Bursa Nilüfer Halk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Bölgesi nde Yaşayan Kadınlarda Akraba Evlilikleri

Transkript

1 Araştırma/Research Article Kor Hek. 2008; 7 (2): Bursa Nilüfer Halk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Bölgesi nde Yaşayan Kadınlarda Akraba Evlilikleri [Consanguineous Marriages among Women in Bursa Nilüfer Public Health Training and Research Area] ÖZET AMAÇ: Bu araştırmanın amacı, Türkiye nin kuzeybatısında yer alan Bursa ilinin Nilüfer Halk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Bölgesi nde yaşayan akraba evliliği yapmış yaş evli kadınları, yapmamış olanlarla karşılaştırarak kadınların sosyodemografik ve doğurganlık özelliklerini, akraba evlilikleri hakkındaki düşüncelerini, çocuklarında görülen konjenital bozuklukları değerlendirmektir. YÖNTEM: Olgu-kontrol tipteki bu araştırma Nilüfer Halk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Bölgesi nde Eylül 2005-Mart 2006 tarihlerinde yürütülmüştür. Çalışmaya bu bölgede yaşayan akraba evliliği yapmış 393 kadın olgu grubu, bu kadınlarla aynı sokakta yaşayan, aynı yaşta olan ancak akraba evliliği yapmamış 393 kadın kontrol grubu olarak alınmıştır. Anketler yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanmıştır. BULGULAR: Akraba evliliği yapan kadınların ilk evlenme yaşı ortalaması, kontrol grubu kadınlarınkinden küçüktür. Kadın başına düşen ortalama gebelik sayısı, canlı doğum sayısı, yaşayan çocuk sayısı, ölü doğum sayısı, ölen çocuk sayısı olgu grubunda daha yüksektir. Olgu ve kontrol grubundaki kadınlar karşılaştırıldığında; olgu grubundaki kadınların çalışma durumlarının, kendilerinin ve eşlerinin öğrenim durumlarının ve sosyoekonomik durumlarının kontrol grubundan istatistiksel açıdan anlamlı olarak düşük olduğu saptanmıştır. Olgu grubundaki kadınlar daha yüksek oranda akraba evliliğinin çocuk sağlığı açısından sakıncalı olmadığını düşünmekte ve çocuklarının akraba evliliğine onay vermektedir. Bu ailelerin ölen ve yaşayan bebek ve çocuklarında konjenital bozuklukların daha yüksek oranda görüldüğü tespit edilmiştir. SONUÇ: Akraba evliliği açısından risk altında olan toplum, bu konuda eğitilmeli ve konjenital anomalileri önlemek amacıyla genetik danışmanlık verilmelidir. SUMMARY AIM/BACKGROUND: The aim of this study was to evaluate socio-demographic and fertility features, opinions on consanguinity, and the types of congenital disorders encountered in the babies of women in consanguineous marriages in the Nilüfer Public Health Training and Research Area in the province of Bursa in northwest Turkey. METHODS: This case-control study was conducted between September 2005 and March The case group consisted of 393 women in consanguineous marriages in the Nilüfer Public Health Training and Research Area; the control group consisted of 393 women of similar age living in the same neighborhoods but in non-consanguineous marriages. RESULTS: Women involved in a consanguineous marriage were on average younger than women in the control group. The mean numbers of pregnancies, births, stillbirths, and living and deceased babies were all significantly higher among the consanguineous marriages. When the sample and the control groups were compared, it was obtained that the women in the case group were socio-economically in a lower status statistically, by means of their husband s and their own education and occupational status, than