Dil, sınırlı sayıda sözcük ve kuraldan yararlanarak türetilebilecek sınırsız sayıda sözcükler bütünüdür. (Chomsky) (3)

Transkript

1 Genel Dil Bilim Ders Notları 1 Dil Nedir? Dil insanlar arası anlaşmayı sağlayan, kendi kuralları içinde yaşayan canlı varlık, insanları birbirine bağlayan mucize, sesten örülmüş yapıdır. (M. Ergin) I. Grup Tanımlar Dil, bir düşünce ve davranış aracıdır. Dil, en önemli iletişim ve anlama aracıdır. Not: Bu iki tanım dilin işlevsel yönünü tanımlar. II. Grup Tanımlar Dil, bir dil topluluğunda geliştirilebilecek sözcüklerin tümüdür. Dil, alışkanlıklar bütünüdür. (2) Dil, sınırlı sayıda sözcük ve kuraldan yararlanarak türetilebilecek sınırsız sayıda sözcükler bütünüdür. (Chomsky) (3) Not: Bu tanımlar bütünün parçalarından ortaya çıkan tanımlardır. 2. tanım davranışçı görüşün tanımı, 3. tanım ise üretimsel dil bilimin bakış açısını ortaya koyar. III. Grup Tanımlar Dil, uzlaşıma dayalı bir göstergeler düzenidir. Not: Bu tanım yapısalcı yaklaşımın tanımıdır. IV. Grup Tanımlar Dil toplumsal davranış biçimidir. Not: Bu tanım toplum dil bilimin tanımıdır. Dil davranış yönlendirmesini sağlayan bir araçtır. Not: Bu tanım edim dil bilimin tanımıdır. Edim: yön verici, yönlendirici.

2 Genel Dil Bilim Ders Notları 2 V. Grup Tanımlar Dil hem dizgisel yapı hem de kurallara bağlı bir davranış biçimidir. (III. ve IV. Grup tanımların sentezidir.) VI. Grup Tanımlar Toplumsal yaşamın gereksinimlerinden kaynaklanan sessel göstergeler dizgisidir. Dil, zihinsel bir olgudur. Dil, bir içgüdüdür. Not: Dilin kökenindeki işleve dayanarak dili zihinsel toplumsal ve evrimsel bir ürün olarak ele alan tanımdır. Dil Bilim Nedir? Dil olayını ele alan belli bir evrendeki işleyiş düzenlerini, çeşitli evreler arasındaki değişimi inceleyen insan bilimidir. Geozentrik Yaklaşım Dil dünyaya kendini merkez alan bir açıdan yaklaşmaktadır. Dilin Ekseni Karl Bühler 1934 yılında yazdığı dil teolojisi adlı eserinde dilin kurgusunun ben-şimdiburada olduğunu söyler. Bizim takım maçı 3-0 önde götürüyor cümlesinde; konuşan kişi, bu ifadeyi kendisi yapmaktadır, konuşma anı maçın 3-0 olduğu andır ve konuşan kişi bir yerdedir. Yarın yemekler bedava yazan bir yazıda zaman ifade edilmediği için yarın hiç gelmeyecektir. Dil Düşünce İlişkisi İnsan dünyayı kendi anadilinin penceresinden görür, onun kavramlarıyla düşünür. Wolf şu hipotezi ortaya sürmüştür: Dil ve dilin grameri düşünmeyi etkiler. Farklı diller,

3 Genel Dil Bilim Ders Notları 3 farklı düşünme türlerine sahiptirler. Bu görüşü dilbilime Dilsel İzafiyet Teorisi olarak geçmiştir. Diğer teorisi de şudur Wolf un: Düşünme tamamen dile bağlıdır ve dil tarafından sınırlandırılır. Her insan düşünmek için dilin sözleşmesine bağımlıdır. Modern Dilbilim Modern dilbilimin ve Yapısalcılığın kurucusu Ferdinand de Seussure kabul edilir. Derslerini öğrencileri toplamış ve 1916 yılında Genel Dilbilim Dersleri kitabında yayınlamışlardır. Seussure e kadar dilcilerin çoğu dilde mantık, psikoloji, fizyoloji bilimlerinin yöntemleriyle yaklaşıyordu ve bundan dolayı dil bilimi bağımsız bir bilim olamıyordu. Ancak; Seussure dili sosyolojik bir olgu olarak ele almış Dil bilimin asıl ve tek konusu dil demiş ve dil biliminin gelişmesini sağlamıştır. Seussure nin dilbilimi alanına getirdiği fikirlerden bir kaçına değinelim; 1. İşaret (Gösterge) Teorisi Dil işaretler sisteminden ibarettir demiştir Seussure. Ona göre bir dil işareti kavram ve ses imajı nın birleşmesiyle oluşur. 2. Sistem Olarak Dil Seussure dilin karmaşık yapıda olduğunu göstermiş ve onun bir sistem olarak ele alınması gerektiğini savunmuştur. Bu onun bu alana yaptığı büyük katkılardandır. 3. Dil ve Konuşma İlişkileri (Bildirişim) Seussure e; konuşmanın ferdi, dilin ise toplumu ilgilendirdiğini söyler ve farkı ortaya koyar. Buna göre dil o dili konuşanların hepsinin toplamıdır. Seussure e göre, dil ve konuşma iletişimin iki ayrı koludur.

