Pakistan: Çin in srail i

Transkript

1 Dr. Giray FİDAN* Çin Halk Cumhuriyeti nin ilanının hemen ardından 1950 de Çin i tanıyan ilk Müslüman ve Komünist olmayan üçüncü ülke Pakistan olmuştur. Diplomatik ilişkilerinin başlamasıyla Pakistan ve Çin çok yakın ilişkiler kurmuşlardır. Çin in dünyadan izole olduğu 60 lı ve 70 li yıllarda da Pakistan, Çin in dünyada ve bölgede ilişkilerini devam ettirdiği nadir ülkelerdendi. Bu yakın ve iyi ilişkiler hiç kesintiye uğramadan günümüze kadar gelmiştir. Çin ve Pakistan ın ilişkileri birçok açıdan ABD-İsrail ilişkilerine benzemektedir. Birleşmiş Milletler de Çin i her konuda Pakistan ı desteklemekle itham eden bir ABD li diplomata Çinli meslektaşının verdiği cevap Çin Pakistan ilişkilerini özetlemektedir: Pakistan, bizim İsrail imizdir. 1 Pakistan, birçok alanda Çin e destek olmuştur yılında Çin in BM ye kabulünde Pakistan önemli bir rol oynamıştır de Çin ve Hindistan arasında sınır anlaşmazlıkları nedeniyle çıkan savaşın ardından ABD nin Hindistan ı desteklemesi Pakistan ın Çin ile olan ilişkilerini daha da geliştirmesine neden olmuştur lerde Pakistan, ABD ve Çin arasında gizli görüşmelerin yapılmasında önemli rol oynamış; ABD Başkanı Nixon un tarihi Çin ziyareti öncesi Henry Kissinger ın Çin e gerçekleştirdiği gizli ziyaret de Pakistan vasıtasıyla olmuştur. Bu dönemde ABD Çin Pakistan yakınlaşması nedeniyle Hindistan da Sovyetler Birliği ile bir dizi anlaşma yapmıştır. Nükleer enerji ve nükleer silah programları konusunda da bölgesel ve küresel mücadelenin etkisi görülmektedir. Pakistan ın nükleer programını Çin desteklerken, Hindistan ın nükleer programı Rusya dan destek almıştır. Hindistan a karşı Pakistan - Çin Yakınlaşması: Çin Halk Cumhuriyeti nin kuruluşundan itibaren son derece iyi ilişkilere sahip olan iki ülke, Soğuk Savaş sonrasında da ilişkilerini Stratejik Ortaklık seviyesinde devam ettirmektedirler. Pakistan ın Çin e olan yakınlığı birçok alanda ortak ve örtüşen çıkarların olmasıyla ilgilidir. Bu çıkarların en önemlisi hiç kuşkusuz Hindistan dır. Gerek Çin in gerekse Pakistan ın Hindistan ile tarihten gelen sınır anlaşmazlıkları bulunmaktadır ve zaman zaman bu anlaşmazlıklar sıcak çatışmaya dönüşmüştür. 2 Çin ve Pakistan Hindistan a karşı işbirliği içerisindedir. Pakistan yönetimi Hindistan gibi büyük bir güç karşısında konvansiyonel bir savaşta çaresiz kalacağını bilmektedir. Bu nedenle Hindistan a karşı Çin ile işbirliği yapmaktan başka çaresi yoktur. Pakistan, Hindistan a karşı asimetrik savaş unsurlarını da zaman zaman kullanmaktadır. * Bozok Üniversitesi Öğretim Üyesi, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Asya-Pasifik Araştırmaları Merkezi, Çin Uzmanı, girayfidan@gmail.com 1 (Güçlü Ülke İnternet Sitesi) (Çinli Diplomat Birleşmiş Milletlerde Büyük Bir Cesaretle Konuştu: Pakistan Bizim İsrail imizdir.), Bakınız: article/2010/1031/mil_31137.shtml, (Erişim 14 Mayıs 2011), Ayrıca bakınız: The Pakistan Times, China: Pakistan is our İsrael (Çin: Pakistan Bizim İsrail imizdir), bkz: (Erişim 14 Mayıs 2011). 21. YÜZYIL [17]

