Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri

Transkript

1 Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2003 / Cilt: 20 / Say : 1 / ss Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri Sevinç GÜNEL* Özet Ayd n ve Muğla İlleri Arkeolojik Yüzey Araşt rmalar kapsam nda ele al nan Ayd n Bölgesi, yüksek dağ s ralar n n hakim olduğu ve bu dağlar aras nda Büyük Menderes Nehrinin oluşturduğu geniş oval k alan n uzand ğ farkl coğrafi şartlara sahip bir bölge özelliğini taş maktad r. Ayd n Bölgesi, bat da Ege denizine aç lmakta, doğuda ise, doğal yollar arac l ğ yla İç Anadolu Platosuyla birleşmektedir. Böylesine zengin bir coğrafyaya sahip bu bölgedeki araşt rmalar, kültürel birikimin tarihöncesi dönemlere uzat labileceğini ortaya koymuştur. Buna göre, Ege k y şeridinde, Kuşadas sahiline yak n konumuyla Çatalkaya akropolü, öte yandan Menderes ovas üzerinde yer alan Dedekuyusu ve Bahçetepe Höyükleri, bölgenin yeterince bilinmeyen Tunç Çağlar na ait kültürlerin varl ğ n kan tlayan yerleşmelerdir. Söz konusu merkezler, özellikle M.Ö. 3. bin ve M.Ö. 2. bini kapsayan kültürel gelişimin Bat Anadolu nun güney yönündeki yay l m alan n göstermesi aç s ndan ayd nlat c yüzey buluntular sunmuştur. Anahtar Sözcükler: Yüzey araşt rmas, Bat Anadolu, Menderes Nehri, Tunç Çağ, Yerleşme, Çatalkaya akropolü, Dedekuyusu Höyüğü, Bahçetepe Höyüğü. Abstract Ayd n region, which is being investigated within the framework of the Archaeological Survey of Ayd n and Muğla Regions, is located in a varied landscape dominated by high mountain ranges and a wide intermontane plain formed by the Büyük Menderes River. Ayd n region opens to the Aegean Sea to the west, and joins the Central Anatolian plateau in the east through natural routes. Archaeological investigations in this varied landscape have demonstrated that the cultural background of the region can be pulled back to prehistoric periods. The settlements of Çatalkaya acropolis, located in close proximity to the Kuşadas coastline on the Aegean Sea, and Dedekuyusu and Bahçetepe mounds, located on the Menderes plain, supply new data for the little known Bronze Age cultures of the region. These settlements yielded important surface finds which provide evidence for the extent of the Western Anatolian cultural development towards the south especially during the 3rd and 2nd millennia BC. Keywords: Surface survey, Western Anatolia, Menderes River, Bronze Age, Settlement, Çatalkaya acropolis, Dedekuyusu Höyük, Bahçetepe Höyük. * Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü. 53

2 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri 1. Giriş Ege Bölgesi ndeki konumuyla Prehistorik Çağ lardan itibaren Antik Çağ lara uzanan kronolojik bir gelişim içinde kültürel aç dan önemli neticeleri sunan Bat Anadolu, kendi içinde farkl jeomorfolojik yap lar yla dikkati çeken bir bölge özelliğini taş maktad r. Kuzeyde Bak rçay (Caicos) vadisinden güneyde Gölgeli dağ s ralar na değin uzanan konumuyla Bat Anadolu, doğu-bat doğrultusundaki yüksek dağ s ralar ve bu dağlar aras nda uzanan nehir ve oluşturduklar geniş ovalar bir arada sergileyen bir coğrafyaya sahiptir (Harita: 1) 1. Ayd n ve Muğla İlleri Arkeolojik Yüzey Araşt rmalar kapsam içinde ele al nan Ayd n bölgesi, böylesine farkl coğrafi şartlar bir arada bar nd ran ve kültürel birikimini tarihöncesi dönemlere değin uzatabilen bir bölge olarak dikkati çekmektedir 2. Ayd n bölgesinde Büyük Menderes (Maeander) nehrinin uzant s boyunca geniş bir alan kapsayan ova, kuzeyinde Ayd n dağlar yla (Messogis) s n rl d r. Doğu-bat doğrultusunda yaklaş k 1732 m. yüksekliğe sahip Ayd n dağlar, Küçük Menderes ve Büyük Menderes aras nda Bat Anadolu nun en yüksek dağ s ralar ndan biri olarak tan mlanmaktad r 3. Söz konusu bölge, Gediz (Hermos) ve Küçük Menderes (Cayster) aras nda uzanan ve yüksekliği 2160 m. olan Boz dağlar ile İzmir bölgesinden ayr lmaktad r 4. Büyük Menderes, Bat Anadolu nun İç Anadolu platosuyla bağlant lar n kuran üçüncü önemli doğal yol uzant s n sağlam şt r 5. Doğu ve güneydoğu yönünde Denizli ve Eğirdir bölgeleri arac l ğ yla hem İç Anadolu hem de Burdur-Göller Bölgesine ulaşabilen coğrafi şartlara sahiptir 6. Bu bölgede Büyük Menderes in doğu uzant s Denizli nin kuzeyinde iki ana kola ayr lmaktad r. Bu kollar n kuzey yönündeki uzant s Afyon la, güney yönünde ise, Burdur-Göller bölgesiyle birleşmektedir. Öte yandan Menderes in güneyi Menteşe dağ s ralar n n uzand ğ bölgeyle s n rlanmaktad r. Yakla- 1 ) Philippson, 1911: 77-80, Harita 3; Erol, 1983: 73-83; Yakar, 2000: ) Kültür Bakanl ğ, An tlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün onay yla gerçekleştirilmekte olan Ayd n ve Muğla İlleri Arkeolojik Yüzey Araşt rmalar, Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Araşt rmalar Birimi taraf ndan Proje Nosu ile desteklenmektedir. Bu projeye gösterdikleri ilgi ve desteklerinden ötürü An tlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne, Hacettepe Üniversitesi Rektörlüğü ne, Edebiyat Fakültesi Dekanl ğ na ve Bilimsel Araşt rmalar Birimi ne teşekkürlerimizi sunmay bir borç biliriz. 3 ) Darkot, 1978: 15, 110; Erol, 1983: 77-79; Yakar, 2000: ) Yakar, 2000: ) Bat Anadolu yu İç Anadolu Platosuyla birleştiren doğal yollardan ilki, kuzeyde Marmara Bölgesi nde Bal kesir den Kütahya ve Eskişehir e uzanmakta olan ve Porsuk vadisinden Gordion a ulaşan bir doğal yolu takip etmektedir. Diğer önemli bağlant ise, İzmir bölgesinden Uşak ve Afyon doğrultusunu takip eden uzant d r. Burada Gediz ovas Konya ovas yla birleşmektedir (Günel, 1999a: 157). Öte yandan araşt rma kapsam içinde ele al nan üçüncü doğal yolun varl ğ Büyük Menderes ovas n n Denizli-Beycesultan bölgesindeki eski yataklar n bulunduğu yönde takip edilerek İç Anadolu platosuna ve güneydoğu yönünde ise, Burdur-Göller bölgesine uzanan bir bağlant y vermektedir (French, 1997: 573; Yakar 2000: 12). 6 ) French, 1997: 571,

