6-8. sınıflar için. Öğretmen El Kitabı

Transkript

1 6-8. sınıflar için Öğretmen El Kitabı HAZIRLAYANLAR Prof. Dr. Selahiddin ÖĞÜLMÜŞ (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Cem BABADOĞAN (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Ömer KUTLU (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi) Öğr. Gör. Hüseyin ÇAKIR (Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi) Uzman Öğretmen Sezgin İNAL (Milli Eğitim Bakanlığı Sınıf Öğretmeni) Biyolog Sibel Canan KUTLU

2 2 Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın tarih ve B.0.08.TTK /1220 sayılı yazısı ile Sınırsız Mavi Programı nın (6-8. sınıflar) ve bu program için hazırlanan öğretim materyalinin ilköğretim okullarında uygulanması uygun bulunmuştur.

3 İÇİNDEKİLER GİRİŞ 5 SINIRSIZ MAVİ PROGRAMI ÖĞRETMEN EL KİTABI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR 7 AMAÇLAR 8 KAZANIMLAR 9 KAZANIMLAR ARASI İLİŞKİLENDİRME 9 SÜRE 13 İÇERİK 13 KAZANIMLAR - İÇERİK (SLAYT) İLİŞKİLENDİRMESİ 13 ÖĞRETME VE ÖĞRENME SÜRECİ 17 ÖĞRETİM MATERYALLERİ 17 ORGANİZASYON ŞEMASI 18 SUNU SLAYTLARI VE AÇIKLAMALARI 19 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 29 UYGULAMA VE PUANLAMANIN YAPILMASI 35 KAYNAKLAR 36 3

4 4

5 SINIRSIZ MAVİ Öğrendiklerimizi anlar, anladıklarımızı sever, sevdiklerimizi koruruz. GİRİŞ Yirminci yüzyılın ortalarında uzaydan Dünya ya ilk kez bakıldığında Dünya nın görünüşü mavi bir küreye benziyordu. Binlerce canlıya ev sahipliği yapan bu küreye zarar verilemeyeceği düşünülüyordu. Ancak zaman içinde insanoğlunun yaptıklarının doğayla uyumlu olmaması Dünya da yaşam koşullarını değiştirdi. Bu değişikliklerin birçoğu canlı yaşamını tehdit eden bazı tehlikeleri de beraberinde getirdi. Bu yüzyılın başlarında doğanın korunması anlamına gelen çevrecilik akımı son yılda ilgi alanı olmuştur. Bugün çevre kirlenmesi ile mücadele fikri, gelişmiş ülkelerde kamuoyu tarafından benimsenmiş, bu konuda kurulan çeşitli dernek ve kurumlar çevre kirlenmesine karşı etkin bir biçimde faaliyette bulunmaya ve ekolojik bir duyarlılık oluşturarak, politik kararlarda rol oynamaya başlamışlardır. Ülkemizde de çevre koruma çalışmalarının başarıya ulaşmasında, halkın bilinçlenmesi, çevre sorunlarına duyarlı bir kamuoyu oluşturulması yaşamsal önem taşımaktadır. DenizTemiz Derneği / TURMEPA Deniz ve sahillerin kirlenmesini önlemek, Denizlerin kirlilikten arındırılmasına katkıda bulunmak, Bu konudaki çalışmaları teşvik etmek ve geliştirmek, Halkın bilinçlenmesini sağlamak amacıyla eğitim etkinlikleri düzenlemek gibi çalışmalar yürütmektedir. Kuruluşundan bu yana TURMEPA (TURKISH MARINE ENVIRONMENT PROTECTION ASSOCIATION) Türk Deniz Çevre Koruma Derneği, mesleki birliklere, marinalara, yat sahiplerine, ilköğretim, ortaöğretim ve üniversite öğrencilerine denizin korunması ile ilgili konularda eğitim vermeye devam etmektedir. DenizTemiz Derneği / TURMEPA, çevre bilinci eğitiminin uzun vadeli bir iş olduğu inancından yola çıkarak hiçbir zaman bitmeyen bir iş olarak tanımlanabilecek eğitim çalışmalarını sürdürebilmek amacıyla Sınırsız Mavi eğitim projesinin başlatılmasına karar vermiştir. 1 Eylül 2005 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığı ile imzalanan 5 yıllık eğitim protokolü (Protokol 31 Aralık 2012 tarihine kadar uzatılmıştır)çerçevesinde, Sınırsız Mavi programının öncelikle kıyı illerinde olmak üzere Türkiye deki tüm okullarda uygulanması olanağı elde edilmiştir. DenizTemiz Derneği / TURMEPA kurulduğu günden bu yana çeşitli programlar ile devlet ve özel okullardaki öğrencilere deniz kirliliğinin nedenleri ve önlenmesi konusunda eğitimler vermiştir. DenizTemiz Derneği kurulduğu günden itibaren eğitimin insanlarda değişim yaratmada tek çözüm olduğuna inanmıştır yılında yeni bir yapılanmaya giren DenizTemiz Derneği / TURMEPA bu doğrultuda eğitim programını da içerik açısından güncellemeye başlamıştır. Önceki yıllarda eğitmen ve gönüllüleri aracılığıyla okullara giden DenizTemiz Derneği / TURMEPA daha fazla insana ulaşmak ve çarpan etkisi daha fazla olacak bir proje oluşturma arayışına girişmiştir. 5

6 Çeşitli yöntem arayışlarından sonra DenizTemiz Derneği / TURMEPA en etkili eğitim çabasının öncelikle okullardaki öğretmenlerin DenizTemiz Derneği / TURMEPA eğitmenleri tarafından eğitilmesi ve onların da öğrencileri eğitmesi olduğuna karar vermiştir. Programın içeriği öğretim üyeleri ve öğretmenlerden oluşan bir komisyon tarafından hazırlanmıştır. Bu program ve hazırlanan öğretim materyallerinin, Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nca ilköğretim ve ortaöğretim okullarında uygulanması uygun bulunmuştur. İlköğretim ve ortaöğretim çağındaki öğrencileri, doğal varlıkları korumak konusunda bilinçlendirmek ve farkındalık yaratmak amacıyla Sınırsız Mavi projesi ile 5 yılın sonunda, en az okulda öğretmen ile öğrenciye ulaşılması hedeflenmiştir. 6

7 SINIRSIZ MAVİ PROGRAMI ÖĞRETMEN EL KİTABI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 2005 yılından itibaren uygulanmakta olan ilköğretim programlarında da vurgulandığı gibi, çocuklarımızın erken yaşlardan itibaren bilimsel düşünme yöntemini tanımaları ve yaşamlarında kullanmaları hedeflenmektedir. Bilimin temelinde yatan kavramlar ve düşünme mantığı, öğretim programlarında şöyle belirtilmiştir: Bilimin Temel Kavramları Değişim Çevresindeki her varlığın sürekli bir değişim içinde olduğunu fark etme. Zamanın değiştiğini fark etme ve zamana bağlı diğer değişimleri kavrama Mekandaki değişimi kavrama Canlılardaki değişimi, evrelerini ve sebeplerini kavrama Doğadaki değişimleri fark etme ve sebeplerini kavrama Etkileşim Her varlığın, nedensel bir değişime yol açacak şekilde sürekli olarak birbirini etkilediğini fark etme İnsan, hayvan ve bitkilerin birbirlerini etkilediğini; bitkilerle hayvanların birbirlerini etkilediğini; insan, hayvan ve bitkilerin de fiziksel çevreyi etkilediğini fark etme Neden-Sonuç İlişkisi Maddelerde ve canlılarda meydana gelen değişikliklerin genellikle belli bir nedene bağlı olduğunu fark etme (Örneğin bir cismin hareket etmesi o cismin itilmesi veya çekilmesi gibi bir nedene bağlıdır vb.) Değişkenlik / Benzerlik Benzerliklerine, aynı özelliklere veya karakteristiklere sahip oldukları çeşitli özelliklere göre sınıflandırılsalar bile, her şeyin birbirinden farklı olduğunu kavrama (Örneğin hiçbir insan başka bir insana benzemez, yani türün bireyleri arasında değişkenlik söz konusudur. Bununla birlikte insan olmaktan dolayı da hepimizin ortak özellikleri vardır.) Karşılıklı Bağımlılık Yaşayan her varlığın, canlı ya da cansız diğer bütün varlıklarla ve çevre ile etkileşim içerisinde olduğunu kavrama Süreklilik Yaşamın asla sona ermediğini fark etme (Her şeye rağmen; deprem, savaş, salgın hastalık gibi güçlere rağmen hayat devam ediyor vb.) Değişen olay ve olgular gibi değişmeyen, süreklilik gösteren olay ve olguların da var olduğunu fark etme 7