2 Dr. Giray Fidan Yakın zamanda Hindistan da gerçekleşen Mumbai terör saldırıları ve benzerlerinin Pakistan ile ilişkili olduğu öne sürülmektedir. 3 Pakistan da geçen yıl meydana gelen büyük sel felaketinin ardından Pakistan kontrolündeki Keşmir de Pakistan yönetimine karşı başlayan bir ayaklanma meydana gelmiştir. Ayaklanmanın ardından Çin Halk Kurtuluş Ordusu na bağlı birliklerin Çin Hindistan Pakistan arasında ihtilaflı bir bölge olan ve ayaklanmanın yaşandığı Gilgit Baltistan a girdiği bildirilmiştir. Çin tarafı başlangıçta bu bilgiyi yalanlamış ancak daha sonra bölgeye insani yardım amacıyla birliklerin gönderildiğini kabul etmiştir. 4 Hindistan a karşı topraklarını korumak için Çin ordusunu Pakistan ın bölgeye çağırdığı dile getirilmektedir. Aslında Çin in söz konusu bölgeye olan ilgisi Hindistan ile uzun yıllar süregelen sınır anlaşmazlıklarını da aşan bir stratejik önem arz etmektedir. Çin in bölgede dev tüneller inşa ettiği, bu tüneller kanalıyla Pakistan üzerinden Basra Körfezi ne, petrol ve enerji zengini Orta Doğu ve Afrika ya ulaşmak istediği dile getirilmektedir. 5 Nitekim Çin, Pakistan ın güneyinde bir dizi askeri limanın inşasını tamamlamıştır. 6 Ayrıca Pakistan üzerinden Çin in Xin Jiang bölgesine uzanan bir demiryolu da bitirilmek üzeredir. Pekin Yönetimi, orta ve uzun vadede enerji güvenliğini garantilemeye çalışmaktadır. Çin, petrol ithalatının yarısına yakını olan %46, sını Ortadoğu dan, %31,1 ini Afrika dan ve %13,7 sini de Orta Asya dan yapmaktadır. Çin, 2040 yılı öngörülerine göre petrolde %87 oranında dışa bağımlı hale 2 Çin in söz konusu ihtilaflı bir bölgenin benzerini inşa ederek tatbikat yaptığı daha sonra ortaya çıkmıştır. Bakınız: (Erişim 14 Mayıs 2011). 3 Vandana Asthana, Cross-Border Terrorism in India: Counterterrorism Strategies and Challenges (Hindistan da Sınır Aşan Terörizm: Terörle Mücadele ve Zorlukları), Eastern Washington University, Haziran Anna Mahjar-Barducci, Hudson İnstitute, New War Ahead: China-Pakistan vs. U.S.A. (Önümüzdeki Yeni Savaş: Çin Pakistan a karşı ABD), 2 Mart (Erişim Tarihi 4 Mayıs 2011) 5 Selig S. Harrison, The New York Times, China s Discreet Hold on Pakistan s Northern Borderlands, (Pakistan ın Kuzey Sınır Bölgelerinde Çin in Bir Sır Sakladığı Düşünülüyor), 26 Ağustos 2010, (Erişim 15 Mayıs 2011) 6 Giray Fidan, Çin Ordusu Keşmir de, (Erişim 15 Mayıs 2011) [18] 21. YÜZYIL

3 gelecektir. Söz konusu petrol sevkiyatının tamamı Malakka Boğazı ve Tayvan yakınlarından geçerek Çin e ulaşmaktadır ve bu rota dünyanın ikinci ekonomisi olan Çin in enerji güvenliği için ciddi riskler taşımaktadır. Bu nedenle Çin in Pakistan üzerinden Hint Okyanusuna inmesi ve petrol bölgelerinden bu yolla alternatif bir enerji sevkiyat rotası oluşturması Çin in geleceği açısından son derece önemlidir. 