3 Sevinç GÜNEL ş k 1792 m. yüksekliğe ulaşan Menteşe Dağlar, Mandayla Körfezi - Muğla ve Denizli ye kadar takip edilebilen s ra dağlar yla oldukça geniş bir bölgeye yay lmaktad r 7. Güneyde ise, Tavas ovas n içine alarak Denizli ve Köyceğiz aras nda uzanan Gölgeli dağ s ralar, Ege Bölgesi nin güney s n r n oluşturmaktad r. Bu dağl k alan, Ege ile Akdeniz aras nda bir geçiş bölgesi özelliğini taş maktad r 8. Ayd n ve Menteşe dağlar aras nda Büyük Menderes ve kollar n n uzand ğ bölge, erken dönemlerden itibaren yerleşime uygun bereketli topraklar n bulunduğu dağl k ve oval k bir coğrafyay yans tmaktad r. Menderes ovas, bat da delta görünümünü almakta ve k y şeridindeki s ra dağlarla birleşmektedir. Böylesine zengin bir coğrafyay bir arada sergileyen Ayd n ili ve çevresi, tarihöncesi dönemlere uzanan bir kültür tarihine sahip olduğunu da göstermektedir. Bu bağlamda, Ege sahil şeridine yak n dağl k bir bölgede bulunan Çatalkaya ve Büyük Menderes ovas nda bulunan Dedekuyusu ve Bahçetepe, özellikle Tunç Çağ lar na ait kültürel gelişimleriyle dikkati çeken buluntu yerleridir. 2. Yerleşim Birimleri Araşt rma kapsam nda ele al nan Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe, gerek yerleşim karakteri aç s ndan gerekse yüzey buluntular aç s ndan Ayd n bölgesinin Tunç Çağ lar na katk sağlayacak neticeler vermektedir. Söz konusu merkezlerde yüzey buluntular ş ğ nda belli bir kronolojiyi saptamak mümkün olabilmiştir Çatalkaya Ayd n ilinin bat s nda Kuşadas na bağl Kirazl köyünün 11 km. güneybat s nda bulunan Çatalkaya, Dilek yar madas dağ s ralar n n kuzey uzant s ndad r (Harita: 2). Akçaavlu mevkiinde bulunan Çatalkaya n n bat s Kuşadas sahillerine, doğusu Küllü dağ na, güneyi ise, Mandalaras tarlalar na bakmaktad r. Çatalkaya, zirvesinde yer alan kuzeybat -güneydoğu doğrultusunda karş l kl dik uzanan ve yükseklikleri 10 m. nin üzerinde olan iki doğal kaya yap s yla dikkati çeken bir buluntu yeridir (Res.1-2). Doğal kayalar n yap s ve konumu nedeniyle söz konusu tepe, yöre halk taraf ndan Çataldaşaras Tepesi olarak adland r lmaktad r. Çatalkaya zirvesinde yer alan bu iki dik kayan n birbirine bakan yüzleri oldukça düzgün bir yüzeye sahiptir. Her iki kaya aras nda genişliği, 45 m. olan belirgin bir düz alan bulunmaktad r (Res. 3). Bu alan ne yaz k ki kaçak kaz nedeniyle tahrip edilmiştir. Özellikle 4.50x3.60 m. ölçülerinde ve 0.60 m. derinliğinde aç lm ş olan kaçak kaz alan nda belli doğrultuda takip edilebilen taş uzant lar - 7 ) Erol, 1983: 79-81; Yakar 2000: ) Erol, 1983: 73; French, 1997:

4 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri n n, mimariye ait duvar kal nt lar olabileceği düşünülmektedir. Gerek taş y ğ nlar aras nda gerekse yüzeyde Erken Tunç Çağ na tarihlenen seramik parçalar ve ayr ca obsidyen kesiciler ele geçmiştir (Res. 6-7). Benzer tahribatlar karş l kl dik uzanan bu iki kaya yap s n n bat, güney ve güneydoğusunda da devam etmektedir (Res. 3). Genel olarak farkl yüksekliklerdeki doğal kayalar n hakim olduğu bu k s mlarda da yoğun taş y - ğ nlar na, aralar nda pithos parçalar n n da bulunduğu seramik ve künk parçalar na ve bol miktarda deniz kabuğuna rastlanm şt r. Bu bölgede yüzeyden toplanan seramik buluntular M.Ö. 2. bine aittir (Res. 4). Ayn bölgede ele geçen seramik parçalar aras nda en geç malzeme, boyal seramik örnekleriyle Klasik Çağ a uzanan bir kronoloji vermektedir. Çatalkaya n n doğusu, kademeli teraslar yapan bir arazi yap s na sahiptir (Res. 1). Doğu yamaç kesimindeki bu teraslar n oluşturduğu düz alanda yüzeyden toplanan seramik buluntular ise, M.Ö. 2. bin seramiğinin bu bölgede de devam ettiğini göstermiştir (Res. 5). Doğal tepe üzerindeki konumuyla Çatalkaya, akropol karakterini yans tan bir yerleşmenin varl ğ n ortaya koymaktad r. Gerek akropolün en üst seviyelerinde gerekse doğu yamac nda teras oluşturan düz alanlardan ele geçen k rm z ms -devetüyü ve sar ms - devetüyü seramik gruplar na ait örnekler aras nda önemli bir buluntu grubunu ağ z kenar d şa kal nlaşt r lm ş kase parçalar oluşturmaktad r (Res. 4-5). Bu parçalardan birinde ağ z kenar üzerinde yatay kulp korunmuştur (Res. 5). Bu tip kaseler, Bat Anadolu da k rm z, devetüyü ve koyu gri renklerde olmak üzere M.Ö. 2. bine tarihlenen hemen hemen tüm yerleşim ve mezarlarda s k rastlanan bir kap tipidir 9. Genel olarak konik gövde formuna sahip, içe eğik, d şa kal nlaşt r lm ş ağ z kenarl bu kaseleri, Bat Anadolu da Orta ve Geç Tunç Çağlar n n tüm safhalar nda önemini yitirmeden kullan m sürecini devam ettiren bir kap olarak tan mlamak mümkündür 10. Akropolün en üst seviyelerinde yüzeyden toplanan seramik buluntular n önemli grubunu, Erken Tunç Çağ seramiği oluşturmaktad r. Orta nitelikte, taş ve mika katk l, hamur rengi devetüyü olan örnekler, siyah astarl ve parlak perdahl, el yap m bir seramik grubunu temsil etmektedir. Bu grupta genel olarak yuvarlak gövdeli, içe eğik ve basit ağ z kenarl çanaklar (Res. 6) astar rengi ve parlak perdahl yüzey işlenişi aç s ndan Bat Anadolu da oldukça geniş bir dağ l m alan veren Erken Tunç Çağ n n yayg n görü- 9 Bat Anadolu da bölgelere göre malzeme ve teknik aç dan gösterdiği yerel özellikleriyle geniş bir dağ l m alan na sahip olan bu tip kaseler için bkz.: Eskişehir bölgesi, Demircihöyük; Kull, 1988: Lev. I: 11-13, Lev. 3: 12, 16, 17-19, Lev. 4: 2-4, Lev. 5: 1-6, Lev. 8: 2-6; Kuzeybat Anadolu Bölgesi yüzey araşt rmalar kapsam nda, Bal kesir-pamukcu, Akhisar-Kennez I, Manisa-Eğriköy ve Ulucak ta k rm z, devetüyü ve gri renklerde, çark yap m kaseler benzerlik göstermektedir; French, 1969: 68, 72, Res. 15: 20-23, Res. 16: 2-6, 8, 14-17, Res. 18: 20. İzmir bölgesi, Panaztepe; Günel, 1999a: 45, Lev ; Göztepe; Meriç, 1989: 386, Res. 4; Denizli Bölgesi, Beycesultan; Lloyd-Mellaart, 1965: , Res. P.1, 12, 24, 31; Aphrodisias; Marchese, 1976: , Res. 14, ) Günel, 1999a:

5 Sevinç GÜNEL len kap tiplerini oluşturmaktad r 11. Bu çanaklardan birinde ağ z kenar n n hemen alt hizas nda, yatay, ip delikli tutamak kulp, Erken Tunç Çağ kaplar n n karakteristik kulp biçimidir. Yine ayn seramik grubunda, siyah astarl ve perdahl ya da k rm z ms -devetüyü astarl ve perdahl yüzey işlenişine sahip üç ayakl kaplara ait ayak parçalar da Erken Tunç Çağ kap repertuar ndan bilinen örnekleri vermektedir 12. Devetüyü seramik grubuna ait ayak parçalar aras nda üzerinde yiv bezeli bir örnek (Res. 6) Troya II de görülen yivli ayak parças n an msatmaktad r 13. Erken Tunç Çağ seramik parçalar n n bulunduğu bölgede ele geçen obsidyen dilgiler ise, Ege ve Bat Anadolu Bölgesi nden tan - nan Yontma Taş Endüstrisine ait obsidyen aletlerin varl ğ n göstermektedir (Res. 7). Kirazl köyünün güneybat s nda k y şeridine yak n dağl k bir bölgede yer alan konumuyla Çatalkaya n n, Tunç Çağlar ndan Klasik dönemlere uzanan bir kronolojik gelişim içinde değerlendirilebilecek bir yerleşme olduğunu söylemek mümkündür Dedekuyusu Höyüğü İçbat Anadolu bölgesine doğru en fazla sokulan ve geniş bir alana yay lan Menderes ovas nda höyük karakterindeki yerleşim birimlerinden biri Dedekuyusu Höyüğü dür. Dedekuyusu (Deştepe), Ayd n ilinin bat s nda, il merkezine 1 km. uzakl kta olan ve yoğun yerleşim nedeniyle bugün kent dokusu içinde kalan bir buluntu yeridir (Harita: 2). Höyükle ilgili ilk bilgilere, S. Lloyd-J. Mellaart a ait Beycesultan 1 yay n nda Ayd n ad alt nda Erken Tunç Çağ kültürlerinin yay l m alan n gösteren bir haritada rastlanmaktad r 14. Kuzey-güney doğrultusunda uzanan höyük, kuzey-kuzeydoğu yönünde daralan ve dikleşen güney-güneybat yönünde ise genişleyen oval bir yap ya sahiptir (Res. 8-9). Höyük üzerinde yüksek gerilim hatt bulunmaktad r. Höyüğün kuzey ve kuzeydoğusu ağaçl k bir görünüme sahiptir (Res. 8). Öte yandan güney-güneybat ve güneydoğusu ve yamaç kesimleri daha yayvan ve kademeli bir görünüm vermektedir (Res. 9). Höyükle ilgili yüzey araşt rmalar kuzey-güney doğrultusunda tepe ve yamaç kesimle- 11 Bölgesel dağ l m alan içinde ele al nabilecek merkezler: Troya I in orta ve geç evrelerinde; Blegen, 1950: Res ; Troya IVc ve IVd evrelerinde; Blegen, 1951: 191, Res. 180: 8-10, 182: 2-3; Kuzeybat Anadolu Bölgesi yüzey araşt rmalar nda, Bal kesir-pamukcu; French, 1969: 63, Res. 11: 26; Bal - kesir-s nd rg ; French, 1969: 63, Res. 12: 16-18; Gavurtepe; Meriç, 1988: 158, Res. 5; Güneyde, Burdur-Göller bölgesi, Kuruçay Höyüğü nün 2. kat na ait J türü siyah hamurlu malzemesinde karş laşt r labilecek örneklere rastlanmaktad r; Duru, 1996: 72, Lev. 119: 8-9) 12 ) Blegen, 1950: , Res. 242, 371: ) a.g.e. 276, Res. 371: ) Lloyd-Mellaart, 1962: 196, Harita: VI, Nr. 33. Dedekuyusu Höyüğü ile ilgili diğer araşt rmalar, Büyük Menderes ovas araşt rmalar kapsam nda tan t lm şt r ; Tül, 1986: ; Akdeniz, 1996:

6 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri rinin, ayr ca höyük çevresinin ayr taranmas yla gerçekleştirilmiştir. Bu araşt rmalarda buluntulara özellikle höyüğün güney- güneydoğu ve güneybat kesimlerinde daha yoğun rastlanm şt r. Höyük üzerinden ele geçen seramik buluntular gerek malzeme ve teknik gerekse form özellikleri aç s ndan Kalkolitik Çağ, Erken ve Orta Tunç Çağlar na değin takip edilebilecek bir seramik gelişimi vermektedir (Res ). Bu grupta kaba nitelikli, taş ve mika katk l hamur yap s nda olup, sar ms -devetüyü renginde ve oldukça kal n cidarl olan parçalar, bölgenin Geç Kalkolitik Çağ a ait yerel malzemesini karakterize etmektedir (Res ). Öte yandan diğer seramik buluntular aras nda bulunan orta nitelikte, taş ve bol miktarda mika katk l k rm z ya da grimsi-devetüyü renginde astarl seramik parçalar Erken ve Orta Tunç Çağ buluntular na aittir (Res. 12). Benzer hamur yap s nda siyah astarl ve parlak perdahl kap parçalar, Bat Anadolu Erken Tunç Çağ seramik gelişiminden bilinen karakteristik yüzey işlenişiyle dikkati çekmektedir. Bu buluntular aras nda, yuvarlak gövde formuna sahip, hafif içe eğik, basit ağ z kenarl çanak parçalar (Res. 13:1-2) ve ayn seramik grubuna ait yine yuvarlak gövdeli, basit ağ z kenarl, oldukça s ğ bir çanak parças (Res. 13: 3) malzeme-teknik ve form aç s ndan Erken Tunç Çağ seramiğini temsil etmektedir. Bu örnekler, siyah astarl ve parlak perdahl yüzey işlenişi aç s ndan Çatalkaya akropolünde görülen çanak parçalar yla da (Res. 6) benzerlik göstermektedir. Höyüğün güney ve güneydoğusunda yüzeyden ele geçen seramik buluntular, yerleşim sürecinin M.Ö. 2. bine değin uzand ğ n göstermiştir. Orta nitelikli, kum ve mika katk l, devetüyü astarl seramik grubuna ait parçalar aras nda, çark tekniğinde, konik gövdeli ve d şa kal nlaşt r lm ş kase parçalar (Res.12; Res. 14: 1-2) Bat Anadolu nun özellikle Orta Tunç Çağ ndan itibaren k rm z ve devetüyünün farkl renk tonlar nda olmak üzere yoğun rastlanan bir kap tipini oluşturmaktad r 15. Bu tipteki kaseler, Geç Tunç Çağ nda da önemini yitirmeden kullan m sürecini devam ettirmiştir. Söz konusu kaselerle benzer hamur yap s na sahip, ince nitelikli, devetüyü astarl ve perdahl diğer bir kase örneği ise, keskin profilli bir gövde formu ve d şa kal nlaşt r lm ş ağ z kenar yla farkl bir varyasyonu temsil etmektedir. Ağ z kenar n n alt hizas ndan itibaren çok keskin olmayan yiv bezeme, gövdenin keskin profil yapt ğ hizaya kadar takip edilebilmektedir (Res. 14: 3). Gerek form ve gerekse yiv bezeme, Orta Tunç Çağ kaselerinin karakteristik özelliklerini yans tmaktad r 16. Büyük Menderes ovas nda doğal yol üzerindeki konumuyla Dedekuyusu Höyüğü, bir taraftan doğu yönünde Bat Anadolu nun iç kesimleri, diğer taraftan da bat doğrultusunda Ege dünyas yla bağlant lar n kurabilecek konumuyla dikkati çekmektedir. Dedekuyusu Höyüğünde yüzey araşt rmalar kapsam ndaki ilk değerlendirmeler, höyüğün 15 ) Günel, 1999a: ) a.g.e