8 Korunum Maddelerin değişebildiklerini ama yok olmadıklarını fark etme İlköğretim programında da vurgulandığı gibi, DenizTemiz Derneği / TURMEPA olarak biz de öğrencileri deney yapmaya, tahminde bulunmaya, sorgulamaya, analitik ve bilimsel düşünmeye teşvik etmeyi hedeflemekteyiz. Sorgulamak neden önemlidir? İnsanlar doğdukları andan itibaren çevreyi merak eder, öğrenmeye ve anlamaya çalışırlar. Bu amaçla çeşitli sorular sorar ve bu sorulara cevap bulabilmek için de araştırma yaparlar. Deney yapmak neden önemlidir? Her öğrencinin farklı öğrenme stili vardır. Bazı öğrenciler dokunarak, bazıları işiterek öğrenirken, bazıları görerek, bazıları ise hareketlerle öğrenir. Deney yapmak, birçok stili içeren öğrenme tercihlerini kapsamaktadır. Tahminde bulunmak neden önemlidir? Öğrencinin bilgiyi edinmeden önce olaylar ve durumlar hakkında tahminlerde bulunması onun analitik düşünme becerisini geliştirmesine katkıda bulunmaktadır. Örneğin bir deneyden önce sonuç hakkında tahminde bulunmak, deneyin sonunda tahminlerin doğruluğunun test edilmesine fırsat verir. Analitik ve bilimsel düşünmek neden önemlidir? Erken yaştan itibaren öğrencilere analitik ve sorgulayıcı bir bakış açısı (sadece Ne? yerine Neden? ve Niçin? demek gibi) kazandırmak, bilimsel düşünme şeklini öğretmek, öğrencilerin ezberleyerek değil, araştırarak ve sorarak bilgiye ulaşmasını sağladığı için önemlidir. Program Tasarımı Program tasarımında; konu, öğrenen ve sorun merkezli olmak üzere üç temel yaklaşım vardır. Sorun merkezli tasarımda öğrenenlerin toplumsal sorunları, gereksinimleri, ilgi ve yetenekleri üzerinde durulmaktadır. Bu şekilde tasarımlanan programlar aracılığı ile toplumda önemli sorunların çözümünde yetenekli, fikir sahibi bireylerin yetişmesi ve sonuç olarak sağlıklı bir toplum yaratılması amaçlanmaktadır. Bu çalışmada sorun merkezli program tasarımlarından yaşam şartları tasarımı kullanılmıştır. AMAÇLAR Sınırsız Mavi programının temel amaçları şunlardır: Her yaştan öğrenciye, bütün canlı varlıklara ve doğal çevreye karşı saygılı olma ve bilimin değerini takdir etme bilinci kazandırmak. İnsan ve deniz arasındaki ilişkiyi fark ettirerek değerli doğal kaynaklarımızı korumak. Etkinlikler aracılığıyla, öğrencilerin çeşitli derslerdeki temel yeterliliklerini artırmalarına yardımcı olmak. Öğretmenlerimize ve öğrencilerimize eğitim amacıyla yararlanabilecekleri kaynaklar sağlamak. 8

9 KAZANIMLAR Sınırsız Mavi programı kapsamında öğrencilerin elde etmeleri beklenen kazanımlar, öğrencilerin gelişim özellikleri ve öğrenim gördükleri sınıflar dikkate alınarak belirlenmiştir. Tablo-1 de de görüleceği gibi bazı kazanımlar öğrencilerin alt sınıflarda edindikleri bilgileri hatırlatıcı ve yeni kazanımlara temel oluşturacak niteliktedir. Diğer kazanımlar ise öğrencilerin öğrenim gördükleri sınıf düzeyine göre geliştirilmiştir. Sınırsız Mavi programına özgü kazanımlar şunlardır: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15) 16) Yaşamın suya bağlı olduğunu kavrar. Yeryüzündeki suların sürekli hareket halinde olduğunu fark eder. Karalar ve denizler arasındaki etkileşimi kavrar. Denizlerdeki biyolojik çeşitliliği fark eder. Kirliliğin denizlerdeki ve karalardaki yaşam üzerine etkilerini fark eder. İnsanların denizlerden çeşitli şekillerde yararlandıklarını fark eder. İnsanların denizleri hangi yollarla kirlettiğini araştırır. Denizleri kirleten evsel atıkların neler olduğunu bilir. Evsel atıkların denizleri kirlettiğini fark eder. Endüstriyel atıkların çevreyi nasıl kirlettiğini açıklar. Çevreyi kirleten endüstriyel atıkların neler olduğunu bilir. Deniz kirliliğinin bazı deniz canlılarının neslinin tükenmesine neden olduğunu kavrar. Deniz kirliliği nedeniyle bir canlının neslinin tükenmesinin diğer canlıları nasıl etkileyebileceğini örneklendirir. Denizlerin insanların faaliyetlerinin olumsuz etkilerinden korunması gerektiğini fark eder. Denizlerin temizliği için faaliyette bulunan kişi ve kurumları takdir eder. Denizleri korumak için bireysel sorumluluk bilinci kazanır. KAZANIMLAR ARASI İLİŞKİLENDİRME Sınırsız Mavi programına ait kazanımlar, sınıf düzeylerine uygun olarak, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından onaylanarak yürürlüğe giren ilköğretim programlarındaki derslerin kazanımlarıyla ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkilendirme, Tablo 1 de gösterilmiştir. 9

10 SINIRSIZ MAVİ PROGRAMI TABLO 1 PROGRAMLAR ARASI KAZANIM İLİŞKİLENDİRMESİ İLKÖĞRETİM DERS PROGRAMLARI 1. Yaşamın suya bağlı olduğunu kavrar. Hava, toprak ve suyun yaşam için öneminin bilincine varır (FTTÇ-16, 17). FEN VE TEKNOLOJİ: 4.SINIF ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 5. ÜNİTE: GEZEGENİMİZ DÜNYA 2. Yeryüzündeki suların sürekli hareket halinde olduğunu fark eder. Su döngüsünün gerçekleşmesi için enerji kaynağı gerektiği çıkarımında bulunur (BSB-7, 22, 23; FTTÇ-15, 16). FEN VE TEKNOLOJİ: 5. SINIF ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ Su döngüsü ile yağış buharlaşma dengesi arasında ilişki kurar (BSB-7, 8, 22, 23; FTTÇ-15, 16). FEN VE TEKNOLOJİ: 5. SINIF ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ Maddenin sadece görünümünün değiştiği olaylara örnekler verir (BSB-6, 8). FEN VE TEKNOLOJİ: 6.SINIF ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 3. ÜNİTE: MADDENİN TANECİKLİ YAPISI Fiziksel değişimlerde değişen maddenin kimlik değiştirmediğini vurgular (BSB-6, 8, 9; TD-2). FEN VE TEKNOLOJİ: 6.SINIF ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 3. ÜNİTE: MADDENİN TANECİKLİ YAPISI 3. Karalar ve denizler arasındaki etkileşimi kavrar. Bir ekosistemdeki canlı organizmaların birbirleriyle ve cansız faktörlerle ilişkilerini açıklar. FEN VE TEKNOLOJİ: 7.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: İNSAN VE ÇEVRE 4. Denizlerdeki biyolojik çeşitliliği fark eder. Bir yaşam alanında bulunabilecek canlıları tahmin eder (BSB-7, 8). FEN VE TEKNOLOJİ: 4.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM Gözlemleri sonucunda farklı yaşam alanlarında bulunan canlılara örnekler verir. (BSB-1). FEN VE TEKNOLOJİ: 5.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM 10