4 Genel Dil Bilim Ders Notları 4 Seussure e göre, konuşma dilden daha eskidir. 4. Sinkronizm ve Diakronizm Seussure e göre dil iki yönden araştırılır. Şuan ki durumuna ve tarihi gelişimine göre bunlar eş zamanlılık (Sinkronizm) ve art zamanlılıktır (Diakronizm). Dili o çağa göre araştırmak eş zamanlılık, gelişimini incelemek -sözcük değişimleri gibi- ise art zamanlılıktır. 5. İç ve Dış Dilbilim Seussure e göre İç Dilbilim dilin kendi içindeki meselelerle ve yapısıyla ilgilidir. Dış Dilbilim ise dilin halkla olan çok yönlü ilişkisiyle ilgilidir. Dilin Üç Boyutu De Saussure göre dilin üç boyutu vardır. Langage: İnsanlarda bulunan dil yeteneği Langue: Ulusal dil (Türkçe, Fransızca) Parole: Somut dil kullanımı Dil Bilimin İnceleme Alanları: Dilbilim dili bir bütün olarak kabul etmekte ve dile farklı açılardan yaklaşarak incelemektedir. Doğal dillerin gramer yapısını inceleyen dilbilim dalına Sistem Dilbilim adı verilir. Şu başlıklardan oluşur: Fonetik Morfoloji Sözcük üretme Sentaks Anlambilim Metinsel dilbilim Yabancı bir dilin öğretimi ve öğrenimi, çeviri teknikleri ve dilin Bilgisayar ortamında kullanılmasını Uygulamalı Dilbilim incelemektedir ve şu alt başlıklara ayrılmaktadır:

5 Genel Dil Bilim Ders Notları 5 Dil metodolojisi Karşılaştırmalı Dilbilim Çeviri Teorileri Bilgisayar-Dilbilimi Çocukta dil öğretiminde ortaya çıkan sorunları, çocukta kavram gelişimini, dil-yetenek testlerinin düzenlemesini ve dil özürlerini dilbilimin Pisiko-Dilbilim alanı incelemektedir. Şu bölümleri vardır: Dil Gelişim Dilbilimi Bilişsel Gelişim Dil Engelleri Bilimi Sosyal grupların kullandıkları dillerden kaynaklanan iletişim bozuklukları, okul ortamında dil becerisinden kaynaklanan eşitsizlikleri ve sosyolojik açıdan dil kurallarıyla ilgili sorunları Sosyo-Dilbilim incelemektedir. Şu alt başlıkları vardır: Şive-Ağız-Lehçe bilimi Toplumsal katmanların dili Mesleklerin dili Pragramtik Dilbilim (Edim Dilbilim) ise dil ile eylem arasındaki ilişkiyi, dil ile insanların yönetilmesini ele alır. Alt başlıkları: Dil-davranış ilişkisi Edim-söz teorisi (Speech Acts) Dilin etkisi (reklam ve propagansa) Eski metinlerin yapısının ve içeriğinin incelenmesi işine Tarihsel Dilbilim bakar. Alt başlıkları: Gramer Dilin gelişim aşamaları Standart dilin gelişimi Alfabeler Eski yazı incelemesi Dil değişim prensipleri İnsanların dilin işleyiş yapısını ortaya koyma çabasıdır. Dilin gramere ihtiyacı yoktur, insan

6 Genel Dil Bilim Ders Notları 6 çabasının ürününüdür. Üç tür gramer vardır: Planlayan Gramer (Dilin nasıl olması gerektiğini inceler) Betimsel Gramer (Dilin bütün olarak kabul eder ve böyle inceler) Karşılaştırmalı Gramer (İki dilin kesişen yönlerini inceler. Bireysel Dil Kullanımında Yaklaşımlar Neolizm Archaizm (Eskicilik, eski sözcükleri gün yüzüne çıkarma) Alsenizm (Yabancı sözcükleri dile kazandırıp, kullanma) Dilin Oluşumu Üzerine Yaklaşımlar Yöntemsel ikilem; Dil tanrı vergisidir. Dil insanlıkla beraber evrimselleşerek gelişmiştir. Dil ve Din Açısından Memfit Teolojisi Yunan Mitolojisi Babil Kulesi İlahi kitaplarda dil olgusu Tevrat İncil Kur an-ı Kerim Memfit Teolojisi Ptah Tanrısının kalbi ve ağazı Göz gördü kalbe gönderdi Kulak duydu kalbe gönderdi

