiyelini oluþturan temel enzimatik antioksidanlarýn aktivitelerinin, in vitro ve in vivo pestisit ve insektisitlerin etkileriyle deðiþtiði gösterilmiþtir (15-17,18). Bu konuda farklý çalýþma sonuçlarý rapor edilmiþtir. Bir organofosfat insektisit olan malathion'un in vitro þartlarda insan fetuslarýndan elde edilen karaciðer ve beyin doku homojenatlarýna etkileri araþtýrýlmýþ; her iki dokuda SOD ve CAT aktivitelerinde önemli inhibisyonla beraber MDA oluþumunda artýþ olduðu saptanmýþtýr (15). Ayný çalýþmada, ksenobiyotiklerin detoksifikasyonu ile ilgili olarak bilinen GSH-Px aktivitesi ise, düþük konsantrasyonlardaki malathion muamelesi ile artarken, yüksek konsantrasyonlarda deðiþmeden kaldýðý gösterilmiþtir. Bu da, düþük konsantrasyonlardaki toksik ajanýn dokuda oluþturduðu oksidatif hasara karþý GSH-Px artmýþ aktivitesi ile bir adaptasyon gösterirken, yüksek konsantrasyonlardaki maruz kalmaya adaptasyon mekanizmasýnýn gözlenmediði þeklinde yorumlanmýþtýr. Bir baþka çalýþmada organofosfat pestisit olan Þekil 1 : Gruplarýn plazma TBARS (Tiobarbitürik asitle reaksiyona giren substratlar) düzeyleri. Þekil 2 : Gruplarýn plazma AOP (Antioksidan potansiyel) düzeyleri.

4 Kýlýnç, Chlorpyriphos-ethyl 27 quinalphos'un (LD50 dozunda ) sýçan beyin ve karaciðer dokularýnda antioksidan savunma sistemi üzerindeki etkisi araþtýrýlmýþtýr (17). Bu çalýþmanýn sonuçlarýna göre; karaciðer ve beyin dokularý in vivo quinalphos muamelesine farklý yanýtlar vermiþtir. SOD, CAT ve GSH- Px aktiviteleri karaciðerde artarken, beyin dokusunda yalnýzca CAT aktivitesi artmýþtýr. Bu farklý bulgular neticesinde organofosfatýn beyin ve karaciðer dokusunda farklý metabolik yollar izlediði kanýsýna varýlmýþtýr. Prasanta ve Anand (18) organofosfat dimethoata'nýn fare hepatik lipit peroksidasyonu ve SOD ve CAT'ý içeren antioksidan enzim aktivitelerini arttýrdýðýný rapor etmiþlerdir. Datta ve ark. (16) ise, insan eritrosit ve plazma antioksidan savunma komponentleri üzerine phosphamidon (organofosfat) 'un etkisini araþtýrmýþlar, eritrositte GSH-Px, SOD ve CAT aktiviteleri stimüle olurken plazma fraksiyonunda, GSH-Px ve SOD aktivitelerinin önemli derecede deprese olduðunu, öte yandan MDA düzeyinin ve CAT aktivitesinin arttýðýný göstermiþlerdir. Sonuçta, plazmanýn oksidatif hasardan korunmak için düþük adaptasyon gösterdiði düþünülmüþtür. Çalýþmamýzda, her ne kadar antioksidan enzimler çalýþýlmadýysa da, antioksidanlarýn tümünün düzeyini yansýtabilecek olan AOP çalýþýlmýþtýr. Enzimatik ve enzimatik olmayan antioksidanlarýn aktivite ve düzeylerindeki azalmalardan dolayý AOP azalabilmekte ve sonuçta lipid peroksidasyonununda bir artýþ görülebilmektedir. Nitekim bu çalýþmada da AOP azalýrken TBARS artmýþtýr. Buradan CE'nin enzimatik veya enzimatik olmayan antioksidanlarý etkileyerek AOP'i düþürdüðü ve dolayýsýyla lipid peroksidasyonunu artýrdýðý düþünülebilir. Bu çalýþmada CE'nin neden olduðu oksidatif hasarý engellemek amacýyla antioksidanlar kullanýldý. Bunlardan vitamin C güçlü indirgeyici aktivitesi nedeniyle ayný zamanda güçlü bir antioksidandýr. Süperoksit ve hidroksil radikali ile kolayca reaksiyona girer. C vitamini ayrýca antiproteazlarýn oksidan maddeler ile inaktive olmasýný engeller, tokoferoksil radikalinin,?