11 5. Kirliliğin denizlerdeki ve karalardaki yaşam üzerine etkilerini fark eder. Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27). FEN VE TEKNOLOJİ: 5.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM Ekosistemdeki canlı çeşitliliğini fark eder ve bunun önemini vurgular. FEN VE TEKNOLOJİ: 7.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: İNSAN VE ÇEVRE 6. İnsanların denizlerden çeşitli şekillerde yararlandıklarını fark eder. Hava, toprak ve suyun yaşam için öneminin bilincine varır (FTTÇ-16, 17). FEN VE TEKNOLOJİ: 4.SINIF ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 5. ÜNİTE: GEZEGENİMİZ DÜNYA Yaşadığı çevrede insanların doğal ortamı değiştirme ve ondan yararlanma şekillerine kanıtlar gösterir. SOSYAL BİLGİLER ÖĞRENME ALANI: İNSANLAR, YERLER VE ÇEVRELER ÜNİTE: BÖLGEMİZİ TANIYALIM 7. İnsanların denizleri hangi yollarla kirlettiğini araştırır. Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27). FEN VE TEKNOLOJİ: 5.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM 8. Denizleri kirleten evsel atıkların neler olduğunu bilir Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27). FEN VE TEKNOLOJİ: 5.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM 9. Evsel atıkların denizleri kirlettiğini fark eder. Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27). FEN VE TEKNOLOJİ: 5.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM 10. Endüstriyel atıkların çevreyi nasıl kirlettiğini açıklar. Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27). FEN VE TEKNOLOJİ: 5.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM 11

12 11. Çevreyi kirleten endüstriyel atıkların neler olduğunu bilir. Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27). FEN VE TEKNOLOJİ: 5.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM Endüstride atık madde olarak havaya bırakılan SO2 ve NO2 gazlarının asit yağmurları oluşturduğunu ve bunların çevreye zarar verdiğini fark eder. FEN VE TEKNOLOJİ: 8.SINIF ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 6. ÜNİTE: MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ Suları, havayı ve toprağı kirleten kimyasallara karşı duyarlılık edinir. FEN VE TEKNOLOJİ: 8.SINIF ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 6. ÜNİTE: MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ 12. Deniz kirliliğinin bazı deniz canlılarının neslinin tükenmesine neden olduğunu kavrar.. Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bitki ve hayvanlara örnekler verir (BSB -25; FTTÇ 22, 23, 26). FEN VE TEKNOLOJİ: 7.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: İNSAN VE ÇEVRE 13. Deniz kirliliği nedeniyle bir canlının neslinin tükenmesinin diğer canlıları nasıl etkileyebileceğini örneklendirir. İnsan etkisi ile besin zincirindeki bir halkanın yok olması ile ortaya çıkabilecek sonuçları tartışır 14. Denizlerin insanların faaliyetlerinin olumsuz etkilerinden korunması gerektiğini fark eder. Doğal kaynakların bilinçsizce tüketilmesinin insan yaşamına etkilerini tartışır. SOSYAL BİLGİLER: 6.SINIF ÖĞRENME ALANI: ÜRETİM, DAĞITIM VE TÜKETİM ÜNİTE: ÜLKEMİZİN KAYNAKLARI 15. Denizlerin temizliği için faaliyette bulunan kişi ve kurumları takdir eder. 16. Denizleri korumak için bireysel sorumluluk bilinci kazanır. Küresel sorunlarla uluslararası kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin kuruluş amaçlarını ilişkilendirir. SOSYAL BİLGİLER: 7. SINIF ÖĞRENME ALANI: KÜRESEL BAĞLANTILAR ÜNİTE: ULUSLARARASI KÖPRÜLER Küresel sorunların çözümlerinin yaşama geçirilmesinde vatandaş olarak sorumluluğunu fark eder. SOSYAL BİLGİLER: 7. SINIF ÖĞRENME ALANI: KÜRESEL BAĞLANTILAR ÜNİTE: ULUSLARARASI KÖPRÜLER Çevreyi korumak amacı ile yapılan birçok faaliyete gönüllü olarak katılır. Çevreyi korumak ve geliştirmek için bireysel sorumluluk bilinci kazanır. FEN VE TEKNOLOJİ: 6.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM Ülkemizdeki ve dünyadaki çevre sorunlarına yönelik işbirliğine dayalı çözümler önerir va faaliyetlere katılır. FEN VE TEKNOLOJİ: 7.SINIF ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: İNSAN VE ÇEVRE 12

13 SÜRE Sınırsız Mavi programı için toplam iki ders saati (80 dakika) süre ayrılması önerilmektedir. Bu sürenin ilk birkaç dakikası, yapılacak çalışma hakkında öğrencilere bu program hakkında genel bir bilgi vermek için ayrılmalıdır. Daha sonra sunu dosyası kullanılarak öğrenme-öğretme etkinlikleri gerçekleştirilecektir. Program için ayrılan sürenin en uzun bölümü bu aşamaya ayrılmıştır. Kapanış için birkaç dakika ayrılacak ve bu zaman dilimi içerisinde de DenizTemiz Derneği / TURMEPA ile ilgili çok kısa bir tanıtım yapılacaktır. İÇERİK Sınırsız Mavi programının içeriğinde temel olarak şu konular ele alınmıştır: Yeryüzündeki yaşam için su yaşamsal bir öneme sahiptir. Karalar ve denizler arasında karşılıklı ve sürekli bir etkileşim vardır. Karalar ve denizler arasında etkileşim vardır: Karalarda meydana gelen olaylar denizleri ve denizlerde yaşayan canlıları etkiler; denizlerde meydana gelen olaylar da karaları ve karalarda yaşayan canlıları etkiler. Denizler çok zengin biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Evsel ve endüstriyel atıklar denizleri kirletmektedir. Denizlerin kirlenmesi öncelikle denizlerde yaşayan canlılara, dolayısıyla da insanlara zarar vermektedir. İnsanlar denizlerden çeşitli şekilde yararlanırlar. Denizlerin temiz tutulması bütün canlılar için önemlidir. Bunun için herkese sorumluluk düşmektedir. Deniz kirliliğini önlemek ve denizleri temiz tutmak için faaliyette bulunan kişi ve kurumların desteklenmesi gerekir. KAZANIM - İÇERİK (SLAYT) İLİŞKİLENDİRMESİ Kazanımlar ve içerikler (slaytlar) izleyen sayfada Tablo 2 de gösterilmiştir. 13

14 KAZANIMLAR TABLO 2 KAZANIM - İÇERİK İLİŞKİLENDİRMESİ İÇERİK (SLAYTLAR) 1. Yaşamın suya bağlı olduğunu kavrar. SLAYT 1 GİRİŞ SLAYT 2 SU YOKSA HAYAT YOKTUR. SLAYT 3 Su yoksa hayat yoktur. Dünya dışındaki gezegenlerde hayat olmayışı, o gezegenlerde su olmayışı ile açıklanabilir mi? SLAYT 4 Dünyadaki su miktarı her zaman aynıdır. Bugün içtiğimiz su ile yüzyıllar önce dinozorların içtiği su aynı su mudur? 2. Yeryüzündeki suların sürekli hareket hâlinde olduğunu fark eder. 3. Karalar ve denizler arasındaki etkileşimi kavrar. 4. Denizlerdeki biyolojik çeşitliliği fark eder. 5. İnsanların denizlerden çeşitli şekillerde yararlandıklarını fark eder. SLAYT 5 Sular, yer altında, yer üstünde ve atmosferde sürekli hareket (su çevrimi) hâlindedir. Suyun sürekli hareket hâlinde olmasını (su çevrimini) sağlayan enerji kaynakları nelerdir? SLAYT 6 Buharlaşma, yeryüzündeki suların denizlerden atmosfere ve karalara taşınmasının temel yoludur. Denizlerden buharlaşan sular, karalarda yoğunlaşmadan sadece denizlere yağış olarak geri dönseydi yeryüzünde neler değişirdi? SLAYT 7 Karalarda yaşayan canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri, denizlerden buharlaşan suların karalara yağış olarak düşmesine bağlıdır. Karalara yağış olarak düşen sular, nerelerde depolanmaktadır? SLAYT 8 Dünya daki suların sürekli hareket hâlinde olması karalar ve denizler arasında etkileşime yol açar. Dünya daki suların hareketi, karalardaki iklimi ve sıcaklık farkını nasıl etkiler? SLAYT 9 Dünya da bilinen canlı türlerinin büyük bir çoğunluğu denizlerde yaşamaktadır. SLAYT 10 Denizler bakteri hazinesidir. Sizce bir litre deniz suyunda kaç çeşit bakteri yaşıyor olabilir? SLAYT 11 Denizlerdeki canlıların çoğu insanlar için besin kaynağıdır. Denizlerden elde edilen besinler nelerdir? SLAYT 12 İnsan vücudu için gerekli olan minerallerin çoğu denizlerden sağlanmaktadır. Denizlerden hangi mineraller elde edilmektedir? SLAYT 13 Besin elde etmenin yanı sıra, denizlerden başka amaçlar için de yararlanılmaktadır. İnsanlar, denizlerden hangi amaçlar için yararlanmaktadır? 14

