İŞKENCENİN SAPTANMASINDA ADLİ DİŞ HEKİMİNİN

Transkript

1 i T.C. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı İŞKENCENİN SAPTANMASINDA ADLİ DİŞ HEKİMİNİN YERİ VE ÖNEMİ BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi Hakan PİLAVCI Danışman Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Aytaç KOÇAK İZMİR-2012

2 ii ÖNSÖZ Tez çalışmam boyunca bilgi, birikim ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Doç. Dr. Aytaç KOÇAK a, öğrenim hayatım boyunca beraber olduğum üzerime sevgiyle titreyen ve beni bugünlere getiren, annem Feriş PİLAVCI ya ve babam Mustafa PİLAVCI ya teşekkür ederim. İZMİR-2012 Stj. Diş Hekimi Hakan PİLAVCI

3 iii İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM 1. GİRİŞ...ν 2. GENEL BİLGİLER Adli Bilimler Konuları ADLİ DİŞ HEKİMLİĞİ Adli Diş Hekimi Adli Diş Hekiminin Kimlik Tespitinde Yararlandığı Özellikler Adli Diş Hekiminin Veri Toplamada İzleyeceği Yol Olay Yerinde Morgda Dental İnceleme Setinde Bulunması Gereken Aletler Adli Diş Hekimliğinde Radyografi Adli Diş Hekimliğinde Fotoğraf Çekimi Tarihsel Geçmiş İŞKENCE Dünyada Ve Türkiyede İşkence İşkence Teknikleri İNSAN HAKLARI İHLALİ VE İŞKENCENİN ARAŞTIRILMASINDA ADLİ DİŞ HEKİMİNİN ROLÜ Kimlik Tespiti Diş Travmaları Isırık İzleri Isırık İzlerini Analizi Model Otopsi Protokolü...21

4 iv 6.TÜRKİYE DEKİ YASAL DURUM...22 TARTIŞMA VE SONUÇ...25 ÖZET...26 KAYNAKLAR...27 ÖZGEÇMİŞ...29

5 v 1.GİRİŞ İnsan Hakları Bildirgesi'nde belirtildiği üzere, işkence neredeyse evrensel olarak çok ciddi bir insan hakları ihlali olarak görülür. Üçüncü ve Dördüncü Cenevre Konvansiyonu'nu imzalayan devletler, silahlı çatışma durumlarında korunan insanlara (düşman siviller ve savaş esirleri) işkence yapmayacağını beyan eder ve Birleşmiş Milletler in işkenceye Karşı Konvansiyonu'nu imzalayanlar hiç kimseye cezalandırmak, itiraf ya da bilgi almak, onlara ya da üçüncü şahıslara baskı yapmak amacıyla kasten acı ve ıstırap çektirmeyeceğine söz verir. Ancak Uluslararası Af örgütü gibi kuruluşlar her üç ülkeden ikisinin istikrarlı bir şekilde bu konvansiyon ve anlaşmaların ruhuna uygun davranmadığını bildirmekteler.

6 1 2.GENEL BİLGİLER 2.1. Adli Bilimler Tıp, Fen ve Sosyal Bilimler alanındaki bilgilerin adaletin hizmetine sunulması ile ilgilenen dalların tümüdür. Bu alanda adli tıp uzmanından toksikoloğa, serologdan hukukçuya, polis akademisi mezunlarından mühendislere, bilgisayar programcılarından psikologlara kadar geniş bir yelpazede meslek grubundan çalışanlara ihtiyaç vardır (1) Konuları Adli Bilimler Tıp, Fen ve Sosyal Bilimler alanındaki bilgilerin adalet hizmetinde kullanılabileceği tüm alanlarda çalışır. Başlıca çalışma alanı olarak sayılabilcekler ise; -Adli Patoloji -Adli Psikiyatri -Adli Toksikoloji -Adli Seroloji -Adli Travmatoloji -Adli Hemogenetik -Adli Otomotiv -Balistik -Adli belge incelenmesi -Adli Entomoloji ve Adli Mikrobiyoloji -Adli Meteoroloji -Adli Odontoloji -Adli Antropolojidir (1). 3. ADLİ DİŞ HEKİMLİĞİ 3.1. Adli Diş Hekimi Adli diş hekimliği tanımı gereği kısaca diş biliminin yasaya uygulanmasıdır. Yani, diş kanıtlarının adaletin yararına kullanılmasıdır. Adli tıp bilimi içindeki bu nispeten küçük uzmanlık dalı uzun yıllardır özellikle kimlik

7 2 tespiti alanında kullanılmaktadır. Adli diş hekimliğinin başlıca amacı; gerek yaşayan gerek ölü kişilerde çene, ağız dokusu, diş yaralanmaları ve dental kalıntıları inceleyerek cesetin ya da kuşkulunun identifikasyonunu ya da eliminasyonunu sağlamaktır. Adli tıp, tıbbi bilgilerin hukuk ve suç olaylarına uygulanmasıdır. Adli diş hekimliği, adli tıbbın önemli dallarından biridir. Tıbbi kimlik tespitinde diş hekimleriyle yapılan konsültasyonlar sonunda dişler ve diş restorasyonlarından yararlanılabilmesi adli diş hekimliğinin önemini ortaya koymuştur. Dünyada kazaların özellikle deniz ve hava kazalarının artması, cesetlerin tanınmaz halde olması kimlik tespiti için dişler ve diş restorasyonlarının kullanılmasını gerekli kılmaktadır. Bu nedenle adli diş hekimleri; adli hekim, polis, patalog ve mahkemelerle ortak çalışmalıdır. Ülkemizde adli diş hekimi sayısı çok azdır. Ancak her diş hekimi kimlik tespiti konusunda bilirkişi olarak atanabilir ve görüşü alınabilir. İdeal bir olay yeri incelemesinde adli hekimle birlikte adli diş hekimi de olay yerinde bilgi toplamalıdır. Eğer varsa ölüm öncesi kayıtlar toplanıp incelenmelidir. Bu amaçla gelişmiş ülkeler, diş hekimlerine sistematik arşiv tutma zorunluluğu getirmiştir (1,2). Adli hekim ile çalışan adli diş hekimi ölünün yaşı, coğrafi bölgesi, alışkanlıkları, ırkı, mesleği ve bazı var olan hastalıkları hakkında kestirimde bulunabilir. Dişlerin kimlik tespitinde yardımcı olarak kullanılması fikri ilk kez 1887 yılında ortaya atılmış ve aynı yıl Paris'teki Odontoloji Cemiyeti'nin toplantısında kabul edilerek uygulanmaya başlanmıştır. Sassouni, 1963'te bir adli diş hekiminin yalnız çene ve dişleri değil, kraniofasial karakterleri içine alan yüz ve başın bütünüyle dikkate alınması gerektiğini belirmiştir. Adli diş hekimliğinin en önemli dallarından biri çenelerin ve özgün dişlerin niteliklerinden yararlanarak kimlik belirlemedir. Dişe ait bulguları önemli yapan etken gerek dişlerin gerekse kemik destek yapıların bireysel belirleyici özelliklerdir. İnsan dişlerinin özellikleri parmak izi gibidir ve ikizlerde bile farklılık taşımaktadır. Bu nedenle dolgular, protezler, ortodontik apareyler yanı sıra, ısırık izleri de kimlik tespitinde çok önemli rol oynamaktadır. Isırık izlerinin analiziyle zanlı bulunabildiği gibi, saldırının amacı da tespit edilebilir. Adli diş hekiminin ilgilenmesi gereken bir diğer bilim dalı da fizik antropolojidir. Kafatası ölçümleri, frontal kemik yanlarının birleşme şekilleri, sütürlerin kapanma durumlarının incelenmesi fizik antropolojinin önemli

