SÜS BİTKİLERİ VE PEYZAJ

Transkript

1 ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ Ders Kitabı No : 54 SÜS BİTKİLERİ VE PEYZAJ (İç Mekân Süs Bitkileri, Tek Yıllık Bahçe Çiçekleri ve Peyzaj) Genişletilmiş II. Baskı Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK SAMSUN 2010

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ.. 1 Sayfa No 2. SAKSILI SÜS BİTKİLERİNİN YETİŞTİRİLME VE BAKIM ŞARTLARI Işık Sıcaklık Nem Sulama Gübreleme SAKSILAR VE SAKSI YENİLEME SAKSILI SÜS BİTKİLERİNDE BUDAMA, DESTEK SAĞLAMA VE TEMİZLEME HARÇ MATERYALLERİ, HARÇ HAZIRLAMA VE STERİLİZASYON Saksı Harcı Hazırlamada Kullanılan Materyaller Toprak Kum ve çakıl Çiftlik gübresi Çürümüş yaprak toprağı (yaprak çürüntüsü) Çayır toprağı Torf (turba toprağı veya peat) Perlit Vermikülit Kompost Yeşil gübre Harçların Hazırlanması ve Sterilizasyon Saksı Toprağının Bitmesi SÜS BİTKİLERİNDE ÇOĞALTMA Generatif Çoğaltma (Eşeyli Çoğaltma) Tohumla çoğaltma Tek yıllık bahçe çiçeklerinin tohumla çoğaltılması Sporla çoğaltma Vegetatif Çoğaltma (Eşeysiz Çoğaltma) Çelikle çoğaltma Gövde çelikleri ile çoğaltma Yaprak çelikleri ile çoğaltma Tepe çelikleri ile çoğaltma Kök çelikler ile çoğaltma Stolon uçlarıyla çoğaltma Daldırma ile çoğaltma. 62 I

3 Sayfa No Ayırma ile çoğaltma Aşı ile çoğaltma Toprakaltı organlarla çoğaltma Doku kültürü ile çoğaltma SAKSILI SÜS BİTKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLME ŞEKİLLERİ Örnek-Model Bitkiler Saksı Grupları Ev İçi Bahçeler Teraryumlar Akvaryum Teraryum Şişe Bahçeleri Ev İçi Bahçeleri İçin Bitki Önerileri İÇ MEKÂN BAHÇELERİNİ OLUŞTURAN UNSURLAR Bitkiler Saksı Turba (Peat) Suyu Akıtma (Drenaj) Taşıyıcı Kap SAKSILI SÜS BİTKİLERİNİN SUNUM ŞEKİLLERİ Standart Grup Profesyonel Grup Çakıllı Tavalar-Bantlar Koleksiyonlar Mobilyalar Üzerinde Yaşama Karışık Kâseler Kesme Çiçekli Saksılar SAKSILI SÜS BİTKİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Mimari Özelliğe Sahip Süs Bitkileri Tırmanıcı Özellik Gösteren Süs Bitkileri Çok Renkli Yapraklı Süs Bitkileri Sarkık Süs Bitkileri Çiçek Açan Saksılı Süs Bitkileri Sarılıcı ve Sürünücü Özelliğe Sahip Süs Bitkileri Rozet yapraklı Süs Bitkileri Top (Yuvarlak) Süs Bitkileri Otsu Formdaki Süs Bitkileri Çalımsı Form Gösteren Süs Bitkileri Dik Büyüyen Süs Bitkileri YAPRAKLI SAKSILI SÜS BİTKİLERİ Abutilon (Ağaç küpesi-akça ağaç) Acalypha (Al sümbül).. 86 II

4 Sayfa No Aglonema Aspidistra (Salon Yaprağı) Araucaria (Salon Çamı) Aucuba (Aküba) Begonia (Yaprak Begonyası) Buxus (Şimşir) Carex (Japon Sazı) Caladium (Kaladyum) Chlorophytum (Kurdela Çiçeği, Örümcek Bitki) Codeum (Kraton) Dieffenbachia (Difenbahya) Peperomia (Peperomya) Syngonium (Singonyum) Tradescanthia (Telgraf Çiçeği, Zebra Çiçeği) Asparagus (Kuşkonmaz) Anthurium (Flamingo Çiçeği) Beaucarneae (At Kuyruğu, Midilli Çiçeği) Fittonia (Fittonya, Sinir Bitkisi) Grevillea (Gümüş Meşe Ağacı) Gynura (Mor Istırap Asması) Hedera (Sarmaşık) Pelargonium (Geranium, Sardunya) Pellonia (Pellonya) Piper (Kaval Çiçeği) Coleus (Kolyoz, Yaprak Güzeli) Cyperus (Japon Şemsiyesi) Marantha (Dua Çiçeği) Sansevieria (Paşa Kılıcı, Kaynanan Dili, Yılan Dili) Schefflera (Parlak Aralya, Şemsiye Ağacı) Ficus (Kauçuk) Palmiyeler Philodendron (Filkulağı) Pilea (Alüminyum Çiçeği, Topçu Çiçeği) Monstera (Deve Tabanı) Süs Asması Yucca (Avize Çiçeği) ÇİÇEKLİ SAKSILI SÜS BİTKİLERİ Sparmannia (Ev Ihlamuru) Spathphllum (Barış Zambağı, Beyaz Yelken) Anthurium (Flamingo Çiçeği) Aphelandra (Zebra Bitkisi) Begonia (Begonya) Hibiscus (Çin Gülü) Hoya (Mum Çiçeği) Saintpaula (Afrika Menekşesi 141 III

5 Sayfa No Azelea (Açelya) Cyclamen (Sıklamen) Fukhsia (Küpe Çiçeği) Chrysanthemum (Krizantem) Gloxinia Hippeastrum Hydrangea (Ortanca) TEK YILLIK BAHÇE ÇİÇEKLERİ Soğanlı ve Yumrulu Çiçekler Ageratum (Vapurdumanı) Antirrhinum (Aslanağzı) Calendula (Nergis) Callistephus (Aster, Saraypatı) Cherianthus (Şebboy) Chrysanthemum (Kasımpatı) Cosmos (Kozmoz) Delphinium (Hezeran, Süvari Mahmuzu) Dianthus (Karanfil) Eschcholtzia (Acem Lalesi) Helicrysum (Saman Çiçeği) Petunia (Petunya) Hortulaceae (İpek Çiçeği) Rudbecia (Güneş Şapkası) Salvia (Ateş Çiçeği) Tagates (Kadife Çiçeği) Viola (Menekşe) Zinia (Kirli Hanım Çiçeği-Kral Çiçeği) Gazania (Gazanya) SÜS BİTKİLERİ VE PEYZAJ Peyzaj Sınıfları Peyzaj Planlamanın Temel Prensipleri Teknik Statik ve konstrüksiyon Çevreye uygunluk Proporsiyon Denge Dikkati çekme ve vurgu İfade gücü Dizi, ritim ve tekrarlama Renk ve renk harmonisi Ölçü ve fonksiyon Birlik ve kompozisyon Yerleşim planı Doku. 171 IV

6 Sayfa No Peyzaj Planlama Aşamaları Süs Bitkilerinin Peyzajda Kullanımı Çalılar Sarılıcı ve asma türleri Yer örtücüler Mevsimlik, iki yıllık, çok yıllık ve soğanlı çiçekler Pratik Bitki Kullanım Listeleri ÇİM VE ÇİM EKİMİ Serin İklim Çim Türleri Sıcak İklim Çim Türleri Çim Alanların Tesisi Çim ekimi veya dikim Dikim sonrası bakım Bazı çim karışımları SÜS BİTKİLERİ İSİM LİSTESİ Yaprakları İçin Yetiştirilen İç Mekan Süs Bitkileri (Foliage House and Pot Plants) Çiçekleri İçin Yetiştirilen İç Mekan Süs Bitkileri (Flowering House and Pot Plants) Ev Bahçeleri İçin Çalı Formundaki Süs Bitkileri KAYNAKLAR V

7 ÖNSÖZ Gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde şehirleşme hızına paralel olarak, insanların yaşamakta olduğu veya çalışma ofislerinin bulunduğu alanlar daralmakta ve kişi başına düşen yeşil alan miktarı giderek azalmaktadır. İnsanlar doğaya olan sevgilerini veya doğa ile birlikte yaşama arzularını bulundukları ortamlarda saksıda yetişen süs bitkileri başta olmak üzere değişik bitkilere yer vererek gidermeye çalışmaktadırlar. Süs bitkileri olarak ele alınan konular arasında kesme çiçekçilik, iç mekân saksılı süs bitkileri (salon bitkileri), dış mekân süs bitkileri ve soğanlı bitkiler yer almaktadır. Kesme çiçeklerin ömrü çok kısa olduğu için son yıllarda özellikle iç mekânlarda uzun ömürlü saksılı süs bitkilerine eğilim bir hayli artmıştır. Göz alıcı, stres giderici, ruh güzelliği ve dekoratif özelliklerinden dolayı evlerimize kadar giren saksılı süs bitkileri dış mekân veya kesme çiçeklere tercih edilmektedir. Özellikle kentleşme sonucunda büyük şehirlerdeki yeşil alanlar, bahçeler hatta balkonlar ortadan kalktığı için evlerdeki salon süs bitkileri günümüz insanı için büyük önem taşımaktadır. İnsanların birlikte yaşamak zorunda olduğu eşyalar cansız, soğuk ve asık suratlıdır. Bu durum, yapraklı veya çiçekli saksılı süs bitkileri ile canlandırılırken bu bitkiler insanı hayata bağlar ve ortama canlılık katarlar. Ziraat Fakültesi Ziraat Mühendisliği, Bitkisel Üretim Programı ve Bahçe Bitkileri bölümlerinde verilmekte olan Süs Bitkileri-I ve Süs Bitkileri ve Peyzaj dersinin büyük bir bölümünü kapsayan iç mekân süs bitkileri (saksılı süs bitkileri veya salon bitkileri) ve tek yıllık bahçe çiçekleri konusu bu ders notunda detaylı olarak açıklanmıştır. Ayrıca, süs bitkileri ve peyzaj planlama konusuna da değinilmiş ve çim alanlarının oluşturulması konusu işlenmiştir. İç mekân süs bitkileri, tek yıllık bahçe çiçekleri ve az da olsa peyzaj planlama konularına ilgi duyanlar ile Ziraat Fakültesi öğrencilerine yararlı olacağı kanaatindeyim. Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK SAMSUN, 2010.