15 6. Kirliliğin denizlerdeki ve karalardaki yaşam üzerine etkilerini fark eder. SLAYT 14 Petrolden kaynaklanan deniz kirliliği her yıl artmaktadır. Petrolün denize karışması sudaki ve karadaki yaşamı nasıl etkiler? 7. İnsanların denizlerden çeşitli şekillerde yararlandıklarını fark eder. SLAYT 15 İnsanlar kadar diğer canlılar için de denizler ve deniz kıyıları barınma alanıdır. SLAYT 16 İnsanlar kadar diğer canlılar için de denizler ve deniz kıyıları barınma alanıdır. İnsanlar barınma ihtiyaçlarını karşılarken başka canlıların yaşam alanlarını nasıl etkileyebilirler? 8. İnsanların denizleri hangi yollarla kirlettiğini araştırır. Denizleri kirleten evsel atıkların neler olduğunu bilir. SLAYT 17 İnsanlar farklı amaçlar için kullandıkları denizleri atıklarla kirletmektedirler. Denizleri kirleten atıklar nelerdir? 9. Evsel atıkların denizleri kirlettiğini fark eder. SLAYT 18 Atıklar, doğada uzun süre kaybolmayarak doğaya zarar veren maddelerdir. Deniz kirliliğine yol açan evsel atıklar ne kadar sürede kaybolmaktadır? 10. Endüstriyel atıkların çevreyi nasıl kirlettiğini açıklar. SLAYT 19 Günlük yaşamda kullandığımız ürünler elli beş binden fazla kimyasal madde içermektedir. Günlük hayatta gereğinden fazla deterjan kullanımı, denizlere nasıl zarar verebilir? SLAYT 20 Endüstriyel atıkların oluşturduğu kirlilik önemli bir çevre sorunu haline gelmiştir. 11. Çevreyi kirleten endüstriyel atıkların neler olduğunu bilir. SLAYT 21 Endüstriyel atıkların oluşturduğu kirlilik önemli bir çevre sorunu haline gelmiştir. Deniz kirliliğine yol açan endüstriyel atıklar nelerdir? 12. Deniz kirliliğinin bazı deniz canlılarının neslinin tükenmesine neden olduğunu kavrar. SLAYT 22 Endüstriyel atıkların oluşturduğu kirlilik önemli bir çevre sorunu haline gelmiştir. Endüstriyel atıkların denizlere karışması deniz canlılarına nasıl zarar verebilir? 13. Deniz kirliliği nedeniyle bir canlının neslinin tükenmesinin diğer canlıları nasıl etkileyebileceğini örneklendirir. SLAYT 23 Denizlerde yaşayan bazı canlı türleri koruma altına alınmıştır. Türkiye denizlerinde hangi deniz canlıları koruma altına alınmıştır? 15

16 14. Denizlerin insanların faaliyetlerinin olumsuz etkilerinden korunması gerektiğini fark eder. SLAYT 24 Dünya da deniz kirliliğini önlemek ve denizleri temiz tutmak için faaliyette bulunan kişiler ve kurumlar vardır. Denizlerin temizliği için faaliyette bulunan kişi ve kurumları takdir eder. 15. Denizlerin temizliği için faaliyette bulunan kişi ve kurumları takdir eder. Denizleri korumak için bireysel sorumluluk bilinci kazanır. SLAYT 25 Dünya da deniz kirliliğini önlemek ve denizleri temiz tutmak için faaliyette bulunan kişiler ve kurumlar vardır. Çevreyi ve özellikle de denizleri temiz tutmak için BİZ neler yapabiliriz? 16

17 ÖĞRETME VE ÖĞRENME SÜRECİ Sınırsız Mavi programı, öğrenme ve öğretme sürecinde üç temel ilkeyi benimsemektedir: 1. Çocuklar, öğrenme sürecine etkin bir biçimde katılarak, yaparak ve yaşayarak öğrenirler. 2. Okulda öğretilmek istenen bilgiler, çocuğun hem daha önce okulda öğrendiği bilgiler hem de gerçek yaşamda edindiği deneyimler üzerine yapılandırılır ve anlamlandırılır. 3. Bireysel yorumlar ve anlamlandırmalar, çocukların birbirleriyle etkileşimleri sonucunda ortak anlayışlara dönüşür. Dolayısıyla da öğrenme süreci sosyal bir süreçtir. Sınırsız Mavi programında yukarıda belirtilen ilkelere uygun öğretim yöntemleri benimsenmiştir. Programda anlatım yöntemine olabildiğince az yer verilmiştir. Buna karşın, öğrencilerin etkin katılımını sağlamaya yönelik görsel ve işitsel uyarıcılar bulunmaktadır. Öğretmenlerden beklenen; öğrencilere ilgili slaytları göstermeleri, onların ön bilgilerini açığa çıkarmalarına yardımcı olmaları, ilgili soruları yönelterek öğrencilerde merak duygusunu harekete geçirmeleridir. Böylece öğrencilerin mevcut bilgileriyle sunulan yeni bilgileri karşılaştırarak bilgiyi yeniden yapılandırmalarına olanak tanınacaktır. ÖĞRETİM MATERYALLERİ Sınırsız Mavi öğrenme ve öğretme sürecinde, Sınırsız Mavi programı için hazırlanan sunu dosyası kullanılacaktır. Sunu dosyası Microsoft Powerpoint dosyası olarak CD ye kaydedilmiştir. Sunu dosyasının açılabilmesi için bilgisayarda Microsoft Powerpoint 2002 veya daha ileri sürümünün kurulu olması gerekir. Ayrıca animasyonların çalışması için Adobe Flash Player programı yüklü olmalıdır. CD deki klasörde yer alan 6-8. SINIF Sınırsız Mavi PROGRAMI adlı dosyayı tıklayarak sunu dosyasını açabilirsiniz. Sunularla ilgili gerekli diğer açıklamaları ilerleyen sayfalarda bulabilirsiniz. Öğretmen el kitabında slaytların altındaki sayfaların boş kalan kesimlerine kendiniz için notlar alabilirsiniz. Sınırsız Mavi öğretim modülü, bilgisayar destekli bir eğitim modülüdür. Bu modülle öğrencilere etkili bir eğitim-öğretim ortamı hazırlanarak, öğrencilerin öngörülen hedeflere daha kolay ulaşmalarına yardımcı olunmaktadır. Teknolojik gelişmelerin sağladığı yeni iletişim olanakları, hızla artan bilgilerin öğrencilere sunulmasını kolaylaştırarak öğretmenlere destek olmaktadır. Teknolojinin sağladığı bu tür kolaylıklar Sınırsız Mavi modülüne yansıtılmıştır. Sınırsız Mavi modülünde animasyon, canlandırma, dikkat çekecek nitelikte resimler ve sesli uyaranlar kullanılmıştır. Böylece öğrencilerin olabildiğince farklı duyu organlarını aynı anda kullanması amaçlanmıştır. Yapılandırmacı yaklaşımla belirlenen slayt içerikleri ve görsel uyarıcılar, öğrencilerin algılamalarını kolaylaştıracak şekilde Powerpoint olarak sunulmuştur. 17

