ANP VE DEMATEL YÖNTEMLERİ İLE PERSONEL SEÇİMİ PROBLEMİNE BÜTÜNLEŞİK BİR YAKLAŞIM

Transkript

1 Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. J. Fac. Eg. Arch. Gazi Uiv. Cilt 25, No 4, , 200 Vol 25, No 4, , 200 ANP VE DEMATEL YÖNTEMLERİ İLE PERSONEL SEÇİMİ PROBLEMİNE BÜTÜNLEŞİK BİR YAKLAŞIM Erdem AKSAKAL ve Meti DAĞDEVİREN Edüstri Mühedisliği Bölümü, Mühedislik Fakültesi, Gazi Üiversitesi, Maltepe, 06570, Akara (Geliş/Received: ; Kabul/Accepted: ) ÖZET Persoel seçimide kriterleri birbirleri ile ola bağımlılık dereceleri karar verme sürecide öemli bir koudur. Bu çalışmada uluslararası bir firma içi persoel seçimi süreci ele alımış ve problemi çözümü içi DEMATEL (The Decisio Makig Trial ad Evaluatio Laboratory) yötemi, Aalitik Ağ Süreci (AAS, Aalytic Network Process) ile bütüleşik bir algoritma geliştirilerek seçim yapılmıştır. Öerile algoritmada kriterleri birbirleri arasıdaki bağımlı ağırlık değerleri DEMATEL yötemi ile belirlemiş ve persoel seçimi problemi içi geliştirile bütüleşik algoritmaı çözümü AAS yötemi kullaılarak yapılmıştır. Aahtar Kelimeler: İsa kayakları yöetimi, persoel seçimi, DEMATEL, AAS, çok kriterli aaliz AN INTEGRATED APPROACH FOR PERSONEL SELECTION WITH DEMATEL AND ANP METHODS ABSTRACT Criterias depedece values with each other is a importat issue for decisio makig processes i persoel selectio. I this study, a itegrated algorithm is developed for selectio with DEMATEL ad ANP as a persoel selectio process. Proposed algorithm criterias depedece values with each other has bee doe by usig DEMATEL method ad the solutio of the developed itegrated approach for persoel selectio problem has bee made by usig ANP method. Keywords: Huma resource maagemet, persoel selectio, DEMATEL, ANP, multi-criteria aalysis. GİRİŞ (INTRODUCTION) Persoel seçimi, işletmei ihtiyaç duyduğu ya da duyacağı persoeli itelik ve icelik olarak belirlemeside soraki aşamadır []. İşletmelerde persoel seçimi ise boş bulua bir kadroya başvuruda bulua adaylar arasıda söz kousu işi gereklerii e iyi şekilde karşılayabilecek olaı belirleme işlemidir [2]. İhtiyaç duyula persoeli temi edilmeside hagi kayakları kullaılacağı işletme politikası temelide belirleir. Seçim süreci işletmeler içi oldukça zahmetli ve bir o kadarda maliyetli bir süreçtir. Uygu işe uygu persoeli seçilmesie yardımcı olacak bu seçim sürecii etki ve düzgü işleyecek şekilde oluşturmalı ve uygulamalıdır [3]. İşe alma sürecide e büyük sıkıtıyı yarata usur belirsiz ve kesi olmaya bilgileri varlığıdır. İşletme kedi politikalarıı göz öüde buludurarak persoel seçim sürecide ihtiyaç duyduğu persoeli seçimi içi gerekli ola kriterler doğrultusuda değerledirme yapma ihtiyacı duyar. Bu değerledirmeler belirsiz ve kesi olmaya bilgileri varlığıı azaltmak ve persoel seçimi gibi belirgi olmaya bilgiler içere ve gülük hayatta sıkça karşılaşılabilecek problemleri çözümüü sağlamak içi kullaılmaktadır [4]. Persoel seçimi İKY büyeside işletmeye dâhil olacak persoeli kalitesii taımlamada belirli bir rol oyamaktadır [5]. Borma ve ark. [6] ve Robertso ve Smith [7] persoel seçimi problemlerii gözde geçirmiş; orgaizasyo değişiklikleri, iş değişiklikleri, persoel değişiklikleri, toplumsal değişim, yasaları değişimi ve pazar değişiklikleri gibi öemli kouları persoel seçimii etkilemekte olduğuu belirlemişlerdir [8].