the women in the control group. The women in the case group were more likely to believe that consanguinity is not detrimental to a child s health, and they approved of consanguineous marriages for their own children. These opinions were held despite there being a significantly higher incidence of congenital disorders among the children of the consanguineous marriages. CONCLUSION: Women there should be offered genetic counseling to help reduce the occurrence of children being born with congenital abnormalities. Nilüfer Tavukçu, Emel İrgil Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Bursa, Türkiye. Anahtar kelimeler: Akraba evliliği, Türkiye, sosyodemografik özellikler. Key words: Consanguineous marriage, Turkey, sociodemographic factors. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Nilüfer Tavukçu, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D. Bursa, Türkiye. cakirnilufer@hotmail.com GİRİŞ Akraba evliliği, eşler arasında kan bağı bulunmasıdır. Daha çok Doğu Akdeniz ülkelerindeki Müslüman toplumlarda Güney Asya nın birçok bölgesinde yaygındır. Bu bölgelerde şimdiki kuşağın yaptığı evliliklerin % si böyledir. Çin de 1981 Çin Cumhuriyeti Evlilik Kanunu ile birinci derecede kuzenler ve daha yakın akraba evliliklerine yasak getirilmiştir. Endonezya ve Çin gibi nüfus yoğunluğu büyük iki ülkede antropolojik kaynaklar ülkenin bir kısmında 1. derece kuzen evliliğinin bir gelenek olduğu bilinmekte, akraba evliliğinin prevalansının %1 10 arasında değiştiği tahmin edilmektedir. Batı Avrupa, Kuzey Amerika, Avustralya ve Rusya da akraba evliliği tüm evliliklerin %1 inden azdır (1, 2)

2 Endüstrileşme nedeniyle toplumlarda göçlerin artacağı, aile boyutlarının küçüleceği ve okuryazarlık düzeyinde yükselme ile akraba evlilikleri prevalansında hızlı bir düşüş olabileceği öngörülmüş, ancak dünyanın birçok yerinde kültürel bir gelenek olan kuzen evliliği prevalansında bir değişme gözlenmemiştir (3-5). Yapılan çalışmalarda akraba evliliklerinin düşük sosyoekonomik durum, okuryazarlık, kırsal kesimde yaşamayla ilişkili olduğu bulunmuştur. Akraba evliliği ile sosyal değişkenler arasındaki ilişki akraba evliliğinin genetik etkilerini değerlendirmeyi güçleştirmektedir (2). Akraba evliliklerinin geleneksel olduğu yerlerde resesif olarak kalıtılan hastalıkların, fiziksel ve mental yetersizlikli çocukların sayısı önemli boyutlardadır. Akraba evliliği yapmış anne ve babaların çocuklarında şiddetli mental retardasyon,körlük, işitme bozukluğu ve sağırlık görülme sıklığı artmıştır (6). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1993 verilerine göre doğurgan çağdaki kadınların %23 ü akraba evliliği yapmışlardır. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998 (TNSA 98) de, araştırmanın kapsadığı son beş yıllık dönem içerisinde olan doğumların %27 sinde eşler arasında akraba evliliği mevcuttur. Ayrıca bu raporda, bazı değişkenlere göre akraba evliliği incelendiğinde; birinci derece akraba evliliği sıklığının Doğu (%26) ve Güney (%21) bölgelerinde diğer bölgelere göre, kırsal yerleşim yerlerinde (%20) ise kente göre daha yüksek olduğu ve ortaokul ve üzeri eğitimi olan kadınlarda (%5) diğerlerine göre daha düşük olduğu görülmektedir (7, 8). Türkiye nin 5. büyük kenti olan ve göç alan Bursa nın Nilüfer ilçesinde ise bu oran %9,9 dur. Bu araştırmanın amacı, Türkiye nin kuzeybatısında yer alan Bursa ilinin Nilüfer