18 ORGANİZASYON ŞEMASI Dosyada yer alan sunular aşağıda gösterilen ögeleri içermektedir. Öğrenciyi düşündüren ve sorgulatan soru Görsel ögenin ne olduğunu bildiren ikon Geri Giriş düğmesi Video ikonu Çıkış İleri Alanla ilgili temel bilgi Soruya İlişkin ipucu niteliğindeki görsel ögeler Toplam slayt numarası Ekranda görülen slayt numarası Resim ikonu Slaytlarda yer alan ikonlar Animasyon ikonu Geçiş ikonu Bilgi ikonu Soru ikonu Öğretmen el kitabında yer alan ikonlar Açıklama ikonu Not: Video ikonu Not alma bulunan ikonu slaytlardaki görsel ögelerin üzerine basıldığında görseller çalıştırılabilmektedir. 18

19 SUNU SLAYTLARI VE AÇIKLAMALARI Slayt-1: Giriş Bu gemide siz de olmak ister miydiniz? Bu animasyon size neyi düşündürüyor? Slayt-2: Su yoksa hayat yoktur! Öğrencilerin dikkatini Slayt 2 ye çekerek, Dünya nın büyük bir kısmının sularla kaplı olduğunu belirtin. Su yoksa hayat yoktur! diyerek susuz hayat olmayacağını vurgulayın. Suların temiz tutulması ile yeryüzündeki yaşamın devamlılığı arasında ilişki kurmalarına yardımcı olun. Slayt-3: Dünya dışındaki gezegenlerde hayat olmayışı, o gezegenlerde su olmayışı ile açıklanabilir mi? Dünya dışındaki gezegenlerde hayat olmayışı, o gezegenlerde su olmayışı ile açıklanabilir mi? sorusunu sorarak suyun yeryüzündeki yaşamın varlığı için önemini sorgulamalarını sağlayın. Canlıların yaşamının hava, su ve toprak gibi belli koşulların varlığına bağlı olduğunu, su olmadığı takdirde yaşamın olmayacağını kavramalarını sağlayın

20 Slayt-4: Dünya daki su miktarı her zaman aynıdır. Bugün içtiğimiz su ile yüzyıllar önce dinozorların içtiği su aynı su mudur? Bugün içtiğimiz su ile yüzyıllar önce dinozorların içtiği su aynı su mudur? sorusunu sorun. Öğrencilerden gelen cevaplardan da yararlanarak dünyadaki su miktarının hep aynı kaldığına (değişmediğine) dikkatlerini çekin. Su döngüsü ile yeryüzündeki suyun tekrar tekrar kullanıldığını vurgulayın. Slayt-5: Sular, yer altında, yer üstünde ve atmosferde sürekli hareket halindedir. Suyun sürekli hareket halinde olmasını (su çevrimini) sağlayan enerji kaynakları nelerdir? Suyun sürekli hareket halinde olmasını (su çevrimini) sağlayan enerji kaynakları nelerdir? sorusunu sorun. Öğrencilerin dikkatlerini Slayt 5 teki görsel unsura çekerek su çevrimini sağlayan enerji kaynaklarının güneş ve rüzgâr olduğunu fark etmelerini sağlayın. Gerektiğinde öğrencilere aşağıdaki açıklamaları yapabilirsiniz. Denizlerde sıvı durumda bulunan su güneş enerjisi ile buharlaşarak atmosfere karışır. Buharlaşan su atmosferde birikerek bulutları oluşturur ve rüzgâr ile karalara taşınır. Bulutlardaki su yoğunlaşarak farklı yağış şekilleriyle hem karalara hem de denizlere döner. Bu dönüş sırasında yağışlar yerçekiminin etkisiyle ya doğrudan okyanuslara ya da toprağa düşer. Yüzey akışları ve yeraltı kaynaklı sular tatlı su olarak göllerde ve nehirlerde toplanır. Yağışın bir kısmı nehirlere karışır ve okyanuslara doğru hareket eder. Slayt-6: Buharlaşma, yeryüzündeki suların denizlerden atmosfere ve karalara taşınmasının temel yoludur. Denizlerden buharlaşan sular, karalarda yoğunlaşmadan sadece denizlere yağış olarak geri dönseydi yeryüzünde neler değişirdi? Öğrencilere, Güneşin etkisiyle oluşan buharlaşma, yeryüzündeki suların denizlerden atmosfere ve karalara taşınmasının temel yoludur. bilgisini verin. Denizlerden buharlaşan sular, karalarda yoğunlaşmadan sadece denizlere yağış olarak geri dönseydi yeryüzünde neler değişirdi? sorusunu sorarak, denizlerin yeryüzündeki yağışların düzenlenmesindeki etkisini fark etmelerini sağlayın. Öğrencilerin dikkatini Slayt 6 ya çekerek buharlaşma yoluyla eksilen tatlı suyun yağış olarak karalara geri dönmediğinde, yeryüzünde kuraklık olacağını ve bundan da canlıların büyük zarar göreceğini kavramalarını sağlayın. 20

21 Slayt-7: Karalarda yaşayan canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri, denizlerden buharlaşan suların karalara yağış olarak düşmesine bağlıdır. Karalara yağış olarak düşen sular, nerelerde depolanmaktadır? Öğrencilere Karalarda yaşayan canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri, denizlerden buharlaşan suların karalara yağış olarak düşmesine bağlıdır. bilgisini verin. Karalara yağış olarak düşen sular nerelerde depolanmaktadır? sorusunu sorun. Slayt 7 deki görsel unsurlardan da yararlanarak, suların buzullarda, okyanuslarda, denizlerde, göllerde, ırmaklarda, nem olarak atmosferde; bitki, hayvan ve insanların bedenlerinde depolandığını vurgulayın. Slayt-8: Dünya daki suların sürekli hareket hâlinde olması karalar ve denizler arasında etkileşime yol açar. Dünya daki suların hareketi, karalardaki iklimi ve sıcaklık farkını nasıl etkiler? Öğrencilere Dünya daki suların sürekli hareket hâlinde olması karalar ve denizler arasında etkileşime yol açar. bilgisini verin. Bu etkileşimin nasıl gerçekleştiğini düşünmelerine fırsat vermek için, Dünya daki suların hareketi, karalardaki iklimi ve sıcaklık farkını nasıl etkiler? sorusunu sorun. Slayt 8 deki görsel unsurdan da yararlanarak aşağıdaki açıklamaları yapabilirsiniz. Dünyadaki suların hareketi ile yeryüzünde ortalama sıcaklık farkı sabit kalmakta ve iklimler oluşmaktadır. İklim, uzun bir zaman periyodu içinde her gün gerçekleşen hava olaylarının toplamını ve ortalamasını temsil etmektedir. Slayt-9: Dünya da bilinen canlı türlerinin büyük bir çoğunluğu denizlerde yaşamaktadır. Slayt 9 daki bakteri, bitkisel mikroskobik canlı (bitkisel plankton), hayvansal mikroskobik canlı (hayvansal plankton), sünger, mercan, karides, balık, su altı bitkilerine ait görüntüleri göstererek denizlerdeki zengin biyolojik çeşitliliği fark ettirin. Dünya da bilinen canlı türlerinin büyük çoğunluğunun denizlerde yaşadığını belirtin. Slayt 9 da yer alan canlılardan adlarını bilmedikleri varsa siz söyleyin. Denizler kirlendiği takdirde birçok canlı türünün zarar göreceğini ve biyolojik çeşitliliğin azalacağını belirtin. 21