2 E. Aksakal ve M. Dağdevire ANP ve DEMATEL Yötemleri İle Persoel Seçimi Problemie Bütüleşik Bir Yaklaşım Literatürde, persoel seçimi içi kullaıla ilk tekikler; testler, yazılı ve sözlü sıavlardır [9-4]. Persoel adaylarıı kullaıla bu tekikler ile değerledirilmesi, işletmei gereksiim duyduğu persoeli temi edilmeside belirleyici olmakla birlikte tek başıa yeterli değildir. Persoel seçimide öcelikle, ölçme ve değerledirmeye temel olacak kriterler ve bu kriterleri ağırlıklarıı belirlemiş olması gerekir. Çükü her kriteri persoel ölçme ve değerledirilmeside farklı öemi ya da ağırlığı bulumaktadır. Dolayısıyla, belirli kriter ve ağırlıkları temel almamış ola yötemler ölçme ve değerledirme sürecide özelliğe ve bua bağlı olarak yalış kararları alımasıa ede olmaktadır. Persoel seçimideki e öemli olgu ola seçimi tarafsız şekilde yapılması persoel seçimi problemii temelii oluşturmaktadır. Seçimii objektif bir şekilde yapılabilmesi içi çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Gargao ve ark. [5] geetik algoritma ve yapay siir ağı yötemlerii birleştire bir persoel seçimi uygulaması yapmışlardır. Miller ve Feizig [6] ise persoel seçimi problemi içi bulaık küme teorisii öermişlerdir. Liag ve Wag da [7] persoel seçimi problemii çözümüde bulaık küme teorisi kullaa bir algoritma geliştirmişlerdir. Hooper ve arkadaşları [8], persoel seçimi içi BOARDEX olarak adladırıla bir uzma sistem geliştirmişler ve bu sistemi Amerika ordusuda uygulamışlardır. Karsak [9-20], yaptığı çalışmalarda persoel seçimi sürecii dilsel değişkeleri kullaarak bulaık çok amaçlı programlama ile modellemiştir. Capaldo ve Zollo [2] öemli İtalya şirketlerideki persoel seçim sürecii etkiliğii artıracak bulaık bir model geliştirmişlerdir. Diğer bir persoel seçimi çalışması ise Butkiewicz [22] tarafıda yapılmıştır. Bu çalışmada bulaık matık seçim sürecii taımlamada kullaılmıştır. Tütücü ve arkadaşları [23] işe alma sürecide çalışa alayışıı belirlemeye çalışmışlardır. Soyuer ve Kocamaz [24] veri tabaıda kayıtlı adaylar arasıda açık pozisyo içi e iyi persoeli seçmeyi sağlaya, skor modeli ve Aalitik Hiyerarşi Süreci (AHS, Aalytic Hierarchy Process) modelii içere yöetim bilimi ve bilgi tabalı karar destek sistemii birleştire bir model geliştirmişlerdir. Çelik ve arkadaşları [25], akademik persoel işe alım süreci içi çoklu kriter tabalı bulaık çok aşamalı bir model öermişlerdir. Lieves ve arkadaşları [26], persoel seçimide iş gücü piyasası eksikliği, tekolojik gelişmeler, seçim süreçleride adayları algılamaları, düzeleme ve sürdürme yaklaşımı gibi çözülmesi gereke sorular saptamışlardır. Hough ve Oswald [27] yılları arasıdaki persoel seçimi problemlerii icelemişler, içerik ve davraış aalizlerii değiştiğii, buda dolayı persoel seçimi çalışmalarıı etkilediği soucua varmışlardır. Literatürde yer ala bir diğer persoel seçim yötemi ise çok kriterli aalizlerdir [28-33]. Bu yötemler özellikle büyük karmaşık problemlerde çok sayıda faktörü bir arada değerledirilmeside etki bir şekilde kullaılmıştır. Güümüz iş hayatıda iş taımlarıı çeşitlemesi, işe alıacak persoelde istee itelikleri artması, işe alım sürecii müteakip çalışa persoele yapılacak yatırımı belirlemesi gibi faktörler persoel seçim sürecii karmaşık hale getirmişlerdir. Karmaşık hale gele/getirile bu yapı aslıda geleceğie yatırım yapa ve globalleşe pazarda isim sahibi olmak veya var olduğu pozisyou daha güçlü hale getirmek isteye işletmeler içi büyük bir fırsattır. Bu fırsatı değerledirilmeside çok kriterli aalizleri kullaımı süreci hem kısalmasıa hem de daha sağlıklı souç alımasıa yardımcı olur. Buu soucu olarak işletme maliyetleri düşmesi, verimliliği artması, firmaı verdiği hizmet süresii kısalması gibi kazaımlarda elde etmiş olur. Bu çalışmada literatürde sıklıkla kullaıla AAS yötemi, kriterleri birbirleri ile ola ilişkilerii belirleye DEMATEL metodu ile beraber kullaılarak persoel seçim problemi çözümü yapılmıştır. Çalışmada DEMATEL yötemi ile elde edile kriterler arası ilişki, kriterleri kedi aralarıdaki ağırlık değerleri ile ilişkiledirilerek bağımlı kriter ağırlık değerleri bulumuş ve AAS ile çözüme ulaşılmıştır. 2. YÖNTEMLER (METHODS) Çalışmamızda öcelikle AHS ile kriterleri birbirleri arasıdaki ağırlıkları belirlemiş daha sora AAS yötemi ve DEMATEL yötemi beraber kullaılarak persoel seçim problemii çözümü yapılmıştır. 