Peteklerin Büyük Mum Güvesi (Galleria mellonella l.) ne Karşı Korunması. Üzerine Bir Araştırma

Transkript

1 Peteklerin Büyük Mum Güvesi (Galleria mellonella l.) ne Karşı Korunması Üzerine Bir Araştırma The Investigation on Protection of Combs Against The Greater Wax Moth (Galleria mellonella L.) Ulviye KUMOVA 1 Ali KORKMAZ 2 1 Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Balcalı-Adana. TÜRKİYE. 1 Çukurova Univ., Agriculture Fac., Dept. of Animal Science, Balcalı-Adana.TURKEY. 2 Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Erdemli-İçel. TÜRKİYE 2 Alata Horticultural Research Institute, Erdemli-İçel. TURKEY. Yazışma Adresi Doç.Dr. Ulviye KUMOV ÇÜ. Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü Balacalı-Adana Tel : ulkumova@mail.cu.edu.tr

2 Özet Büyük mum güvesi (Galleria mellonella L.) aktif bal toplama döneminde kovan içerisinde ve kovan dışında depolanan işlenmiş peteklere zarar vermekte ve önemli miktarda balmumu kayıplarına yol açmaktadır. Bu zararlıya karşı yapılan kontrol çalışmalarında, çeşitli kimyasal maddeler (paradiklorbenzen, etilen dibromid, kükürtdioksit, asetik asit, kalsiyum siyanid, metilbromid vb), fiziksel uygulamalar (ısıtma, soğutma) ve biyolojik yöntemler (Bacillus thuringiensis) kullanılmaktadır. Ancak bu koruma önlemleri birtakım özel uygulamaların yapılması ile ek harcamaları gerektirmektedir. Akdeniz iklim koşullarında yürütülen bu çalışmada balmumu peteklerinin Galleria mellonella ya karşı korunmasında kullanımı basit ve elde edilmesi kolay olan sodyum klorür (sofra tuzu) ve paradiklorbenzen (naftalin) uygulamalarının etkileri araştırılmış, sonuçlar kontrol grubu ile karşılaştırılmıştır. Araştırmanın her grubunda 30'ar adet işlenmiş ve işlenmemiş toplam 60 petek kullanılmış, petekler üzerinde yapılan belirlemeler değerlendirilmiştir. Sonuçta peteklerin güveye karşı korunmasında sodyum klorür uygulamasının, kontrol grubu ile karşılaştırıldığında mum güvesine karşı P<0.05 düzeyinde etkili olduğu saptanmıştır. Peteklerin korunmasında sodyum klorür kullanımının kolaylığı, giderinin düşük olması ve petek üzerinde herhangi bir zararlı kalıntı bırakmaması açısından arı yetiştiricileri tarafından güvenlikle uygulanabilecek savaşım yöntemi olarak öne çıkmaktadır. Akdeniz Bölgesinin iklim özellikleri, Galleria mellonella'nın kovan içerisinde ve depolarda gelişmesi için son derece uygun bir ortam oluşturmaktadır. Bu açıdan balmumu peteklerinin mum güvesinden korunmasında sodyum klorür kullanılmasının olumlu sonuçlar vermesi, bu koruma yönteminin zararlının etkili olduğu diğer

3 3 bölgelerde de başarılı bir şekilde uygulanabileceğini göstermektedir. Anahtar Kelimeler : Galleria mellonella, petek muhafaza, naftalin, NaCl Abstract The greater wax moth damages to the combs inside and outside of the hive at the active honey gathering season and cause to serious losses on the wax combs. Different chemicals (paradichlorobenzene, ethylen dibromid, acetic acid, calcium cyanid, methyl bromid, etc) physical applications (heating, cooling) and biologic applications (Bacillus thuringiensis) have been used to control against to greater wax mouth. But this protection measures, need some special applications and extra expenses. In this study, at the Mediterranean condition effects of NaCl which is easy to use and to obtain and paradiclorbenzen on the protection of wax combs against to Galleria mellonella have been investigated and the result compared with the control group. Each group consists 60 combs. As a result, at the protection of wax combs against to moth, application of NaCl is found very effective at the level of P<0.05. usage of NaCl is preferable protection method for beekeepers, because of easy to use, low expenses and no harmful concerning residue. Climate condition of Mediterranean Region province is a suitable environment for the propagation of Galleria mellonella in hive and storage. Positive results obtained by using NaCl for the protection of hives against wax moth shows that this method can bee used other region that wax moth is harmful. Keywords : Galleria mellonella, comb protection, naphthalene, NaCl