22 Slayt-10: Denizler bakteri hazinesidir. Bir litre deniz suyunda kaç çeşit bakteri yaşıyor olabilir? Denizlerde sınırsız sayıda bakteri türü bulunduğunu, bakteri türlerinden bazılarının deniz ve kara ortamında yaşamın devam edebilmesi için gerekli olduğunu vurgulayın. Öğrencilerin dikkatlerini Slayt 10 daki görsel unsurlara çekerek Bir litre deniz suyunda kaç çeşit bakteri yaşıyor olabilir? sorusunu sorun. Bilim insanlarının, bir litre deniz suyunda yaklaşık çeşit bakteri olabileceğini vurguladıklarını belirterek denizlerdeki canlı türlerinin ve sayılarının çokluğuna dikkat çekin. Slayt-11: Denizlerdeki canlıların çoğu insanlar için besin kaynağıdır. Denizlerden elde edilen besinler nelerdir? Öğrencilere, denizlerdeki birçok canlının insanlar için besin kaynağı olduğunu belirtin. Sağlıklı büyümek ve gelişmek için dengeli beslenmek gerektiğini, dengeli beslenmede de deniz ürünlerinin önemli bir yeri olduğunu vurgulayın. Tüketici canlıların yaşamlarını sürdürebilmelerinin, besinleri parçalayıp enerji elde etmelerine bağlı olduğu bilgisini verin. Sağlıklı beslenme açısından deniz ürünlerinin tüketilmesinin gerekli ve önemli olduğunu belirtin. Öğrencilerin dikkatini Slayt 11 deki görsel unsurlara çekerek çok sayıda deniz ürününün sofralarımızda yer aldığına dikkat çekin. Denizler kirlendiği takdirde, zengin besin değerine sahip olan deniz ürünlerinin de azalacağını vurgulayın. Slayt-12: İnsan vücudu için gerekli olan minerallerin çoğu denizlerden sağlanmaktadır. Denizlerden hangi mineraller elde edilmektedir? Beden sağlığımız için minerallere ihtiyacımız olduğunu belirtin. Sinir sisteminin çalışması için sodyum, potasyum ve klor gereklidir. Kemikler ve kasların gelişimi için kalsiyum; kan yapımı için demir; hormonların vücudumuzda dengeli işlev görebilmesi için iyot; hücrede kalıtım birimimiz olan DNA nın yapımı için azot ve fosfor gibi elementlere ihtiyaç olduğunu söyleyin. Temiz deniz suyunun asitlik derecesinin sağlıklı bir insanın böbreklerindeki su ile aynı olduğunu, insan vücudu için gerekli olan tüm mineralleri doğru oranlarda içinde barındırdığını belirtin. Tuz başta olmak üzere, çeşitli minerallerin denizlerden elde edildiğini, bu nedenle de denizlerin önemli bir mineral kaynağı olduğunu, denizler kirlendiği takdirde bu kaynaklardan mahrum kalabileceğimizi vurgulayın. 22

23 Slayt-13: Besin elde etmenin yanı sıra, denizlerden başka amaçlar için de yararlanılmaktadır. İnsanlar, denizlerden hangi amaçlar için yararlanmaktadır? Öğrencilere, deniz kıyısına gittiklerinde ne tür etkinliklerde bulunduklarını sorun. İnsanların deniz kıyısında yaptıkları farklı etkinliklerden örnekler vermelerini isteyin. Balıkçılık gibi ekonomik faaliyetler ile yüzme, sörf yapma gibi sportif faaliyetlerin yanı sıra ulaşım (yük ve yolcu taşıma), dalga enerjisi üretmek, petrol çıkarmak vb. amacıyla da denizlerden yararlanıldığını, öğrencilerin Slayt 13 teki görsel unsurlardan da yararlanarak kavramalarını sağlayın. Slayt-14: Petrolden kaynaklanan deniz kirliliği her yıl artmaktadır. Petrolün denize karışması sudaki ve karadaki yaşamı nasıl etkiler? Öğrencilere bir önceki slaytta da bahsedildiği gibi denizlerden taşımacılık amacıyla yararlanıldığını hatırlatın. Yüzyıllardır insanların daha ucuz olması nedeni ile deniz taşımacılığını tercih ettiklerini, ancak artan deniz taşımacılığının bazı sorunları da beraberinde getirdiğini vurgulayın. Slayt 14 teki görsel unsurlardan da yararlanarak bu sorunlardan en önemlisinin deniz taşımacılığı sonucunda oluşan deniz kirliliği olduğunu belirtin. Deniz kirliliğinin nedenleri arasında gemilerden atılan çöplerin, kimyasal maddelerin, atık suların ve petrol atıklarının yarattıkları kirliliklerin yer aldığını belirtin. Öğrencilere, Petrolün denize karışması sudaki ve karadaki yaşamı nasıl etkiler? sorusunu sorarak petrolün denizlere, deniz canlılarına ve karadaki canlılara ne gibi zararlar verebileceği ile ilgili görüşlerini paylaşmalarını isteyin. Gemi kazaları ya da diğer yollarla denizlere karışan petrolün deniz canlılarının en temel ihtiyaçlarını karşıladıkları yaşam alanlarını daralttığını, bu durumda deniz canlılarının göç ettiklerini veya toplu ölümler nedeniyle yok olduklarını söyleyin. Barınmanın denizde veya karada yaşayan tüm canlılar için zorunlu bir gereksinim olduğunu, deniz canlılarının kirli denizlerde barınamadıklarını söyleyin. Denizler kirlendiği takdirde tüm canlıların zarar göreceğini vurgulayın. 23

24 Slayt-15: İnsanlar kadar diğer canlılar için de denizler ve deniz kıyıları barınma alanıdır. Barınmanın tüm canlılar için temel bir ihtiyaç olduğunu hatırlatın. Denizlerin ve deniz kıyılarının insanlar kadar diğer canlılar için de barınma alanı olduğunu belirtin. Denizlerde kaç tür balığın barındığını tahmin etmelerini isteyin. Araştırmalara göre yeryüzünde yaklaşık olarak balık türü olduğunun tahmin edildiğini söyleyerek kendi tahminlerinin ne derece doğru olduğunu sorun. Kirliliğin bu türleri tehdit ettiğini belirtin. Slayt-16: İnsanlar kadar diğer canlılar için de denizler ve deniz kıyıları barınma alanıdır. İnsanlar barınma ihtiyaçlarını karşılarken başka canlıların yaşam alanlarını nasıl etkileyebilirler? Öğrencilere Slayt 15 de yer alan canlıların (Akdeniz foku, caretta caretta) görüntülerini göstererek tüm canlıların korunmak ve nesillerini devam ettirmek için belli alanlarda barınmak zorunda oldukları bilgisini yineleyin. İnsanlar deniz kıyılarında barınma ihtiyaçlarını karşılarken başka canlıların yaşam alanlarını nasıl etkileyebilirler? sorusunu sorun. İnsanların yoğun olarak yaşadıkları yerleşim alanlarındaki diğer canlıların, bu durumdan nasıl etkilenebilecekleri üzerinde öğrencileri düşündürün. Canlıların yaşam alanlarının bozulması ile ilgili olarak aşağıdaki bilgileri verin. Kıyı şeridine yapılan otellerin ışıklandırmaları caretta carettaların yumurtalarını bırakmalarını olumsuz yönde etkilemektedir. Yol, yazlık, turistik tesis gibi yapılar sahillerin doğallıklarını ve sakinliklerini yitirmesine, Akdeniz foklarının da bu sahilleri terk etmelerine neden olmaktadır. 24

25 Slayt-17: İnsanlar farklı amaçlar için kullandıkları denizleri atıklarla kirletmektedirler. Denizleri kirleten atıklar nelerdir? İnsanların, barınma, beslenme, enerji elde etme ve ulaşım sağlama gibi pek çok amaçlarla denizlerden yararlanırken çeşitli atıklarla denizleri kirlettiklerini belirtin. Bu aşamada basit bir atık tanımı yapabilirsiniz. Örneğin, Atıklar, kullanım süresi dolan ya da zamanı geçen maddelerdir. diyebilirsiniz. Daha sonra öğrencilerden atıklara örnek vermelerini isteyin. Çevreyi ve denizleri kirleten atıkların evsel atıklar ve endüstriyel atıklar olarak iki kısımda incelenebileceğini belirtin. Öğrencilerin verdikleri örnekleri evsel katı atıklar ve evsel sıvı atıklar başlığı altında sınıflandırın. Aşağıda evsel katı ve sıvı atıklara örnekler verilmiştir. Bu örnekleri öğrencilerinizle paylaşarak dikkatlerini atıklara çekin. Bu onların duyarlılıklarının artmasına yardımcı olacaktır. Evsel katı ve sıvı atıklar: Başta plastik maddeler olmak üzere, metal kutular, yağ tenekeleri, halatlar, çocuk bezi, çeşitli boyutta şişeler, sandalyeler, halılar, demir çapalar, su deposu, mandal, metal plakalar, lastik parçaları, saç tokaları, kasetler, saksılar, sünger, konserve kutusu, mutfak eşyaları gibi katı atıklar evsel katı atıklara; evlerden denizlere bırakılan kanalizasyon suları da evsel sıvı atıklara örnektir. Slayt-18: Atıklar, doğada uzun süre kaybolmayarak doğaya zarar veren maddelerdir. Deniz kirliliğine yol açan evsel atıklar ne kadar sürede kaybolmaktadır? Atık maddelerin doğada hemen kaybolmadıklarını, bazı atıkların doğada çok uzun bir süre bozulmadan kaldıklarını belirtin. Çeşitli niteliklerdeki atık maddelerin (örneğin teneke kutunun ya da plastik bir şişenin) doğada ne kadar sürede kaybolabileceğini tahmin etmelerini isteyin. Slayt 18 deki görsel unsurdan da yararlanarak atık maddelerin doğada kaybolma süreleri hakkında bilgi verin. Bu bilgilerle kendi tahminlerini karşılaştırmalarını isteyin. 25