7 Sevinç GÜNEL Kalkolitik Çağ dan itibaren yerleşim gördüğünü ve bu süreci M.Ö. 3. binden M.Ö. 2. bine değin devam ettirdiğini göstermektedir. En erken buluntu grubunun Geç Kalkolitik Çağa tarihlenmesi, bulunduğu bölgede tarihöncesi dönemlerin varl ğ n göstermesi aç - s ndan hiç şüphesiz son derece önem taş maktad r. Ayr ca seramik buluntular, Dedekuyusu Höyüğü nün Bat Anadolu Tunç Çağlar n n kültürel yap s na paralel bir gelişim gösterdiğini ortaya koymaktad r Bahçetepe Höyüğü Kuzeyinde Ayd n dağ s ralar n n uzand ğ Menderes ovas nda bulunan diğer bir yerleşme, Bahçetepe Höyüğü dür (Harita: 2). Bahçetepe, Ayd n-denizli karayolu üzerinde, Sultanhisar n bat s nda Salavatl beldesinin 4 km. güneyinde, Çiftekahveler yol ayr - m nda Ayranc lar mevkiindedir. Güneyinde doğu-bat doğrultusunda uzanan demiryoluyla kesilmiş olan höyük, kuzeyinde zeytin ağaçlar ve bat s nda ekili arazilerle çevrili bir konumda yer almaktad r (Res ). Höyük üzerinde bugün kullan lmayan bir bağ evi bulunmaktad r. Höyük ova seviyesinden bat yönünde 8 m. doğu yönünde 9 m. yüksekliğe sahiptir (Res. 15). Bahçetepe Höyüğü kuzey yönünde yüksekliği gittikçe azalarak ova seviyesine yaklaşan bir görünüm alm şt r (Res. 16). Çevresindeki ekili arazi nedeniyle höyüğün esas konumunu ve yap s n anlamak oldukça zordur. Ayr ca höyüğün en yüksek noktas nda ve yamaç kesimlerinde kaçak kaz çukurlar na rastlanm şt r. Bağ evinin çevresinde daha yoğun rastlanan bu çukurlardan baz lar nda mimariye ait taş duvar örgüsü kal nt lar n n da tahrip edildiği gözlenmiştir. Öte yandan höyüğün bat yamac ndan toprak çekilmesi sonucunda özgün konumun tamamen bozulduğu anlaş lmaktad r. Bat yamaca ait profilde taş duvar uzant s n ve küllü yan k tabaka izlerini takip etmek mümkündür. Höyüğün bat profilinde ve etek kesimlerinde tahrip edilen tabakaya ait seramik buluntular na rastlanm şt r. Ancak yüzey taramas nda buluntular n kuzey yönünde olmak üzere höyüğün belirgin bir şekilde düzleştiği zeytinliklerin bulunduğu arazide yoğunlaşt ğ gözlenmiştir. Gerek bat yamaç kesimlerinden gerekse kuzeydeki düz araziden ele geçen buluntular höyüğün tarihlendirmesine ş k tutacak bir malzeme vermiştir. Bahçetepe Höyüğü ile ilgili daha önce gerçekleştirilmiş olan yüzey araşt rmalar nda höyüğün önemli bir Erken Tunç Çağ yerleşmesi olduğu vurgulanmaktad r 17. Ancak 2001 y l yüzey araşt rmalar kapsam nda elde edilen yeni neticeler, Bahçetepe Höyüğü nde M.Ö. 3. binin yan s ra (Res. 17) M.Ö. 2. binde de kesintiye uğramadan yerleşim sürecinin devam ettiğini ortaya koymaktad r (Res. 18). Özellikle höyüğün kuzey uzant s nda yoğun rastlanan seramik buluntular, Bat Anadolu Bölgesi M. Ö. 2. bin seramik gelişiminden tan nan zengin bir grup oluşturmaktad r (Res. 18). 17 ) Tül, 1986: ; Akdeniz, 1996:

8 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri Bahçetepe seramiği malzeme ve teknik özellikleri aç s ndan ele al nd ğ nda, genel olarak ince ve orta nitelikli seramik grubu alt nda değerlendirilebileceğini göstermiştir. Bu gruplarda k rm z, devetüyü, sar ms -devetüyü ya da k rm z ms -devetüyü astarl örnekler yoğundur. Öte yandan az say da da olsa gri ve grimsi-kahverenginde herhangi bir yüzey işlenişi göstermeyen kaba nitelikli malzemeye de rastlanm şt r. Höyüğün bat yamac nda toprak çekilmesi nedeniyle tahrip olan kesimde m s r tarlas ndan ele geçen seramik parçalar daha çok Erken Tunç Çağ na ait örnekleri oluşturmuştur. Bunlar aras nda gaga ağ zl bir testiye ait parçalar, düz dipli, yuvarlak gövdeli ve gaga ağ zl silindirik boyun oluşturan testi formunu vermektedir (Res. 19). Orta nitelikte, ufak taş ve mika katk l bir hamur yap s na sahip olan kap, sar ms -devetüyü ve grimsi-devetüyü alacal astarl ve parlak perdahl bir yüzey işlenişiyle dikkati çekmektedir. Hem boyun hem de gövdede kaz tekniğinde bir bezeme uygulanm şt r. Boyunda karş l kl işlenmiş baklava motiflerinin içi taral d r. Gövdede ise, yatay çizgilerle s n rland r lm ş alanlarda yine içi taral baklava motifleri görülmektedir. Ayr ca omuzda düğme biçimli bir kabartma bulunmaktad r. Gaga ağ zl testi, gerek astarl ve perdahl yüzey işlenişi gerekse bezeme stili aç s ndan Bat Anadolu Erken Tunç Çağ kap ve bezeme biçimlerini yans tmaktad r 18. Höyüğün kuzeyinde ele geçen seramik buluntular aras nda orta nitelikte, kumlu, taş ve mika katk l hamur yap s na sahip, hamur rengi gri renkte olup, hamuru renginde astarl ve parlak perdahl grup, yar m yuvarlak gövdeli, derinliği az, içe eğik, basit ağ z kenarl çanak formlar n vermektedir (Res. 20:1) Bu tip çanaklarda görülen yüzey işlenişi, Bat Anadolu da Erken Tunç Çağ ndan bilinen yüzey niteliklerini yans tmaktad r. Orta nitelikteki seramik grubuna verilen diğer bir parça, kiremit k rm z s renginde astarl ve parlak perdahl olup, üç ayakl bir kaba ait ayak parças d r (Res. 17). Bat Anadolu Bölgesi nde Erken Tunç Çağ kap repertuar ndan da tan nan üç ayakl kase ya da vazolar n Bahçetepe Höyüğünde de varl ğ n ortaya koyacak bir parça olmas aç s ndan önemlidir 19. Höyüğün kuzey kesiminde ele geçen seramik buluntular aras nda orta nitelikli, devetüyü ve sar ms -devetüyü renginde astarl ve perdahl yüzey işlenişine sahip çark yap m kase parçalar yoğun bir grup oluşturmaktad r (Res. 18, Res. 20: 2-3). Konik gövdeli, keskin profilli, içe eğik ve d şa kal nlaşt r lm ş ağ z kenarl kaseler Bat Anadolu da Erken Tunç Çağ sonundan itibaren görülmeğe başlayan ve Orta Tunç Çağ nda karak- 18 Erken Tunç Çağ na tarihlenen gaga ağ zl testilerde gövdede uygulanan bezeme geleneği Bat Anadolu Bölgesi nde farkl süsleme biçimleriyle görülmektedir; Beycesultan; Lloyd-Mellaart, 1962: 155, Res. P.31.2, 205, Res. P. 48:17,23; üçgen ve içi kafes taramal bezeme biçimleri, Kuruçay; Duru, 1996: 73, Lev. 144: 7-8, Lev. 128: 14; Demircihöyük te H ve İ safhalar na ait siyah astarl ve bezemeli gaga ağ zl testiler; Efe, 1988: 57, Lev. 6:1, Lev. 10: ) Meriç, 1988: 158, Res

