İZMİT KÖRFEZİ NİN SONBAHAR 2002 DE ZOOPLANKTON YAPISI

Transkript

1 İZMİT KÖRFEZİ NİN SONBAHAR 22 DE ZOOPLANKTON YAPISI Melek İŞİNİBİLİR 1, Ahmet N. TARKAN 2 1-İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ, SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ, LALELİ, İSTANBUL 2-MUĞLA ÜNİVERSİTESİ, SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ, KÖTEKLİ, MUĞLA melekisinibilir@hotmail.com ÖZET İzmit Körfezi nin zooplankton kompozisyonunun saptanması amacıyla 22 yılının Ekim ve Kasım aylarında İzmit Körfezinde zooplankton örneklemesi yapılmıştır. Örnekler hem nitel hem de nicel olarak incelenerek sonuçlar değerlendirilmiştir. Kopepoda, Kladosera, Meroplankton larvaları, Ketognata, Noctiluca scintillans, Meduza ve Ktenofora gibi değişik zooplankton gruplarının biyomas ve bolluk değerleri hesaplanmıştır. Bu değerlendirme sonucunda Noctiluca scintillans baskın tür (7357 ind/ m 3 ) olarak bulunmuştur. Oithona nana ve Penilia avirostris ise diğer önemli türlerdir. Anahtar kelimeler: Mesozooplankton, bolluk, İzmit Körfezi ZOOPLANKTON STRUCTURE OF İZMIT BAY IN AUTUMN 22 ABSTRACT A zooplankton sampling was performed both October and November 22 in İzmit Bay for the determination of its zooplankton composition. Results which were obtained from the qualitative and quantitative analyses of samples were evaluated. The biomass and abundance values of different zooplankton groups like Copepoda, Cladocera, Meroplankton larvae, Chaetognatha, Noctiluca scintillans, Medusae and Ctenophora were estimated. As a result, it was identified that Noctiluca scintillans is dominant species with the maximum number of 7357 ind/ m 3. Oithona nana and Penilia avirostris are other important species. Keywords: Mesozooplankton, abundance, İzmit Bay GİRİŞ Son yıllarda gerek endüstriyel gerekse evsel atıklarla aşırı bir kirlenme süreci içine giren İzmit körfezi, Marmara Denizinin en doğusunda yer alan, yaklaşık 5 km uzunluğunda dar ve uzun bir denizalanıdır. İzmit körfezinin üst tabaka suları bahar ve yaz aylarında Marmara Denizinden İzmit Körfezinin içlerine doğru, sonbahar ve kış aylarında ise körfezden Marmara denizine doğru akar (Oğuz ve Sur,1986). İzmit körfezi ile ilgili farklı konularda çok sayıda araştırma yapılmıştır. İzmit körfezinin fitoplankton dağılımı (Günday, 1996; Aktan ve ark, 25), fiziksel, kimyasal özellikleri ( Morkoç 1991; Algan ve ark, 1999) ve baskın zooplankton dağılımı (Tarkan ve ark., 2) üzerine yapılan araştırmalar öncü çalışmalardır. Bu çalışma ile İzmit Körfezi nin zooplankton dağılımını ortaya konmaya çalışılmıştır. MATERYAL-METOD 22 yılının Ekim ve Kasım aylarında İzmit Körfezinde toplam 7 istasyondan UNESCO- WP2 standart plankton kepçesi (2µm ağ göz açıklığı ve 57 cm çapında) ile zooplankton örnekleri alınmıştır (Şekil 1). Örnekleme karışım tabakasından yüzeye vertikal çekim ile yapılmıştır. Kollektör kısmından alınan zooplankton materyali plastik kavonozlara alınmış ve % 4 lük formaldehit solüsyonunda tespit edilmiştir. Daha sonra örnekler zooplankton sayım kamerasında stereobinoküler mikroskopta sayılmış ve 251

2 teşhisleri gerçekleştirilmiştir. Her istasyonda sıcaklık, tuzluluk ve klorofil a değerleri ölçülmüştür. 28 o E 3 o E 41.5 o N İstanbul 41. o N TÜRKİYE Marmara Denizi 4.8 o N SONUÇLAR 4.8 o N 4.6 o N Marmara Denizi o E 29.5 o E 3. o E 6 İzmit 5 4 Gölcük Şekil 1. İzmit Körfezindeki örnekleme istasyonları Figure 1. Sampling stations in İzmit Bay o N Sıcaklık (17-21 ºC) ve tuzluluk ( ) değerlerinde istasyonlar arası önemli bir değişim görülmemekle birlikte klorofil-a değerleri (11,7-2,2 µg/l) doğudan batıya gittikçe azaldığı gözlemlenmiştir (Şekil 2). sıcaklık tuzluluk klorofil a Sıcaklık (ºC) ve tuzluluk( ) Klorofil a (µg/l) Şekil 2. İstasyonlardaki sıcaklık ve tuzluluk değerleri Figure 2. Temperature and salinity values in each stations Alınan örneklerde toplam ortalama zooplanktonun bolluk miktarı körfezin doğusundan batısına gidildikçe arttığı, biyomasın ise körfezin ortasında yer alan istasyonlarda daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. En yüksek bolluk 7. istasyonda bulunurken, en yüksek biyomas 4. istasyonda tespit edilmiştir (Şekil 3). Bu çalışmada zooplankton, makrojelatinli türler, mesozooplankton ve örneklerde yoğun bulunması sebebiyle Noctiluca scintillans olarak üç ana grup halinde incelenmiştir. 252