-tokoferole redüklenmesini saðlar (19,20).Vitamin E ise çok önemli bir antioksidan olup, lipid peroksidasyonunun erken aþamalarýnda biomembranlardaki serbest radikal toplayýcý aktivitesi sonucu hücre membran fosfolipitlerinde bulunan çoklu doymamýþ yað asitlerini serbest radikal etkisinden koruyarak, lipit peroksidasyonuna karþý ilk savunma hattýný oluþturur. Vitamin E, süperoksit, hidroksil radikalleri, tekli (singlet) oksijen, lipit peroksil radikalleri ve diðer radikal örneklerini indirger (21,22). C vitamini ve E vitamini kombinasyonu uygulamalarýnýn çeþitli oksidanlarýn neden olduðu oksidatif hasara karþý koruyucu olduðuna iliþkin birçok rapor mevcuttur (23,24). Bizim çalýþmamýzda da vitamin kombinasyonu uygulanmasý TBARS'ý kontrol grubuna göre Vit grubunda ve CE grubuna göre Vit+CE gruplarýnda anlamlý olarak düþürmüþtür (p<0.05). Kullandýðýmýz diðer antioksidan olan melatonin de çok güçlü bir antioksidandýr. Özellikle en zararlý serbest radikal olan ''hidroksil radikali'' (OH.) ile reaksiyona girerek, onu indolil katyonuna dönüþtürmek suretiyle ortadan kaldýrýr (25). Yüksek derecede toksik bir ksenobiyotik olan paraquat'ýn sýçan akciðer dokusunda (26), bakteriel lipopolisakkarit ile muamele edilmiþ sýçanlarýn birçok dokusunda (27), karbontetraklorür hepatotoksisitesinde (28) ve kainik asidin rat beyin, beyincik, hippokampus ve hipotalamusunda (29) neden olduðu peroksidatif hasarýn bir göstergesi olan artmýþ TBARS düzeyleri üzerine melatoninin azaltýcý etkileri gösterilmiþtir. Bizim çalýþmamýzda da CE grubuna göre Mel+CE grubunda ve kontrol grubuna göre Mel grubunda TBARS anlamlý olarak düþük bulundu (p<0.05). Çalýþmamýzda CE'nin neden olduðu TBARS artýþýnýn vitamin kombinasyonu veya melatonin ilavesiyle anlamlý olarak düþmüþ olmasý CE'nin neden olduðu lipid peroksidasyonunu azaltmada antioksidanlarýn effektif olarak kullanýlabileceðini düþündürmektedir. Bu bulgulardan hareketle, CE'nin ratlarda oksidatif strese neden olduðu, bu oksidatif stresin CE toksisitesinde rol oynayabileceði ve melatoninin ile vitamin E + vitamin C kombinasyonunun CE nin toksik etkilerini anlamlý olarak azaltabileceði kanaatine varýldý. Kaynaklar 1. Hunter DL, Lassiter TL, Padilla S. Gestational exposure to chlorpyrifos: comparative distribution of trichloropyridinol in the fetus and dam. Toxicol Appl Pharmacol 1999; 158(1): Li WF, Furlong CE, Costa LG. Paraoxonase protects against chlorpyrifos toxicity in mice. Toxicol Lett 1995; 76(3): Chanda SM, Mortensen SR,Moser VC, Padilla S. Tissuespecific effects of chlorpyrifos on carboxylesterase and cholinesterase activity in adult rats : an in vitro and in vivo comparison. Fundam Appl Toxicol 1997; 38(2): Bigbee JW, Sharma KV, Gupta JJ, Dupree JL. Morfogenik role for acetylcholinesterase in axonal outgrowth during neural development. Environ Health Perspect 1999; 1: Agrawal D, Sultana P, Gupta G.S.D. Oxidative damage and changes in the glutathione redox system in erythrocytes from rats treated with hexachlorocyclohexane Food Chem Toxicol 1991; 29(7): Stephen B, Kyle L, Yong X, Cynthia A, Donald E, Earl F, James E. Role of oxidative stress in the mechanism of

5 28 Kýlýnç, Chlorpyriphos-ethyl dieldrin's hepatotoxicity. Ann Clin Lab Sci 1997; 27(3): Bagchi D, Bagchi M, Hassoun EA, Stohs SJ. In vitro and in vivo generation of reactive oxygen species, DNA damage and lactate dehydrogenase leakage by selected pesticides. Toxicology 1995; 104(1-3): Cheeseman KH, Slater TF. An introduction to free radical biochemistry. Br Med Bull 1993; 49(3): Gultekin F, Ozturk M, Akdogan M. (2000) The effect of organophosfhate insecticide chlorpyrifos-ethyl on lipid peroxidation and antioxidant enzymes (in vitro). Archives of Toxicology, 74: Draper HH, Hadley M. Malondialdehyde determination as index of lipid peroxidation. Methods Enzymol 1990; 186: Durak I, Karabacak