9 Sevinç GÜNEL teristik bir kap tipi olarak M.Ö. 2. bin seramik gelişiminde kullan m sürecini devam ettirerek Geç Tunç Çağ sonuna değin uzanan bir kronolojiyi vermektedir 20. Bu tip kaseleri kuzeyde Troya ve çevresinde, İzmir Bölgesi nde Panaztepe ve Liman Tepe de, daha güneyde ise, Beycesultan olmak üzere M.Ö. 2. bin seramiğin dağ l m alan nda Orta ve Geç Tunç Çağ nda en yoğun rastlanan bir kap tipi olarak tan mlamak mümkündür 21. Ayr ca bu tip kaselerin Bat Anadolu k y şeridine yak n Ege adalar n da da benzer bir kronolojik gelişim verdiği görülmektedir 22. Höyüğün kuzeybat kesiminde ise, konik gövdeli, içe eğik, d şa kal nlaşt r lm ş ağ z kenarl kaselerin yan s ra keskin S-profil yapan örneklere de rastlanm şt r. İnce nitelikli, sar ms -devetüyü renginde içten ve d ştan astarl ve perdahl çark yap m bu kaseler basit ağ z kenarl (Res. 20:4) 23 ve ayr ca orta nitelikte, k rm z ms -devetüyü astarl, bol mika katk l bir hamur yap s na sahip d şa kal nlaşt r lm ş ağ z kenarl (Res. 20:5) 24 olmak üzere farkl varyasyonlar yla M.Ö. 2. bin seramik gelişiminden tan nan örnekleri temsil etmektedir. Höyüğün kuzey-kuzeybat ve bat alanlar nda çömlek formu veren örneklere de rastlanm şt r. Bu örnekler orta nitelikte, taş ve mika katk l hamur yap s na sahip, bej-krem astarl bir yüzey işlenişiyle dikkati çekmektedir. Bu gruba ait bir örnek, yuvarlak gövdeli oldukça k sa denebilecek bir boyun oluşturan, d şa kal nlaşt r lm ş ağ z kenarl bir çömleğe aittir (Res. 21:1) 25. Orta nitelikte, taş, mika ve kuvars katk l, sar ms -devetü- 20 Bat Anadolu Bölgesinde bu tip kaselerin dağ l m alan içinde baz merkezlere ait örnekler: Troya V. Ve VI tabakan n erken-orta ve geç evrelerinde; Blegen ve diğerleri, 1953: , Res. 366: 170, Res. 371: 162, Res. 365; Eskişehir bölgesi, Demircihöyük; Kull, 1988: Lev. I: 11-13, Lev. 3: 12, 16, 17-19, Lev. 4: 2-4, Lev. 5: 1-6, Lev. 8: 2-6; Kuzeybat Anadolu Bölgesi yüzey araşt rmalar kapsam nda, Bal kesir- Pamukcu, Akhisar-Kennez I, Manisa-Eğriköy ve Ulucak ta k rm z, devetüyü ve gri renklerde, çark yap m kaseler benzerlik göstermektedir; French, 1969: 68, 72, Res. 15: 20-23, Res. 16: 2-6, 8, 14-17, Res. 18: 20. İzmir bölgesi, Panaztepe; Günel, 1999a: 45, Lev ; Liman Tepe; Günel, 1999b: 51-52, Res. 12:9; Denizli Bölgesi, Beycesultan V-IVa tabakalar aras nda; Lloyd-Mellaart, 1965: 82, Res. P.1 (V. tab.), 101, Res. P.12 (IVc tab.), 118, Res. P.24 (IVb tab.), 128, Res. P. 31 (IVa tab.). Aphrodisias; Joukowsky, 1986: 621, Res. 442, 630, Res. 454, 676, Res ) Günel 1999a: ) Ege adalar dağ l m alan kapsam nda bkz., Chios-Emporio; Hood, 1982: 570, Res. 254: , Lev. 112: 2634; Samos-Heraion; Milojcic, 1961: 50, 66, 72, 75, Lev. 30: 8, Lev. 49: 22; Lesbos-Thermi; Lamb, 1936: 159, Res ) Karş. İzmir bölgesi, Panaztepe Tip: K IVa1-2; Günel, 1999a: 42, Lev. 17:2-3, Lev. 18: 1-4; Denizli bölgesi, Beycesultan Orta Tunç Çağ na ait (V); Lloyd-Mellaart, 1965: Res. P.2: 24-27; Geç Tunç Çağ tabakalar na ait örnekler; Lloyd-Mellaart, 1955: 79-80, Res. 18:5-6; Yüzey araşt rmalar kapsam nda ise, Kuzeybat Anadolu Bölgesi, Bal kesir-pamukcu; French, 1969: 68, Res. 16: 2; Akhisar-Kennez I; French, 1969: 72, Res. 19: ) Karş. İzmir bölgesi, Panaztepe Tip: K IVb2; Günel, 1999a: 46, Lev. 74:3-6, Lev. 75: 1-3; Liman Tepe; Günel, 1999b: 54, Res. 16: 28; Aphrodisias; Joukowsky, 1986: 617, 631, Res. 442:1, Res. 454:3. 25 ) Karş. İzmir bölgesi, Panaztepe Tip: ÇÖ VIIa2; Günel, 1999a: 48, Lev. 93: 1-6; Denizli bölgesi, Beycesultan IV a tabakas ; Lloyd-Mellaart, 1965: 129, Res. 34:6. 61