8 3 bölümlerindendir ve bunlar diş hekimine iskelet çalışmalarında yardımcı olur (3). Dental kimlik tespitinde dikkat edilmesi gereken üç önemli nokta vardır. Öncelikle mağdurun kimliği tespit edilmeye çalışılmalıdır. İkinci olarak mağdurun varsa dental kayıtları incelenmeli ve son olarak mağdurun tanıdıkları aracılığıyla dişlerindeki tipik özellikler sorgulanmalı, toplanan bilgiler bir araya getirilerek değerlendirilmelidir yılında Norveç'te bir dağ otelinde çıkan yangında 24 kişi ölmüş ve bunların kimlikleri diş hekimi tarafından tespit edilmiþtir. Yine 1960 yılındaki bir deniz kazasında da gemide yanan bir genç kızın kimliği diş hekiminin kayıtları ve araştırmaları sonucu, azı dişindeki amalgam dolgu sayesinde tespit edilmiştir. Bu örnekler adli diş hekimliğinin önemini vurgulamakta ve diş hekimlerinin hastalarına ait dosya tutmalarının, her türlü restorasyon, çekimlerini bu dosyaya kaydetmelerinin ve röntgen filmlerini arşivlerinde saklamalarının gereğini ortaya koymaktadır (1,4) Adli Diş Hekiminin Kimlik Tespitinde Yararlandığı Özellikler 1-Dişler: Dişlerin isimlendirilmesi için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu konuda bir standardizasyon henüz sağlanamamıştır. Bu nedenle adli amaçla yapılan araştırmalarda diş hekimi her dişi kolaylıkla anlaşılabilecek şekilde açıklamalıdır. Ayrıca kimlik belirlenmesi gerektiğinde diş hekiminin farklı ülkelerde kullanılan farklı sistemlerden haberdar olması ve olguda hangi yöntemin kullanıldığını anlaması gerekir. 2-Dental Kayıtlar: Diş hekimleri hastalarının isimlerini, doğum yerlerini, doğum tarihlerini, adreslerini, dolgularını, çekimlerini, varsa eksik dişlerini ve restorasyonlarını hasta kartına kaydetmelidir. Bu kayıtların ve ilgili tetkiklerin yirmi yıl saklanması gereklidir. Ancak adli diş hekimlerinin kayıtları daha fazla ayrıntı içermelidir. Örneğin tüm dişler açıkça belirtilmeli, eksik ve fazla dişler, oklüzyon, dişetlerinin durumu, çürükler ve restorasyonlar açıkça kaydedilmelidir. 3-Radyografi: Kimlik tespitinde radyografilerin kullanılmasının gerekliliğini Schüller 1943'de belirtmiştir. Ancak 1927'de radyografiler Culbert ve Law tarafından ilk kez kullanılmıştır. Culbert ve Law kafatasındaki pnömatik boşlukların radyografilerini çekmişler ve radyografilerinin dentifikasyonlarda kullanılabileceğini, frontal ve sfenoidal sinüslerin farklı kiþilerde farklı görünüm verdiğini kanıtlamışlardır.

9 4 4-Damak İzleri: Damağın ön kısmındaki ruga denilen kırışıklıkların kişiye özgü ve devamlı olduğu düşünülmektedir. Lysell ve Sassouni, rugaların hayat boyu değişmediğini ancak her olayda kullanılamayacağını bildirmiştir. Ayrıca yaşlılarda ruga sayısında belirgin bir azalma olduğu saptanmıştır. Rugalar ancak yumuşak dokuların var oldugu hallerde kimlik tespitinde kullanılabilir. 5-Dişlerin Fotoğraf Kayıtları: Kartlar üzerine kaydedilmiş dişlerin durumları bütün ayrıntıları kapsayamaz bu nedenle intraoral fotoğraflar çekilmelidir. 6-Cinsiyet: Kimlik tespitinde diş ve çenelere ait bazı karakteristik özellikler de yardımcı olabilir. Örnek vermek gerekirse mandibula erkeklerde V şeklinde ve dik açılı, kadınlarda ise U şeklinde ve geniş açılıdır. Ancak bunlar çok güvenilir olmadığından olguda diş ve çeneden başka kalıntı olmadığı hallerde kullanılabilir. 7-Irk: Dişlerin ırksal olarak şekilden çok büyüklük farkları vardır ancak bu farklar ırk ayrımında zayıf bir kriterdir. Belli ırklarda predominant bazı özellikler vardır ki bunlar adli diş hekimince değerlendirilerek kimlik tayininde kriter olarak kullanılabilir. 8-Dişlerde meslek, alışkanlık ve sosyal durum hakkında ipucu olabilecek bulgular: Dişler ve ağız incelenerek kişilerin meslek, sosyal durum ve alışkanlıkarı hakkında da bilgi edinilebilir. Örneğin; pastacıların diş kolelerindeki çürükler, çok çay içenlerde diş renklerinin koyulaşması, diş gıcırdatanlarda dişlerin çiğneyici yüzeylerinin aşınması gibi. 9-Protezlerin incelenmesiyle elde edilecek bulgular: Dişler ve protezler suda boğulma ve yangın gibi durumlarda oldukça iyi korunurlar. Bu nedenle olgularda dişler ve protezler dikkatlice incelenip kaydedilmelidir. 10-Yaş tayini: Dişlerin incelemesi ile yaş tayininin tarihçesi 19. yüzyıla dayanmaktadır. Dişlerin incelenmesiyle bir yetişkinin yaklaşık yaşının bulunması olanaklıdır. Dişlerle yaş tayininde süt dişleri ve daimi dişlerdeki gelişme, erupsiyon zamanları, dişlerde oluşan aşınmalar, pulpa ve destek dokularda oluşan değişiklikler gibi verilerden yararlanılır (2,3,4,5).