2.. Aalitik Ağ Süreci (Aalytic Network Process) Aalitik Ağ Süreci (AAS), AHS yötemii uzatısı olarak Saaty tarafıda geliştirilmiş çok ölçütlü karar verme yötemidir. AHS karar verme problemlerii hiyerarşik bir yapıda tek yölü olarak modellemekte ve e iyi kararı verilmesie etki ede faktörleri sistematik bir şekilde değerledirerek, faktörlere ilişki öcelik sıralarıı belirlemektedir. Oysa AAS, karar verme sürecide faktörler arasıdaki ilişkileri dikkate alımasıı sağlamakta ve problemi tek bir yöe bağlı kalarak modelleme zorululuğuu ortada kaldırmaktadır. AAS yötemi bu yapısıyla karar verme problemlerii daha etki ve gerçekçi bir şekilde aaliz edilmesii sağlamaktadır [34]. AHS hiyerarşik ilişkileri tek yölü bir iskelet ile gösterirke, AAS, karar seviyeleri ve özellikler arasıda daha kompleks ilişkileri dikkate alımasıı sağlar. AAS geribildirim yaklaşımıda ağ yapıları hiyerarşileri yerie geçer, ağ yapılarıda seviyeler arasıdaki ilişkileri; daha yüksek-daha düşük, 906 Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 25, No 4, 200

3 ANP ve DEMATEL Yötemleri İle Persoel Seçimi Problemie Bütüleşik Bir Yaklaşım E. Aksakal ve M. Dağdevire baskı-baskı değil, direkt-edirekt şeklide gösterilmesi kolay değildir [34,35]. Öreği, hiyerarşik yapıda olduğu gibi sadece kriter öemleri alteratif öemlerii belirlemez, buula birlikte alteratifleri öemleri kriter öemlerii de etkileyebilir [34,36]. Bu edele doğrusal ola tepede alta hiyerarşik yapılar kompleks problemleri çözümüde kullaılamaz. Geribildirim içere bir sistemi bileşeleri yada seviyeleri düğümlere uya bir ağ ile gösterilir [34,37]. Bir düğümdeki elemetler, herhagi bir başka düğümdeki elemetleri bir kısmıı ya da tamamıı etkileyebilir. Ağ yapısıda ilişkiler oklarla gösterilir ve okları yöü bağımlılığı ifade eder [34,36]. İki düğüm arasıdaki bağımlılık dış bağımlılık olarak isimledirilir ve iki yölü ok ile gösterilir, bir düğüm içideki elemetler arasıdaki bağımlılıklar ise iç bağımlılık olarak isimledirilir ve ilmik şeklide bir ok ile gösterilir [34,38]. Ağ modeli yukarıda aşağıya hiyerarşi biçimide bir yapıya sahip olmadığı gibi, artık düzey diye adladırılamaya, içide elemetleri ola kümeleri birbirie bağlaya, hatta bir geri besleme dögüsü ile bir kümeyi kedie bağlaya bir görütüye sahiptir. Böyle bir modele geri beslemeli model adı verilir. Bu tür yapıya sahip karar problemleri ile uygulamada sıkça karşılaşılır. Bu yapı, limit durumuda hedefe yaklaşa ve geellikle pek çok etkileşimde oluşa bir yapı olup, isa zekası bu karmaşık yapıyla başa çıkabilmek içi bir araca ihtiyaç duymaktadır. AAS sağladığı matıklı ve sistemli yaklaşım ile bu ihtiyacı karşılayabilecek bir araçtır [34,37,39,40] DEMATEL Metodu (The Decisio Makig Trial ad Evaluatio Laboratory Method) The Decisio Makig Trial ad Evaluatio Laboratory (DEMATEL) Metodu; araştırmada karmaşık ve birbirie girmiş problem gruplarıı çözümüde kullaılması amacıyla 972 ve 976 yılları arasıda Ceevre Battelle Memorial Estitüsü, Bilim ve İsa İlişkileri programı tarafıda geliştirilmiştir [4-43]. üzerideki etkilerii öemi yöüde öcelik sırasıa göre düzeleyebilir. Diğer kriterler üstüde daha çok etkisi ola ve yüksek öceliği olduğu farz edile kriterler, sebep kriterleri, daha çok etki altıda kala ve düşük öceliği olduğu faz edile kriterler ise souç kriterleri olarak adladırılır [44]. DEMATEL metodu birbirii takip ede 5 adımda oluşmaktadır. 5. Adım souda elde edile etki-yölü graf diyagramı ile çözüme ulaşılır. Adım : Direk ilişki matrisii oluşturulması Direk ilişki matrisii oluşturulması içi öcelikle Tablo de gösterildiği gibi 5 seviyede oluşa ikili karşılaştırma skalası kullaılmıştır. Tablo. DEMATEL metodu karşılaştırma skalası (Compariso scale of Dematel Method) Sayısal Değer Taım 0 Etkisiz Düşük etki 2 Orta etki 3 Yüksek etki 4 Çok yüksek etki Kriterler arasıdaki ilişkiler, ikili karşılaştırma skalası kullaılarak uzma grup tarafıda belirleir [45,46]. Karşılaştırmaları soucuda direkt-ilişki matrisi elde edilir. Adım 2: Normalleştirilmiş direkt-ilişki matrisi belirlemesi Direkt-ilişki matrisi (A) a bağlı olarak aşağıdaki 2. ve 2.2 eşitlikleri, satır ve sütudaki e küçük değer (k) kullaılarak ormalleştirilmiş direkt-ilişki matrisi (M) elde edilir. A matriside esas köşege değerleri 0 dır [45-47]. M = k A (2.) DEMATEL, özel problematikleri kavrayışıı