Halk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Bölgesi (NHSEAB) nda yaşayan akraba evliliği yapmış yaş evli kadınları, yapmamış olanlarla karşılaştırarak kadınların sosyodemografik ve doğurganlık özelliklerini, akraba evlilikleri hakkındaki düşüncelerini, çocuklarında görülen konjenital bozuklukları değerlendirmektir. GEREÇ VE YÖNTEM Bu araştırma olgu-kontrol çalışması olup NHSEAB nde yürütülmüştür. Bu bölge Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinin birinci basamak sağlık hizmetlerinin yürütülmesi konusunda eğitim almaları amacıyla kurulmuştur. Bölgenin toplam nüfusu dur (9). NHSEAB nde yaşayan toplam 4236 doğurgan çağdaki evli kadın (15 49 yaş arası) kartları taranarak akraba evliliği yapmış olan 419 kadın belirlenmiştir. Bu kadınlardan 393 (%93,8) üne ulaşılabilmiştir. Ulaşılamayanlardan 14 kadın taşınmış, 3 ü memleketine gitmiştir, 9 kadına çalıştığı için ulaşılamamıştır. Kontrol grubunda yer alan akraba evliliği yapmamış kadınlar ise akraba evliliği yapan kadınla aynı sokakta yaşayan, aynı yaştaki kadınlar arasından rasgele seçilmiştir. Anketler, ev ziyaretleri sırasında yüz yüze görüşme yöntemiyle doldurulmuştur. Olgu ve kontrollere yaş, öğrenim durumu, meslek, kendilerine göre sosyoekonomik durumları, akrabalık derecesi, doğurganlık bilgileri, aile planlaması yöntemi kullanma durumu, çocuklarında var olan önemli sağlık sorunları, akraba evliliğinin çocuk sağlığına sakıncalı olup olmadığı soruları sorulmuştur. Olgularda ayrıca akraba evliliği yapma nedenleri de sorgulanmıştır. Bu araştırmadaki akraba evlilikleri, ve diğer derecelerde akraba evlilikleri olarak sınıflandırılmıştır. Kardeş çocuklarının evliliği birinci derece, kardeş torunlarının evliliği ikinci derece, akraba olan ancak birinci derece ve ikinci derece akraba evliliği yapmamış kişilerin evliliği ise diğer akraba evlilikleri olarak değerlendirilmiştir. Bebek ve çocukların konjenital bozuklukları annelerden öğrenilmiş, genetik analiz yapılmamıştır. Bu çalışma için Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu ndan izin alınmıştır (2005/2-24). Veriler bilgisayarda SPSS 13,0 istatistik programı kullanılarak analiz edilmiştir. Ortalamalar, aritmetik ortalama ve standart sapma olarak verilmiştir. İki ortalama arasındaki fark student t testi kullanılarak hesaplanmıştır. Anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Odds Ratiolar %95 güvenlik aralığı ile birlikte verilmiştir. BULGULAR Kadınların yaş ortalaması olgu grubunda 32,39±7,94, kontrol grubunda 33,19±7,99 dur. (t=0,39,p>0,05). Akraba evliliği yapan kadınların ilk evlenme yaşı ortalaması 18,71±2,75, kontrol grubunun 20,62±3,45 dir (t=8,56 p<0,05). Akraba evliliğini yapan kadınların akraba evliliği yapma nedenleri Tablo 1 de görülmektedir. Buna göre ilk sıradaki neden yörelerinde gelenek olmasıdır. Tablo 2 de olgu ve kontrol grubundaki kadınlar karşılaştırıldığında; olgu grubundaki kadınların çalışma durumlarının, kendilerinin ve eşlerinin öğrenim durumlarının ve sosyoekonomik durumlarının kontrol grubundan istatistiksel açıdan anlamlı olarak düşük olduğu saptanmıştır. Olgu grubundaki kadınlar kontrol grubuna göre istatistiksel açıdan anlamlı olarak daha yüksek oranda akraba 108