HI, Büyükkocak S, Çimen MYB, Kaçmaz M, Ömeroðlu E, Öztürk HS. Impaired antioxidant defence system in the kidney tissues from rabbits treated with cyclosporine. Nephron 1998; 78: Klaunig JE, Xu Y, Isenberg JS, Bachowski S, Kolaja KL, Jiang J. The role of oxidative stress in chemical carcinogenesis. Environ Health Perspect 1998; 1: Steevens JA, Benson WH. Toxicological interactions of chlorpyrifos and methyl mercury in the amphipod, Hyalella azteca. Toxicol Sci 1999; 52(2): Lodowici M, Aiolli S, Monserrat C, Dolara P, Medica A, Symlicio P. Effect of a mixture of 15 commonly used pesticides on DNA levels of 8-hydroxy-2-deoxyguanosine and xenobiotic metabolizing enzymes in rat liver. J Environ Pathol Toxicol Oncol 1994; 13(3): Jayati Gupta, Chhabi Datta. Effect of malathion on antioxidant defence system in human fetus-an in vitro study. Ind J Exp Biol 1992; Datta C, Gupta J, Sarkar A, Sengupta D. Effects of organophosphorus insecticide phosphomidon on antioxidant defence components of human erythrocyte and plasma. Ind J Exp Biol 1992; 30: Dwivedi PD, Mukul D, Khanna SK. Role of cytochrome p-450 in quinalphos toxicity : Effect on hepatic and brain antioksidant enzymes in rats. Food Chem Toxicol 1998; 36: Prasanta KM, Anand K. Dimethoate inhibits extrathyroidal 5' - monodeiodination of thyroxine to 3,3', 5- triiodothyronine in mice : the possible involvement of the lipid peroxidative process. Toxicol Lett 1997; 91: Lunec J, Blake D, Oxygen Free Radicals : Their relevance to disease processes. In: Cohen RD, Lewis B, Albert KGMM. The Metabolic and Moleculer Basis of Acquired Disease. Balliere Tindall, London, 1990; Jialal I, Fuller CJ. Oxidized LDL and antioxidants. Clin Cardiol 1993; 16: Mayes PA. Structure and Function of the Water-soluble Vitamins. In : Murray RK, Granner DK, Mayes PA - Rodwell VW. Harper's Biochemistry. 23. ed. Lange medical publication, London, 1993; Gey KF. Prospects for the prevention of free radical disease, regarding cancer and cardiovascular disease. Br Med Bull 1993; 49(3): Biri H, Ozturk HS, Buyukkocak S, Kacmaz M, Cimen MY, Unal D, Birey M, Bozkirli I, Durak I. Antioxidant defense potential of rabbit renal tissues after ESWL: protective effects of antioxidant vitamins. Nephron 1998; 79(2): Campisi A, Di Giacomo C, Russo A, Sorrenti V, Vanella G, Acquaviva R, Li Volti G, Vanella A. Antioxidant systems in rat lens as a function of age: effect of chronic administration of vitamin E and ascorbate. Aging (Milano) 1999; 11(1): Ozguner F, Kerman M, Delibas N, Gultekin F. The relationship of age related decrease in melatonin with oxidative damage and mental status. Biomed Res 2000; 11(1): Melchiorri D, Reiter RJ, Attia AM, Hara M, Burgos A, Nistico G. Potent protective effect of melatonin on in vivo paraquat-induced oxidative damage in rats. Life Sci 1994; 56: Severynek E, Melchiorri D, Reiter RJ, Ortiz GG,Lewinski A. Lipopolysaccharide- induced hepatoxicity is inhibited by the antioxidant melatonin. Eur J Pharmacol 1995; 293: Daniels WMV, Reiter RJ, Melchiorri D, Severynek E, Pablos MI, Ortiz GG. Melatonin counteracts lipid peroxidation induced by carbon tetrachloride but does not restore glucose-6-phosphatase activity. J Pineal Res 1995; 19: Melchiorri D, Reiter RJ, Sewerynek E, Chen LD, Nistico G. Melatonin reduces kainate-induced lipid peroxidation in homogenates of different brain regions. FASEB J 1995; 9: Yazýþma Adresi Dr. Ýbrahim Kýlýnç Süleyman Demirel Üniversitesi Týp Fakültesi Biyokimya ve Klinik Biyokimya AD, Isparta Tel: Fax: ikilinc28@hotmail.com