geliştirmek, birbirie geçmiş problem kümelerii ve hiyerarşik yapıda uygulaabilir çözümleri taımlamasıa katkıda bulumak içi uygu bilimsel araştırma yötemlerii kullaılmasıa öcülük etme ümidiyle geliştirilmiştir. Graf teori temelli DEMATEL metodu edesel ilişkiyi daha iyi alamamızı sağlayacak ilgili faktörleri sebep ve souç gruplarıa bölerek, problemleri taslak olarak plalama ve çözme imkâı verir [43]. k = Mi max j= i { } i, j,2,3,...,, a ij max a j= i ij (2.2) DEMATEL metoduu başlıca avatajı uzlaşmacı sebep-souç modeli içere dolaylı ilişkileri kapsamasıdır. DEMATEL metodu sistem bileşeleri arasıdaki yapı ve ilişkileri veya geçerli sayıda alteratifleri iceleye etkili bir yötemdir. DEMATEL kriterleri ilişkileri cisi ve birbirleri Adım 3: Toplam ilişki matrisii elde edilmesi Normalleştirilmiş direkt-ilişki matrisi elde edildikte sora toplam ilişki matrisi (S) 2.3 eşitliği kullaılarak türetilir. Bu eşitlikte birim matrisi (I) ile belirtmektedir [45-47]. Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 25, No 4,

4 E. Aksakal ve M. Dağdevire ANP ve DEMATEL Yötemleri İle Persoel Seçimi Problemie Bütüleşik Bir Yaklaşım S 2 3 = M + M + M +... = i= = M ( I M ) M i (2.3) Adım 4: Göderici grubu ve alıcı grubu hesaplaması S matrisideki sütular toplamı (R), S matrisideki satırlar toplamı (D) olmakla beraber 2.4 eşitliğii hesaplamasıı ardıda 2.5 ve 2.6 eşitliklerii hesaplamaları ile D-R ve D+R değerlerii kullaarak, her bir kriteri diğerlerie ola etki seviyesi ve diğerleriyle ilişki seviyesi belirleir [45,48,49]. Bazı kriterler D-R değeri içi pozitif değerlere sahiptir. Bu kriterler diğerleri üzeride daha yüksek etkiye sahiptirler ve daha yüksek öceliğe sahip oldukları kabul edilir. Bu tip kriterler göderici olarak adladırılır. D-R değeri içi egatif değere sahip ola kriterler ise diğer kriterlerde daha fazla etkileirler. Daha düşük öceliğe sahip olduğu kabul edile bu kriterler alıcı olarak adladırılır. Diğer tarafta D+R değerleri her bir kriteri diğer kriterlerle arasıdaki ilişkiyi gösterir ve D+R değeri yüksek ola kriterler diğer kriterler ile daha çok ilişkilidir, düşük olaları ise diğerleriyle ilişkisi azdır [45,50]. S [ ], = i j {,2,3,..., } D = R = s i, j s i j j= s i j j=, (2.4), (2.5), (2.6) Adım 5: Eşik değerii ayarlaması ve etki-yölü graf diyagramıı elde edilmesi. Uygu bir etki-yölü graf elde etmek içi karar vericileri etki seviyesi içi bir eşik değeri ayarlamaları gerekir. S matriside eşik değeride daha büyük etki değerlerie sahip ola bazı elemalar seçilir ve etki-yölü graf diyagramıa döüştürülür. Eşik değeri karar verici ya da uzmalar tarafıda belirleir [45,5]. Etki-yölü graf diyagramı yatay eksei D+R, düşey eksei D-R ola bir koordiat düzlemide (D+R,D-R) oktalarıı gösterilmesiyle elde edilir [45,49]. Uzma grup tarafıda karar verile eşik değeri elde edilmiş ola etki-yölü diyagramı karmaşık olmasıı öüe geçmesi açısıda öemlidir. Kullaılacak eşik değerii büyük ya da küçük olması kriterler arasıdaki ilişkii boyutuu etkileyebilmekte ve çözümü daha karmaşık veya basit olmasıı sağlayabilmektedir. 3. DEMATEL VE AAS İLE PERSONEL SEÇİMİ ALGORİTMASI (PERSONNEL SELECTION ALGORİTM WITH DEMATEL AND ANP METHODS) Bu çalışmada uluslararası bir firmaı İstabul daki fabrikasıda istihdam edilmek üzere edüstri mühedisi alımı, persoel seçimi problemi olarak ele alımış ve AAS yötemi ile seçim modeli geliştirilerek 4 aday arasıda seçim yapılmıştır. Persoel seçim süreci, seçimi yapacak ola uzma grubu oluşturulması, gele başvurular arasıda adayları belirlemesi, değerledirmede kullaılacak kriterleri belirlemesi, kriterleri bağımlılıklarıı değerledirilmesi ve değerledirile kriterleri bağımlılıklarıı kabul sürecide geçmesi aşamalarıı kapsamaktadır. Kabul sürecide geçe kriter bağımlılıkları, belirlee kriterler ile etegre edildikte sora kriterleri kedi aralarıdaki bağımlılıklarıı DEMATEL yötemi kullaılarak icelemesi ile bağımlı kriter ağırlıkları hesaplamış ve daha sora AAS yötemi kullaılarak seçim süreci tamamlamıştır. 