3 evliliğinin çocuk sağlığı açısından sakıncalı olmadığını düşünmekte ve çocuklarının akraba evliliğine onay vermektedir. Kadın başına düşen ortalama gebelik sayısı, canlı doğum sayısı, yaşayan çocuk sayısı, ölü doğum sayısı, ölen bebek ve çocuk sayısı olgu grubunda istatistiksel açıdan anlamlı olarak daha yüksektir (Tablo 3). Tablo 4 te akraba evliliği yapan ve yapmayanların ölen ve yaşayan çocuklarında saptanabilen konjenital bozuklukların dağılımı verilmiştir. Olgu ve kontrol grubu karşılaştırıldığında olgu grubundaki ailelerde konjenital bozukluğun istatistiksel olarak daha sık görüldüğü saptanmıştır (OR=2,80 %95 CI=1,10 7,42). Tablo 1. Akraba evliliği yapan kadınların akraba evliliği yapma nedenleri Nedenler Sayı % Boşanma olmaz 1 0,3 Malın bölünmemesi 2 0,5 Akraba kızı bize bakar 20 5,1 Aile baskısı 11 2,8 Ailenin tanıdık olması 39 9,9 Ailelerin isteği (baskı yapılmamış ) 46 11,7 Geçim daha iyi 54 13,7 Yabancıya gitmesin düşüncesi 56 14,2 Severek evlenme 74 18,9 Yörelerinde geleneksel olması 90 22,9 Toplam Tablo 2. Akrabalık durumuna göre kadınların bazı sosyodemografik özellikleri, aile planlaması yöntemi kullanma durumları ve akraba evliliği hakkındaki düşünceleri Öğrenim durumu Olgu n=393 Kontrol n=393 OR Sayı % Sayı % OR % 95 CI <8 yıl , ,9 3,53 (2,11-5,99) <0,05 8 yıl 29 7, ,1 Çalışma durumu Çalışmıyor , ,1 1,82 (1,00-3,35) <0,05 Çalışıyor 20 5,1 35 8,9 Eşinin öğrenim durumu <8 yıl , ,4 2,53 (1,80-3,55) <0,05 8 yıl 73 18, ,6 Sosyoekonomik durum Kötü 90 22, ,0 1,83 (1,24-2,69) <0,05 Orta-iyi , ,0 Kontraseptif kullanımı Kullanıyor , ,3 0,75 (0,53-1,55) <0,05 Kullanmıyor 84 21, ,7 Sakınca olup olmama durumu Sakıncalıdır , ,1 5,59 (3,78-8,28) <0,05 Sakıncalı değildir , ,9 Akraba evliliğini onaylama* Onaylarım , ,2 4,12 (2,71-6,13) <0,05 Onaylamam , ,8 Herhangi bir yöntem kullananlar arasında kontraseptif yöntem seçimi Geleneksel yöntem , ,9 1,11 (0,79-1,56) <0,05 Modern yöntem , ,1 (2,11-5,99) P 109

4 Tablo 3. Akrabalık durumuna göre evli kadın başına ortalama gebelik, canlı doğum, yaşayan çocuk, ölü doğum, istemsiz ve istemli düşük, ölen çocuk sayısı Olgu Kontrol t p Gebelik 3,33±2,20 2,55±1,70 5,55 <0,05 Canlı Doğum 2,56±1,64 1,96±1,29 5,69 <0,05 Yaşayan çocuk 2,37±1,49 1,88±1,18 5,13 <0,05 Ölü doğum 0,12±0,50 0,04±0,20 2,97 <0,05 İstemsiz Düşük 0,20±0,52 0,18±0,45 0,51 >0,05 İstemli Düşük 0,40±0,83 0,28±0,67 1,7 >0,05 Ölen çocuk 0,17±0,54 0,10±0,37 2,08 <0,05 Tablo 4. Akraba evliliği durumuna göre konjenital bozuklukların dağılımı Konjenital bozukluk Olgu Kontrol Oftalmik anomaliler (körlük) 1 1 Doğumsal işitme anomalileri 2 - Kardiyak anomali 4 3 Ortopedik anomali 1 1 GİS anomalileri 1 1 Multipl malformasyon 3 1 Mental retardasyon 4 - Psikomotor retardasyon 1 - Hidrosefali 1 - FMF 1 - Toplam 19 7 TARTIŞMA Özellikle Asya ve Afrika daki birçok toplumda tahminen evliliklerin % 20 si akraba evliliğiyken çocukların en az % 8,5 i akraba ana babaya sahiptir (10). Avrupa, ABD ve Kanada da Kuzey Afrika, Güney Batı Asya ve Ortadoğu dan gelen göçmenler akraba evliliği oranını artırmaktadır (11). Akraba evlilikleri insidansı toplumdan topluma değişmekle birlikte sosyal, dinsel, kültürel ve ekonomik faktörlerden etkilenmektedir (12, 13). Hıristiyan Ortodoks kiliseleri akraba evliliklerini yasaklarken Protestan mezhebinde birinci derece kuzen evlilikleri de dahil akraba evliliklerine izin verilmektedir. Birinci dereceden ve ikinci dereceden akraba evliliği İslâm dinînce yasaklanmamıştır (14). Genelde Müslümanların ve Yahudilerin evlilik üzerine olan düzenlemeleri birbirine benzese de amca yeğen evlilikleri Müslüman toplumlarda yasak iken Yahudilerde serbesttir. Ülkelere göre