7 Pakistan ın Çin e sunduğu alternatif rota, petrol sevkıyatlarında zamandan tasarruf edilmesini de beraberinde getirmektedir gün süren sevkiyat, Pakistan limanları ve Pakistan dan Çin e ulaşan demiryolu sayesinde sadece 2 günde gerçekleştirilebilmektedir. Çin ve Pakistan ın Askeri İşbirliği: ABD nin Bin Ladin i öldürdü ü operasyonda düflen, yeni ve gizli bir projenin ürünü oldu u dile getirilen helikopterin Pakistan taraf ndan Çin e incelenmesi için verildi i iddia edilmektedir. Pakistan ın Çin ile askeri işbirliği, 1962 de Çin Hindistan ve 1965 te Pakistan Hindistan Savaşından sonra başlamaktadır teki Pakistan Hindistan Savaşının ardından ABD nin iki ülkeye yönelik silah ambargosu uygulaması Pakistan ı silah temininde alternatif aramaya itmiştir. Asya da sanıldığının aksine Çin ve Rusya başından itibaren iki rakip güç konumundadır. Nitekim ambargonun ardından Çin, Pakistan ile hareket ederken Rusya da Hindistan ın yanında yer almıştır. Bu tarihten itibaren Pakistan, Çin ile askeri işbirliğine aralıksız devam etmiştir. Son yıllarda Pakistan, ordusunun ihtiyacı olan birçok ürünü de Çin den temin etmektedir. Pakistan ordusu Çin den JF-17 savaş uçakları, F-22P savaş gemileri ve orta menzilli füzeler almaktadır. Son bir yıl içerisinde de ise Çin den J-10 savaş uçakları için 250 adetlik bir sipariş verilmiştir. Askeri alanda işbirliğinin yanında Çin ve Pakistan arasında 2 adet Nükleer Reaktör yapılması için bir anlaşma da hayata geçmiştir. Çin ve Pakistan ayrıca Pakistan da demir yolları, askeri ve sivil amaçlı limanlar yapılması konusunda da işbirliği yapmaktadır. ABD ve Çin in yeni savaş alanı Pakistan: ABD nin Afganistan müdahalesinin ardından yeni yüzyılda mücadelenin Asya da meydana geleceği ile ilgili düşünceler sıkça dile getirilmeye başlanmıştır. 11 Eylül saldırılarının ve ABD nin Afganistan a müdahalesinin ardından ABD Teröre Karşı Savaş olarak nitelendirdiği yeni bir politikayı uygulamaya koymuştur. Bu nedenle 11 Eylül saldırılarının da planlayıcısı ve yürütücüsü olan El Kaide ve onunla bağlantılı olarak Taliban ABD nin en önemli hedefleri haline gelmiştir. Bu tarihten sonra ABD Afganistan da uzun yıllar sürecek bir işgali de başlatmıştır. Pakistan, 11 Eylül saldırılarının ardından ABD tarafında yer aldığını açıklamış ve ABD ye Terörle Savaş ta müttefiki olduğunu beyan etmiştir. Ancak yıllar içindeki gelişmeler ve en son Bin Ladin in Afganistan da değil Pakistan da bulunarak öldürülmesi Pakistan ın bu desteği hakkında soru işaretleri doğurmuştur. Afganistan her ne kadar tamamen yıkılmış ve yok olmanın eşiğinde bir ülke gibi görünse de Pakistan ile eskiden gelen bir güç mücadelesini sürdürmektedir. Afgan yetkililer ABD işgali öncesi ve sırasında sürekli olarak terörün kaynağının Afganistan değil Pakistan olduğunu dile getirmişlerdir. Pakistan, 2010 yılı içerisinde Afganistan topraklarına karşı bir dizi askeri operasyon gerçekleştirmiş bunun yanında Afganistan Taliban ına da sürekli ve örtülü şekilde destek olmuştur. Pakistan, Afganistan ın Hindistan ile yakınlaşması ihtimaline karşı ön alacak tedbirler uygulamaya çalışmaktadır. Ayrıca 2008 tarihinden itibaren ABD nin 7 Wang Xiao Mei, Zhong Ya Shi You He Zuo Yu Zhong Guo Neng Yuan An Quan Zhan Lue (Orta Asya Petrol İşbirliği ve Çin in Enerji Güvenliği Stratejisi), Guo Ji Jing Ji He Zuo, Sayı: 6, 2008, s YÜZYIL [19]