10 Adli Diş Hekiminin Veri Toplamada İzleyeceği Yol Olay yerinde: Mağdur yaşıyorsa ve vücudunda ısırık izleri varsa öncelikle yara fotoğraflanmalı, bu bölgeden tükürük ve ölçü alınmalıdır. Mağdur ölmüş ise vücudun fotoğrafı alınmalı, dental inceleme yapılmalı, incelenmek üzere çevreye yayılan dişler, dolgular ve protezler uygun şekilde toplanmalıdır Morgda: şema çizilmeli, radyografi alınmalı,model hazırlanmalı, diş yönünden yaş tayini yapılmalı ve olay yerinde bulunan dental parçalar incelenmelidir (5) Dental İnceleme Setinde Bulunması Gereken Aletler 1- Ayna, probe, twceyers gibi normal muayene aletleri, 2- Üzeri santimetreli plastik cetvel, 3- Aydınlatılmış bir ağız aynası, 4- Operasyon aletleri, 5- Değişik boyda naylon torbalar, 6- İz toplama küvetleri, 7- İspirtolu lamba, model mumu ve mum bıçağı, 8- Ölçü maddesi, 9- Cilalı metal dil depressörü, 10- Dental plaster, 11- Bozulmayan eldivenler, Bu aletlerin yanı sıra fotoğraf makinesi, teyp ve portatif x-ray cihazı da olmalıdır. Adli diş hekimliğinin başlıca amacı; gerek yaşayan gerek ölü kişilerde çene, ağız dokusu, diş yaralanmaları ve dental kalıntıları inceleyerek cesetin ya da kuşkulunun identifikasyonunu ya da eliminasyonunu sağlamaktır. Ancak, Türkiye'de adli diş hekimliği alanında çalışan uzman sayısı çok azdır. Bu nedenle öncelikle adli diş hekimliği uzmanları yetiştirilmesi için çalışmalar başlatılmalıdır. Ülkemiz açısından bir diğer sorun da var olan adli diş hekimi uzmanlarından yeterince yararlanılmamasıdır. Bu amaçla olay yeri inceleme ekibinde adli diş hekimi uzmanının da yer alması sağlanmalıdır (2,4) Adli Diş Hekimliğinde Radyografi Röntgen tüm dental kayıtların en sağlıklısıdır ve ölüm öncesi ve sonrası

11 6 karşılaştırmalarda yaygın olarak kullanılır. Çünkü röntgen kökün şeklini, pulpal kanalın şeklini, dolguların şeklini, anormallikleri, kemiğin trabeculation paternini, çürükleri, diş oluşumunu ve çatlakları sağlıklı biçimde ortaya koyar. Kimlik tespitinde tek bir dental röntgeninin tam yazılmış dental kayıttan çok daha değerli olduğu ayrıca kabul edilir (4,5,6). Radyolojinin, adli diş hekimliğinde kullanılarak kimik tespiti yapılan en meşhur tarihsel vakalardan biri 1949 da Noronic felaketidir. Toronto limanında 119 kişinin ölümüyle sonuçlanan gemi yangınında 116 kişinin kimlik tespiti dental radyoloji sayesinde tespit edilmiştir. En yaygın kullanılan dental radyograflar bitewing ve periapikal filmlerdir; (Resim 1) bunlar ağız içidirler ve ağız dışı olan lateral plakadır. Resim 1. Radyografik görünüm Bitewing, erken evrelerde bile interproksimal çürükleri, dolguların altındaki ikinci derece çürükleri, alveolar cresti, dolguların ana hatlarını ve dolguların altındaki çeşitli cement leri ve tedavileri göstermede çok değerlidir. Periapikal radyograf genellikle üç diş üretir ve periodontium un patolojik koşullarının varlığını, trabeculation paternini, maksila sinüsünün ana hattını, anatomik sınır taşlarını, kırıkları, çeşitli kök kanal dolgu tiplerini, iç ve dış erimeleri, korunmuş kök uçlarını ve çürükleri göstermede olağanüstüdür (2,3,6). Panaromik radyograf genel dişleri ve onları saran yapıları çabucak taramanın kusursuz bir yoludur; bu nedenle, bir kitle felaketinde son derece önemlidir. Çene çatlaklarının, hastalıkların, korunan kök uçlarının, anatomik sınır taşlarının, maksilla sinüsünün ve diş gelişiminin saptanmasında da iyidir (Resim 2 ).

12 7 Resim 2. Panaromik Radyografi Lateral plate radyograf çene ve kök gelişimini, frontal sinüslerin iç ve dış plakalarını, kapanış ilişkilerini, çene çatlaklarını ve yukarı servikal spine ı sergilemede kullanılır ve orofarinksteki yabancı maddeleri ortaya koyabilir ( Resim 3 ) (2,6,7). Resim 3. Lateral Sefalometrik Okluzal Radyografi 3.6. Adli Diş Hekimliğinde Fotoğraf Çekimi Dental fotoğraf diş kaydı eksik olduğunda veya yazılı hiçbir dental kayıt olmadığında kalıcı, kapsamlı dental kanıtlar elde etmede hızlı, kolay ve sağlıklı bir yöntem olduğundan çok değerlidir. Fotoğraf çeşitli dolguların ana hatlarını ve tiplerini, hem operatif hem de protez diş hekimliğinde kullanılan materyalleri, dişlerin hizasını, şekillerini ve ölçülerini, kapanışı ve çevredeki oral epitelyumun durumu göstermede kullanışlıdır. Bu fotoğraflar öncelikle yüzün ve çenenin yakın çekimleridir ve en ideali maksilla ve mandibula dişlerinin dudak ve kapanış yüzeylerini ve kapanışta çenelerin ilişkisini

13 8 içermesidir. Böyle bir bilgi başka kanıtları takviye etmede ve tamlamada çok yararlıdır ve şüphesiz ki başka kanıt olmadığında son derece önemlidir(resim4) (2,7). Resim 4. Ağız içi görünüm 3.7. Tarihsel Geçmiş İnsanlık tarihinde rapor edilmiş ilk suçun Cennet Bahçesinde unutulmuş meyve artıklarında ısırık izlerinin Adem ve Havva nınkiler olduğu ve olayın bu şekilde çözümlendiği öne sürülmüştür. Diş kanıtlarının MÖ 2500 yılına kadar geri gittiği Leek tarafından açıklanmıştır ve Giza da bir mezarda Junker tarafından altın telle birbirine bağlanmış iki azı dişi bulunmuştur. Danielson diş izlerinin tam olarak kişiyi yasal tanımlamada kullanılmasının 900 yıl öncesine kadar geri gittiğini gözlemlenmiştir. Sonuç olarak, dişçilik alanındaki bu uzmanlık dalı kesinlikle yeni değildir (8,9). Tarihsel literatürde bu konuda birçok etkileyici vaka bulunmaktadır. İlk ilgi çekici olanlardan biri; MS 66 da Nero metresi Sabina nın infaz edildiğinden emin olmak için başını bir gümüş tepside istediğinde meydana gelmiş ve rengi kaçmış bir ön dişe dayanılarak kesin olarak kimik tespiti yapılmıştır. ABD de ilk adli tıp odontoloğu Amerikan tarihinde ünlü olan Dr. Paul Revere dir. Dr. Paul Revere, Dr. Joseph Warren 1775 de İngilizler tarafından öldürülüp işaretsiz bir mezara gömüldüğünden iki yıl sonra, iki yıl önce yapılmış gümüş ve fildişi köprü sayesinde tanımlayabildi.