akraba evliliği ile ilgili yasal uygulamalar farklıdır. Örneğin İngiltere ve Avustralya da birinci derece kuzen evlilikleri yasaldır. ABD de ise 8 eyalette kötü suç sayılmakta 31 eyalette ise yasadışı kabul edilmektedir (2). Akraba evlilikleriyle kadının statüsünün güçlenmesi veya zayıflaması arasındaki ilişki karmaşıktır. Birçok Asya ülkesinde kadının doğurganlık tercihleri de olmak üzere kadının otonomisi; yaş, eğitim, sosyal statü, aile yaşantısı ile ilgili düzenlemeler ve çocuk sayısı özellikle erkek çocuk sayısı ile belirlenmektedir (15). Arap toplumunda yapılan araştırmalarda akraba evliliklerini yapmadaki sebepler arasında kadının statüsünün korunacağı ve kayınvalidesi ile iyi ilişkiler kuracağı düşüncesi, evlilik öncesi ilişkilerin evlilikteki finansal meseleleri kolaylaştırması, evlilik öncesi varolan sosyal ilişkilerin evlilik sonrası devam etmesi, aile bağlarının dayanışmanın güçlü olması yer almıştır (11). Bizim yürüttüğümüz araştırmada yaşadıkları yörede akraba evliliğinin gelenek olması en önde gelen nedendir (Tablo 2). Aileden biriyle evlendirerek kızın korunacağı düşüncesi, akraba evliliklerinde geçimin daha iyi olması, eşin ailesini tanıma, akraba kızının yaşlandıklarında eşin anne ve babasına bakacağı düşüncesi, severek evlenme diğer nedenler arasındadır. Daha önceki yapılan çalışmalarda akraba evliliği yapan kadınların öğrenim seviyesinin düşük olduğu, evliliklerini genç yaşta yaptıkları, kontraseptif kullanma düzeylerinin düşük olduğu, doğurganlık düzeylerinin yüksek olduğu gösterilmiştir. Bizim yaptığımız araştırmada akraba evliliği yapmış kadınlarda kontraseptif kullanma düzeyleri dışında tüm bulgular uyumlu olup, olgu ve kontrol grubu kontraseptif kullanma düzeyleri arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır. Bunun sebebi Nilüfer Halk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Bölgesi nde 2002 yılından bu yana ebeler tarafından bu bölgede yaşayan yaş evli kadınların, yaş evli kadın izlemlerinde aile planlaması hakkında bilgilendirilmeleri olabilir. Hindistan ve Pakistan da yapılan toplam 21 çalışmada kuzen evlilikleri yapan kadınlarda ortalama canlı doğum sayısı akraba evliliği yapmamış kadınlardan yüksek bulunmuştur 110

5 (15). Bu aynı zamanda gebelikler için de geçerlidir. İlk doğum ve evlilik yaşının küçük olmasına bağlı olarak, fertilitenin akraba evliliklerinde daha yüksek olduğu gösterilmiştir (16). Pakistan da 11 şehirde yılları arasında yürütülmüş olan çalışmada ortalama gebelik sayısı ve canlı doğum sayısı ile akraba evliliği arasında pozitif ilişki saptanmıştır (17). Bizim araştırmamızda akraba evliliği yapanlarda ortalama canlı doğum sayısı ve yaşayan çocuk sayısı anlamlı olarak daha yüksektir. Ortalama ölü doğum sayısı akraba evliliği arasında anlamlı ilişki saptanırken istemsiz ve istemli düşükler ile akraba evliliği arasında anlamlı ilişki bulunmamıştır. Bittles ve arkadaşları ile Hussain tarafından yapılan çalışmalarda ve aynı zamanda Alper ve arkadaşları tarafından Antalya da yapılan çalışmada farklı sonuçlar bulunmuştur (18, 19). Stoltenberg ve arkadaşlarının yaptığı yılları arasında Norveç te yapılan çalışmada ölü doğum riski birinci derece kuzen evliliklerinde akraba olmayan evliliklere göre daha yüksek bulunmuştur (20). Farklı yaş gruplarında 38 toplumda (çoğu kentsel alanda) Doğu, Güney ve Batı Asya da, Batı Afrika da, Güney Amerika ve Batı Avrupa da yürütülen çalışmalardan 