8 1 GİRİŞ Dünyada ve ülkemizde hızlı şehirleşme sonucunda doğa bütünlüğü parçalanmakta, şehirler beton yığınlarına dönmekte, kişi başına düşen yeşil alan miktarı her geçen gün azalmakta ve insanlar yeşile, ağaçlara, ağaççıklara veya çalı formundaki bitkilere olan özlemlerini giderememektedirler. Gün geçtikçe daha dar alanlarda yaşamaya mahkûm edilen insanlar göz zevklerini tatmin etmek ve yeşile olan özlemlerini gidermek için süs bitkisi yetiştirmekte hatta bu bitkileri evlerinin içine kadar getirmektedirler. Ülkemiz, saksıda yetiştirilen, kesme çiçek olarak tüketilen ve dış mekân bitkileri olarak kullanılan birçok bitki türünün anavatanıdır. Lale başta olmak üzere birçok süs bitkisi bu topraklarda yaratılmış ve buradan diğer ülkelere yayılmıştır. Maalesef değerini bilmediğimiz yüzlerce süs bitkisi türü çeşitli yollarla ülkemiz topraklarından koparılarak kaçırılmakta ve bu bitkilerden seleksiyon veya melezleme yoluyla yeni tip ve çeşitler elde edilerek ticareti yapılmaktadır. Türkiye bir bağ-bahçe cenneti olduğu kadar süs bitkileri üretimi için de uygun iklim ve toprak şartlarına sahiptir. Ancak, süs bitkileri sektörünün tarımsal yapı ve üretim içinde ekonomik olarak bir alt sektör ahaline gelmesi 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarına rastlamaktadır. Kentleşme olgusu ile süs bitkilerin olan talep artmış, eğitim düzeyi, kişi başına düşen gayrisafi milli hasıla gibi faktörlere bağlı olarak süs bitkileri sektörü gelişme göstermektedir. Son yıllarda özellikle kesme çiçek türleri başta olmak üzere saksılı ve dış mekân süs bitkilerinin tarım sektörü içindeki payı artmıştır li yıllarda kesme çiçekler başta olmak üzere dünya süs bitkileri üretimi ve ticaretinde dönüşümler başlamıştır. Bu yıllarda İsrail başta olmak üzere bazı ülkeler iklim avantajını kullanarak ihracata yönelik kesme çiçek üretmeye başlamışlardır. İnsanoğlu yaratıldığı günden itibaren doğaya ve doğal güzelliğe karşı olan yakınlığı nedeniyle her evde bir veya birkaç süs bitkisine mutlaka yer vermektedir. Örnek olarak birleşik çiçekli türlerden sardunya (Pelargonium spp), açelya (Azalea), çok yıllık ve çiçekli orman gülü (Rhododendron), Afrika menekşesi (Saintpaula ionantha), kaktüslerden palmiyelere kadar birçok saksılı, yapraklı, çiçekli veya çalı formundaki süs bitkisine evlerde, bahçelerde, balkon hatta teraslarda rastlamak mümkündür. 1

9 Göz alıcı, stres giderici, ruh güzelliği ve dekoratif özelliklerinden dolayı evlerimize kadar giren saksılı süs bitkileri dış mekân veya kesme çiçeklere tercih edilmektedir. Özellikle kentleşme sonucunda büyük şehirlerdeki yeşil alanlar, bahçeler hatta balkonlar ortadan kalktığı için evlerdeki salon süs bitkileri günümüz insanı için son derece önemli olmaktadır. İnsanların birlikte yaşamak zorunda olduğu eşyalar cansız, soğuk ve asık suratlıdır. Bu durum, yapraklı veya çiçekli saksılı süs bitkileri ile canlandırılırken insanı hayata bağlar ve ortama canlılık getirir. İç mekan süs bitkileri dış ortamdakilere göre daha kontrollü şartlarda yetişme imkanı bulduğundan nerede olursanız olun istediğiniz tür veya çeşit süs bitkisini yetiştirebilirsiniz. Çünkü dış ortamdaki toprak ve iklim (sıcaklık, ışık, nem, yağmur, rüzgâr) özelliklerini kontrol altına almak imkânsızdır. İç ortamda yetiştirilen süs bitkileri özel harç konulmuş saksılarda ve nemli (mutfak), bol ışık (salon) veya az ışık (hol) alan ortamlara konularak rahatlıkla yetiştirilebilir. Ayrıca saksılı süs bitkileri uzun ömürlüdür ve kesme çiçeklere göre tercih edilirler. Saksılı süs bitkileri sera şartlarında çoğaltıldıktan ve belli büyüklükteki kaplara dikildikten sonra evlere ulaşmaktadır. Dolayısıyla yeni ortama uyum sağlamaları, uzun ömürlü olmaları ve gelişmelerini artırarak kolayca çoğaltılabilmeleri için yetiştirme, bakım gibi teknik ve kültürel uygulamaların bilinçli bir şekilde yapılması gerekmektedir. Örneğin, çok pahalı olan bir Avize çiçeği (Yucca falamentosa) veya Filamingo çiçeği (Anthurium andreanum) yanlış bakım (sulama, gübreleme, çevre şartları, saksıdaki toprak karışımı, saksı tipi v.s.) sonucunda ölür ve kaybedilir. Çok değerli olan saksılı süs bitkilerinin ev veya ofislerden uzun süreli ayrılmalarda ölmemesi için dikkate alınması gereken bazı tedbirler aşağıdaki gibi sıralanabilir: 1. Büyük bir leğene su doldurularak süs bitkileri saksılı olarak bu leğenin etrafına dizilir ve pamuk ipler yardımıyla saksı içindeki harç ile su bağlantısı yapılabilir. Böylece bitkiler susuz kalmamış olur. 2. Saksıda yetişen süs bitkilerinin tümü bir yerde (oda, mutfak, hol v.s.) toplanır ancak pencerelerden bir tanesi hava ve ışık için açık bırakılmalıdır. Bu amaçla banyo veya mutfak kullanılabilir. Banyo küvetinin içine su doldurularak içine tuğla taşları yerleştirilir ve saksılar su içinde olmayacak şekilde tuğlaların üzerine konulur. Eğer mutfaktaki ışık ve sıcaklık yeterli ise aynı işlemler mutfak lavabosu içinde de yapılabilir. Böylece çiçekler 3-4 ay canlı kalabilir. 3. Bahçe veya balkonlarda yetişmekte olan saksılı süs bitkileri daha serin ve gölge olan alanlara aktarılarak kendi saksılarından daha büyük olan kaplar içine konur ve dış kaplara su verilerek daha uzun süre ve yalnız olarak canlı kalmaları sağlanabilir. İnsanoğlu doğaya ve yeşile yakındır. Tabiatı gereği etrafında yeşil görmeyi çok sever. Saksıda yetişmekte olan süs bitkilerini sevmek onların da 2

10 insanları sevmesi için dikkate alınması gereken birkaç temel kural vardır. Bunlar; 1. Saksılı süs bitkilerinin bulunduğu yer sık sık değiştirilmemelidir. Tül perdenin arkasında yetişen bir süs bitkisini güneşe çıkarmaya kalkışmamalı, alıştığı yerde yetişmeye devam etmelidir. 2. Saksılı süs bitkilerinin çiçek açmaması veya yeni sürgün-yaprak oluşturmaması insanlara küs olduğunu göstermez. Böyle bir durumda bitkinin toprağında fosfor eksikliği vardır ve gübreleme yapılmalıdır. Bu amaçla fosfor içeren besin karışımları kullanılabilir. 3. Süs bitkisinin saksısı her yıl değiştirilmeli ve bir boy büyük saksı kullanılmalıdır. 4. Saksı içinde yer alan harç (süs bitkisi toprağı) uzun süre bitkiye besin maddesi sağlamayacağı, kökler tarafından tüketileceği hatta kök balyası oluşabileceği için saksı harcı mutlaka yenilenmelidir. Bu amaçla her yıl saksılardaki toprak değiştirilmelidir. 5. Saksılı süs bitkisinin yetiştiği ortam sıcaklığının C arasında olmalıdır. Dren deliğinden sokularak kompost ile temas eden pamuk ip Su ilave deliği Gergin fitil Su Plastik kap Şekil 1. Saksı altına yerleştirilen su dolu kap ile saksı toprağı arasında pamuk ip ile bağlantı kurarak süs bitkisinin su ihtiyacı uzun süreli karşılanabilir 3