14 de Salisbury Kontesti Hatfield House da yakılmış ve altın takma dişiyle tanımlanmıştır. Adli diş hekimliği konusunda ilk yazılı metin 1898 de bütün dünyada adli tıp odontolojinin babası olarak bilinen Dr. Oscar Amoedo tarafından L Art Dentaire en Medecine Legale isimli yazı ilk kez 1898 de Dr. Oscar Amodeo tarafından yazılmıştır da Carlisle Cumberland Assizes de bir hırsız suç işlerken peynir üzerinde bıraktığı diş izlerinden tanımlanmıştır (8,10) de Chantilly de bir katil kurbanın vücudu üzerinde bıraktığı diş izleri onun dişleriyle uyumluydu ve bu durum delil olarak kabul edilecek mahkum etmede kullanıldı (11) da Welty ve Glasgow bir sistem geliştirdi; bu sistemde bir bilgisayar kullanılarak bir dakika içinde diş bilgilerine sahip 500 kadar kart taranabiliyordu. Ertesi yıl Tattersall Hollerith sistemi delikli kart taraftarı olduğunu yazdı ve bunun diş bilgileri toplamada çok yararlı olabileceğini kanıtladı (11,12) da Tunbridge Wells de bir kadın kurbanın memesi üzerinde bir diş izi saptandı. Düzensiz diş modelleri kurbanın üzerindeki diş izleriyle uyuşunca kadının kocası tutuklandı. Diş kanıtları 1849 dan beri mahkemede kabul edilmektedir (11,13). 1950' lerde hava kazalarının sayısındaki artış ve bu felaketlerde diş kanıtlarının öneminin fark edilmesini sağladı. Böylece araştırma raporları literatürde görünmeye başladı ve bu dönemde Manual of Aircraft Accident Investigation Uçak Kazası Araştırma El Kitabı yayımlandı. Diş kanıtlarının kaza kurbanlarının tanımlanmasında kullanımı bu eğilim 1960 lardan zamanımıza kadar artmıştır de Strom 211 Norveçlinin Naziler tarafından öldürüldüğünü bir ortak mezara gömüldüğünü, 156 sının Norveçli diş hekimlerinin kayıtları sayesinde tanımlandığını bildirdi. Dudak izinin (queiloscopy) kullanılması düşüncesi 1950 de California da

15 10 bir adli tıp uzmanı olan Le Moyne Snyder tarafından öne sürüldü (13). Aynı yıl, Japonya da Suzuki ve Tsuchihashi dudak izlerini (figura linearum labiorum rubrorum) analiz etmeye başladı ve parmak izlerinin tersine dudak izlerinin yaştan ve mevsimsel etkilerden etkilendiği sonucuna varıldı. Her ne kadar bu olumsuz etkiler polisin dudak izi kayıtları tutma konusunda tereddüt etmesine yol açsa da, tekniğin Tokyo polisinin 1971 e kadar üç vakayı çözümlemesine yardımcı olduğu kaydedildi da Harmeling, Schuh ve Humphreys tarafından yayınlanan bir makalede bir kitle felaketini kontrol altına alacak planlı prosedürler açıklandı. Bu modelin bir uçak kazasında 57 vücuttan 45 inin tanımlanmasında çok başarılı olduğu ispatlandı ve diş hekimliği mesleği üyelerinin felaket ekipleri organize etmelerine yardımcı olabileceği kanıtlanmış oldu (14) ların sonunda diş felaket ekiplerinin organizasyonuna daha çok önem verildiği görüldü ve prosedürler ve önerilen yönergeler tartışıldı ve ABD nin farklı kısımlarında birkaç felaket ekibinin organize edilmesiyle sonuçlandı. Organize olduktan kısa süre sonra bunlardan biri kendi alanında bir uçak kazasının kurbanlarını tanımlamada çok başarılı oldu (8,9,13). Dünyada adli odontolojiye olan ilgi gittikçe artmaktadır. Bu alanda Dünyanın farklı kesimlerinde benzer gruplara ilaveten İskandinavya Adli tıp Odontoloji Cemiyeti, Federation Dentaire Internationale, Kanada Adli tıp Bilimler Birliği, Amerikan Adli tıp Odontoloji Cemiyeti ve Amerikan Adli tıp Bilimler Akademisi gibi organizasyonlar vardır (14). 4. İŞKENCE İşkence, ister fiziksel olsun ister ruhsal, bir göz korkutma, caydırma, intikam alma, cezalandırma veya bilgi toplama aracı olarak bilinçli şekilde insanlara ağır acı çektirmekte kullanılan her türden edimlerdir (15). İtiraf almak amacıyla sorgulama taktiği olarak kullanılabilir. İşkence ayrıca bir baskı yöntemi olarak veya tehdit olarak algılanan toplulukları kontrol

16 11 altına alma aracı olarak hükümetlerce kullanılır. Tarih boyunca, din değiştirme veya politik yeniden-öğretim (re-education) amacıyla sık sık kullanılmıştır. İnsan Hakları Bildirgesi'nde belirtildiği üzere, işkence neredeyse evrensel olarak çok ciddi bir insan hakları ihlali olarak görülür. Üçüncü ve Dördüncü Cenevre Konvansiyonu'nu imzalayan devletler, silahlı çatışma durumlarında korunan insanlara (düşman siviller ve savaş esirleri) işkence yapmayacağını beyan eder ve Birleşmiş Milletler in işkenceye Karşı Konvansiyonu'nu imzalayanlar hiç kimseye cezalandırmak, itiraf ya da bilgi almak, onlara ya da üçüncü şahıslara baskı yapmak amacıyla kasten acı ve ıstırap çektirmeyeceğine söz verir. Ancak Uluslararası Af örgütü gibi kuruluşlar her üç ülkeden ikisinin istikrarlı bir şekilde bu konvansiyon ve anlaşmaların ruhuna uygun davranmadığını bildirmekteler (15,16,17) Dünyada Ve Türkiyede İşkence Son yıllarda terörle mücadele adı altında İsrail ve ABD nin de içinde olduğu pek çok ülke tarafından işkence uygulamalarının yasal hale getirilmeye çalışıldığı ve yaygınlaştırıldığı bilinmektedir. Savaş, işgal ve çatışmalar, işkenceyi eredike ettiğini söyleyenler de dahil olmak üzere pek çok ülkenin işkence uygulamalarına devam etmeleriyle paralel bir şekilde sürmektedir. Bunun bir örneği de Guantanamo ve Ebu Garip cezaevlerindeki uygulamalardır. Türkiye İnsan Hakları Vakfı nın Türkiye de 1980 askeri darbesini izleyen dönemde yaptığı çalışmalar, ülkemizde 1 milyonun üzerinde işkence mağdurunun olduğunu göstermektedir. Kararlı şekilde izlendiği açıklanan sıfır tolerans politikalarına rağmen Türkiye de de son yıllarda işkencede artış olduğu insan hakları örgütlerinin 2006 ve 2007 raporlarında ortaya konmaktadır. Bu nedenle sağlık alanında çalışan herkes, hastalarda rastladıkları, eski ya da yeni travmayla ilişkisi olabilecek her türlü sağlık sorununun işkenceyle ilgili olabileceğini hatırında tutmalıdır. Adli soruşturma basamaklarında yer aldıkları için işkence gördüğü iddiasında bulunan hastalarla daha fazla karşılaşma durumunda olan hekimler kadar, kliniklerde çalışan hekimlerin de işkencenin ciddi bir sorun olarak varlığını sürdürdüğü konusunda bilinçli olması, bir tıbbi bulgunun işkenceye bağlı olduğunu saptamanın ilk adımıdır (15).