4 Dr. Giray Fidan bölgedeki istihbarat faaliyetlerini engellemek için de büyük çaba sarf etmiştir. Pakistan, Afganistan konusunda Çin in daha aktif rol almasını istemekte ve Çin Ordusu nun Pakistan-Afganistan sınırında konuşlanmasına da izin vermektedir. Sonuç Bin Ladin e karşı yapılan operasyon ABD nin Pakistan a güvenmediğini ve güvenmemekte de haklı olduğunu göstermiştir. 8 Operasyonun bir diğer sonucu da Yumuşak Güç kavramının sorgulanır hale gelmesidir. ABD, Pakistan a milyarlarca dolar değerinde yardım ve hibe yapmakta ve Hindistan a karşı bazı konularda desteklemektedir. Buna rağmen ABD nin 10 yılı aşkın süredir aradığı Bin Ladin in Afganistan dağlarında değil Pakistan ın başkentine çok yakın ve askeri akademilerin bulunduğu bir bölgede, yakınındaki villaların 8 katı büyüklüğünde bir yerde ortaya çıkması ABD de şok etkisi yaratmış ve Pakistan ile Bin Ladin in Pakistan olan ilişkilerin gözden geçirilmesi fikrinin güçlenmesine neden olmuştur. Yapılan haberlere göre, Bin Ladin in söz konusu bölgede 5 yıldır yaşamakta olduğu iddia edilmektedir. topraklar nda ve Pakistan a bilgi ABD Başkanı Obama, Bin Ladin operasyonunun ardından verilmeden yap lan bir televizyon programında yaptığı açıklamada Bin Ladin in bir operasyonla Pakistan ın içinden bir destek almamasının mümkün olmadığını dile getirmiş ve Pakistan ın konuyla ilgili bir soruşturma yapmasını talep etmiştir. 9 ABD uzun yıllar uğraşının ar- öldürülmesi Pakistan makamlar nca büyük dından ancak Pakistan ın bilgisi dışında yaptığı bir operasyon tepkiyle karfl lanm flt r. ile Bin Ladin i ortadan kaldırabilmiştir. Bu da Teröre Karşı Savaş ta Pakistan ın aslında yıllardır ABD ye gereken desteği vermediği ve hatta teröre ev sahipliği yaptığı savını güçlendirmektedir. 10 Diğer taraftan Pakistan ordusu ve Hükümeti, ABD nin egemenliklerini hiçe sayarak topraklarında gerçekleştirdiği bu operasyona son derece sert tepki göstermiştir. Pakistan bu yıl yapılması planlanan ABD yardımını reddetmeyi düşünmektedir. 11 ABD bu aşamada, Pakistan ın Çin e daha da yakınlaşmasını engellemek için ikili ilişkileri yumuşatacak bazı adımlar atabilir. 12 Ancak ikili ilişkilerin yumuşamaması ve Pakistan ın tamamen Çin in tarafına geçmesi durumunda ABD Pakistan ı daha da istikrarsızlaştıracak adımlar atabilir. Hatta Afganistan daki ABD askeri varlığının Pakistan a kaydırılması ve Pakistan a bir ABD müdahalesi de ihtimal dahilindedir. ABD enerji ihtiyacı her geçen gün artan Çin in Pakistan ı tamamen kontrolü altına almasına ve Pakistan üzerinden Hint Okyanusu na inmesine sessiz kalmayacaktır. İslamabad Çin in tarafında olacağının kuvvetli işaretlerini vermeye başlamıştır. 