11 Güzellik ve zarafetin sembolü olan süs bitkileri her alanda insan yaşamına girmiş olmasına rağmen ülke ve çitçilerimize ekonomik olarak maddi katkı sağlaması çok yenidir. Teknoloji çağında olduğumuz şu günlerde makineleşmeye paralel olarak çevre kirliliği artmış ve kentlerde yaşayan insanlar için kişi başına düşen yeşil alan miktarı son derece azalmıştır. Dolayısıyla süs bitkilerine olan talep gün geçtikçe artmaktadır. Süs bitkileri terimi çok geniş bir anlam ifade eder. Bütün bitki türleri süs bitkisi olarak kullanılabilmektedir. Bir meyve ağacı dış mekan süs bitkisi olarak kullanılabildiği gibi yabani soğanlar ile tropik ormanlardaki doğal bitkiler de iç mekan süs bitkisi olarak değerlendirilebilmektedir. Bu nedenle geniş bir bitki topluluğunu kapsayan süs bitkilerini 4 grup altında incelemek mümkündür. 1. Kesme Çiçekler: Bu grupta kesme çiçek amacıyla yetiştirilen türler yer almaktadır. Bu türler çelik, aşı veya doku kültürü ile çoğaltılabildiği gibi soğanlı, yumrulu veya rizomlarıyla hatta tohum ile çoğaltılan bir çok tür yer almaktadır. Örneğin, karanfil, kesme gül, gerbera, krizantem, glayöl, zambak, freezia ve gypsophila kesme çiçek olarak ticareti yapılan türlerdir. 2. Dış Mekân Süs Bitkileri: Bu grupta yer alan bitkiler özellikle dış mekanlardaki peyzaj tasarım planlarında kullanılmaktadır. Bu grupta süs ağaç ve ağaççıkları, mevsimlik, tek yıllık ve çok yıllık çiçekler, ibreli ağaç ve ağaççıklar, sarılıcı ve tırmanıcı bitkiler, yer örtücü bitkiler ile süs çimleri yer almaktadır. Bu gruptaki süs bitkilerine tasarım bitkileri de denir. 3. İç Mekân Süs Bitkileri: Salon veya saksılı süs bitkileri olarak da isimlendirilen bu grupta yer alan bitkiler değişik form, büyüklük, şekil ve tipteki kaplarda üretilip satışa sunulan yapraklı, çiçekli ve sarılıcı-tırmanıcı özellik gösteren bitkilerdir. 4. Doğal Çiçek Soğanları: Türkiye nin doğal florasında bulunan ve ihraç edilen Galanthus (kardelen), Leucojum ve Cyclamen gibi soğanlı çiçekler bu gruba girmektedir. Bu grup ülkemizin doğal şartlarından dolayı ortaya çıkmıştır ve doğadan toplanan ve/veya kültürel yollarla üretimi yapılan doğal soğanlı, yumrulu veya rizomlu bitki türlerini yani geofitleri kapsamaktadır. Süs bitkileri üretimi dünyada önemli bir sektör haline gelmesi yirminci yüzyılın başlarına rastlamaktadır. Öncelikle zamanın gelişmiş ülkelerinin büyük kentlerinin (örneğin ABD de New York, İngiltere de Londra, Almanya da Berlin, Fransa da Paris, Hollanda da Amsterdam, Japonya da Tokyo) yakınlarında ticari olarak süs bitkisi yetiştiriciliği özellikle de kesme çiçek yetiştiriciliği başlamış ve iç ve dış mekan süs bitkileri üretimine doğru genişlemiştir. Süs bitkileri konusundaki araştırma-geliştirme faaliyetleri de buna bağlı olarak hızlanmış ve günümüzde kullanılan temel bilgilerin birçoğu bu dönemde üretilmiştir. Ancak II. Dünya Savaşı ile süs bitkilerindeki sektörel büyüme durmuş, araştırma geliştirme faaliyetleri ise yok olma noktasına gelmiştir. Savaştan sonra süs 4

12 bitkileri alt sektöründe gelişmeler 1950 lili yıllardan yeniden hızlanmış ve gelişmiş ülkelerdeki iklim koşullarının uygun olduğu bölgelere doğru yayılmıştır. Bu gelişmeler süs bitkileri alt sektörünün ekonomik olarak da büyümesini sağlamış ve Amerika, Kanada, Almanya, İngiltere, Hollanda, Fransa, İtalya ile Japonya bu sektörün en gelişmiş ülkeleri ve en önemli pazarları konumuna gelmiştir. Bu yıllardan itibaren süs bitkileri alt sektörünün kesme çiçek faaliyet alanı uluslararası ticarette yerini almaya başlamış ve bu alanı iç mekan yani saksılı süs bitkileri izlemiştir. Her iki faaliyet alanının temel özelliği piyasaya tüketilebilir ve yeniden satın alınma ihtiyacı duyulan ürünler sunmanın yanında özellikle kesme çiçek ürünlerinde gümrükler arası ticarette daha az sınırlayıcı uygulamaların ortaya çıkması ve bu ürünlerin taşınmasının nispeten kolay olmasıdır. Bu nedenle günümüzde de %50 den fazlası kesme çiçekler olmak üzere uluslararası süs bitkileri ticaretinin yaklaşık %80 ini kesem çiçekler ile saksılı süs bitkileri oluşturmaktadır li yıllar başta kesme çiçekler olmak üzere dünya süs bitkileri üretim ve ticaretinde dönüşümlerin başladığı yıllardır. Bu yıllarda; başta İsrail olmak üzere, bazı ülkeler iklim avantajlarını kullanarak kesme çiçekte ihracata yönelik üretim çalışmalarına ve ürettikleri ürünleri özellikle Hollanda ya ihraç etmeye başlamışlardır. Bu ülkeyi Amerika kıtasında Kolombiya izlemiş ve kesme çiçekte Amerika pazarını büyük ölçüde elinde tutmaya başlamıştır li yıllarda aynı üretim politikasını uygun iklim avantajlarına sahip Güney Afrika, Kenya, Tayland ve Ekvator gibi ülkeler izlemeye başlamış ve ihracata yönelik üretimleri hızla artmıştır den sonra bu ülkelere Uganda gibi bazı Afrika ülkeleri ile Türkiye eklenmiştir. Ancak 1990 yılından sonra başta Hollanda olmak üzere gelişmiş ülkeler üretim bölgelerini iklimi uygun ve işgücü maliyetleri düşük olan Afrika (Kenya) ve Güney Amerika (Kolombiya) gibi ülkelere kaydırmış ve üretimlerinin önemli bir bölümünü kendi işletmeleri aracılığıyla bu ülkelerde yapıp kendi pazarları ve pazarlama kanallarına sunmaya başlamışlardır. Son 11 yılda toplam üretim alanlarında %150,6, üretim değerinde ise %375,4 artış gösteren dünya süs bitkileri sektörü ha üretim alanı ve 99 milyar 315 milyon ABD doları üretim değeri (Çizelge 1) ile bitkisel üretim sektörleri arasında önemli bir yere sahiptir. Çizelge 1 de dikkat çeken en önemli özelliklerden biri 2008 yılında üretim alanlarının %10,2 sine sahip olan Avrupa kıtasının dünya süs bitkileri üretim değerindeki payının %70,5 düzeyinde olmasıdır. Bu özellik başta Hollanda olmak üzere Avrupa ülkelerinin reeskportçu pazarlama politikaları izlemesi ve üretimde yüksek teknolojilerden yararlanmalarından kaynaklanmaktadır. Dünya süs bitkileri ticaretinin tüm faaliyet alanları düzeyinde değerlendirilmesi ülkelerin farklı sınıflandırmaları nedeniyle oldukça güçtür. Ancak süs bitkileri uluslararası ticaretinde önemli bir paya sahip olan ve Türkiye nin dış ticaret açısından göreceli üstün olduğu kesme çiçek ithalat ve ihracat değerleri dış ticaretin özellikleri hakkında yeterince fikir verebilmektedir. Değerler incelendiğinde dünya kesme çiçek ticaretinde Avrupa Birliği nin üstünlüğü görülmektedir yılı verilerine göre Avrupa Birliği kesme çiçek ithalatı kendi içindeki ülkeler dahil olmak üzere 4 milyar 828 milyon ABD doları, ihracatı ise 4 milyar 718 milyon ABD doları düzeyindedir (AIPH, 2008). Bu dış 5

13 ticaretin içinde en büyük pay ise 3 milyar 991 milyon ABD doları ihracat ve 778 milyon ABD doları ithalat değerleri ile Hollanda ya aittir. Diğer yandan toplam ha üretim alanı ile Çin dünyanın en önemli süs bitkisi tüketim merkezlerinden biri olan Uzak Doğu ve Japonya pazarı için göreceli üstünlüklere sahiptir ve gelecekte işgücü maliyeti gibi göreceli üstünlüklerini tüm dünya için kullanması beklenmelidir. Veriler incelendiğinde gittikçe daha fazla ülkenin iklimsel avantajlar, bölgesel yakınlık vb. avantajlarını kullanarak dünya süs bitkileri üretim ve ticaretindeki yerini genişletmeye ve sağlamlaştırmaya çalıştığı görülmektedir. Bu nedenle hızlı bir büyüme içinde olan dünya süs bitkileri sektöründe rekabetin gittikçe zorlaşacağı kaçınılmaz bir gerçektir. Çizelge 1. Dünyadaki süs bitkileri üretim ve ekiliş alanlarının kıtalara göre değişimi Son yıllardaki gelişmeler, Türkiye süs bitkileri sektörünün bitkisel üretim sektörü içinde düzenli büyüme eğiliminde olan alt sektörlerden biri olduğunu göstermektedir. Çizelge 2 de görüldüğü gibi ülkemizde süs bitkileri sektörü üretim alanları açısından en yüksek oranda (%196,6) değişim dış mekan süs bitkileri faaliyet alanında olmak üzere toplamda %123,0 oranında büyümüştür. Başka bir ifade ile 1999 yılında ,5 da olan süs bitkisi toplam üretim alanı da artışla ,6 da yükselmiştir yılı verilerine göre süs bitkisi üretim alanlarının %41,4 ü kesme çiçeklere, %52,1 i dış mekan süs bitkilerine, %4,1 i iç mekan bitkilerine, %2,3 ü ise doğal çiçek soğanları yetiştiriciliğine ayrılmıştır (Çizelge 2). Son yıllarda süs bitkilerinin yetiştirildiği yerler bağlamında da önemli değişimler olmuş, 1999 yılında açık yetiştirme alanları toplam üretim alanının %57 sini oluştururken, bu oran 2008 yılında %61,9 a yükselmiştir. Ülkemizde süs bitkileri üretim alanlarının %3,4 ünü cam, %34,7 sini plastik seralar ve %61,9 nu açık üretim alanları oluşturmaktadır (Çizelge 3) yılları arasında cam sera üretim alanlarının %143,8 düzeyinde artması üretimin daha kontrollü yapılması, açık alan üretim alanlarının %142,1 düzeyinde artması ise ekolojik avantajlar ve talebin yönlendirmesi olarak değerlendirilmektedir. 6