4 4 Giriş Ülkemiz arı yetiştiriciliğinde son yıllarda önemli gelişmeler ve çağdaş düzeyi yakalama noktasında önemli atılımlar kaydedilmektedir. Dünya ve ülkemiz arıcılığında bugün gelinen nokta, önemli boyutlar taşıdığı kadar her geçen gün tehlikeli boyutlara da ulaşmaktadır. Günümüzde arı hastalık ve zararlılarına karşı kullanılan kimyasal ilaçların arı ürünlerinde bıraktığı kalıntı, ürünlerin pazar değerini düşürmekte ve bilim adamlarını yeni arayışlara yönlendirmektedir. Organik tarım olarak gündeme girmiş bulunan tarım ürünlerine en az düzeyde ilaç, hormon ve gübre girdisi kullanılarak ürün elde etme olgusu arı yetiştiriciliğinde de yerini almakta; kalıntı sorunu olmayan sağlıklı arı ürünü elde etmek amaçlanmaktadır. İhraç edilen balın gümrük kapılarından dönmesinin temelinde de kalıntı sorunu bulunmaktadır. Bu durum arı hastalık ve zararlılarına karşı kullanılan ilaçların bal ve balmumunda bıraktığı kalıntının insan sağlığı ve ülke ekonomisi açısından ne kadar tehlikeli olduğunu göstermektedir. Avrupa Birliğine aday olan ülkemizin bu konuda da duyarlılık göstermesi gerekmektedir. Arıcılık çevre koşullarına bağlı ve hassas bir uğraşıyı gerektirdiğinden bu konuda yapılacak her bir uygulama insan sağlığı ve ekonomik açıdan ele alınmalıdır. Bugün ülkemizde arıcılıkta ürün çeşitliliği, kalitesi ve sağlığı yönünde yeterli bir gelişme kaydedilmemiştir. Genelde üretim bal ve balmumu üzerine yoğunlaşmakta ve yaklaşık koloniden 3753 ton balmumu üretilmektedir (1). Üreticilerin petek muhafazasında yeterli bilgi ve bilince sahip olmaması, işleme teknolojisindeki eksiklikler; balmumu peteklerinin sağlıksız bir şekilde yıllarca kullanımına yol açmaktadır. Özellikle sıcak bölgelerde işlenmiş petek ve balmumunun Galleria mellonella'dan korunması önem kazanmaktadır. Korunmayan peteklerde balmumu

5 5 kaybı olmakta, kovanlarda yeniden petek yapımı zaman almakta, kovan potansiyelleri bal toplama ve biriktirme yerine petek işlemede kullanılmaktadır. Kolonideki arı varlığının nektar ve polen toplama yerine petek yapımı için çalışmaları arı üreticilerine ve ekonomiye büyük kayıplar vermektedir. Güve zararlısına karşı kullanılan kimyasal maddeler balmumu ve balda kalıntı bırakarak (2) ürünün pazar potansiyelini yok etmektedir. Bu açıdan günümüzde, güveye karşı kullanılan ilaçların kalıntı durumu, uygulanabilme kolaylığı göz önüne alınarak yeni arayışlara yönelmek kaçınılmaz olmuştur. Büyük mum güvesi ortam sıcaklığının 4 C'nin üzerinde ve oransal neminin %70 olduğu ortamda gelişmekte, genellikle depolanan işlenmiş peteklerin iç kısımlarında tüneller açarak zarar vermekte ve peteğin tekrar kullanılma olasılığını ortadan kaldırmaktadır (3). Arı kolonilerinde 1 kg balmumu üretimi için arıların 5-25 kg bal tüketmeleri gerekmektedir (4). Dolayısıyla koloninin gereksinimi olan peteklerin yapımı sırasında, arılar bal depolamak için harcayacakları enerjiyi petek işlemede kullanarak verim kaybına özellikle de bal üretim dönemlerinde zaman kaybına neden olmaktadır. Ekonomik açıdan durum göz önüne alındığında bu zararlının arıcıları etkileme boyutu çok daha önemli olabilmektedir. Büyük mum güvesine karşı peteklerin korunmasında çeşitli ülkelerde değişik savaşım yöntemleri uygulanmaktadır. Çeşitli kimyasallar, ısıtma, soğutma ve biyolojik insektisitler yaygın olarak kullanılmaktadır (5, 6). Peteklerin -12ºC'de 3 saat veya 60ºC'de 34 saat tutulması mum güvesinin tüm dönemlerinde etkili olmaktadır. Ayrıca 4 saat süreyle 38ºC'de % 50 oransal nem ortamında % 98'lik CO 2 uygulaması da mum güvesinin tüm devrelerinde etkili olmaktadır. ABD Çevre Koruma Örgütü de insan sağlığı açısından bu uygulamaları önermektedir (7).