26 Slayt-19: Günlük yaşamda kullandığımız ürünler elli beş binden fazla kimyasal madde içermektedir. Günlük yaşamda gereğinden fazla deterjan kullanımı, denizlere nasıl zarar verebilir? Günlük yaşamda kullandığımız ürünler elli beş binden fazla kimyasal madde içermektedir. cümlesi ile öğrencilerin dikkatini çekin. Bu kimyasal maddelerin günlük yaşamımızda hangi ürünlerde bulunabileceğini sorun. Gerektiğinde de aşağıdaki bilgiyi öğrencilerle paylaşın. Yiyip içtiklerimizden giyinip kuşandıklarımıza... Halılarımızdan perdelerimize... Koltuklarımızdan duvar kâğıtlarına...temizlik ürünlerinden kozmetiklere... Bilgisayarlardan cep telefonlarına... Yaşamımızda binlerce kimyasal madde yer almaktadır. Günlük yaşamda gereğinden fazla deterjan kullanımı, denizlere nasıl zarar verebilir? sorusunu yöneltin. Öğrencilerin cevaplarını aldıktan sonra, gerekirse aşağıdaki bilgileri aktarın. Temizlik ürünlerinin çoğu doğal ortamda ayrışıp geri kazanılmayan fosfat gibi kimyasallar içerirler. Fosfat, çamaşır ve bulaşık deterjanlarının performansını artırmak ve suya yumuşaklık vermek için kullanılır. Deterjanların kullanımıyla oluşan atıklar kanalizasyon sularıyla birlikte arıtılmadan ırmaklara, göllere ve denizlere bırakılmaktadır. Not: Öğrencilere bu bilgileri Slayt 19 daki ilgili görüntü (sulak alandaki sarı/yeşil görünümlü planktonlar) aracılığıyla aktarabilirsiniz. Bitkisel mikroskobik canlılar (bitkisel planktonlar), yer değiştiremedikleri için çevre kirliliğinden etkilenen hassas canlılardır. Sıvı evsel atıklarda bulunan fosfor ve azot gibi maddeler bitkisel planktonların zamanından önce açmasına neden olur. Erken açan bitkisel planktonlar tabana çöker ve bakterilere yem olur. Bu bakteriler de sudaki oksijeni emer. Sudaki oksijen miktarının azalması balık, deniz kabukluları gibi canlıların yaşamını zorlaştırır. Slayt-20: Endüstriyel atıkların oluşturduğu kirlilik önemli bir çevre sorunu haline gelmiştir. Öğrencilere sadece evsel atıkların değil, endüstriyel atıkların da denizleri kirlettiğini söyleyerek Slayt 20 deki video görüntüsünü izletin. İzledikleri video görüntüleri ile kendi yaşamları arasında benzerlik ve farklılıklar üzerinde düşünmelerini isteyin. 26

27 Slayt-21: Endüstriyel atıkların oluşturduğu kirlilik önemli bir çevre sorunu haline gelmiştir. Deniz kirliliğine yol açan endüstriyel atıklar nelerdir? Öğrencilere Slayt 21 deki görüntülerden sonra Deniz kirliliğine yol açan endüstriyel atıklar nelerdir? sorusunu sorun. Endüstrideki gelişmelerin hayatı kolaylaştırdığını, bununla birlikte çeşitli yollarla çevreyi kirleterek canlı yaşamına zarar verdiğini belirtin. Denizlere zarar veren endüstriyel atıkların neler olduğu hakkında aşağıdaki açıklamayı yapın. Fabrika bacalarından yayılan duman havayı kirletirken, endüstriyel işlemlerde oluşan atık su toprağı ve denizleri kirletmektedir. Havayı ve denizleri kirleten atık maddeler; ham maddelerden, ürünlerden ya da üretimde kullanılan maddelerden kaynaklanır. Bunların en önemlisi cıva ve kurşun gibi ağır metallerdir. Su kirliliğine neden olan en önemli endüstri alanları; kâğıt, kimya, petrol ve demir çeliktir. Bu endüstri alanlarından denizlere bırakılan sular çözülebilen tuzlar, gazlar ve kimyasal maddeler, kadmiyum, cıva ve kurşun gibi zehirli metaller içerir. Slayt-22: Endüstriyel atıkların oluşturduğu kirlilik önemli bir çevre sorunu haline gelmiştir. Endüstriyel atıkların denizlere karışması deniz canlılarına nasıl zarar verebilir? Öğrencilere Slayt 22 ile ilgili kısa filmi izletin. Slaytta neden midye görüntülerine yer verildiğini sorun. Midyeden yapılmış yiyeceklerin tüketilmemesi gerektiği ile ilgili olarak zaman zaman basında sağlık haberlerinin yer aldığını belirtin. Bunun nedenini sorgulatın. Öğrencilere aşağıdaki açıklamayı yapın. Denizlere boşaltılan ağır metaller (kurşun, cıva vb.), özellikle midye gibi hareket edemeyen canlıların dokularında çözünemediğinden, hiçbir şekilde dışarı atılamamakta ve canlıların vücudunda birikmektedir. Biriken bu ağır metaller zehirleyici etki yaratarak hem bu canlılara hem de bunlarla beslenen diğer canlıların sağlığına zarar vermektedir. Deniz kirliliğine yol açan endüstriyel atıkların, sonuçta insan sağlığını da olumsuz etkilediğini belirtin. 27

28 Slayt-23: Denizlerde bazı canlı türleri koruma altına alınmıştır. Türkiye denizlerinde hangi deniz canlıları koruma altına alınmıştır? Öğrencilere Slayt 23 te yer alan görüntüleri izletin. Fotoğraflarda hangi deniz canlılarının yer aldığını sorun ve sonra da bu canlı türlerinin koruma altına alındığını belirtin. Türkiye denizlerinde hangi deniz canlıları koruma altına alınmıştır? sorusunu sorun. Bunların neden koruma altına alındığı ve bu canlıların koruma altına alınmadığında sonucun neler olabileceği ile ilgili düşünmelerini sağlayın. Deniz kirliliğinin bazı canlı türlerini yok etme tehdidi yaratacak kadar fazla olduğunu vurgulayın. Slayt-24: Dünya da deniz kirliliğini önlemek ve denizleri temiz tutmak için faaliyette bulunan kişiler ve kurumlar vardır. Dünya da deniz kirliliğini önlemek ve denizleri temiz tutmak için faaliyette bulunan kişiler ve kurumlar vardır. açıklamasını yaptıktan sonra DenizTemiz Derneği / TURMEPA ile ilgili tanıtım filmini izletin. Filmle verilmek istenen mesajın ne olduğunu sorun. Bu mesaja katılıp katılmadıklarını belirtmelerini isteyin. Slayt-25: Dünya da deniz kirliliğini önlemek ve denizleri temiz tutmak için faaliyette bulunan kişiler ve kurumlar vardır. Çevreyi ve özellikle de denizleri temiz tutmak için BİZ neler yapabiliriz? Denizlerin kirlenmesini önlemek için herkesin bir şeyler yapabileceğini belirterek Çevreyi ve özellikle de denizleri temiz tutmak için siz neler yapabilirsiniz? sorusunu yöneltin. Denizi korumak için yapabilecekleri ile ilgili önerilerini söylemelerini sağlayın. Slayt 25 teki bilgileri öğrencilerle paylaşın. 28