17 12 Dünyada işkenceyle mücadelede kullanılan en önemli uluslararası hukuk metni olan Birleşmiş Milletlerin 1984 tarihli İşkenceye Karşı Sözleşmesi nde (United Nations Convention Against Torture) işkence şöyle tanımlanmıştır: Bir kişiden veya üçüncü bir şahıstan bilgi almak, o kişinin veya üçüncü bir şahsın itiraf etmesini sağlamak, o kişiyi veya üçüncü bir şahsı işlediği veya işlediğinden şüphelenilen herhangi bir eylemden dolayı cezalandırmak, her tür ayırımcılıktan kaynaklanan herhangi bir nedenle söz konusu kişiyi veya üçüncü bir şahsı korkutmak veya zorlamak amacıyla, kamu görevlisi veya resmi görevli olarak hareket eden herhangi bir şahsın rızası, emri veya göz yummasıyla, söz konusu kişiye acı vermek veya canını yakmak kastıyla yapılan zihinsel ve/veya fiziksel herhangi bir hareket işkencedir.yasal müeyyidelerin doğal veya arizi sonucu olarak çekilen acı, işkence kapsamına dahil değildir (18). Dünya Tabipler Birliği ise Ekim 1975 de Tokyo da yapılan 29 uncu Genel Kurulu nda işkenceyi şöyle tanımlamıştır: İşkence, yalnız başına ya da bir yetkilinin emri altında davranan bir ya da birden çok sayıda kişinin, bilgi edinmede, itiraf almak ya da bir başka nedenle, kasıtlı, sistemli ya da düşüncesiz biçimde, bir başka kişiye zor kullanarak, ona fiziksel ya da ruhsal yönden acı çektirmesidir (19).

18 İşkence Teknikleri İşkence Tekniği Fiziksel bulgular Dövme 1. Genel Nedbe dokuları, ekimozlar, laserasyonlar, farklı iyileşme dönemlerinde bulunan çeşitli kırıklar 2. Ayak tabanlarına vurma (falaka) Ayak tabanlarındaki ve bilekteki yumuşak dokularda kanama, ayak kemiklerinde kırıklar, aseptik nekroz. 3. Avuç içi ile aynı zamanda her iki Kulak zarlarında yırtılma veya nedbe kulak üzerine vurma dokusu oluşumu, dış kulak hasarları Karında ekimozlar, sırtta yaralar, karın organlarında yırtılmalar 4. Bir masa üzerinde vücudun üst Beyin korteksinde atrofl, nedbe yarısı desteklenmemiş halde iken karın üzerine vurma dokuları. Kafatası kırıkları. Ekimozlar, hematomlar, beyin kanamaları 5. Kafaya vurma Asma 6. Bileklerden asma Bilekler etrafında ekimoz veya nedbe dokuları, eklem hasarları 7. Kollar veya boyundan asma Bağlama yerinde ekimoz veya nedbe dokuları, alt ekstremitelerde belirgin lividite 8. Ayak bileklerinden asma Ayak bilekleri etrafında ekimoz veya nedbe dokuları, eklem hasarları 9. Dizler altından geçirilen horizontal Kolun ön kısımlarında, dizlerin arka bir çubukla el bilekleri ayak bileklerine bağlanmış vaziyette ve baş aşağıda kısımlarında ekimozlar veya nedbe dokuları olacak şekilde asma Boğma 10. Başın su içerisine çoğu kez dışkı ile karışık su içine zorla sokulması Ağızda, farinkste, trakeada, özofagus veya akciğerlerde dışkı materyali veya diğer artıklar, toraks içinde

19 Plastik bir torbanın başın üzerinden bağlanması peteşiyal kanamalar Göğüs içinde peteşiyal kanamalar 12.Cinsel istismar Cinsel temas ile bulaşan hastalıklar, gebelik, memelerde, dış genital organlarda, vagina, anüs veya rektumda hasarlar Zorlu pozisyon verme 13. Uzun süreli ayakta durma Alt kısımlarda ödem, alt ekstremitelerde peteşiyal kanamalar 14. Bir çubuğun üzerine zorlu şekilde Perine ve skrotumda hematomlar apışarak oturtma 15. Elektrik uygulaması Görünüm yaraların yaşına bağlıdır. Oluştukları zaman: kırmızı lekeler, veziküller, siyah renkli eksüda. Birkaç hafta içinde: dairesel, kırmızımsı renkte maküler nedbeler, telenjiektazileri andıran küçük, beyaz, kırmızımsı veya kahverengi lekeler 16. Elektrik kaynağına bağlı teller Anüs çevresinde veya rektumda yanıklar 17. Isıtılmış metal çubukların anüse sokulması 18. Dehidratasyon Vitreous hümorda elektrolit değişiklikleri Hayvan ısırıkları (örümcekler, Isırık izleri böcekler fareler, köpekler

20 Dental İşkence Diş kırma, çekme, elektrik verme biçiminde olabilir. Kayıp veya kırılmış diş, diş etinde şişme, kanama, ağrı, gingivit, stomatit, mandibuler fraktürler, dolguların düşmesi görülebilecek lezyonlardır. Yüze alınan darbeler ve verilen elektrik akımına bağlı kas spazmları nedeniyle temporomandibuler eklem sendromu olarak tanımlanan durumda; temporomandibuler eklemde ağrı, çene haraketlerinde kısıtlılık ve bazı durumlarda da eklemde lüksasyonlar oluşur. Muayene sırasında da ağız boşluğunun dikkatle incelenmesi gerekmektedir. Elektirk akımı uygulamasında dil, gingiva ve dudaklarda ısırıklar veya bu bölgeye direkt elekrodun uygulanmasına bağlı lezyonlar ve elektrik uygulamasının yanısıra ağız içine yanıcı cisim sokulmasına bağlı lezyonlar da oluşmuş olabilir. Bu nedenle öykü muayene için önemli bir yol göstericidir. Dişlere darbe almış kişilerde sublüksasyon ve yumuşak doku hasarlarını saptamak için X-Ray ve MR önerilir (20,21).

21 16 5. İNSAN HAKLARI İHLALİ VE İŞKENCENİN ARAŞTIRILMASINDA ADLİ DİŞ HEKİMLİĞİNİN ROLÜ Adli diş hekimi genellikle insan haklarının araştırılması konusunda aşağıdaki nedenlerle çağrılır: 1. Kimlik tespiti, 2. Diş travmalarının analizi, 3. Isırık izlerinin analizi. Adli diş hekiminin incelediği ve değerlendirdiği deliller, sıklıkla olay yerine gelen polisler, olay yeri araştırıcıları, dedektifler ve adli hekimler tarafından toplanmıştır veya bunların fotoğrafları çekilmiştir. Diğer delil şekillerinde olduğu gibi, delillerin toplanması, etiketlenmesi, fotoğraflarının çekilmesi ve muhafazası ile ilgili işlemlerin dikkatle yapılmasının önemi büyüktür. Isırık izleri çok frajil bir özelliğe sahip olduğundan bunların mümkün olduğunca erken belgelenmesi zorunludur. Ceset ölüm yerinden morga taşındıktan sonra dişlerle ilgili deliller söz konusu ise, adli hekim aşağıdaki sorulan cevaplandırması için bir adli diş hekimine başvurmalıdır, l. Hangi deliller bulunmaktadır ve hangi deliller aranmalıdır? 2. Hangi otopsi işlemleri gereklidir? 3. Hangi analizlerin yapılması gereklidir? 4. Hangi bilgiler gereklidir? Delillerin hasara uğramaması ve kaybolmaması için ilk önce karar verilmesi önemlidir. Örneğin, bilinmeyen çürümüş kalıntıların bulunması halinde, hekim, kafatası antropolog tarafından incelenmeden önce diş muayenesi için çeneyi çıkartırsa, antropolojik inceleme ileri derecede engellenir (2,3) Kimlik Tespiti Yanmış, parçalanmış, çürümüş veya başka nedenlerle teşhis edilemeyen insan kalıntılarında kimlik tespiti amacıyla dişlerdeki bulgulardan yararlanılır. Dişler vücudun en dayanıklı olan dokusudur. Metal kron, porselen kaplamalar, dolgular veya protez aygıtları 109 C deki sıcaklığa karşı dayanıklılık gösterirler. Bu nedenle, dişlerdeki bulguların uçak kazaları, patlamalar, yangınlar ve kitlesel felaketlerde önemi çok fazladır. Gerçekten bazı olgularda bunlar yegane delil olabilirler (4,5,6).