14 Çizelge 2. Türkiye süs bitkileri üretim alanlarının türlere ve yıllara göre değişimi Çizelge 3. Türkiye süs bitkileri üretim alanlarının üretim yeri ve yıllara göre değişimi Ülkemize ticari süs bitkileri yetiştiriciliğinin başlangıcından bu yana süs bitkileri üretim alanları ülkemizin üç coğrafi bölgesinde yoğunlaşmıştır yılları arasında da bu özellik sürmüş ve bölgesel üretim alanlarında %169,9 oranında bir artışla Marmara Bölgesi en fazla süs bitkisi üretim alanına sahip bölge olma özelliğini sürdürmüştür (Çizelge 4). İl tarım müdürlükleri verileri, bu süreçte Sakarya da dış mekan süs bitkileri üretimindeki artışın önemli bir etkisi olduğunu göstermektedir yılı verilerine göre ülkemiz süs bitkisi üretim alanlarının %49,9 u Marmara Bölgesi, %25,6 sı Ege Bölgesi ve %20,8 i Akdeniz Bölgesinde bulunmaktadır. Diğer bölgelerin üretim alanları içindeki payı beklenenin aksine göreceli olarak azalmıştır (Çizelge 4). Ülkemizde süs bitkisi üretim alanları iller düzeyinde incelendiğinde yılları arasında en yüksek oranda ( %638,2) üretim alanı artışının Sakarya ilinde ortaya çıktığı, bu ili %364,4 oranındaki artışla Bursa ilinin izlediği görülmektedir. İstanbul süs bitkisi üretim alanı açısında azalma eğilimi gösteren il olmuş ve veriler bu ildeki süs bitkisi üretim alanlarının %39,1 azaldığını ortaya koymuştur. İzmir 1999 yılında %32,1, 2008 yılında ise %24,4 lük en yüksek payla en fazla süs bitkisi üretim alanına sahip il olma özelliğini sürdürmüştür. Ancak üretim alanlarına ilişkin veriler süs bitkisi üretiminin diğer illerde yaygınlaşma eğilimi olduğunu göstermiş, 1999 yılında süs bitkisi üretim 7

15 alanlarının %6,1 i diğer illerde iken bu oran 2008 yılında %11,3 e yükselmiştir (Çizelge 5). Ekonomik kriz ve farklı değerlendirmelere karşın Türkiye süs bitkisi üretim alanlarındaki artış son yıllarda da sürmüş ve 2007 yılında ,6 da olan toplam üretim alanı 2008 yılında 32133,6 dekara yükselmiştir. Çizelge 4. Türkiye süs bitkileri üretim alanlarının bölgeler ve yıllara göre değişimi Çizelge 5.Türkiye süs bitkileri üretim alanlarının iller ve yıllara göre değişimi İç mekan (saksılı) süs bitkileri, 2008 yılında toplam 1325,9 da üretim alanı ile Türkiye süs bitkileri üretim alanlarının %4,2 ni oluşturmaktadır. Dış mekan süs bitkilerinin aksine bu faaliyet alanında açıkta üretim yapılan alan oranı %8,5 dolayındadır. İç mekan (saksılı) süs bitkileri üretim alanlarının %18,5 i cam, %73,0 ü ise plastik seralardan oluşmaktadır yılları arasında cam sera üretim alanları %81,1, plastik sera üretim alanları %156,3 ve açıkta üretim alanları %299,6 artmış, bu dönemde iç mekan (saksılı) süs bitkileri üretim alanları genelde %145 oranında artarak 541,2 da dan 1325,9 da a yükselmiştir (Çizelge 6). Yine bu dönemde cam sera üretim alanları oransal olarak azalmış, ağırlıklı plastik sera olmak üzere açıkta üretim yapılan alanların oranları da yükselmiştir yılı verilerine göre üretim alanları sırasıyla Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgelerinde yoğunlaşmıştır. İç mekan (saksılı) süs bitkileri üretim alanlarının %34,0 ü Ege, %31,9 u Akdeniz, %31,7 si Marmara ve %2,4 ü 8

16 de diğer bölgelerde bulunmaktadır yılları arasında iç mekan (saksılı) süs bitkileri üretim alanları en yüksek oranda (%184,2) Akdeniz Bölgesinde artmış, bu bölgeyi %178,8 artış oranıyla Ege Bölgesi izlemiştir (Çizelge 7). Çizelge 6. Türkiye iç mekan süs bitkileri üretiminin üretim yerlerine ve yıllara göre değişimi Çizelge 7. Türkiye iç mekan süs bitkileri üretiminin bölgelere ve yıllara göre değişimi İç mekan (saksılı) süs bitkileri üretim alanlarının iller düzeyinde dağılımı incelendiğinde; 2008 yılında 427,8 da üretim alanı ile İzmir ilinin ilk sırada olduğu, bu ili 350 da üretim alanıyla Yalova ilinin izlediği görülmektedir. Buna karşın yılları arasında iller düzeyindeki en büyük alansal değişim Adana ilinde ortaya çıkmış 1999 yılında 60 da olan üretim alanı 2008 yılında 248 dekara yükselmiş, en yüksek oransal artış ise İstanbul ilinde kaydedilmiştir (Çizelge 8). Umulanın aksine iç mekan (saksılı) süs bitkileri üretim alanlarının diğer bölge ve illere yayılması sınırlı olmuştur. Türkiye süs bitkileri sektörü içinde son on yılda ithalatı artan, buna karşın ihracatı azalan tek faaliyet alanı iç mekan (saksılı) süs bitkileridir. Veriler bu faaliyet alanının tümüyle dışa bağımlılığının sürdüğünü göstermektedir. Bu faaliyet alanı dış ticaretinde en önemli ülke Hollanda dır yılında ithalatın %79,6 sı bu ülkeden yapılırken, bu oran 2008 yılında %87,6 ya yükselmiştir yılında İtalya ve Belçika ile diğer ülkelerden yapılan ithalat azalmıştır. Bu faaliyet alanında ihracat genel düzeyde %65,0 oranında azalmış, ithalat ise +24,8 oranında artmış, Türkmenistan a yapılan ihracat ise dikkat çekici bulunmuştur. 9

17 Çizelge 8. Türkiye iç mekan süs bitkileri üretiminin illere ve yıllara göre değişimi Türkiye süs bitkileri sektörünün tüm faaliyet alanlarında önemli üretim alanı artışları ortaya çıkmış, başta kesme çiçekler olmak üzere ihracat artmış, ürünler nispeten çeşitlenmeye başlamış ve alternatif pazar arayışlarında önemli gelişmeler elde edilmiştir. Son on yılın üretim alanları ve dış ticaret verilerindeki değişimler, Türkiye süs bitkileri sektörünün dinamik ve arayış içinde bir yapı gösterdiğini ortaya koymuştur. Türkiye süs bitkileri üretiminin geliştirilme olanakları gerçekte her bir faaliyet alanı için tanımlanmaya çalışılan fırsatların değerlendirilmesiyle yakından ilişkilidir. Kesme çiçek üretiminde işletmelerin yapısal özelliklerin iyileştirilmeli, teknoloji kullanımı yaygınlaştırılmalı, ıslahçı hakları ve virüsten arındırılmış üretim materyali kullanılarak tüm üreticileri kapsayan örgütlenme organizasyonlarına gidilmeli ve pazarlama sistemlerinin birleştirilerek çağın gereklerine cevap verebilecek hale getirilmesi gerekmektedir. Öte yandan, standartlara uyum, hasat sonrası teknolojileri ve uygulamalara yeterince yer verilmeli ve pazar isteklerini dikkate alan ürün çeşitliliği politikası izlenerek iç tüketimin artırılmalıdır. İç mekan (saksılı) süs bitkileri üretiminde ise kısa sürede örgütlenme sağlanmalı, bilgi ve teknolojiden yararlanma düzeyi artırılarak kaliteye ilişkin sorunların azaltılması ile üretim materyalinin yurt içinde çoğaltılmasına yönelik girişimler ve dış pazar arayışlarının sürdürülmesi gerekmektedir. Bu girişimler ve bazı türler için göreceli ekolojik avantajların kullanılması gelişmeleri hızlandırabilecektir. Dış mekan süs bitkilerinde Türkiye nin en önemli göreceli üstünlüğü zengin yurtiçi genetik kaynakları ve ekolojik çeşitliliktir. Bu özellikler iyi bir sektörel örgütlenme, standartlara uyum ve kalitenin iyileştirilmesine yönelik bilgi ve teknoloji kullanımı ile bütünleştirilerek faaliyet alanı geniş bir coğrafyaya hizmet sunma noktasına taşıyabilir. Doğal çiçek soğanları üretimine gelince; üretimin doğadan sökümden tümüyle kurtularak Türkiye nin gerçek bir çiçek soğanı üretici ülke olma potansiyeli vardır. Bunun en önemli kanıtı ülkemizin yalnızca doğal çiçek soğanı olarak kullanılan türlerin değil süs bitkisi olarak kullanılmakta olan birçok türün doğal gen merkezi olmasıdır. Ancak Türkiye süs bitkileri faaliyet alanlarının tümünde AR-GE ihtiyacı ve yetkin teknik eleman ihtiyacı gözden uzak tutulmamalıdır. Türkiye süs bitkileri sektörünün nihai hedefi ise dekar başına ABD doları düzeyinde olan üretim değerini Avrupa Birliği ortalaması olan ABD dolarına yükseltmek olmalıdır. 10