6 6 (8), boş balmumu peteklerin korunması amacıyla phosphamine in 3 farklı dozunun mum güvesinin tüm larvalarını öldürdüğünü, ilaçlı peteklerin arı ölümüne neden olmadığını, kükürt buharının mum güvesine karşı çok etkili olduğunu, naftalinin ise kış sezonunda yeterli buharlaşmayı sağlayamaması nedeniyle etkili olmadığını bildirmektedirler. Phosphamin gazı havadan ağır ve yüksek uçucu özelliğinden dolayı mum güvesinin yumurta, larva ve pupaları üzerinde etkili olmakta, kovanlara veya siyah yavru peteklerine uygulandığında güvenin tümünü ortadan kaldırabilmektedir. Ancak bu kimyasal kullanılmadan önce gerekli önlemler alınmalı ve özellikle balda katkı maddesi bırakmamaya dikkat edilmelidir. Paradiklorbenzen ise çeşitli ülkelerde mum güvesine karşı yaygın olarak kullanılmasına rağmen peteklerde fumigant olarak kullanıldığında bal ve balmumu tarafından emilerek tutulabilmekte, kalıntı etkisinden dolayı da kullanımı önerilmemektedir (2). (9) Galleria mellonella ya karşı kovan içinde kalsiyum polisülfür kullanımının %78-90 düzeyinde etkili olduğunu ve arılara herhangi bir zararı olmadığını bildirmektedirler. (10), mum güvesine karşı biyolojik insektisit olan Bacillus thuringiensis kullanarak yaptığı çalışmada güve ölümünün %98.7 düzeyinde olduğunu bildirmiştir. Ancak aynı biyolojik insektisidin depolanan peteklerin muhafazası üzerinde aynı etkiyi gösterebileceği konusunda bir bilgi bulunmamaktadır. (11) büyük mum güvesinin paraziti Dibrachys cavus'u kullanarak yaptıkları bir çalışmada, bu parazitin savaşımda kullanımının mum güvesi pupaları üzerine çok etkili olduğunu, bal arısı ergin ve larvalarına da saldırmakla birlikte ergin arı ve larvalarına zararlı etki yapmadığını bildirmektedirler. (12) peteklerin depolanma sırasında büyük mum güvesinden zarar gördüğünü ve

7 7 bu zararlıdan korunmada en güvenilir çözümün peteklerin eritilerek balmumu kalıpları şekline getirilmesi ve soğuk ortamda saklanması olduğunu vurgulamıştır. Bu araştırma mum güvesinin biyolojik gelişimine uygun ortam yaratan Akdeniz Bölgesinde, kış mevsiminde depolanan temel peteklerin ve işlenmiş balmumu peteklerinin Büyük Mum Güvesine karşı pratik ve sağlıklı korunma yollarını araştırmaya yönelik olarak planlanmıştır. Materyal ve Metot Araştırma Akdeniz iklim bölgesinde İçel ilinde yürütülmüştür. Önce 30 temel ve 30 kabartılmış petek içeren 3'er grup oluşturulmuş, bu gruplardan birincisine ticari olarak piyasada yaygınlıkla satışta olan ve çok düşük bir harcama yapılarak temin edilebilen sodyum klorür (NaCl, yemek tuzu), ikinci gruba paradiklorbenzen (naftalin) uygulanmış, üçüncü grup kontrol grubu olarak ayrılarak bu gruba herhangi bir uygulama yapılmamıştır. Her deneme grubu, 10 çerçevelik boş Langstroth kovan ballıklarına 5'i temel petek ile 5'i kabartılmış petek konularak oluşturulmuştur. I. gruba sodyum klorür (NaCl) uygulaması yapılmıştır. İlk aşamada 50 g ticari saf sodyum klorür ballık üzerine konulan kağıt üzerine yayılmış, daha sonra peteklerin yan yüzlerine 10 g sodyum klorür gelecek şekilde elle serpme yapılmıştır. Paradiklorbenzen uygulaması yapılan II. grupta ise, 30 g ağırlığında naftalin her bir ballık arasındaki kağıtlar üzerine serpiştirilmiştir. Kontrol grubundaki peteklerde hiçbir özel uygulama yapılmamıştır. Her üç gruba yapılan uygulamalar sonunda ballıkları kovanların üst kapakları yerine konularak bekletilmeye alınmıştır. Araştırma 02 Eylül 1999 ile 07 Mart 2000 tarihleri arasında yürütülmüştür.