22 17 Dişlerle kimlik tespiti yapılırken bilinmeyen kişideki diş bulguları, söz konusu kişinin bilinen diş kayıtlarındaki bulgularla karşılaştırılır. Eksik veya mevcut dişler, doldurulmuş ve doldurulmamış yüzeyler, dolgu materyali, protez cihazları, anomaliler gibi özelliklerden yararlanılır. Bu bulgularla ilgili ölüm öncesi bilgiler, yazılı diş kayıtlarından, röntgen grafilerinden, modellerden ve fotoğraflardan elde edilebilir. Veri Toplama ve Verilerin Kaydı Ölümden sonra dişlerin durumunu doğru, bir şekilde kaydetmek için dikkat edilmelidir. Post- mortem kayıtları derlemek için aşağıdaki teknikler kullanılabilir: 1. Diş kartları, 2. Röntgen grafileri, 3. Dişlerin modelleri (1) Bilinmeyen kişinin post- mortem kayıtları daha sonra bilinen bir kişinin ante-mortem kayıtlar ile karşılaştırılır. Ante-mortem kayıtlar; (2,4,6). 1-Yazılı diş kayıtları: Boşluklar, mevcut dolgular, mevcut veya eksik dişler, tedavi, anomaliler veya mutad dışı durumlar, protez aygıtları, şematik çizimler, sigorta ödeme kayıtları. 2-Röntgen filmleri: Dişler ve çeneler, segment dişleri ve kökler, çene (penapikal), segment kronlar, her iki çene (yandan çene; tek taraflı dişler ve çeneler (yandan çene; her iki tarafta dişler ve çeneler (yandan kafatası); ön dişler (ön-arka, pozisyondan kafatası) 3-Diş modelleri: Kalıp incelemeleri, protez modelleri, kalıplar 4-Protez aygıtları: Takma dişler, köprüler, çıkarılabilen kısmi takma dişler, kron ve kaplamalar 5-Fotoğraflar Ölüm Öncesinde ve Sonrasında Tespit Edilen Bulguların Karşılaştırılması Hekim bilinen ölüm öncesi kayıtların geçerliliğini, doğruluğunu ve tamlığını dikkatlice değerlendirmelidir. Post-mortem kayıtlar genellikle ante-mortem kayıtlardan daha doğru ve tamdır. Örneğin, tek bir röntgen grafisi yazılı kayıtlardan daha fazla bilgi verebilir. Bununla birlikte, mevcut olan ante-mortem kayıtlardan yararlanılmalıdır.

23 18 Diş modelleri de karşılaştırmada önemli bir kaynaktır. Hem röntgen filmleri hem de diş modellerinde tedavileri ve düzeltmeleri gösteren birçok morfolojik özellik bulunur. Ante-mortem ve post-mortem bütün kayıtlar değerlendirildikten sonra diş hekimi kimlik tespiti konusunda aşağıdaki belirlemeleri yapabilir: a. Doğru kimlik tespiti, b. Muhtemel kimlik tespiti, c. Ante-mortem ve post-mortem kayıtların aynı kişiye ait olup olmadığının gösterilmesi. Kimlik belirlemesinin doğrulanması veya ekarte edilmesine ilaveten, diş hekimi aşağıdaki noktalan inceleyerek ölünün yaşının saptanmasına yardımcı olabilir: 1. Dişlerin çıkma durumu, 2. Odontogenez, 3. Kaybolan dişler, 4. Dejeneratif olaylar Irk belirlemeleri de yapılabilir. Bazı ırklara özel olan diş özellikleri tespit edilebilir (5) Diş Travmaları Sert ve yumuşak oluşumlardaki hasarların diş hekimi tarafından incelenmesi, bunların nedenlerinin belirlenmesine yardımcı olabilir. Diş hekiminin böyle bir travmayı değerlendirirken, aşağıdaki bilgilere sahip olması gerekir: hastane kayıtlan, diş tedavi kayıtları, fotoğraflar. Hastane ve diş kayıtlarında çoğu kez yaraların ve uygulanmış olan tedavilerin tanımlamaları, röntgen grafileri, yaranın yaşı konusunda mesleki düşünceler, yaralanma şekli konusunda bilgiler bulunur (6).

24 Isırık İzleri Isırık izleri cinsel istismar, çocuk istismarı ve cinayet olgularında şüpheli veya suçluların belirlenmesinde önem taşıyabilir. Isırık yaralarından şüpheleniliyorsa olay yerinde aşağıdaki işlemler uygulanmalıdır: l- Yaraların fotoğrafı alınmalıdır. 2- Serolojik analiz açısından tükrük elde etmek için yıkama yapılmalıdır. Olay yerinde ısırıkla ilgili deliller bulunamazsa aşağıdaki işlemler morgla yapılmalıdır: a. Yaraların fotoğrafları alınmalıdır, b. Tükürük incelemesi yapılmalıdır. 3- Mikroskopik inceleme için doku örnekleri alınmalıdır. 4- Mümkün olduğu taktirde ısırık izlerinin kalıbı alınmalıdır. Adli hekim mikroskopik inceleme için bütün ısırık alanını keserek çıkartmalı veya küçük bir örnek almalıdır. Makroskopik veya mikroskopik olarak ısırık yarasının iyileşmiş, iyileşmekte veya yeni olup olmadığını belirlenebilir ayrıca yaranın yaşıyla ilgili olarak iyi kalitede renkli fotoğraflar kullanılabilir (6,7). Isırık izlerinin fotoğrafı alınırken; fotoğraflar hemen yaranın üstünden ve izin şeklini gösterecek şekilde birkaç açıdan alınmalıdır. Tüm fotoğraflar 1:1 ölçüsüne göre hazırlanmalıdır. Fotoğraflarda ısırık izlerinin yanısıra komşu anatomik belirgin noktalar da yer almalıdır. Ayrıca izin her bir kavsinin büyük büyütme ile fotoğrafı alınmalıdır. İzin yüzey çentiklenme durumunun ve yapısının ortaya koyulması açısından tek bir flaştan oblik ışıklandırma yapılması yararlıdır. Isırık izlerinin yakınına milimetrik bir cetvel koyularak fotoğrafı alınmalıdır. Doku kesitlerinin mikroskopik incelemesi ile yaranın yeni mi?, iyileşmekte mi?, yoksa iyileşmiş mi? olduğu belirlenebilir. Ayrıca antemortem, peri-mortem veya post-mortem olarak meydana getirilip getirilmediğinin belirlenmesi de yapılabilir. Post-mortem olan bulgular şüphelilerin bulgularıyla mukayese edilmelidir. Bu konuda diş hekiminin aşağıdaki noktaları bilmesi gerekir: 1. Şüphelinin dişlerinin kalıbı, 2. Balmumunda ısırma ile oluşturulan izler, 3. Fotoğraflar (ağız içi ve ağız dışı), 4. Alt çene ve üst çene kapandığında dişlerle oluşan izlerin kaydı, 5. Ağız muayenesi, 6. Röntgen grafileri. Daha sonra muayene sırasında toplanan deliller bir adli diş hekimi