18 Şekil 2a. Serada ve açık alanda süs bitkileri yetiştiriciliği 11

19 Şekil 2b. Serada ve açık alanda süs bitkileri yetiştiriciliği 12

20 2 SAKSILI SÜS BİTKİLERİNİN YETİŞTİRİLME VE BAKIM ŞARTLARI Saksılı süs bitkilerinin her birinin farklı sıcaklık, ışık, su, toprak ve nem isteği vardır. Evlerde yetiştirilmek veya sevdiklerimize hediye edilmek üzere satın alacağımız süs bitkilerine karar vermeden önce parasal duruma değil süs bitkisinin sıcaklık, ışık ve nem isteğinin mutlaka bilinmesi gerekmektedir. Bazı süs bitkileri direkt güneş ışığından hoşlandığı için cam veya pencere kenarlarına konmaları gerekir. Bazıları süzülerek gelen ışığı sevdiği için camdan uzak, tam veya yarı gölge yerlere konmaları gerekirken yüksek nem ve ışık isteyenlerin mutfak veya banyoya yakın yerlere konmaları gerekebilir. Ayrıca gübreleme, saksı yenileme, ilaçlama, saksı içinde kullanılan ortam (harç), kültürel uygulamalar ve üretim teknikleri de mutlaka bilinmelidir Işık Saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde başarısız olmanın temel sebeplerinden biridir. Yetiştiricilikte başarılı olmak için bitki türlerinin ışık ihtiyaçları bilinmeli, ayrıca süs bitkilerinin yapraklı veya çiçekli olmalarına göre ışık ayarlaması yapılmalıdır. Çiçekli saksılı süs bitkileri orta derecede ışık şiddetine ihtiyaç duyarlar. Işık şiddeti çok zayıf olan ortamlarda tutulan süs bitkilerinde; çiçekler az, renksiz ve soluk olur, sürgünlerde yayvanlaşma görülür ve yapraklarda sararmalar meydana gelir. Aşırı düşük ışık şartlarında, Çiçekler az, cansız ve renksiz olur Sürgünler dağınıklaşır Yapraklar sararır Gelişme çok az olur veya gelişme durur 13

21 Aşırı yüksek ışık şartlarında, Yapraklarda kahverengileşme meydana gelir Yaprak ayasında lekeler oluşur Yaprak kenarları kurur ve kıvrılır Yaprakların asıl rengi kaybolur Saksılı süs bitkilerinden Palmiyeler ve Sardunya (Pelargonium zonale ) aydınlık ortamlardan, dua çiçeği (Marantha leuconeura hybrid), begonya (Begonia elatior ), küpe çiçeği (Fukhsia hybrida) gölge yerlerden hoşlanır. Çiçekleri için yetiştirilen saksılı süs bitkilerinin birçoğu Güneydoğu ve Batıya bakan pencereleri tercih eder. Afrika menekşesi ise (Saintpaula ionantha) Doğu ve Kuzeye bakan yerlerde iyi yetişir. Çiçeklenme dönemine giren saksılı süs bitkileri direkt güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. Sera şartlarında yapılan entansif saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde ışık kaynağı olarak flüoresan lambalar kullanılır. Işık doğrudan bitkilerin üzerine yönlendirilirken göze gelmemesi için de önlem alınır. Işık kaynağı ile yapraklı süs bitkileri arasındaki mesafe cm iken bu uzaklık çiçeği için yetiştirilen süs bitkileri için cm dir. Sera şartlarında ışık kaynağı olarak metal halid (MH), düşük basınçlı sodyum, yüksek basınçlı sodyum lambaları da kullanılabilmektedir. Sera içinde ışık yayılımının maksimum, harcanan enerjinin ise minimum olması için reflektörler kullanılmaktadır. Serada yapılan yoğun süs bitkileri yetiştiriciliğinde ışıktan maksimum düzeyde yararlanmak için sıcaklık, karbondioksit, su ve gübrelemenin de optimum düzeyde olması gerekmektedir. Bu şartlarda süs bitkilerinin gelişimi en yüksek düzeyde olacaktır. Yapraklı süs bitkileri ışık ihtiyacı bakımından 3 gruba ayrılır. 1. Işık ihtiyacı düşük olanlar 2. Orta derecede ışık isteyenler 3. Yüksek oranda ışık isteyenler Salon yaprağı (Aspidistra elatior), telgraf çiçeği (Tradescanthia flumierensis), beyaz yelken (Spathyphyllum wallisii), kurdela çiçeği (Clorophytum comosum), eğrelti türleri (Ferns), kuşkonmaz (Asparagus), salon çamı (Araucaria), vidalı çam (Pandanus), filkulağı (Philodendron scandens ) gölge yerlerden hoşlanırlar. Yapraklı süs bitkileri için Kuzeye bakan cam önleri ve ince bir tül perdeden süzülerek gelen ışık uygundur. Yaprak güzeli (Coleus blumei), camgüzeli (Impatiens valleriana), kaktüs türleri ve Gynura sarmentura gibi tam güneş ışığına ihtiyaç duyan süs bitkilerinin Güneye bakan pencere önlerine yerleştirilmesi gerekir. Sürekli olarak pencere önlerinde bulunan ve yüksek boy yapan süs bitkileri 3-4 günde bir kez çevrilerek şeklinin bozulması engellenmelidir. Düşük ışıklı 14

22 ortamdan yüksek ışık alan ortamlara ani değişiklik sakıncalıdır. Çünkü süs bitkileri bulundukları ortama uyum sağlarlar ve ortam değişikliği ışıktan faydalanmayı engeller. Bu durum özellikle boylu süs bitkileri için geçerlidir. Düşük ışıktan yüksek ışığa aktarılan bitkilerde yapraklar beyazlaşır ve yanma meydana gelir. Zorunlu olmadıkça süs bitkilerinin yeri değiştirilmemelidir Sıcaklık Çiçekli saksılı süs bitkileri genel olarak C lik gündüz sıcaklığı ve C lik gece sıcaklığına ihtiyaç duyarlar. Evlerin çoğunda bulunan sıcak ve kuru ortam şartları çiçeklerin ömrünü kısaltmaktadır. Çiçek açmayan ve yaprakları için yetiştirilen süs bitkileri ise gece boyunca daha serin bir ortam isterler. Kış periyodunda cam kenarındaki saksılı süs bitkileri diğerlerine göre soğuğa daha çok maruz kalırlar. Dolayısıyla evin içindeki sıcaklık cam kenarında ölçülmelidir. - Aechmea - Dieffenbachia - Marantha - Kroton - Philodendron gibi tropik süs bitkileri olup 8-10 C nin altında zarar görürler. Evlerdeki kalorifer radyatörlerinin üzerleri süs bitkileri için uygun değildir. Çünkü, alttan gelen sıcak ve kuru hava yaprak kenarlarının kahverengileşmesine ve kuruyarak dökülmelerine neden olur. Sıcaklık isteği bakımından saksılı süs bitkileri 3 gurup altında toplanmaktadır. 1. Yüksek Sıcaklık İsteyenler : Tropik süs bitkileri bu gurupta yer almaktadır. Bu bitkiler için kış aylarındaki sıcaklığın C, yaz aylarınınkinin ise C arasında olması gerekir. Bu gruba örnek olarak kroton, Dieffenbachia, Marantha (Dua çiçeği), Anthurium (Filamingo çiçeği), Kaladyum, Aglonema, Philodendron (Fil kulağı) verilebilir. 2. Orta Derecede Sıcaklık İsteyenler : Bu gurupta ılıman iklim kuşağında yetişen süs bitkileri yer almaktadır. Bunlar kış aylarında 8-10 C lik bir sıcaklık isterken yaz aylarının C ler arasında olması gerekir. Örnek : Bilbergia Gardenia (gardenya) Aechmea 3. Düşük Sıcaklık İsteyenler : Bu guruba giren süs bitkilerine soğuk sera bitkileri de denir. Bunlar kış aylarının 5-8 C ler arasında değişmesini isterken yaz aylarında bahçelerde yer alırlar. 15