8 8 Denemeye alınan petekler güneş ışığı ve havalandırma koşulları yeterli düzeyde olan bir ortamda depolanmıştır. Araştırma sonucunda her bir ballık içerisinde, üzerinde mum güvesi gelişmemiş ve güve zararı görmemiş temel peteklerle işlenmiş petekler sayılmıştır. Elde edilen veriler tesadüf parselleri deneme desenine göre analiz edilmiş ve ortalamaların karşılaştırılması Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi ile değerlendirilmiştir. Bulgular ve Tartışma Balmumu peteklerin depolanması sırasında Büyük Mum Güvesine karşı uygulanan sodyum klorür ve paradiklorbenzenin etkisinin araştırıldığı bu deneme sonunda, her bir ballıkta bulunan 10 petek üzerinden zararlı tarafından bozulmayan kabartılmış ve bozulmayan temel petekler tek tek sayılmıştır. Araştırmanın istatistiksel sonuçları Çizelge 1'de verilmiştir. Çizelgeden görüleceği gibi sodyum klorür uygulanan grupta 9.50±0.84 adet, paradiklorbenzen uygulanan grupta 9.33±1.21 adet ve kontrol grubunda 7.67±1.63 adet işlenmiş petekte güve zararı olmadığı belirlenmiştir. Denemenin tüm gruplarındaki temel peteklerde mum güvesi zararı görülmemiştir. Yapılan istatistiksel analiz sonucunda, mum güvesinden etkilenmeyen petek miktarı üzerine uygulamaların etkisi, uygulamalara göre P<0.05 düzeyinde farklılık göstermiştir. Grup ortalamalarına uygulanan Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi sonucunda sodyum klorür ve paradiklorbenzen uygulamaları birinci grubu, hiçbir uygulama yapılmayan kontrol grubu ise ikinci grubu oluşturmuştur. Sodyum klorür çok eski tarihlerden bu yana çeşitli tahılların güvelenmesine karşı kullanılan ve kalıntı etkisi olmayan bir maddedir. Bu özelliğinden dolayı balmumu peteklerinin mum güvesinden korunmasında sodyum klorür kullanımı önerilebilecek bir uygulama biçimi olmaktadır. Paradiklorbenzen uygulaması ise petek muhafazasında her

9 9 ne kadar mum güvesine karşı etkili olsa da balda ve balmumunda kalıntı bırakarak elde edilen balın pazar değerini düşürmektedir (2). Çizelge 1.Gruplarda mum güvesinden etkilenmeyen ortalama petek miktarı (adet/ballık) Gruplar Sodyum klorür Paradiklorbenzen Kontrol X±Sx 9.50± ± ± ±1.27 a a b Araştırmanın yürütüldüğü süre içerisinde İçel ilinin bazı sıcaklık ve oransal nem değerleri Çizelge 2'de verilmiştir. Çizelge 2'nin incelenmesi sonucunda mum güvesinin gelişimine eylül ve mart ayları arasında uygun ortam oluşturduğu görülmektedir. İçel ili iklim verileri paradiklorbenzenin buharlaşmasına da olanak tanımaktadır. Ancak paradiklorbenzenin peteklerin depolanması sırasında bilinçsizce kullanılması, balmumu tarafından emilen bu kimyasalın havalandırmadan arı kolonilerinde kullanılması sonucu oluşturduğu koku nedeniyle arılar ve bal üzerinde olumsuz etkiler bırakmaktadır. Paradiklorbenzenin bu olumsuz etkileri göz önüne alındığında; sodyum klorür bu denemede mum güvesine karşı daha etkili, daha sağlıklı bir madde olarak kullanılabilirliği ön plana çıkmaktadır. Mum güvesine karşı kullanılan tüm kimyasal maddelerin arıcılar tarafından uygulanma olanaklarının pratik olmaması bu zararlıya karşı etkin mücadeleyi sınırlandırmaktadır. Bu açıdan mum güvesine karşı sodyum klorür kullanımının daha kolay ve ekonomik bir yöntem olduğu da görülmektedir. Araştırmanın yapıldığı İçel ilinde sodyum klorür uygulamalarının mum güvesine karşı yeterli düzeyde etkili olması