3.. Adayları Belirlemesi (Determiig the Cadidates) Çalışmada seçim süreci modeli oluşturuldukta sora firmaı yöetici düzeyideki çalışalarıda oluşa, deeyimleri ile firmaı geleceğiyle ilgili kararları alımasıda söz sahibi ola uzma grup seçim içi uygu ola adayları belirlemesi ile persoel seçim sürecii başlatmışlardır. Adayları belirlemesi sürecide uzma grup belli başlı bazı kriterleri (yaş, erkek adaylar içi askerlik durumu vb gibi) dikkate alarak yaptığı ö eleme soucuda seçim sürecie dahil olacak adayları belirlemiştir Kriterleri Belirlemesi (Determiig the Criterias) Yapıla ö elemede sora seçim sürecii etkileyecek kriterleri belirlemesi aşamasıa geçilmiştir. Firma içi persoel seçimii etkileye e öemli 6 kriter (C i ) belirlemiştir. Bular;. Tecrübe: Seçilecek persoeli geçmişte çalıştığı işleri, yaptığı projeleri ve hayat boyu edidiği bilgileri hepsii kapsar (C ). 2. Yazılı Ve Sözlü İletişim: Yapılacak iş gereği iletişim araçlarıa hâkim olmayı kapsar (C 2 ). 3. Yabacı Dil: Firmaı uluslararası alada faaliyet göstermesi edeiyle bilie yabacı dil sayısı öemii kapsar (C 3 ). 4. Bilgisayar Bilgisi: Güümüz tekolojisii kullaabilecek ve Firmayı yöledirecek seviyede bilgi sahibi olmayı kapsar (C 4 ) 5. Takım Oyuculuğu: Birimler arası koordiasyou sağlama oktasıda birleştirici usur olarak takımı parçası olmayı kapsar (C 5 ). 6. Stratejik Düşüme: Firmaı geçmişteki hatalarıda ders alıp geleceğe yöelik atılım ve 908 Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 25, No 4, 200

5 ANP ve DEMATEL Yötemleri İle Persoel Seçimi Problemie Bütüleşik Bir Yaklaşım E. Aksakal ve M. Dağdevire Tablo 2. Kriterler içi ikili karşılaştırma matrisi ve ağırlık değerleri (The Pairwise compariso matrix for criteria ad criteria weights) C C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 Ağırlık Tutarlılık Oraı C,000 2,000 3,000 3,000 4,000 3,000 0,348 C 2 0,500,000 0,333 2,000 0,200 0,500 0,089 C 3 0,333 3,000,000 3,000 0,500 2,000 0,66 C 4 0,333 0,500 0,333,000 0,333 0,500 0,064 C 5 0,250 5,000 2,000 3,000,000 2,000 0,222 C 6 0,333 2,000 0,500 2,000 0,500,000 0,2 Toplam 2,749 3,500 7,66 4,000 6,533 9,000,000 0,0886 <0, Tutarlı yatırımlarıa yö verecek düşüce yapısıa sahip olmayı kapsar (C 6 ). Bu kriterler doğrultusuda e iyi persoel adayıı belirlemek içi DEMATEL ve kriterleri ağırlıkladırıldığı durum göz öüe alıarak AAS yaklaşımı kullaılmıştır Kriterleri Ağırlıkladırılması (Criterias Weightiig) Kriterleri ağırlıkladırılması aşamasıda yaygı olarak kullaıla çok ölçütlü karar verme yötemleride biri ola AHS kullaılmıştır. Kriterler içi AHS ile elde edile ağırlık değerleri Tablo 2 de verilmiştir Kriterleri İlişkilerii Belirlemesi (Determiig the Iterdepedecy of Criterias) AHS ile belirlee ağırlık değerleride sora kriterleri birbirleri arasıdaki ilişkileri belirlemesi sırasıda kriterleri ilişkilerii, cisi ve birbirleri üzerideki etkilerii öemi yöüde öcelik sırasıa göre düzeleye DEMATEL yötemi kullaılmıştır. Öce işletmei istekleri yöüde ikili karşılaştırma skalası ile Tablo 3 te gösterimi bulua direk ilişki matrisi elde edilmiştir. Tablo 3. İkili karşılaştırma skalası kullaılarak bulua direkt-ilişki matrisi (The iitial direct-relatio matrix with usig pairwise compariso) C C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 0 2,33 2 2,67 3 C ,67,67 2 C 3 2, ,33 C 4 2,67,67 0 2,67 C 5 3,3,67,3 0,33 C 6,33 2 2,33 2,33 0 Direkt-ilişki matrisii bulumasıda sora sırasıyla 2., 2.2 ve 2.3 eşitsizlikleri kullaılarak Tablo 4 de gösterile ormalleştirilmiş direkt-ilişki matrisi ve Tablo 5 de gösterile toplam ilişki matrisleri elde edilmiştir. Tablo 4. Normalleştirilmiş direkt-ilişki matrisi (The ormalized direct-relatio matrix) C C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 0 0,7 0, 0,7 0,23 0,26 C 2 0,7 0 0,7 0,4 0,4 0,7 C 3 0,20 0,7 0 0,09 0,26 0,20 C 4 0,23 0,4 0,09 0 0,7 0,4 C 5 0,26 0, 0,4 0, 0 0, C 6 0, 0,09 0,7 0,20 0,20 0 Toplam ilişki matrisii oluşturulmasıda sora 2.4, 2.5 ve 2.6 eşitsizlikleri kullaılarak D+R ve D-R değerleri hesaplamıştır. Hesaplaa değerler soucuda kriterler arası ilişkiyi göstere D+R değerleride sırasıyla, 5. ve 6.ci kriterleri diğer kriterler ile daha çok ilişkide olduğu görülmüştür. Alıcı ya da etkilee olarak adladırıla, daha düşük öceliğe sahip ve diğer kriterlerde daha çok etkilee, D-R (egatif) değerleride ise sırasıyla 5, 6, ve.ci kriterleri diğer kriterlere azara daha çok etkilediği tespit edilmiştir. Göderici ya da etkileyici olarak adladırıla, daha yüksek etkiye sahip ve daha yüksek öceliğe sahip ola D-R (pozitif) değerleride sırasıyla 3, 2, ve 4.cü kriterleri diğer kriterlere azara daha çok etkilediği görülmüştür. Şekil de Tablo 5 de bulua D+R ve D-R değerleri ve birbirleri arasıdaki etkileşimi göstere etki-yölü graf diyagramı oluşturulmuştur. Tablo 5. Toplam ilişki matrisi ve D+R,D-R değerleri (The total-relatio matrix with D+R,D-R values) C C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 D+R D-R C 0,8200 0,7385 0,7040 0,7820,0304 0,9623 0,2882-0,238 C 2 0,8625 0,5234 0,6729 0,6769 0,8632 0,8075 8,2260 0,5868 C 3 0,983 0,7370 0,6004 0,73,0499 0,963 8,8456,540 C 4 0,897 0,6336 0,5968 0,5432 0,8653 0,770 8,342 0,2593 C 5 0,8920 0,5973 0,686 0,6245 0,7022 0,739 9,5605 -,2275 C 6 0,807 0,5898 0,653 0,707 0,8830 0,6347 9,0868-0,5588 Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 25, No 4,