23 Örnek : Aspidistra (Salon yaprağı) Araucaria (Salon çamı) Azalea (Açalya) Fukhsia (Küpe çiçeği) 2.3. Nem Kalorifer ile ısıtılan evlerde kış ayları boyunca hava son derece kuru olur. Radyatör veya soba üzerine konulan kaplar vasıtasıyla ortam nemlendirilebilir. Ayrıca saksıların altlarına yerleştirilen ve suyu akıtmayan kapların içine nemli kum, torf, çakıl veya perlit ile doldurulmuş ortamlar bitki çevresinde nem sağlamak için idealdir. Saksılar bu materyalin içine değil üzerine konulmalıdır (Şekil 3). Düşük nemin etkisini azaltmanın diğer bir yolu da yapraklara su püskürtmektir. Afrika menekşesi, Aechmea ve eğrelti türleri %40-60 arasında nem isterler. Bu bitkiler ışık gören ve nem içeriği yüksek olan mutfak veya banyo gibi yerlere konulmalıdır. Dere Çakılı Şekil 3. Saksılı süs bitkisinin bulunduğu kuru ortamlarda bitki etrafında nem sağlayan düzenek (Pebble-tray). Nemin çok az olması durumunda; 1. Yaprak uçları kahverengileşerek kurur, 2. Çiçek ve tomurcuklar kuruyarak dökülür, 3. Yaprak kenarları sarıya döner ve aşağı doğru kıvrılmalar meydana gelir, 4. Eğer süs bitkisi kuru hava şartlarına çok hassas ise yapraklar dökülür. Nemin çok fazla olması durumunda; 1. Yaprak ayasında gri küfün kapladığı bölgeler oluşur, 2. Yaprak sapı ve gövdede çürümeler meydana gelir. Kaktüs ve sukkulentler bu duruma çok daha hassastır, 3. Çiçekler gri küf ile kaplanır 16

24 2.4. Sulama Saksılı süs bitkilerinin çoğu yanlış sulamalar sonucu zarara uğramakta hatta ölebilmektedir. Sulama miktarı ve sulama sıklığı, bitki türüne, bitkinin boyuna, bitki tipine (çiçekli, yapraklı), ışık, sıcaklık, nem ve toprak tipine göre değişir. Tüm bunlar için ortak bir sulama rejimi yoktur. Genel bir ifade ile çiçekli olan bitkiler diğerlerine göre daha fazla suya ihtiyaç duyarlar. Ancak süs bitkilerinin solacak kadar susuz, boğulacak kadar da sulu bırakılmaması gerekir. Saksının içindeki ortamın nem durumu rengine göre veya dokunmak suretiyle tespit edilebilir. Kuru bırakılan topraklarda çatlama meydana gelir ve toprak ile saksı arasında boşluk oluşur. Sulamada verilen su bu boşluktan akarak dren deliğinden saksıyı terk ederek asıl vazifesini yapmaz. Bu durumu ortadan kaldırmak için saksı kısa süreli olarak su ile doyurulur. Kuru topraklarda çiçekler kuruduğu gibi çatlama sonucunda kökler zarar görür. Çok nemli topraklarda ise kökler boğulur, patojenler ve toprak kaynaklı zararlılar artar. Açalya ve kamelya kireçli ortamlardan hoşlanmaz. Bunların yağmur suyu ile sulanması gerekirken diğer süs bitkileri için musluk suyu uygundur. Saksılı süs bitkilerinde sulama alttan veya üstten yapılabilir (Şekil 4). Şekil 4. Saksılı süs bitkilerinde suyun verilme şekli ve alttan otomatik sulama Üstten yapılan sulamalarda; - Küçük ve ince-uzun sulama ucu olan su kapları kullanmalı, - Suyun sulama ucundan saksıdaki toprağa bırakılması gerekir. - Yapraklara suyun temas etmemesi gerekir. - Saksının dibinde bulunan dren deliğinden su çıkıncaya kadar sulamaya devam edilir. Alttan yapılan sulamalarda; - Saksının içindeki toprağın tamamı nemlendirilir, - Bu şekilde yapılan sulamalarda saksılı süs bitkisi içi su dolu kaba yerleştirilebilir, - Saksılı süs bitkisi, içi su dolu kovaya daldırılabilir (toprak seviyesine kadar) ki buna suya daldırma ve kurutma tekniği de denir (Şekil 5), - Su yüzeyine hava kabarcıklarının çıkışı son buluncaya kadar saksı su içinde tutulur. Daha sonra ortamdan çıkarılan saksı drene edilerek tabağına yerleştirilir. Saksıların altlarına yerleştirilen tavalar (tabaklar) bu iş için genelde yetersizdir. 17

25 Şekil 5. Suya daldırma ve kurutma tekniğine göre saksılı süs bitkilerinin sulanması Düzenli olarak alttan sulanan saksılı süs bitkilerinde toprak yüzeyinde zamanla tuz birikimi olur. Üstten sulama yapılınca tuz kök ortamından geçerek tabakta toplanır. Bu tuzun tekrar kök bölgesine absorbsiyonunun engellenmesi gerekmektedir. Toprak yüzeyinde biriken tuz tabakası çok fazla ise bu yolla kaldırılamaz. Bu durumda kazınması ve yerine yeni toprağın konulması gerekir. Saksılı süs bitkilerinin sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi için saksının drenajına özel önem verilmelidir. Bunun için saksının dip kısmına ince çakıl taşları konulmalı ve drenaj deliklerinin kapanması engellenmelidir. Buna göre dren deliğinin üzerinden yukarı doğru çakıl taşı, dere kumu ve harç şeklinde bir sıralama yapılarak saksının içi doldurulur.bulunduğu ortamda daima nemli bir toprağa ihtiyaç duyan bazı saksılı süs bitkileri vardır. Bu türlere örnek olarak Acorus, Azalea (Açalya) ve Cyperus (Japon şemsiyesi) gösterilebilir. Bu türlerin yer aldığı toprağın nemlendirilmesi yetmemekte ıslanması gerekmektedir. Sulama Hataları : Üstten verilen suyun dren deliğinden çıkması: Bunun sebebi saksı içindeki kompostun saksı kenarından ayrılmasıdır. Çözüm için saksının su dolu kovaya veya küvet içine batırılması, çıkarılması, dren edilmesi ve tekrar tabağına konulması şeklinde uygulanabilir (Şekil 6). Sulama suyunun absorbe olmaması: Bunun sebebi toprak yüzeyinin sertleşmesidir. Çözümü ise yüzey toprağının küçük bir mala veya çatal ile delinmesi, bu kısmın (3-5 cm) alınması ve yerine yeni kompost ilave edildikten sonra saksının suya daldırılıp çıkarılması sonrasında dren edilmesi ve tekrar tabağına konulmasıdır (Şekil 6). Sera şartlarında yapılan saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde ise kaliteyi artırması bakımından otomatik sulama sistemlerinden yararlanılmaktadır. Burada, - Saksıların altında bulunan tavaların saksı diren deliğine kadar su ile doldurularak 3-5 dakika sonra dren edilmesi (ebb and flood), - Suyun doğrudan saksıların bulunduğu zemine verilmesi ve akmasına izin verilmesi (ebb and flood floors) ki burada verilen suyun %10 u saksı dren deliği vasıtasıyla süs bitkisine ulaşırken %90 ı tekrar rezervuarda toplanır. - Kanal sulama, 18

26 - Kapillar saksı altlığı kullanarak sulama - Damlama sulama ve - Spagetti tüplerle sulama gibi sulama şekilleri kullanılmaktadır. Şekil 6. Saksılı süs bitkilerinin sulanması sırasında ortaya çıkan hatalı durumlar. Aşırı derecede yetersiz su: 1. Çiçekler düşer veya aniden solar 2. Yapraklar yumuşar ve solar, yapraklarda çok az veya hiç büyüme olmaz 3. Yaşlı yapraklar öncelikle dökülür 4. Alt yapraklar kıvrılır, solar, sarıya döner, yaprak kenarları kahverengileşir ve kurur Aşırı derecede fazla su: 1. Çiçekler küflenir 2. Yapraklar gevşer, yumuşar, çürük alanlar ortaya çıkar, büyüme zayıflar 3. Alt yapraklar kıvrılır, sararır ve solar 4. Yaprak uçları kararır 5. Kökler kararır ve çürür (lapalaşma olur) Tek yıllık süs bitkileri (bedding plants) yastıklarda veya tüplere şaşırtıldıktan sonra el ile veya otomatik sistemlerle sulanabilmektedir. Otomatik sulamalarda yağmurlama (fırlatıcılı) başlıklar, sabit başlıklar veya suyun verilerek çekilmesi (ebb and flood floors) sistemi kullanılabilir Gübreleme Yeni satın alınan saksılı süs bitkileri eve getirildikten sonra 3 ay boyunca ek gübrelemeye ihtiyaç duymazlar. Ayrıca, aşırı gübreleme tehlikelidir. Yeni satın alınan bitkiler 4-5 ay sonra gübreleme programına alınırlar. Saksılı süs bitkilerinin büyüme ve çiçeklenme döneminde günde bir kez gübrelenmesi yeterli olacaktır. Kış aylarında gübreleme yapılmaz. Hastalıklı, yeni dikilmiş, saksısı yenilenmiş veya solmuş olan saksılı süs bitkileri gübrelenmez. Hasta olan bitkiler iyileşince, solan bitkiler su verilip solma 19