13 Bütün bu gelişmelerin yanında ABD yönetiminin son aylarda yükselen bir ses tonuyla Çin i eleştirdiği de gözlerden kaçmamaktadır. En son ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Çin Sisteminin Ölüme Mahkûm olduğunu ve Çin yönetiminin demokrasiyi durdurmakla aslında tarihi durdurmaya çalıştığını dile getirerek bunun beyhude bir çaba olduğunu ileri sürmüştür. 14 Asya da beliren bu büyük mücadelenin önemli taraflarında biri 8 The Situation Room Programı, Why U.S. didn t tell Pakistan about raid? (ABD Pakistan a Saldırıyı Neden Bildirmedi?), (Erişim 15 Mayıs 2011). 9 CBS News, 60 Minutes Programı, bakınız: (Erişim 15 Mayıs 2011) 10 Anderson Cooper, 360 Programı, CNN İnternational, Pakistan Playing Double Game On Terror (Pakistan Terör de İkili mi Oynuyor?), (Erişim 15 Mayıs 2011). 11 In The Arena Programı, CNN international, (Erişim 15 Mayıs 2011). 12 Dominic Di Natale, Fox News, Pakistan Swith Sides, Expanding Arms Allegiance with China and Leaving U.S. Behind (Pakistan Taraf Değiştiriyor, Çin İle Yaptığı Askeri İşbirliği ABD yi Geride Bıraktı.), 26 Mart 2011, (Erişim 15 Mayıs 2011) 13 Express Tribune (İnternational Heral Tribune), Gilani Hails China Ties Amid Strains with US (ABD ile İlişkilerin Gerilmesinin Ardından Gilanı Çin İle Olan İlişkilerini Övdü), bakınız: 17 Mayıs (Erişim 17 Mayıs 2011) 14 Jeffry Goldberg, The Atlantic, Hillary Clinton: Chinese System is Doomed, Leaders on a Fool s Errand (Hillary Clinton: Çin Sistemi Ölmeye Mahkum ve Liderleri de Beyhude Bir Çaba İçerisinde), 10 Mayıs 2011, (Erişim 17 Mayıs 2011). [20] 21. YÜZYIL

5 olan Rusya ise ABD Hindistan hattında yer almayı tercih etmektedir. Ülkemizde sanıldığının aksine Asya da büyük güçler olan Rusya Çin ve Hindistan arasında bir işbirliği ya da birlik kurulması, var olan derin stratejik çıkar çatışmaları nedeniyle mümkün gözükmemektedir. Asya nın, ABD Rusya ve Hindistan gibi büyük güçlerle hareket eden Güney Kore, Vietnam ve Japonya nın, Çin Pakistan ve muhtemelen Kuzey Kore ile mücadelesine sahne olacağı anlaşılmaktadır. Çin, Pakistan ile ve Pakistan üzerinden Hint Okyanusu ve Basra Körfezi ne inerek ABD nin Tayvan, Güney Kore, Vietnam, Japonya ve Orta Asya üzerinden ülkesini ve çıkarlarını çevrelemesini kırmaya çalışmaktadır. Pakistan kontrolündeki Keflmir in Gilgit-Baltistan bölgesinde, Pakistan Yönetimine karfl ç kan ayaklanman n ard ndan Çin Ordusunun bölgeye Pakistan a destek olmak için girmesi Hindistan Çin ve Pakistan Hindistan iliflkilerini germekte ve Güney Do u Asya dengelerini sarsmaktad r. Pakistan bu açıdan önümüzdeki günler ve aylarda dünyanın büyük çatışma merkezlerinden biri haline gelmeye adaydır. Pakistan a karşı direk bir müdahale yaşanması durumunda Çin in de müdahil olacağı konuşulan senaryolar arasındadır. Orta ve Güney Asya yı içine alacak şekilde ABD, Çin, Hindistan ve Pakistan ın yer alacağı büyük bir savaş çıkması ihtimalinin bile çok uzak olmadığı düşünülmektedir. Bölgenin ve dünyanın kaderi bu mücadelenin galibinin kim olacağıyla yakından ilgilidir. 21. YÜZYIL 21. YÜZYIL [21]