34 ünde ana baba akrabalığı ile mortalite arasında anlamı bir ilişki saptanırken, prereproduktif ölümlerin birinci derece kuzen evliliklerinde akraba evliliği olmayan gruba göre % 4,4 daha yüksek olduğu bulunmuştur (21). Tunçbilek ve arkadaşlarının Türkiye de akraba evliliğinin fertilite ve mortalite üzerine etkilerini göstermek için yaptıkları araştırmada birinci derece kuzen evliliği olanlarda akraba evliliği olmayanlara göre postneonatal, bebek ve 5 yaş altı ölümler daha yüksek bulunmuştur (22). Benzer bir sonuç Grant ve Bittles tarafından da bulunmuştur (23). İngiliz Pakistanlılarda şimdiki kuşağın %50 55 inin evliliği birinci derece kuzenler arasındadır. Bu toplumdaki perinatal mortalite İngiltere deki tüm gruplardan daha fazladır ve bu durum tüm sosyoekonomik sınıflarda benzerdir (24). Otozomal resesif bozukluklar toplumda oldukça nadir görülmekle birlikte akraba evliliği yapanlarda otozomal resesif kalıtılan birçok metobolik hastalıklar, bazı konjenital malformasyon tipleri, sağırlığın bazı genetik tipleri, ılımlıdan şiddetliye kadar değişebilen mental retardasyon formlarının görülme sıklığı artmaktadır (6, 25-29). Bizim araştırmamızda ailelere çocuklarında görülen önemli sağlık sorunları, ölen çocuk ve bebek sayısı, bu ölümlerin bilinen nedenleri sorulmuş, ailelerin yaşayan ve ölen bebek ve çocuklarındaki konjenital bozukluklar tespit edilmeye çalışılmış ve Dünya Sağlık Örgütü nün sınıflandırmasına göre değerlendirilmiştir (30). Mendelyen kalıtıma göre otozomal ressesif kalıtılan konjenital bozukluklar nedensel olarak akraba evliliğine bağlanabilmekte, diğer bozukluklarda çevre ve kalıtımın etkisi yani multifaktöriyel kalıtım söz konusu olup bu bozuklukların akraba evliliğinden kaynaklandığını söylemek güçleşmektedir. Bu sonuçları tartışırken akraba evliliklerin yoğun olduğu ekonomik olarak gelişmekte olan ülkelerdeki toplumları tanımak ve konjenital bozukluklara yönelik testleri yapmak ve hastalıkların genetik orijinli olup olmadığını test etmek zordur. Sonuç olarak akraba evliliği yapan kadınların öğrenim seviyesinin düşük olduğu, evliliklerini genç yaşta yaptıkları, doğurganlıklarının yüksek olduğu gösterilmiştir. Akraba evliliği yapmış kadınlar yapmamış kadınlardan daha yüksek oranda çocuklarının akraba evliliği yapmasını onaylaması ve çocuk sağlığı açısından akraba evliliğini sakıncalı bulmaması bu evliliklerin devam edebileceğine bir işarettir. Bölgemiz gibi göç alan tüm bölgelerde akraba evliliklerinin sakıncaları anlatılmalı, akraba evliliğinin çocuk sağlığı üzerine etkilerine yönelik epidemiyolojik araştırmalar yapılmalı ve bu konuda eğitim programları düzenlenmelidir. KAYNAKLAR 1. Bittles AH. Consanguineous marriage and childhood health. Dev Med Child Neurol. 2003; 45 (8): Bittles AH. Background of consanguineous marriage_http// HBWeb3.pdf (Erişim tarihi:10/12/2006) 3. Khoury SA, Massad D. Consanguineous marriage in Jordan. American journal of medical genetics. 1992; 43: Khlat M, Khudr A, Cousin marriages in Beirut, Lebanon: is the pattern changing? J Biosoc Science. 1986; 16: Khlat M. Consanguineous marriage and reproduction in Beirut, Lebanon. Am J Human Genetics. 1988; 43: Mokhtar MM, Kotb SM, Ismail SR. Autosomal recessive disorders among patients attending the genetics clinic in Alexandria. East Med Health J. 1998; 4 (3): Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, 1993 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Hacettepe Üniversitesi yayını. Ankara, Özvarış Ş, Koçoğlu G, Akın A. Türkiye de Akraba Evlilikleri,1998 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması İleri Analiz Sonuçları. Hacettepe 111