25 20 tarafından yorumlanır Isırık İzlerinin Analizi Diş hekimi ısırık yarasını şüphelinin dişleriyle ilgili verilerle karşılaştırmak için çeşitli analitik yöntemler kullanabilir. Bu yöntemler arasında asetat traseleri, radyografik incelemeler, dişlerin boyutlarını ölçme, kavis genişliğinin belirlenmesi, ısırma çapı, görüntünün belirginleştirilmesi, kserografi ve kompüter analizi yer olabilir (6,8). Bu analiz ile aşağıdaki noktalar belirlenmelidir: 1. Yara bir ısırık yarası mıdır? Faktörler: Oval veya elips şekli, tam veya kısmi şekil, emme izi, dişlerin büyüklükleri ile uyum gösteren düz kesikli sıyrık görünümü, dişlerle uyum gösteren kavis büyüklüğü. 2. Isırık insana mı yoksa hayvana mı aittir? Faktörler: Kavis şekli, emme izi (mevcut / yok), köpek dişlerinin neden olduğu derin / yüzeyel delikler, doku yırtığı ve yüzeyel sıyrığın şekli, insan/ hayvan dişleriyle uyum gösteren kavis büyüklüğü, insan/ hayvan dişleriyle uyum gösteren her bir diş şekli. 3. Isırık izi erişkin bir kimse veya bir çocuk tarafından mı meydana getirilmiştir? Faktörler: Kavis büyüklüğü her bir dişin büyüklüğü 4. Hangisi üst kavis/alt kavistir? Faktörler: Kavis büyüklüğü, kesici dişlerin büyüklüğü, 5. Hangi dişler temsil edilmektedir? Faktörler: Dişlerin çeşitlerinin özellikleri 6. Isırık izi, ölüm şekli ile uyum göstermekte midir? Örneğin, cinsel saldırı, çocuk istismarı, cinayet gibi.

26 21 7. Bu ısırık izi suç sırasında mı meydana gelmiştir? 8. Tespit edilen diş özellikleriyle birey belirlenmesinin yapılması mümkün müdür? Model Otopsi Protokolü Güç veya hassas olan olgular ideal olarak objektif görüşlü, tecrübeli, iyi eğitim görmüş ve iyi aygıtları bulunan bir hekim tarafından ele alınmalıdır. Temel bir adli otopsi uygulanan ve ayrıntılı bilgileri içeren model bir otopsi protokolü kullanılması çelişkili olguların erken çözümüne olanak sağlar. Ayrıca şüpheli bir ölümün araştırılmasında cevaplandırılmamış, kısmen cevaplandırılmış ya da kötü bir şekilde cevaplandırılmış olan soruların yol açtığı üstü kapalı sözlerin ve spekülasyonların ortadan kaldırılmasına yarar (3,6). İhmali önlemek ya da önemli ayrıntıların kaybını ortadan kaldırmak için sistematik ve ayrıntılı bir muayene ve rapor gereklidir. Adli patoloji eğitimi görmemiş olan fakat temel bir otopsi incelemesini bilen genel patologlar veya diğer hekimler bu model otopsi protokolünü kullanarak, mutad olan otopsi işlemlerine ilaveler yapabilirler. Bu otopsi protokolü konsültasyonların gerekli olduğu durumlar konusunda onları dikkatli olmaya sevkedebilir. Çünkü yazılı materyal tecrübe yoluyla kazanılan bilginin yerini tutamaz (6,7,8). Adli tıpla ilgili herhangi bir ölüm araştırması yaparken hekim ölünün kimliğinin tespiti, ölüm zamanı, yeri, tarzı, şekli ve nedeni konularında bilgi toplamalıdır. Tartışmaya neden olan bir ölümden sonra yapılacak olan bir otopsinin ayrıntılı olmasının önemi büyüktür. Otopsi bulgularının kaydedilmesi ve belgelendirilmesi de otopsi sonuçlarının anlamlı bir şekilde kullanımına imkan verecek şekilde ayrıntılı olmalıdır. İhmallerin ya da çelişkilerin mümkün olduğunca az olması önemlidir. Çünkü bir olgunun farklı yorumlamalarını öneren kimseler, araştırmada farkına varılan kusurlardan istifade edebilirler. Eğer otopsi raporu anlamlı veya kesin bir şekilde sunulacaksa, çelişkili bir ölümde yapılan otopsi bazı minimum kriterleri ihtiva etmelidir.

27 22 Yeterli ve acele olmayan bir inceleme yapılabilmesi için cesedin en az 12 saatlik bir süre hekimin elinin altında bulunması gerekir. Bazen inceleme için izin verilen süre açısından kısıtlamalar getirilebilir. Bu gibi durumlar söz konusu olduğunda otopsiyi yapacak olan hekimin kısıtlı bir inceleme yapmayı reddetmesi ve bu durumunu açıklayan bir rapor hazırlaması gerekir. Bu şekilde bir reddetme işlemi muayenenin gereksiz olduğu ya da uygun olmadığı şeklinde yorumlanmamalıdır. Eğer hekim bu güç koşullara rağmen incelemesini devam ettirmeyi kararlaştırırsa otopsi raporuna sınırlamaların veya engellemelerin açıklamasını da ilave etmelidir. 6.TÜRKİYE'DEKİ YASAL DURUM Ülkemizde de işkence anayasal bir suçtur. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa'sının 17. Maddesinde "... Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz, kimse insan haysiyeti ile başdaşmayan bir ceza veya muameleye tabi tutulamaz." denilmektedir (23) tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı yeni Türk Ceza Yasasında yapılan değişiklikler ile işkence suçuna ayrıntılı şekilde yer verilmiştir. Buna göre; MADDE 94: (1) Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan bedensel ve ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında üç yıldan oniki yıla kadat hapis cezasına hükmolunur. (2) Suçun; a-) Çocuğa, beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye ya da gebe kadına karşı, b-) Avukata veya diğer kamu görevlisine karşı görevi dolayısıyla işlenmesi halinde sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (3) Fiilin cinsel yönden taciz şeklinde gerçekleşmesi halinde, on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (4) Bu suçun işlenişine iştirak eden diğer kişiler de kamu görevlisi gibi cezalandırılır. (5) Bu suçun ihmali davranışlarla işlenmesi halinde, verilecek cezada bu