29 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME AÇIKLAMALAR Sevgili Öğrenciler, aşağıdaki açıklamaları lütfen dikkatle okuyunuz. 1. Bu test 11 adet çoktan seçmeli sorudan oluşmaktadır. Bu sorular okullarda ki sınavlarda karşılaştığınız sorulardan farklı bir biçimde hazırlanmıştır. Her soruda size önce bir durum ya da olay anlatılmakta ve buna dayalı olarak bir soru sorulmaktadır. Anlatılan durumu ya da olayı dikkatle okuyunuz ve tam olarak anlamaya çalışınız. 2. Çoktan seçmeli sorularla ilgili yanıtlarınızı, cevap anahtarına işaretleyiniz. 3. Çoktan seçmeli sorular dört seçenekli olarak hazırlanmıştır ve bu seçeneklerden yalnızca iki tanesi sorunun doğru yanıtıdır. Sizden her iki doğru yanıtı da bularak birlikte işaretlemeniz istenmektedir. Bu nedenle, mutlaka size en doğru görünen iki seçeneği işaretleyiniz. Sorularda iki doğru yanıt kullanılma nedeni, sizlerin soruda verilen durum ya da olay üzerinde daha çok düşünmenizi ve sorgulamanızı sağlamaktır. 4. Yanıtlarınızı lütfen kimseye göstermeyiniz. 5. Soruları ve yanıtlarını görevliye eksiksiz olarak teslim ediniz. Örnek Soru: Yapılan araştırmalar bir toplumda okuryazar sayısı arttıkça ve insanların ekonomik düzeyleri toplum içerisinde rahat yaşamalarını sağlayacak düzeye ulaştıkça, deniz kirliliğinin azaldığını göstermiştir. Bu araştırmalara göre, Dünyamızda deniz kirliliğinin çok olmasının nedeni nedir? A) Toplumsal değişimde eğitim kurumunun öncü olması B) Eğitim düzeyinin düşük olması C) Gelir düzeyinin düşük olması D) İnsani değerlerin yaşamda önemli olması Sorunun doğru yanıtı B ve C dir. Diğer seçenekler (A ve D) gerçek nedeni tam olarak yansıtmamaktadır. 29

30 SINIRSIZ MAVİ TESTİ 1) Bir üniversitenin yaptığı açıklamada, Türkiye nin, nesli tehlike altında olan birçok tür için önemli bir yaşam alanı olduğu ifade edildi. Açıklamada, Günümüzde çevre kirliliği ve bilinçsiz avlanma nedeniyle pek çok canlı varolabilme savaşı veriyor. Saros Körfezi içinde yer alan akdeniz foku, deniz kaplumbağası ve denizlerimizin ciğeri olarak tanımlanan deniz çayırları gibi birçok deniz canlısının nesli tükenme tehlikesi altında. denildi. Bu açıklamaya göre, sözü edilen olaylara, insanların hangi özellikleri daha çok neden olmaktadır? A) Denizlerde yaşayan canlılar hakkındaki bilgi eksikliği B) Doğal çevreye karşı duyarsızlık C) İnsanların doğal çevreyi kontrol etme isteği D) Denizlerden yararlanma konusunda bilgi eksikliği 2) İşletmelerin atıklarını arıtmadan denizlere boşaltması deniz kirliliğine yol açmaktadır. Yandaki grafik, arıtma tesisine sahip olan ve olmayan Türkiye deki işletmelerin dağılımını göstermektedir. Türkiye deki işletmelerde arıtma tesisi sayısının az olmasının temel nedenleri aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğal çevrenin insan yaşamı üzerindeki etkisinin bilinmemesi B) Fabrika sahiplerinin parasal sorunlar yaşaması C) Yetkili kurum ve kuruluşların yeterli denetim yapmaması D) Sivil toplum örgütlerinin yeteri kadar etkili olamaması 30

31 3) Su çevrimini gösteren yukarıdaki şekle dayanarak, aşağıdaki yorumlardan hangileri yapılabilir? A) Dünyada su sürekli hareket halindedir. B) Su çevrimi önce denizlerden başlar. C) Her çevrimde su bir miktar azalır. D) Su çevrimini başlatan enerji kaynakları güneş ve rüzgârdır. 4) Yanda resmi görülen ve nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan akdeniz fokları, kıyılarda besin zincirinin en son halkasını oluşturmaktadır. Bu fok türünün neslinin tükenmesi ekosisteme zarar verecektir. Eko sistemin zarar görmesi sonucunda öncelikli olarak aşağıdakilerden hangileri olabilir? A) Yeni canlı türlerinin oluşması B) Doğal yaşamın bozulması C) Tüm canlıların zarar görmesi D) Turizmin olumsuz yönde etkilenmesi 31

32 5) Palyaço Balığı Brokoli Mercanı Turbo Salyangoz Denizlerde köpek balığı, palamut, hamsi, levrek gibi balıklar ve yengeç, ıstakoz, istiridye gibi kabuklu canlılar birarada yaşarlar. Mercanlar balıkların yaşam alanlarıdır (evleridir). Mercanlar ve deniz bitkileri denizlere renk katarlar. Bu durum, denizlerin hangi özelliklerine örnektir? A) Biyolojik çeşitliliğe sahip olduğuna B) Birçok canlının yaşam alanı olduğuna C) Canlıların birbiriyle beslendiğine D) Yaşamın kaynağının deniz olduğuna 6) DenizTemiz Derneği / TURMEPA, internet sitesinde aşağıdaki bilgileri yayınlamaktadır: Bir plastik şişe, denizde 450 yıl sonra yok olmaktadır. Kirli denize giren her 20 kişiden biri hastalanmaktadır. Denize saatte yarısı plastik olmak üzere 675 bin kg çöp atılmaktadır. Bu durum, bir sivil toplum örgütü olan DenizTemiz Derneği / TURMEPA nın hangi özelliklerine örnektir? A) Yetkililer üzerinde baskı oluşturması B) Sorunlara ve nedenlerine dikkat çekmesi C) Halkın sorunlara karşı aynı düşüncede olmasını sağlaması D) Halkı bilgilendirme ve bilinçlendirmesi 7) Aşağıdakilerin hangilerinde verilen olay ile sonuç arasında daha çok bir ilişki vardır? A) Olay : Aşırı yağış Sonuç : Deniz canlıların ölümü B) Olay : Bilinçsiz avlanma Sonuç : Biyolojik çeşitliliğin azalması C) Olay : Doğal çevreye karşı duyarsızlık Sonuç : Denizlerin kirlenmesi D) Olay : Turizmin artması Sonuç : Denizlerin öneminin anlaşılması 32

33 8) Günümüzde deniz kirliliğinin nedenleri arasında; bilinçsiz yapılaşma, evsel ve endüstriyel atıklar, deniz taşımacılığı sayılabilir. Buna göre, kirlenmenin nedenleri dikkate alındığında, sözü edilen duruma aşağıdakilerden hangileri daha çok yol açmıştır? A) Denizlerin yaşam için öneminin bilinmiyor olması B) İnsanların aşırı tüketim yapması C) Denizlerin kendini yenileyeceği düşüncesi D) Etkili yasal kararların alınmıyor olması 9) Bir toplumda; Denizlerin kirlenmemesi için çaba harcanıyorsa, Denizler, gelecek kuşaklara korunarak aktarılıyorsa, Deniz çeşitliliği korunuyorsa, böyle bir toplumda yaşayan insanların aşağıdaki özelliklerden hangilerine daha çok sahip olmaları beklenir? A) İnsanların bilinç düzeyinin yüksek olması B) İnsanların doğal çevreye önem vermesi C) İnsanlar arasındaki sevgi ve saygı ilişkilerinin dengede olması D) İnsanlar arasındaki dayanışmanın güçlü olması 10) Yandaki resimde yer alan köy halkı geçimini zeytincilikten ve balıkçılıktan sağlamaktadır. Köyün kuzeyinde kurulan zeytinyağı fabrikasının arıtma tesisleri yeterli değildir. Fabrika, atık sularını köyden geçen akarsuya, oradan da denize boşaltmaktadır. Bu fabrika atık sularını akarsuya boşaltmaya devam ederse, köyün geleceğiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangileri daha çok söylenebilir? A) Yeryüzü şekillerinin bozulması B) İklimin değişmesi C) Zeytin üretiminin düşmesi D) Balık çeşitliliğin azalması 33