3 İzmit Körfezindeki bu çalışmada jelatinli organizmalardan iki türe rastlanmıştır: Aurelia aurita ve Beroe ovata. Aurelia aurita en yüksek bolluk değerine mesozooplanktonun aksine 3. istasyonda ulaşmıştır. biyomas bolluk mg/m birey/m 3 Şekil 3. İstasyonlara göre toplam zooplanktonun bolluk ve biyoması Figure 3. The abundance and biomass of total zooplankton in the stations Noctiluca scintillans bolluk ve biyomas bakımından oldukça yüksek değerlere eriştiğinden dolayı ayrı bir grup olarak değerlendirilmiştir. Toplam planktonun % 69 unu oluşturmaktadır. Bölgesel olarak en çok İzmit Körfezinin orta ve batı kesimindeki istasyonlarda rastlanılmıştır. 7. istasyonda, 7356 birey/m 3 ile en yüksek bolluk değerine ulaşan N. scintillans en yüksek yüzde değerine 4. istasyonda ( %8) ulaşmıştır (Şekil 4, 5). Kopepoda Kladosera Noctiluca scintillans Kopepoda, Kladosera N.scintillans Şekil 4. İstasyonlara göre Kopepoda, Kladosera ve N. scintillans ın bolluk miktarı Figure 4. The abundance of Copepoda, Cladocera and N. scintillans in the stations Kopepodlar denizel zooplankton grupları içerisinde genelde en baskın grubu oluştururlar. İzmit körfezinde N. scintilans tan sonra en baskın grup olan kopepodlar (Şekil 4), körfezin batısında yer alan 7. istasyonda en yüksek bolluk değerine ulaşmıştır (19242 birey/m 3 ). Kopepodların bolluğu, tüm körfezde mesozooplanktonun ortalama % 54 ünü oluştururken, kladoserler sadece % 17 sini oluşturmaktadır. Kladoserler 6. istasyonda en yüksek nisbi bolluğa (%27) sahipken, kopepodlar 1. istasyonda %77 lik bir değere sahiptir (Şekil 5). Çalışılan bölgede tüm istasyonlarda en sık rastlanan kopepod türleri Karadeniz orijinli türlerdir. Bunlar sırası ile Acartia clausi, Calanus euxinus, Euterpina acutifrons, Oithana 253

4 nana, Oncea conifera ve Paracalanus parvus dur. Oithana nana ve Paracalanus parvus bireylerine tüm istasyonlarda oldukça yüksek miktarlarda rastlanmıştır. Öyle ki Oithana nana tek başına tüm kopepod türlerinin sayısal olarak ortalama %6 ını ve Paracalanus parvus % 19 unu oluşturmaktadır. Az çeşitlilik göstermelerine rağmen kladoserler, bu çalışmada kopepodlardan sonra ikinci önemli mesozooplankton grubu olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmada rastlanan kladoser türleri Penilia avirostris, Evadne tergestina ve Pleopis polyphemoides dır. Körfezde baskın kladoser türü Penilia avirostris tir ve tüm klodeser türlerinin % 55 ini oluşturmaktadır. 1% 8% 6% 4% 2% Diğer Meroplankton Chaetognata Appendicularia Cladocera Copepoda Noctiluca miliaris % Şekil 5. İstasyonlardaki zooplankton gruplarının nisbi bolluğu Figure 5. Relative abundance of the zooplankton groups in the stations Bu çalışmada mesozooplanktonun % 8 ini oluşturan meroplankton molluska, sirripeda, poliket, foronida larvaları, balık yumurta ve larvaları oluşturmaktadır. Bu organizmalardan en baskın grup olan mollusk larvaları meroplanktonun % 65 ini oluşturmaktadır. Ketognatlardan sadece sagitta setosa türü tanımlanmış ve tüm istasyonlarda azda olsa bulunmuştur. Mesozooplanktonun %4 ünü olştururan Oikopleura dioica (Appendikularia) körfezin orta bölgesinde yer alan 4. istasyonda en fazla (%1) bulunmuştur. µg/l İzmit körfezinde tür çeşitliliği doğudan batıya doğru bir artış göstermekte, baskınlık ise azalmaktadır (Şekil 6). 254