10 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri yü rengindeki örnekler aras nda yuvarlak, derin bir gövde formuna sahip, içe ve d şa kal nlaşt r lm ş ağ z kenarl çömleklere daha s k rastlanm şt r (Res. 21:2) 26. Bunun yan s - ra ayn hamur yap s nda olup, k rm z ms -devetüyü astarl diğer bir çömlek grubu ise, yuvarlak gövdeli, belli belirsiz bir boyun k sm oluşturan, d şa eğik, içe ve d şa kal nlaşt r lm ş ağ z kenarl bir tipi temsil etmektedir (Res. 21:3) 27. Burada birer örnekle tan t - lan çömlekler, malzeme-teknik ve form aç s ndan Bat Anadolu da M.Ö. 2. bin çömlekleriyle karş laşt r labilecek özellikleri vermektedir. Yüzey buluntular, Bahçetepe nin özellikle M.Ö. 3. bin ve M.Ö. 2. binde bölgenin önemli höyüklerinden biri olduğunu ortaya koymaktad r. Seramikle ilgili bölgesel karş laşt rmalar, Bahçetepe Höyüğü nde Bat Anadolu Tunç Çağ na paralel bir kültürel gelişimin takip edilebileceğini göstermiştir. 3. Sonuç Ayd n bölgesi yüzey araşt rmalar kapsam nda ele al nan Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe, bölgenin coğrafyas na uygun yerleşim karakterlerini yans tmaktad r. Bu bağlamda, s ra dağlar n Ege k y şeridiyle birleştiği bölgede bulunan Çatalkaya akropolü, ve Menderes ovas nda doğu-bat doğrultusunda takip edilen Dedekuyusu ve Bahçetepe Höyükleri, Ege ile Bat Anadolu Bölgesi nin iç kesimleri aras nda Tunç Çağlar n n tespit edildiği merkezlerdir. Kuşadas bölgesinde Çatalkaya da yüzey buluntular en erken M.Ö. 3. bine tarihlenmektedir. Bu kronolojiyi, seramik buluntular ş ğ nda M.Ö. 2. bine değin takip etmek mümkündür. Ayr ca yüzey buluntular aras nda obsidyen dilgiler, bu bölgede Yontma Taş Endüstrisinin varl ğ n da ortaya koymaktad r. Obsidyen aletlerle ilgili yap lmas planlanan analiz çal şmas yla, k y bölgesinde yer alan Çatalkaya ya obsidyen ihtiyac n n Kiklad Adalar ndan m yoksa Anadolu dan m sağland ğ tart şmalar na da yeni yorumlar getirilebilecektir. Bu özellikleriyle Çatalkaya n n Kuşadas bölgesinin bilinmeyen tarihöncesi kültürlerine katk sağlayacak bir merkez konumunda olduğu görülmektedir. Öte yandan doğu-bat doğrultusunda uzanan Büyük Menderes in oluşturduğu bereketli ovada, kuzeyinin Ayd n dağlar yla s n rland ğ bölgeye yak n bulunan Dedekuyusu ve Bahçetepe Höyükleri, bölgenin Tunç Çağlar na ait kültürel gelişmesini ayd nlatan diğer yerleşim birimleridir. Bulunduklar coğrafi konum aç s ndan söz konusu höyükler, Bat Anadolu Bölgesi nin doğu ve güney bölgeleriyle bağlant lar na olanak sağlayacak önemli doğal yollardan biri üzerinde bulunmalar yla dikkati çekmektedir. İç Anadolu Bölgesine doğru en fazla sokulan bir vadi özelliğini taş yan Büyük Menderes üzerinde, 26 ) Karş. İzmir bölgesi, Panaztepe Tip: ÇÖ VII 4; Günel, 1999a: 48, Lev. 94:2; Kuzaybat Anadolu Bölgesi, Troya VI. Tabaka erken evresi; Blegen ve diğerleri, 1953: 137, Res. 429:5. 27 ) Karş. İzmir bölgesi, Panaztepe Tip: ÇÖ XI a 4; Günel, 1999a: 49, Lev. 96:

11 Sevinç GÜNEL Dedekuyusu ve Bahçetepe Höyükleri doğal yollar n sağlad ğ olanaklara uygun olarak bölgeleraras kültürel ilişkilerini gösterecek veriler sunmuştur. Bölgeleraras bağlant lar seramik gelişimi aç s ndan doğuda Denizli bölgesi ve güneyde Burdur-Göller bölgesiyle izlemek mümkündür. Bu paralelliğin İzmir bölgesinde de takip edilebileceği ve kuzey yönünde Troya ve daha iç kesimlerde Eskişehir bölgesine değin taş nabileceği anlaş lmaktad r. Bu araşt rmalar ş ğ nda, Ayd n bölgesinin, Bat Anadolu ve daha iç kesimleri kapsayan coğrafi bölgelerle benzer bir kültürel ve kronolojik gelişimi yans tt ğ görülmektedir. Ayd n bölgesinde Çatalkaya akropolü, Dedekuyusu ve Bahçetepe Höyükleri, özellikle Tunç Çağlar n temsil eden kültürlerin Bat Anadolu nun güney yönündeki yay l m alan n göstermesi ve ayn zamanda Bat Anadolu nun kültürel gelişimine paralel veriler sunmas aç s ndan önem taş maktad r. KAYNAKÇA Akdeniz, Engin. (1996) Y l Büyük Menderes Ovas ve Çevresi Yüzey Araşt rmalar, ARAŞTIRMA SONUÇLARI TOPLANTISI 14: Blegen, C. W. ve diğerleri. (eds). (1950). Troy I. General Introduction. The First and Second Settlements, Princeton: Princeton University Pres. Blegen, C. W. ve diğerleri. (eds). (1951). Troy II. The Third, Fourth and Fifth Settlements, Princeton: Princeton University Pres. Blegen, C. W. ve diğerleri. (eds). (1953). Troy III. The Sixth Settlement, Princeton: Princeton University Pres. Darkot, B. ve M. Tuncel. (1978). Ege Bölgesi Coğrafyas, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay nlar. Duru, Refik. (1994). Kuruçay Höyük I: Kaz lar n n Sonuçlar, Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşmeleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay n. Duru, Refik. (1996). Kuruçay Höyük II: Kaz lar n n Sonuçlar, Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağ Yerleşmeleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay n. Efe, Turan. (1988). Demircihüyük. III.2. Die Ergebnisse der Ausgrabungen Die Keramik 2, c. Die Frühbronzezeitliche Keramik der jüngeren Phasen. Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern. Erol, Oğuz. (1983). Die naturräumliche Gliederung der Türkei, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag. French, David. H. (1969). Prehistoric Sites in Northwest Anatolia ANATOLIAN STUDIES 19: French, David. H. (1997). Early Bronze Age Pottery in Western Anatolia. A Summary , Doumas, Chr. G.-Rosa, V. La. (ed.), POLIOCHNI E L`ANTICA ETA DEL BRON- ZO NELL`EGEO SETTENTRIONALE içinde ( ) Atene: Scuola Archeologica Italiana Di Atene. 63