6 Üniversitesi._http// m (Erişim_tarihi:12/10/2006). 9. Nilüfer Halk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Bölgesi Çalışma Raporu Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. 10. Modell B, Darr A. Genetic counseling and customary consanguineous marriage. Nature Reviews Genetics. 2002; 3: Hamamy H. Consanguineous marriages in the Arab World. http// ambassadors.net/archives/ ıssue14/ selected- Studies3htm (Erişim tarihi: 11/09/2006) 12. Jaber L, Halpern GJ, Shohat T. Trends in the frequencies of consanguineous marriages in the Israeli Arab community. Clin Genetics. 2000; 58: Qıdwaı W, Syed I A Khan F M.Prevalence and perceptions about consanguineous marriages among patients presenting to family physicians, in 2001 at a Teaching Hospital in Karachi, Pakistan. Asia Pacific Family Medicine. 2003; 2: Akraba Evliliğinin Kültür Birikiminde ve Toplum Hayatındaki Bazı Görünümleri: Dil, Din ve Tıp Ayan D. Beder-Şen R, Yurtkuran S, Ünal G. Aile ve Toplum Eğitim Kültür Ve Araştırma Dergisi. 2005; 5 (2): Hussain R, Bittles AH. Assessment of association between consanguinity and fertility in Asian population. J Health Popul Nutr. 2004; 22 (1): Shami SA, Schmitt LH, Bittles AH. Consanguinity, spousal age at marriage and fertility in seven Pakistani Punjab cities. Ann Human Bio. 1990; 17 (2): Bittles AH, Grant JC, Shami SA. Consanguinity as a determinant of reproductive behaviour and mortality in Pakistan. Int J Epi. 1993; 22 (3): Hussain R. The role of the consanguinity and breeding as a determinant of spontaneous abortion in Karachi,Pakistan. Ann Hum Genet. 1998; 62: Alper Ö M, Erengin A, Manguogolu E H, Bilgen T, Dedeoglu N, Lüleci G ve ark. Consanguineous marriages in the province of ntalya, Turkey,2003. Annales de Genetique. 2004; (47): Stoltenberg C, Magnus P, Skrondal A, Lie RT. Consanguinity and recurrence risk of stillbirth and infant death. American J Public Health. 1999; 89 (4): Bittles AH. Consanguinity and its relevance to clinical genetics. Clin genet. 2001; 60: Tuncbilek E, Koc I. Consanguineous marriage in Turkey and its impact on fertility and mortality. Ann Hum Genet. 1994; 58 (4): Grant JC, Bittles AH. The comparative role of consanguinity in infant and childhood mortality in Pakistan. Ann Hum Genet. 1997; 61: Bittles AH. The role and significance of consanguinity as a demographic variable. Pop Develop Review. 1994; 20 (3): Ankara'da akraba evliliği Ayan D Beder-Şen R, Ünal G (İstatistikçi),Yurtkuran S. Aile ve Toplum, Eğitim-Kültür ve Araştırma Dergisi. 2001: 4 (1): Chakraborty R, Chakravarti A. On consanguineous marriages and the genetic load. Hum Genet. 1977; 36 (1): Donbak L. Consanguinity in Kahramanmaras city, Turkey and its medical impact. Saudi Med. 2004; 25 (12) : Bromiker R, Glambaruch M, Gofin R, Hammerman C, Amitai Y. Parental consanguinity and congenital malformations in Jerusalem. Clin Genet. 2004; 66: Stoll C, Alembik Y, Dott B, Feingold J. Parental consanguinity as a cause of increased incidence of birth defects in a study of 131, 760 consecutive births. Am J Med Genet. 2005; 49 (1): _Genetic_implications._http// lications/emro%20pub-tps-gen-prt2- CHPT5_5.5.HTM (Erişim tarihi: 20 /10 /2006) 112