7 Genel Dil Bilim Ders Notları 7 Burun kokladı kalbe gönderdi Dil de kalbe aracı oldu Ptah ın her kelimesi, kalbinin ne düşündüğü ve dilinin ne buyurduğuydu. Yunan Mitolojisi Socrates ve Eflatun un tartışmaları (Kratilus) Doğal gelişimi ile tanrının insanlara hediyesidir. İnsanların keyfi olarak geliştirdikleri bir gelenektir. Babil (Tanrının Kapısı) Kulesi Önceleri insanlık tek bir dil konuşur Babil halkı tanrıya ulaşmak için bir kule inşa ederler Tanrı buna kızar, dünyaya iner. Kuleyi yıkar, insanlar dört bir yana dağıtır. Her birini de farklı dillerde konuşturur. Babil dağıldıktan sonra insanlar klanlara ve milletlere dağıldı, her biri de kendi dilini kullandı. (İncil, 20:5, 30, 31) Cennet, Cehennem ve dünyanın yaratılışı, dillerinizdeki ve renklerinizdeki farklılıklar Allah ın varlığının bir işaretidir. (Kuran-ı Kerim 30:22 Evrimselleşme Yaklaşımı Tarihsel Yöntem Yaklaşık bir milyon yıldır insanlığın yeryüzünde olduğu düşünüldüğünde elimizdeki yazılı belgeler sadece beş bin yıl öncesine gitmektedir. Dilbilimsel Yaklaşım Sözcüklerin benzerliklerini esas alan yaklaşımdır. Dillerin biçimsel ölçülere göre ayırma işlemini Alman dilciler August Wilhlm von Schlegel ve

8 Genel Dil Bilim Ders Notları 8 August Schleincher tarafından yapılmıştır. Bu sınıflandırma günümüzde de güncelliğini korumaktadır. Bu dilbilimciler dilleri biçimsel açıdan üç bölüme ayırırlar. Yalınlayan Diller Bu dillerde sözcükler yapım ya da çekim eki almazlar ve başka sözcüklerle kullanıldığında anlam kazanırlar. Yalınlamaları dillerden olan Çincede anlamların yansıtılması vurgu ile olur. Bağlantılı Diller Bağlantılı dillerde kelimelerin sonuna ekler getirilerek anlamlar kazandırılır. Türkçe en iyi örneği olarak karşımıza çıkar. Bükümlü Diller Bu dildeki sözcüklerin kökündeki ünsüzde ses değişikliği olur. Hint-Avrupa dilleri buna örnek verilebilir. Almancada nehmen (almak) eyleminin değişik çekimi nahm dır. Arapçada Kataba (yazdı), kitap-kutub (kitaplar), katib, uktup (yaz!) biçimindedir. Not: Bir dilin yalnızca bir türün tüm özelliklerini taşıyabileceğini söylemek güçtür. Örneğin Almanca, kökteki ünlü değişiklikleri açısından bükümlü bir dil gibi görünse de, çekimlerinde Türkçe gibi köke ekler getirilir. Bu bakımdan bakıldığında Almancada bağlantılı dil özelliği gösterir. Tarihsel Bakışla Bazı Kurumlar Şüphecilik Teorisi Tanrı dili yarattı ve insanlara verdi. Bu yaratılıştan hemen sonra oldu ya da dilsiz geçen bir süreden sonra oldu. Keşif Teorisi İnsanlar kendi dillerini keşfetti. Bir an geldi ve dile gereksinim duyuldu ve insanlar bir sözleşme yaparak, dili kullanmaya başladılar.

9 Genel Dil Bilim Ders Notları 9 Taklit Teorisi İnsanlar çevrede duydukları doğa seslerini çıkararak onlara anlam yüklediler. Yağmurun çiselemesi, horozun ötmesi gibi. İnsanlar bu sesleri taklit ederek bunları durumlar ve nesneleri isimlendirmek için kullandılar. Doğal Ses Teorisi İnsanlar öfkeden veya sevinçten bazı sesler çıkardılar. Bu sesler anlamlı sesler olmaya başlamıştır zamanla. Tepki Teorisi Çevrenden gelen etkilere karşı insan tepki vermek durumundadır. Çocuk annesinin emzirmedeki dudak hareketlerinden etkilenerek mama sözcüğünü çıkarmıştır. İlişki Teorisi Dil, genel ilişki kurma ihtiyacından doğmuştur. Bu birine seslenme, sevgi gösterme, sevinme veya paylaşmaya dayalıdır. İş Araç Teorileri Dil iş üretiminde, ortaya çıkan ritmik seslerinin oluşumundan ortaya çıkmıştır. (Liberal Düşünce) Dil, iş üretimi ile kullanılan araçlardan farklı düşünülemez. Bu anlamda dil güç anlamında değil, işin bir aracı konumundadır. Duygusal Yaklaşım Soysa grup halinde bir araya gelme dürtüsü ve grup olma bilinci insanları dil kullanmaya itmiştir. Akılcı Yaklaşım En ilkel araç bile bedeni tamamlamaktadır ve bedenin hayatta kalmasına yardımcı olmaktadır. Araç kullanımı; araç üretmeyi ve bulmayı gerektiren bir süreçtir. Dilin de böyle bir fonksiyonu vardır.