10 10 bu yöntemin ülkemizin benzer sıcaklık ve oransal nem değerlerine sahip diğer yörelerinde de uygulanabilirliğini ortaya koyacaktır. Çizelge 2. İçel-Erdemli ilçesi için araştırma süresince iklim değerleri * Ay-Yıl Sıcaklık ( C) Nem (%) Ort Min Max Ort Min Max Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart * İçel Meteoroloji Müdürlüğü, sonuçları. Sonuç Arıcılık çalışmalarının yoğun olarak yapıldığı ülkemizde üretilen balmumu ve işlenmiş peteklerin depolanma sırasında büyük mum güvesine karşı korunması ekonomik açıdan önemli bir olgudur. Ayrıca bu koruma sırasında insan sağlığına zararlı ve kalıntı bırakan kimyasalların kullanılmaması gerekmektedir. Bu açıdan ticari saf sodyum klorür maliyetinin düşük, elde edilmesinin kolay, bal ve balmumunda insan ve arı sağlığına zararlı kalıntılar bırakmaması nedenleriyle, paradiklorbenzen başta olmak üzere büyük mum güvesine karşı geliştirilmiş tüm kimyasallara karşı alternatif olabilecek bir kimyasal maddedir. Büyük mum güvesinin gelişmesine çok uygun iklim

11 11 özelliklerine sahip olan İçel yöresinde sodyum klorür uygulamasının işlenmiş peteklerin korunmasında etkili olması, ülkemizin diğer yörelerinde de bu yöntemin yaygınlıkla uygulanabileceği sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Kaynaklar 1. DİE, Tarım İstatistikleri Özeti. DİE, Başbakanlık, Yayın No:2275. Ankara 2. Allan, L., Wax moth and its control. İnternet erişim: 3. HaeWoon, O., ManYoung, L., YoungDuck, Chang., Developing periods and damage patterns of combs by the greater wax moth, Galleria mellonella. Korean Journal of Apiculture. 10:1, Root, A. I., The ABC and XYZ of Bee Culture. Root Company. Medina. Ohio. USA. 703 pp. 5. Cantwell, g. E., Shieh, T. R., Certan TM. A new bacterial insecticide against the greater wax moth, Galleria mellonella L. American Bee Journal, 6: Krieg, A., Possibilities of microbiologycal control of the greater wax moth, Galleria mellonella L. Z. Angew Entomol. 74: Morse, R. A., Nowogrodzki, R Honey Bee Pests, Predators, and Diseases. Ithaca/NY. Cornell University. 8. Dominguze, D.A., Bande, J.M., Cuban research in beekeeping technology: conservation of combs by chemical methods. Actualidad-Apiacola. 61: Sattigi, H. N., Lingappa, S., Kulkarni, K. A., Management of greater wax moth, Galleria mellonella L. by using lime sulphur. Journal of Agricultural Sciences. 6(3):

12 Verma, S. K., Studies on the control of greater wax moth, Galleria mellonella L. in Apis cerana F. colonies with the biological insecticide, Dipel. Indian Bee Journal. 57(3): Gounari,S., Thrasyvoulou, A., (1995). Dibrachys cavus (Walker), a parasite of the greater wax moth (Galleria mellonella L.) and of honeybees (Apis mellifera L.). the XXXIVth International Apicultural Cong. of Apimondia. Lausanne, 510 pp. 12. Krell, R., Value-added products from beekeeping. FAO Agricultural Services Bulletin. No 124. Rome. Kumova, U., Korkmaz, A., Peteklerin Büyük Mum Güvesi (Galleria mellonella L.) ne Karşı Korunması Üzerine Bir Araştırma. Türkiye 3. Arıcılık Kongresi. 1-3 Kasım Adana.