5 Tür çeşitliliği Baskınlık tür çeşitliliği 3 2,5 2 1,5 1,5 1. ist 2. ist 3. ist 4. ist 5. ist 6. ist 7. ist,7,6,5,4,3,2,1 Baskınlık TARTIŞMA VE SONUÇ Şekil 6. İstasyonlardaki çeşitlilik ve baskınlık değişimi Figure 6. Fluctuations of diversity and dominance at each stations İzmit Körfezinin toplam zooplanktonunda ilk sırayı alan N. scintillans, ötrofik bir türdür (Elbrachter ve Qi, 1998) ve besin yükünün fazla olduğu Karadeniz sularını tercih ettiğinden üst tabakada (% 69) yüksek değerlere ulaşmıştır. Kopepod türleri arasında ötrofik kabul edilen tür ise Acartia clausi dir (Gubanova ve ark., 21) ve bu tür baskın olarak körfezin her bölgesinde bulunmuştur. Pontella mediterranea gibi kirliliğe duyarlı türlere hiç rastlanılmamıştır. Pleopis polyphemoides de kirlilik göstergesi, ötrofik bir türdür ve İzmit körfezinin toplam mesozooplanktonun % 55 ini oluşturmaktadır. Bütün bu veriler İzmit Körfezinin ötrofik bir karakter taşıdığını destekleyen verilerdir. Tarkan ve ark., (2), İzmit körfezinde Pleopis polyphemoides in bolluğunun doğudan batıya doğru gidildikçe azaldığını belirtmiştir, fakat bu çalışmada biz bu türün miktarının doğudan batıya doğru artış gösterdiğini bulduk. Bu farklılığın sebeplerinden biri farklı mevsimlerde örnekleme yapılmasından, diğeri ise İzmit Körfezinin üst tabakasını oluşturan suların Marmara Denizine doğru sonbahar ve kışın taşınmasından (Oğuz ve Sur,1986) dolayı olabilir. Acartia clausi, Evadne tergestina, Podon polyphemoides, Oithana nana ve poliket larvaları yüksek kirlilik arzeden suları tercih ederken, Temora stylifera, Evadne spinifera ve krustase larvaları temiz bölgeleri seçerler (Moraitou-Apostolopoulou, M. 1976). Bulgularımızda kirlilik oranı bir hayli fazla olan İzmit Körfezinde kirliliğe adapte olmuş Oithana nana, Acartia clausi gibi türler örnekleme boyunca baskın olarak görülmüştür. İzmit Körfezi her nekadar tür çeşitliliği açısından zayıf ise de bolluk açısından oldukça zengin bir durumdadır. 196 lı yıllardan başlayarak günümüze kadar gözlenen hızlı kentleşme ve sanayileşme bölgede oldukça ciddi bir çevre kirliliği yaratmıştır. Yoğun endüstri alanlarının bulunduğu yerlerde kirletici girdilerin yüksek olduğu bilinmektedir. Buralarda besleyicilerinde çok yüksek konsantrasyonlarda olduğu görülmüştür. Bütün bunların sonucu olarak alıcı ortamın su kalitesi bozulmuş ve buna bağlı ekosisteminde yapısı değişmiştir. İzmit körfezindeki mesozooplankton topluluğu düşük tür çeşitliliği ve bir ya da iki türün olağan üstü baskınlığı ile kendini göstermiştir. 255

6 KAYNAKLAR Aktan,Y., Tüfekçi, V., Tüfekçi H., Aykulu G., 25. Distribution patterns, biomass estimates and diversity of phytoplankton in İzmit Bay (Turkey). Estuarine, Coastal and Shelf Science, 64, Algan, O., Altıok, H., Yüce, H. (1999) Seasonal variation of suspended particulate matter in two-layered İzmit Bay, Turkey, Estuarine, Coastal and Shelf Science, 49, Elbrachter, M., Qi, Y.-Z., Aspects of Noctiluca scintillans population dynamics. Physiologycal ecology of harmful algal blooms, (Eds. Anderson, D.M., Campella, A.D. and Hallegraeff, G.M., NATO-ASI Series, G41, pp Gubonova, A.D., Prusova, I.Yu., Niermann, U., Shadrin, N.V. and Polikarpov, I.G., 21. Dramatic change in the copepod community in Sevastopol Bay (Blavk Sea) during Two decades ( ). Senckenbergiana maritima, 31, Günday, H.Ö., Gölcük-Değirmendere arasındaki fitoplankton dağılımının incelenmesi. Yüksek lisans tezi, İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü. Moraitou-Apostolopoulou, M., Etude comparative du zooplancton superficiel (-1 cm) à une zone hautement Polluéeet une autre relativementpropre (Golfe seranique, Grece). Rapports commisioninternationale Mer. Médit., Morkoç 1991; C14 tekniği kullanılarak birincil üretim ve sınırlayıcı besin elementlerinin mevsimsel değişiminin İzmit Körfezinde izlenmesi ve çevresel etkenlerle ilişkilerinin araştırılması. Doktora tezi, İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü. Oğuz, T., Sur, H.İ. (1986) Anumerical modelling study of circulation in the Bay of İzmit: Final Report, TÜBİTAK-MRC, Chemistry Department Publication, Kocaeli, 187, Tarkan A.N., Morkoç E., Sever T.M., 2. İzmit Körfezi baskın zooplankton türleri. Marmara Denizi 2 Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Eds. Öztürk B.), TÜDAV, Istanbul,