27 bittikten sonra, saksısı değiştirilenler ise yeni ortama alıştıktan sonra gübrelenmelidir. Saksılı süs bitkilerinde büyümenin yavaşlamasında öncelikle ışık veya suyun hatalı olup olmamasına bakılır sonra gübreleme yapılır. İç ve dış mekan süs bitkilerinin hepsi büyüme ve gelişme için N, P, K ve az da olsa iz elementlere ihtiyaç duyarlar. Besin maddeleri yeterli olunca bu bitkiler gerektiği kadar iyi ve sağlıklı bir büyümenin yanı sıra çiçek ve yaprak oluştururlar. Dış ortamda yetişen süs bitkileri toprağa uygulanan gübrelerden veya kökleri vasıtasıyla etraftaki besin maddelerinden yararlanabilir. Saksı veya dar ortamlarda bulunan toprak (kompost) besin maddeleri bakımından yeterli değildir. Ayrıca bu ortamdaki besin maddeleri sulama sonucunda yıkanarak veya kökler tarafından kullanılarak tüketilmektedir. Besin maddesi eksikliği giderildikten sonra süs bitkilerinde düzenli bir büyüme ve gelişme meydana gelir. Kaktüsler uzun bir süre beslenmeksizin canlı kalabilir. Ancak kuvvetli gelişen yapraklı ve çiçekli süs bitkileri özellikle çiçeklenme dönemlerinde düzenli beslenmezlerse ciddi olumsuzluklar ortaya çıkar. Saksılı süs bitkileri için üretilen gübreler genelde N, P ve K içeren kompoze gübrelerdir. Bu gübreler piyasada kutular içinde satılmakta ve kanunen kutu üzerinde içeriği yazılmaktadır. Etiketi olmayan kutular satın alınmamalıdır. Hatalı veya yanlış gübre olduğu düşünülebilir. Bunlara ilaveten humus ekstraktı veya iz elementler içeren besleyici maddeler de satılmaktadır. Saksılı süs bitkilerinin gübrelenmesinde; Çizelge 9. Saksılı süs bitkileri bakımından gübreler AZOT (N) Yaprak yapıcı FOSFOR (P2O5) Kök yapıcı POTASYUM (K2O) Çiçek yapıcı İZ ELEMENTLER (Mn, Mg, Fe, Mo, S, B, Zn, Cu) Bazı besleyici solüsyonlarda bulunabildiği gibi humus veya ek kimyasallardan da sağlanabilirler. 20

28 - Çözünmeyen Toz ve Granüller: Toz veya granül şeklindeki gübreler daha çok dış mekânlarda ve bahçelerde kullanılabilirken saksılı süs bitkileri için kullanımları sınırlı olmaktadır. Bu tür bitki besin maddeleri ortamın yüzeye yakın kısımlarında depolanır ve bitkinin kök bölgesine yeterli miktarda ulaşma olmaz. Ayrıca bu gübrelerin alımı bitkiler dinlenme dönemlerinde iken durdurulamaz. - Hap ve Çubuklar: Saksı içerisine bir besin hapı veya besin çubuğu yerleştirmek işgücü bakımından oldukça avantajlıdır. Ancak dezavantajları da vardır. Çünkü kök aktivitesini artırmasına rağmen besin maddesi bir noktaya yoğunlaştırılmakta ve ayrıca dinlenme periyodunda bitkinin gübre teminini kesmek mümkün değildir. - Sulu Besin Solüsyonları: Saksılı süs bitkilerinde en etkili beslenme yolunun sıvı solüsyonlar olduğu genelde yaygın olan bir kanaattir. Bu amaçla piyasada satılan baby bio adlı solüsyon yardımıyla saksılı süs bitkilerine hem su hem de besin maddesi temin edilebilmektedir. Böylece iş gücü azalırken aşırı beslenmeden de kaçınılmış olur. Bu amaçla sulama suyuna 5 damla baby bio ilave edilerek süs bitkisine verilir. Saksıdaki ortamlar saksı yenilendikten sonra ilk 2 aylık periyot için bitkiye yeterli olacak besin maddelerini içerir. Bu süreden sonra bitki dinlenmeye girmiyorsa gübreleme yapılır. Saksılı süs bitkileri Mart-Ekim ayları arasındaki büyüme ve çiçeklenme dönemi ile kışın çiçek açan türlerde de kış döneminde gübreleme yapılır. Saksılı süs bitkileri dinlenmeye girince gübreleme yapılmaz. a b c Şekil 7. Saksılı süs bitkilerinin gübrelenmesinde kullanılan gübre çeşitleri (a: toz veya granül, b: hap ve çubuk, c: sulu besin solüsyonu) 21

29 Gübrenin çok yetersiz olması durumunda; 1. Çiçekler oluşmaz veya çok küçük kalırlar, renklenme tam olmaz, soluk kalır. 2. Yapraklarda gelişme zayıflar, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılık azalır. 3. Alt yapraklarda solar, renkleri yıkanmış gibi olur, sarı lekeler meydana gelir. 4. Gövde zayıflar ve alt yapraklar erkenden dökülür. Gübrenin çok aşırı olması durumunda ise; 1. Yaz büyümesi geriler ve bitkide bodurlaşma meydana gelir. Kış döneminde meydana gelen büyüme zayıflar. 2. Yapraklarda solma meydana gelir. 3. Alt yapraklarda hafif de olsa kahverengileşme, yaprak kenarlarında ise kavrulmalar meydana gelir. 4. Saksının sulu kalmış kısımlarında ve kompost da beyaz tabakalar oluşur. Saksılı süs bitkilerinde gübrelemenin kurallarını şu şekilde sıralayabiliriz. - Süs bitkisi belli bir ortamda (kompost veya toprak) yetişiyorsa besin elementlerinin bir yerde veya belli bir bölgede toplandığı gübre uygulamalarından kaçınmalı. - Saksılı süs bitkilerinin gübreye yani beslenmeye ihtiyaç duymadığı zamanlar iyi bilinmeli ve bu periyotlarda gübre verilmemelidir. - Beslemede kullanılan gübre miktarının saksı ve bitki büyüklüğüne göre ayarlanması gerekir. - Saksılı süs bitkileri gelişme ve çiçeklenme dönemlerinde iken mutlaka beslenmeleri gerekir. - Saksılı süs bitkileri dinlenme dönemine girdiğinde gübreleme kesilmeli veya azaltılmalı. Şekil 8. Saksılı süs bitkilerinde gübreleme 22

30 3 SAKSILAR VE SAKSI YENİLEME Yeni satın alınan saksılı süs bitkilerinde uzun bir süre saksı yenileme yapılmaz. Aksi takdirde getirildiği çevreye uyum sağlamaya çalışan bitkilerde yeni bir zorlama meydana gelir ve bitki zayıflar. Saksılı süs bitkisinde kökler uzamış, gelişmiş ve kök balyası oluşmuş ise, bitki gelişiminde genel bir zayıflama meydana gelmişse ve bitki daha sık sulamaya ihtiyaç duyuyorsa saksısının yenilenmesi gerekmektedir. Saksılı süs bitkilerinde kullanılan saksılar genel olarak kil veya plastikten imal edilir (Şekil 9). Her birinin kendine özgü tipleri vardır ancak her iki tip saksı da süs bitkileri için iyidir. Sulama ihtiyaçlarının farklı olması nedeniyle süs bitkileri herhangi birisinde süreklilik sağlanarak tutulmalıdır. Çünkü süs bitkilerinin kök oluşturma durumları kil veya plastik saksılarda farklılık göstereceğinden sulama rejimine dikkat edilmelidir. Kil saksılar genelde aynı görüntüye sahiptir veya birkaç farklı formda üretilebilmektedirler. Ancak plastik olanlar gerek yüzey gerekse form bakımından çok farklı görünüşte yapılabilmektedirler. Kış aylarında ısıtılmayan odalarda yetiştirilen süs bitkileri için plastik saksılar yalıtım bakımından belli bazı avantajlara sahiptirler. Saksı yapımında sadece kil ve plastik kullanılmaz, bunun yanında odun, fleksiglass ve cam yerleştirilmiş kasalar da bu amaç için uygundur. Saksı tipinin seçiminde serbestsiniz, ancak iyi bir dren sis temine sahip olması gerektiği unutulmamalıdır. Saksıların dip kısımlarında uygun ve yeteri sayıda dren deliği yoksa suyun akışını sağlayacak birkaç adet açılmalıdır. Evlerde yetiştirilen ve ağaç formunda olan süs bitkileri için dren deliği açmak çoğu zaman pratik olmayabilir. Çünkü aşırı derecede büyük delik açmalı ancak bitkinin boğulmasına karşı da dikkatli olmak gerekmektedir. 23

31 Şekil 9. Plastik ve kil saksılar Süs bitkileri için saksı seçiminde, - Dren deliği veya birkaç deliğe sahip olan, - Gerek içine dikilecek bitki ile gerekse bulunduğu ortam ile uyum sağlayan bir saksının seçilmesi ve mutlaka altlık (tava) kullanılması gerektiği unutulmamalıdır. Kil Saksılar Ağırdırlar Plastik saksılara göre devrilme (toople over) riskleri daha azdır Kolayca taşınamazlar Kırılma riskleri fazladır Delikli yapılarından dolayı su ile dolma (logging) riskleri yoktur Doğal renkleri vardır ve bu renk kolay kolay değişmez Tehlikeli olan tuzlar komposttan dışarı süzer Çatlaklar oluşabilir Yeniden kullanımlarda zor temizlenirler Plastik Saksılar Hafiftirler Kolay taşınırlar Devrilince kırılmazlar Sulama durumu daha seyrektir Çok renkli ve dekoratif özelliğe sahiptirler Çatlama riskleri yoktur Yeniden kullanılmak istendiğinde kolayca temizlenirler 24