6 E. Aksakal ve M. Dağdevire ANP ve DEMATEL Yötemleri İle Persoel Seçimi Problemie Bütüleşik Bir Yaklaşım Şekil 2 de gösterile kriterler arası ilişki sorasıda kriterleri birbirleri arasıdaki ilişkiyi belirlemek içi ikili karşılaştırma matrisleri kullaılmıştır. Kriterleri ikili karşılaştırma matrisleri birbirleri arasıdaki etkiler göz öüde buludurularak hazırlamıştır ve Tablo 6 da gösterile matris elde edilmiştir. 3.5.Kriterleri Bağımlı Ağırlıklarıı Belirlemesi (Determiig the Relative Importace of the Criteria o the Basis of Iterdepedece) Tablo 6. da gösterile ve DEMATEL yötemi ile belirlee kriter ağırlıklarıı göstere matrisi, AHS yötemi ile elde ettiğimiz Tablo 2 de gösterile kriterleri ağırlık değerleri matrisi ile çarpımıda elde ettiğimiz ve Tablo 7 de gösterile değerler bağımlı ağırlık değerleridir. Tablo 6. Kriter ağırlıkları matrisi (Criteria weight matrix) C C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 0, ,23 0,297 C 2 0, ,26 0,39 C 3 0, ,5 0,46 C 4 0, ,08 0 C 5 0, ,285 0 C 6 0, ,78 0,46 Şekil. Etki-Yölü Graf Diyagramı (The impact-digraphmap of total relatio) Uzma grup tarafıda belirlee 0,8 eşik değeri toplam ilişki matrisie uyguladıkta sora göderici grubu ve alıcı grubu hesaplamaları yapılmış ve kriterler arasıdaki ilişkiyi göstere yapı Şekil 2 de gösterildiği gibi belirlemiştir. C 3 C 5 C Şekil 2. Kriterlerarası ilişki (Depedece amog criteria) C 2 C 6 C 4 Tablo 7. Kriterleri bağımlı ağırlık değerleri (Iterdepedece weight of criteria) C 0,679 C 2 0,765 C 3 0,2435 C 4 0,450 C 5 0,02 C 6 0, ANALİTİK AĞ SÜRECİ (ASS) İLE PERSONEL SEÇİMİ (PERSONEL SELECTION ALGORITHM WITH DEMATEL AND ANP METHODS) Bu çalışmada kıyaslamalarda kullaılacak yötemlerde biride AAS dir. Bu çalışmada AAS ile yapılacak persoel seçimide Tablo 7 de bulua kriterleri bağımlı ağırlık değerleri ile Tablo 8 de bulua her aday (P i ) içi kriterler arası ikili karşılaştırma matrisleride elde edilecek ağırlık değerleride oluşa matris kullaılacaktır. Tablo 9 da görüldüğü üzere tecrübe, yazılı ve sözlü iletişim, yabacı dil, bilgisayar bilgisi, takım oyuculuğu, stratejik düşüme kriterleri göz öüe alıarak her aday içi yapıla değerledirmeler soucuda AAS yötemi ile elde edile souçlara Tablo 8. Adayları kriterler bazıda ağırlık değerleri (Weights of each cadidate relatig to the criteria) C C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 (P ) 0,077 0,204 0,06 0,254 0,4 0,289 (P 2 ) 0,25 0,26 0,02 0,8 0,09 0,23 (P 3 ) 0,82 0,85 0,076 0,206 0,04 0,247 (P 4 ) 0,274 0,227 0,079 0,25 0,067 0,38 90 Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 25, No 4, 200

7 ANP ve DEMATEL Yötemleri İle Persoel Seçimi Problemie Bütüleşik Bir Yaklaşım E. Aksakal ve M. Dağdevire bakıldığıda 4. aday e uygu persoel olarak seçilmiştir. Tablo 9. AAS yötemi persoel seçimi problemi çözüm matrisi (Solutio matrix with ANP). Aday (P ) 0, Aday (P 2 ) 0, Aday (P 3 ) 0, Aday (P 4 ) 0, SONUÇ (CONCLUSION) Güümüzde persoel seçimi işletmeler içi e büyük maliyet getirisie sahip süreçlerde biridir. Persoel seçim sürecii maliyet kalemide bu kadar etkili olmasıı edei işletmei buluduğu pozisyou ve geleceğii tespit edecek, geel iteliklerii ve kriterlerii doğru belirleyecek, buu soucu olarak ihtiyacıı doğru tespit edecek kişileri işletmei persoelleri olmasıdır. Yai maliyet kalemi etki bir persoel seçim süreci gerçekleştirilemediği taktirde işletmeler so derece ciddi maliyetlerle karşı karşıya kalmaktadır. Persoel seçimi aslıda sadece aday belirleme değil işletmei geleceği hakkıda karar vermek demektir diyebiliriz. Persoel seçimi, globalleşe düyada rekabetle baş edebilmek ve varlığıı devam ettirebilmek içi işletmeleri başarısıda büyük rol oyaya kararlar arasıda