28 23 nedenle indirim yapılamaz (24). Neticesi sebebiyle ağırlaşmış işkence MADDE 95: (1) İşkence fiilleri mağdurun: a-) Duyularından veya organlarında birinin işlevinin sürekli zayıflamasına, b-) Konuşmasında sürekli zorluğa, c-) Yüzünde sabit ize, d-) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma, e-) Gebe bir kadına karşı işlenip de çocuğun vaktinde önce doğmasına, Neden olmuşsa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, yarı oranında artırılır. (2) İşkence fiilleri, mağdurun; a-) İyileşmesi olanağı bulunamayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine, b-) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine, c-) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına, d-) Yüzünün şekil değişikliğine, e-) Gebe bir kadına karşı işlenip de çocuğun düşmesine, Neden olmuşsa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, iki kat artırılır. (3) İşkence fiillerinin vücutta kemik kırılmasına neden olması halinde, kırığın hayat fonksiyonlarındaki etkisine göre sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur (22,26). Yeni TCK'nunda "Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışlar" işkence olarak tanımlanmış olup işkence sonrası ortaya çıkabilecek sonuşlara göre ceza oranlarının belirlenmesi ve TCK'na ilk defa giren "ağırlaştırılmış işkence" düzenlemesiyle işkencenin mağdurda birtakım rahatsızlıklara neden olması halinde cezanın yarı oranında artırılacak olması işkencenin önlenebilmesi

29 24 adına atılmış önemli ve olumlu bir adımdır. Eski TCK'nunda işkence olguları kötü muamele kapsamında değerlendirilirken, yeni TCK'nda işkence, ağırlaştırılmış işkence gibi terimlerin kullanılması ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmelere uygunluk göstermesi açısından önemlidir (27).

30 25 TARTIŞMA VE SONUÇ İşkence insanlık dışı bir uygulama olarak değerlendirilir ancak tüm dünyada yapılan yasal düzenlemelere yaptırımlara karşın tamamen ortadan kaldırılamamıştır. İşkence türleri arasında sayılan dental işkence yöntemleri adli diş hekimi tarafından dikkatli bir inceleme ile ortaya çıkarılabilir. Bu nedenle böyle bir iddia olduğunda adli diş hekiminden görüş alınması çok önemlidir. Ülkemizde adli diş hekimi sayısı oldukça azdır. Bu yüzden de adli diş hekimliği eğitimi ön plana alınmalıdır, adli diş hekimi eğitimi veren kurum sayısı arttırılmalıdır, yasa ve kanunlarla da desteklenmelidir.

31 26 ÖZET İşkence, ister fiziksel olsun ister ruhsal, bir göz korkutma, caydırma, intikam alma, cezalandırma veya bilgi toplama aracı olarak bilinçli şekilde insanlara ağır acı çektirmekte kullanılan her türden edimlerdir. İtiraf almak amacıyla sorgulama taktiği olarak kullanılabilir. İşkence ayrıca bir baskı yöntemi olarak veya tehdit olarak algılanan toplulukları kontrol altına alma aracı olarak hükümetlerce kullanılır. Burada işkenceyi, işkence çeşitlerini, işkencenin tarihsel boyutunu, işkencenin saptanmasında adli diş hekiminin önemini,adli tıpta diş hekimliğinin yeri ve önemi belirtilmeye çalışılmıştır.

32 27 KAYNAKLAR 1- Web sitesi: (Tıp ve Sağlık Hukuku) Doç.Dr. İ.Hamit Hancı Ege Ü. Tıp Fak. Adli Tıp A.D 2- Afşin H. Klinik Adli Tıp, Cilt 1, Sayı 2,Yıl 2001, Sayfa Gustavson G. Forensic Odontology. Staples Press. London Beyhan Ege, E. Özgür Aktaş: Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Öğrencileri İçin Adli Tıp Ders Notları Koçak A, Aktaş EÖ; Diş hekimleri ve diş hekimliği öğrencileri için adli tıp, Ed. Koçak A, İzmir, 2011 S Prof. Dr. Tunalı İ. Adli Tıp.Yarı-Açık Cezaevi Matbaası.Ankara The American Journal of Forensic Medicine and Pathology 6 (4): December. Raven Pres. New York Danielsen, K.: Guest editorial. Int. J. Forensic Dent., 1: 1:2, Furness, J.: Guest editorial. Int. J. Forensic Dentl. 1:2:2, Vale, G. l.: The dentist s expanding responsibilities; forensic odontology. J. S. Calif. Dnet. Assoc., 37:249, Swanson, H. A.: Forensic dentistry. J. Am. Coll. Dent., 34: 175, Humble, B. H.: Identification by means of teeth. Br. Dent. J., 54:528, Harvey, W.: Identity by teeth and the marking of dentures. Br. Dent. J., 121:335, Suziki, K.: Forensic odontology and criminal investigation. Shikwa Gakuho, 70:246, (Jap.) 15-Osman ÖZTÜRK, İnsan Hakları İhlalleri ve Hekimlik, Sted, 2005, cilt 14, sayı Aykaç M. Adli Tıp Ders Kitabı. Nobel Tıp Kitabevi. İstanbul Sağlıkla İlgili Uluslararası Belgeler. Türk Tabipleri Birliği. Ankara 1998

33 Knight B. Simpson s Forensic Medicine. Tenth ed. Edward Arnold. London. Melbourne. Auckland Suggested by The American Society of Froensic Odontology. Oct Forbes, E.: Paul Revere and the World He Lived In. Sentry Ed. Boston, Houghton Mifflin Co., İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Adli Tıp Ana Bilim Dalı İşkence Olgularının Adli Tıbbi Değerlendirmesi Dr.Canan Kaftancıoğlu Bitirme Tezi S New York Barosu Uluslararası İnsan Hakları Komitesi. Hukuki Bir Yaklaşım Türkiye'de İşkence. 1.Basım. Belge Yayınları Gürpınar ss. Fincancı ŞK, İzmir Tabip Odası. İnsan Hakları İhlalleri ve Hekim Sorumluluğu. Birinci Basamak İçin Adli Tıp El Kitabı. TTB-ATUD. Ankara 1999: Soyer A. Önce İnsan Olmak. 1. Basım. Belge Yayınları. İstanbul 1993: Anayasa, TCK, CMUK, CİK, TMK. 10.Basım. Seçkin Matbaa. Ankara Türkyılmaz Hİ. İşkence Ve Adli Tıpta Tespiti Sorunu. sosyal Bilimler Yüksek Lisans Tezi. İstanbul British Medicaal Association Medical involvement in tortune. BMA, editor. Medicine betrayed: the participation of doctors in human rights abuses. London: Zed books, 1992:32-35.

34 29 ÖZGEÇMİŞ 1985 yılında Denizli de doğdum. İlköğretimimi Raşit Özkardeş İlkokulu ve Merkez Ortaokulunda tamamladım. Lise öğrenimimi Denizli Anadolu Lisesi nde tamamlayarak 2004 yılında Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi ni kazandım yılında mezun oldum.