12 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri Günel, Sevinç. (1999a). M. Ö. 2. Bine Tarihlendirilen Panaztepe Seramiğinin Bat Anadolu ve Ege Arkeolojisindeki Yeri ve Önemi / Die Keramik von Panaztepe und ihre Bedeutung für Westkleinasien und die Ägäis im 2. Jahrtausend, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay n. Günel, Sevinç. (1999b). Vorbericht über die mittel- und spätbronzezeitliche Keramik vom Liman Tepe ISTANBULER MITTEILUNGEN 49: Hood, Sinclair. (1982). Excavations in Chios : Prehistoric Emporio and Ayio Gala.II. BSA Supplement 16. Oxford. Joukowsky, M. S., (1986). Prehistoric Aphrodisias. An Account of the Excavations and Artifact Studies, Louvain and Providence: Brown University / Erasme. Kull, Brigitte. (1988). Demircihüyük. Die Ergebnisse der Ausgrabungen Die mittelbronzezeitliche Siedlung. Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern. Lamb, Winifred, (1936). Excavations at Thermi in Lesbos. Cambridge. Lloyd, S. ve J. Mellaart. (1955). Beycesultan Excavations: First Preliminary Report ANATOLI- AN STUDIES 5: Lloyd, S. ve J. Mellaart. (1962). Beycesultan I: The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels, London: The British Institute of Archaeology at Ankara. Lloyd, S. ve J. Mellaart. (1965). Beycesultan II: Middle Bronze Age Architecture and Pottery, London: The British Institute of Archaeology at Ankara. Marchese, Ronald. (1976). Report on the West Acropolis Excavations at Aphrodisias: AMERİCAN JOURNAL OF ARCHAEOLOGY 80: Mellaart, James. (1955). Some Prehistoric Sites in North-Western Anatolia ISTANBULER MITTEILUNGEN 6: Meriç Recep. (1988) Y l Alaşehir Kaz s KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 10 (1): Meriç Recep. (1989) İzmir-Manisa-Ayd n İlleri Yüzey Araşt rmalar ARAŞTIRMA SO- NUÇLARI TOPLANTISI 6: Milojcic, Vladimir, (1961). Samos I. Die Prähistorische Siedlung unter dem Heraion. Grabung 1953 und Bonn. Philippson, Alfred, (1911). Reisen und Forschungen im westlichen Kleinasien II: Ionien und das westliche Lydien, Gotha: Justus Perthes. Tül, Şükrü, (1986). Prehistoric Settlements on the Maeander Plain (Appendix 1) in: Oustinoff, E.-Joukowsky, M.S. (Ed.) Prehistoric Aphrodisias. An Account of the Excavations and Artifact Studies, Louvain and Providence: Brown University / Erasme. Yakar, Jak. (2000). Ethnoarchaeology of Anatolia-Rural Socia-Economy in the Bronze and Iron Ages, Tell Aviv University, Jarusalem: Graphit Press. 64

13 Sevinç GÜNEL Harita 1: Bat Anadolu Bölgesi (Yeni Dünya Atlas. Werder-Stuttgart, Falk Verlag, 1997). 65

14 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri Harita 2: Ayd n Bölgesi: Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe. 66

15 Sevinç GÜNEL Resim 1: Çatalkaya; güneybat dan görünüm. Resim 2: Çatalkaya; kayal k tepe kesimi. Resim 3: Çatalkaya; iki kaya aras, bat dan görünüm. Resim 4: Çatalkaya; seramik buluntular. Resim 5: Çatalkaya; seramik buluntular. Resim 6: Çatalkaya; seramik buluntular. 67

16 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri Resim 7: Çatalkaya; dağ kristali ve obsidyen aletler. Resim 8: Dedekuyusu Höyüğü; kuzeyden görünüm. Resim 9: Dedekuyusu Höyüğü; güney-güneydoğudan görünüm. Resim 10: Dedekuyusu Höyüğü; seramik buluntular. Resim 11: Dedekuyusu Höyüğü; seramik buluntular. Resim 12: Dedekuyusu Höyüğü; seramik buluntular. 68

17 Sevinç GÜNEL Resim 13:1-3 Dedekuyusu Höyüğü; seramik buluntular. Resim 14:1-3 Dedekuyusu Höyüğü; seramik buluntular. Resim 15: Bahçetepe Höyüğü; bat dan görünüm. Resim 16: Bahçetepe Höyüğü; kuzeyi. Resim 17: Bahçetepe Höyüğü; seramik buluntular. Resim 18: Bahçetepe Höyüğü; seramik buluntular. 69

18 Ayd n Bölgesi Yüzey Araşt rmalar Iş ğ nda Çatalkaya, Dedekuyusu ve Bahçetepe Yerleşimleri Resim 19: Bahçetepe Höyüğü; gaga ağ zl testi. Resim 20:1-5 Bahçetepe Höyüğü; seramik buluntular. Levha 21:1-3 Bahçetepe Höyüğü; seramik buluntular. 70