yer almaktadır. İşletmeleri istekleri ve ihtiyaçları doğrultusuda e uygu persoeli belirlemesii amaçladığı persoel seçim problemi, sayısal ve sayısal olmaya çok sayıda kriteri büyeside barıdıra çok kriterli karar verme problemi olarak adladırılabilir. İşletmeler içi persoel seçimii etkileye kriterleri öem dereceleri değişkedir. Çükü öem dereceleri ve kriterler işletmelere özeldir. Kabul edilebilir, gerçekçi ve uygulaabilir bir persoel seçim sürecii gerçekleştirilebilmesi içi kriterleri ağırlıkları işletmei görüşleri dikkate alıarak AHS ve DEMATEL yötemleride yararlaılarak AAS yötemi ile hesaplamıştır. Kriterleri ağırlık değerleri icelediğide işletme içi öem derecesi e büyük ola kriterler sırasıyla yazılı ve sözlü iletişim, değişik birimlerde çalışabilme ve tecrübe kriterleridir. SEMBOLLER (SYMBOLS) C i A k M S D R I P i Kriter Direk ilişki matrisi Sütu veya satırdaki e küçük değer Normalleştirilmiş direk ilişki matrisi Toplam ilişki matrisi Toplam ilişki matrisi satırlar toplamı Toplam ilişki matrisi sütular toplamı Birim matris Aday persoel KAYNAKLAR (REFERENCES). Küçükkaya,G., İsa Kayakları Yöetimide Persoel Seçimi ve Bir Uygulama, Yüksek Lisas Tezi, Marmara Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, Paksoy, M. ve Esaf, Ş., Persoel Seçimide Çok Özellikli Karar Verme Yaklaşımıda Yararlaılması, İ. Ü., İşletme Fakültesi Dergisi, İstabul, -2, Kücü, H., Promethee Sıralama Yötemi İle Persoel Seçimi ve Bir İşletmede Uygulaması, Yüksek Lisas Tezi, Gazi Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Kakılıç, H., Persoel Seçimi İçi Bulaık Karar Verme Modeli Geliştirilmesi, Yüksek Lisas Tezi, Gaziatep Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Chie, C.-F., & Che, L.-F., Data miig to improve persoel selectio ad ehace huma capital: A case study i high-techology idustry, Expert Systems with Applicatios, 34: , Borma, W. C., Haso, M. A., & Hedge, J. W., Persoel selectio, Aual Review of Psychology, 48: , Robertso, I.T., & Smith, B., Persoel selectio, Joural of Occupatioal ad Orgaizatioal Psychology, 74: , Dağdevire, M., A hybrid multi-criteria decisio-makig model for persoel selectio i maufacturig systems, Joural of Itelliget Maufacturig, DOI 0.007/s , Kayak, T., İsa Kayakları Yöetimi, İ.Ü.İşletme Fakültesi Yayıları, İstabul, 25-26, Sabucuoğlu, Z., İsa Kayakları Yöetimi, Ezgi Yayıevi, Bursa, 6-7, Erdoğa, İ., İşletmelerde Persoel Seçimi ve Başarı Değerleme Tekikleri, İşletme İktisadı Estitüsü Yayıları, İstabul, Özge, H., Öztürk, A., Yalçı, A., İsa Kayakları Yöetimi, Nobel Kitabevi, Adaa, 37-38, Bigöl, D., İsa Kayakları Yöetimi, Beta Yayıları, İstabul, 4-5, Arvey, R.D., Campio, J.E., The employmet iterview: A summary ad review of recet research, Persoel Psychology, 35(): , Gargao, M.L., Marose, R.A., Kleeck, L., A applicatio of artificial eural Networks ad geetic algorithms to persoel selectio i the fiacial idustry, Proceedigs of the First Iteratioal Coferece o Artificial Itelligece Applicatios, , Miller, G.M., Feizig, S.L., Fuzzy sets ad persoel selectio: Discussio ad a applicatio, Joural of Occupatioal ad Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 25, No 4, 200 9

8 E. Aksakal ve M. Dağdevire ANP ve DEMATEL Yötemleri İle Persoel Seçimi Problemie Bütüleşik Bir Yaklaşım Orgaizatioal Psychology, 66(): 63-69, Liag, S.L., Wag M.J., Persoel selectio usig fuzzy MCDM algorithm, Europea Joural of Operatioal Research, 78(2): 22-33, Hooper, R.S., Galvi, T.P., Kimler, R.A., Liebowitz, J., Use of a expert system i a persoel selectio process, Expert Systems with Applicatios, 4(): , Karsak, E.E., A fuzzy multiple objective programmig approach for persoel selectio, IEEE, 2-3, Karsak, E.E, Persoel selectio usig a fuzzy MCDM approach based o ideal ad ati-ideal solutios, Multiple Criteria Decisio Makig i the New Milleium, Berli, , Capaldo, G., & Zollo, G., Applyig fuzzy logic to persoel assessmet: A case study, The Iteratioal Joural of Maagemet Sciece, 29: , Butkiewicz, B.S., Selectio of staff for eterprise usig fuzzy logic, IEEE SMC TA2N4, Tütücü, Ö., Tarla, D., Mamyrkulov, N., Seyahat aceteleride çalışaları işe alma sürecii algılamaları ve İzmir ili öreği, Dokuz Eylül Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü Dergisi, 5: 3-40, Soyuer H., Kocamaz M., İşletmelerde Bilgisayar Destekli İsa Kayağı Değerledirme ve Seçme Süreci, II. Ulusal Bilgi, Ekoomi ve Yöetim Kogresi, İzmit, , Çelik M., Kadakoğlu A., Er. I. D., Structurig fuzzy itegrated multi-stages evaluatio model o academic persoel recruitmet i MET istitutios, Expert Systems with Applicatios, 36: , Lieves, F., Va Dam, K., & Aderso, N., Recet treds ad challeges i persoel selectio, Persoel Review, 3(5 6), , Hough, L. M., & Oswald, F. L., Persoel selectio: Lookig toward the future rememberig the past, Aual Review of Psychology, 5: , Bohaec, M., Urh, B., Rajkovic, V., Evaluatig optios by combied qualitative ad quatitative methods, Acta Psychologica, 80(2): 67-89, Timmermas, D., Vlek, C., Multi-attribute decisio support ad copmlexity: A evaluatio ad process aalysis of aided versus uaided decisio makig, Acta Psychologica, 80(): 49-65, Timmermas, D., Vlek, C., Effects o decisio quality of supportig multi-attribute evaluatio i groups, Orgaizatioal Behavior ad Huma Decisio Processes, 68(2): 58-70, Gardier, A.R., Armstrog-Wright, D., Employee selectio ad ati-discrimiatio law: Implicatios for multi-criteria group decisio support, Joural of Multi-Criteria Decisio Aalysis, 9(): 99-09, Spyridakos, A., Siskos, Y., Yaacopoulos, D., Skouris, A., Multicriteria job evaluatio for large orgaisatios, Europea Joural of Operatioal Research, 30(2): , Jessop, A., Miimally biased weight determiatio i persoel selectio, Europea Joural of Operatioal Research, 53(2): , Dağdevire M., Performas Değerledirme Sürecii Çok Ölçütlü Karar Verme Yötemleri ile Bütüleşik Modellemesi, Doktora Tezi, Gazi Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Meade, L.M. ad Sarkis, J., Aalyzig orgaizatioal project alteratives for agile maufacturig processes: a aalytical etwork apprpach, Iteratioal Joural of Productio Research, 37(2): 24-26, Saaty, T.L., Decisio Makig with Depedece ad Feedback: The Aalytic Network Process, RWS Publicatios, Pittsburgh, 24-29, Büyükyazıcı, M., Aalitik Ağ Süreci, Yüksek Lisas Tezi, Hacettepe Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Sarkis, J., A model for strategic supplier selectio, Joural of Supply Chai Maagemet, 38(): 8-28, Saaty, T.L., Fudametals of The Aalytic Network Process, Iteratioal Symposium AHP 999, Japa, 3-6, Saaty, T.L., Decisio Makig For Leaders, RWS Publicatios, Pittsburgh, 47-52, Fotela, E., Gabus, A. DEMATEL, iovative methods. Report o. 2 structural aalysis of the world problematique, Battelle Geeva Research Istitute, 67-69, Fotela, E., Gabus, A. The DEMATEL observer: Battelle Istitute, Geeva Research Ceter, 56-6, Li, C.W., Tzeg, G.H., Idetificatio of a threshold value for the DEMATEL method usig the maximum mea de-etropy algorithm to fid critical services provided by a semicoductor itellectual property mall Expert Systems with Applicatios, 36: , Tseg M.L., Li Y. H., Applicatio of fuzzy DEMATEL to develop a cause ad effect model of muicipal solid waste, Eviro Moit Assess, DOI 0.007/s , Tsai W.H., Chou W.C., Selectig maagemet systems for sustaiable developmet i SMEs:A ovel hybrid model based o DEMATEL, ANP, 92 Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 25, No 4, 200

9 ANP ve DEMATEL Yötemleri İle Persoel Seçimi Problemie Bütüleşik Bir Yaklaşım E. Aksakal ve M. Dağdevire ad ZOGP, Expert Systems with Applicatios, 36: , Chiu, Y. J., Che, H. C., Tzeg, G. H., & Shyu, J. Z., Marketig strategy based o customer behaviour for the LCD-TV, Iteratioal Joural ad Decisio Makig, 7(2/3): 43 65, Hug, Y. H., Chou, S. C. T., & Tzeg, G. H., Usig a fuzzy group decisio approachkowledge maagemet adoptio, APRU DLI 2006 coferece, Japa, 48-52, Hori, S., & Shimizu, Y., Desigig methods of huma iterface for supervisory cotrol systems, Cotrol Egieerig Practice, 7(): 43 49, Wu, W. W., & Lee, Y. T., Developig global maagers competecies usig the fuzzy DEMATEL method, Expert Systems with Applicatios, 32(2): , Seyed-Hosseii, S. M., Safaei, N., & Asgharpour, M. J., Reprioritizatio of failures i a system failure mode ad effects aalysis by decisio makig trial ad evaluatio laboratory techique, Reliability Egieerig ad System Safety, 9(8): , Tzeg, G. H., Chiag, C. H., & Li, C. W., Evaluatig itertwied effects i e-learig programs: A ovel hybrid MCDM model based o factor aalysis ad DEMATEL, Expert Systems with Applicatios, 32(4): , Gazi Üiv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 25, No 4,

10