32 Süs bitkileri için kullanılan saksılarda yükseklik hemen hemen iç çapa eşittir. Saksı büyüklüğü cm olarak ifade edilir ve 13 cm lik saksı ile iç çapı 13 cm olan saksı ifade edilmektedir. Saksının iç kısmına doldurulan kompost ile saksının üst kısmı arasındaki boşluk sulama yüksekliği olarak ifade edilir ve saksının büyüklüğüne göre değişir. Saksıların büyüklüğü cm olabilir. Saksı büyüklüğüne göre sulama yüksekliği farklıdır (Çizelge 10). Çizelge 10. Saksı büyüklüğüne göre sulama derinliği Saksı Büyüklüğü (cm) Sulama Yüksekliği (cm) Saksılar standart, yarım saksı ve tohum tavası olarak da sınıflandırılmaktadır. Yarım saksılar genelde açalya, bromeladlar, begonya ve menekşeler için kullanılırken tohum tavaları saksı altlığı olarak kullanılmaktadır. Süs bitkilerinin saksıları değiştirildiğinde daima saksı büyüklüğü 2.5 cm artırılır. Ancak bu durum depodaki saksı sayısını artırır. Bunun yerine 6>9>13>18>25>35 şeklinde bir saksı yenileme yapılabilir (Şekil 10 ve 11). Süs bitkileri için kullanılan ve kendi kendini otomatik olarak sulayabilen saksılar da bulunmaktadır. Sulamanın düzenli olarak yapılamadığı ortamlarda bulunan süs bitkileri için bu saksılar idealdir. Çift saksı metoduna göre çalışırlar. Bürolar ve hafta sonları değerlendirilen yerlerdeki çiçekler ile sürekli olarak nemli toprak isteyen çiçekler için idealdir. Belli bir süre ıslak ve belli bir süre kuru toprak şartları isteyen çiçekler için su haznesinin bir süre boş bırakılması gerekebilir. Ayrıca kış döneminde sürekli su dezavantaj yaratabilir. Şekil 10. Saksı yenilemede takip edilecek saksı büyüklükleri 25

33 Standart Saksı Yarım Saksı Tohum tavası Şekil 10. Saksı tipleri Şekil 11. Otomatik olarak kendini sulayabilen saksılar 26

34 Saksı Sınırlı mı? HAYIR Saksılı süs bitkisini yetiştiği ortamda bırakın EVET Saksı çapı 25 cm den az mı? HAYIR Saksının üst kısmındaki cm lik toprak tabakasını dikkatice çıkarın ve yerine yeni toprak ilave edin (top dressing) EVET Saksıyı değiştir EVET Süs bitkisini daha büyük bir saksıda yetiştirmek istiyor muyum? HAYIR Aşağıda değinildiği gibi çiçeğe kök budaması yapıldıktan sonra saksısı değiştirilir. 1. Aşama : Önceki ile aynı çapta temiz bir saksı seçilir 4. Aşama : Kompostun alt yarısı ölü köklerle birlikte atılır. Bunun için eski bir çatal kullanılabilir. Yeni saksıya dikilen bitkinin taç kısmında (sürgün, yaprak v.s.) azaltma yapılır. Şekil 12. Saksı yenilemeye karar vermenin şematik olarak gösterilişi Süs bitkilerinin saksılarının başarılı bir şekilde değiştirilebilmesi için 7 aşamanın dikkatli olarak yerine getirilmesi gerekmektedir (Şekil 13). Saksı değiştirmenin en iyi zamanı ilkbahardır. Çünkü farklı bir ortama dikilen süs bitkisinin kökleri kış dinlenme dönemine girinceye kadar gelişebilmesi için yeterli bir süre gerekmektedir. Bu amaçla ilk olarak süs bitkisinin içine dikili olduğu saksıdan daha büyük bir saksı seçilmelidir. Çok büyük saksılarda yapılacak yetiştiricilikte daha çok dikkatli olmak gerekmektedir. Saksı değiştirmenin aşamaları; 1. Aşama : Seçilen saksı daha önce kullanılmışsa fırça yardımı ile temizlenir. Kil saksılar kullanılmadan önce bir gece boyunca su içinde bekletilmelidir. 2. Aşama : Kil saksı kullanılacaksa dren deliğinin üst kısmına çakıl, iri taş veya saksı kırıkları yerleştirilir. Bunun üzerine bir miktar harç konulur. 3. Aşama : Saksısı değiştirilecek süs bitkisi bolca sulanır. Sulamadan 1 saat sonra çiçek sol el parmakları arasına alınarak saksı ters çevrilir ve toprağı ile birlikte saksıdan çıkarılır. Toprak ile saksının birbirinden ayrılması için saksının kenarını bir masa kenarına hafifçe vurabilir veya bir bıçak kullanarak saksı 27

35 kenarından aşağıya doğru sokabilir ve toprağı saksıdan ayırarak toprağı sağ elle çıkarabilirsiniz. 4. Aşama : Kök bölgesinde saksı kırıntıları varsa bunlar temizlenir. Gerekiyorsa kötüleşmiş kökler de kesilerek alınır. Bu arada çürümüş, esmerleşmiş ve kararmış olan kökler ortamdan uzaklaştırılmalı ancak köklere aşırı zarar verilmemelidir. 5. Aşama : Süs bitkisi yeni saksıdaki kompost tabakasının üzerine yerleştirilir ve boş kalan yerler hafifçe nemlendirilmiş ve kompost içeren toprak ile doldurulur. 6. Aşama : Baş parmağınızla bastırmak suretiyle kompost, süs bitkisinin kök boğazına ulaşıncaya kadar saksıya doldurulur. Kompostun saksı içine tam olarak yerleşmesi için saksıyı masanın üzerine 1-2 kez hafifçe vurabilirsiniz. 7. Aşama : Saksı dikkatli bir şekilde sulanır ve bir gün süre ile yaprakların solmaması için serin (gölge) bir yere yerleştirilir. Daha sonra süs bitkisi asıl yetişme ortamına konularak normal uygulama yapılır. Dinlenme dönemine giren saksılı süs bitkilerin neye ihtiyaç duyuyorsa onu vermelisiniz. Saksılı süs bitkileri konusunda hazırlanan makalelerin tamamında bitkilerin dikkatli bir bakım şartlarına tabi tutulmaları bildirilmektedir. Bunlar; ışık, su, nem, beslenme ve sıcaklıktır. Ancak bir tanesi vardır ki genelde ihmal edilmektedir. Hemen hemen tüm süs bitkilerinin bir dinlenme periyodu vardır ve bu genelde kış aylarına rastlar. Bu dönemde normal olarak yapılan bakım işlemleri değişmektedir. Yumrulu ve soğanlı bitkilerin (sümbül-hyacinth, siklamen-cyclamen, Gloxinia) toprak üstü organları geriye doğru ölür, çok yıllık odunsu süs bitkilerinin yaprakları (Punica, Poinsettia) dökülür. Dinlenme dönemine giren süs bitkilerinde sulama azaltılır veya tamamıyla kesilir. Şekil 13. Saksı yenileme aşamaları 28

36 4 SAKSILI SÜS BİTKİLERİNDE BUDAMA, DESTEK SAĞLAMA VE TEMİZLEME Odunsu yapıda olan ve boylanan saksılı süs bitkilerinin bodurlaşması ve alttan itibaren yeni sürgün vermeleri için budanmaları gerekmektedir. Afrika menekşesi (Saintpaula ionantha) toprak yüzeyinden dallandığı, eğrelti türleri ise toprak içinden fışkırarak yeni sürgün oluşturdukları için budanmazlar. Sukkulentlerde budama ile yara izi meydana geldiğinden, palmiyeler ise tek gövdeli olduklarından ve çok uzun zamanda yeni sürgün oluşturdukları için budanmaları önerilmemektedir. Budama ilkbaharda veya saksı değiştirme sırasında yapılır. Saksı değiştirme anında yapılan budamada sürgünlere ilaveten kökler de dikkatli bir şekilde gözden geçirilmelidir. Gençleştirme veya şekil verme amacına yönelik olarak yapılan budamalar kısa (3-4 göz) yapılmalıdır. Hızlı gelişme döneminde tepe alma yapılarak yan dalların daha iyi gelişmesi sağlanır ve sağlıklı çiçekler meydana gelir. Tepe tomurcuğunda tek ve büyük bir çiçek olması isteniyorsa süs bitkisinin yan tomurcuklarının koparılması gerekir. Solmuş, açmış ve geçmiş çiçekler ile solmuş, kurumuş yapraklar sapları ile birlikte budanmalıdır. İç mekan süs bitkilerinin birçoğu desteğe ihtiyaç duymadan büyüyebilir. Ancak narin, ince yapılı ve sarılıcı sürgünlere sahip olan süs bitkilerinin desteğe ihtiyacı vardır. Işığa yönelen bitkilerde de desteğe ihtiyaç vardır. Destekler güvenli olmalı ve dikkat çekmemelidir. Deve tabanlarının (Monstera deliciosa) dik durabilmesi için desteklenmeleri gerekir. Kullanılacak destek kalın keresteden olmamalı ve yeterince uzun olmalıdır. Deve tabanı gibi hava kök oluşturan süs bitkilerinde yosun desteklerden çok daha iyi yarar sağlanır. Yosun ile sarılan plastik boru veya tahta iyi bir destek olur. Potos sarmaşığı (Scindapsus aureus) gibi uzun ve tırmanıcı olan süs bitkileri bir kafes içinde dışarıya doğru serbest olarak yetiştirilmesi daha iyidir. Tırmanıcı bitkiler yeşil yapraklı olduğu için destek olarak kullanılan materyal beyaza boyanırsa kontrast oluşturulur. Bitkinin desteğe bağlanmasında plastik kaplanmış tel veya rafya kullanılabilir. 29

37 Süs bitkilerinin yapraklarında biriken toz tabakası mutlaka temizlenmelidir. Bu toz, gözenekleri kapatır, görünümü bozar, büyüme ve gelişmeyi olumsuz yönde etkiler. İri ve sert yapraklara sahip olan kauçuk (Ficus elastica), deve tabanı (Monstera deliciosa), paşa kılıcı (Sansevieria trifasciata) ve parlak aralya (Schefflera antinophylla ) ılık suya batırılan sünger veya bez ile silinir. Temizlemede kullanılan su sabunlu olabilir ancak deterjan içermemelidir. Mümkün mertebe çamur yaratmadan yapraklar silinmelidir. Benjamin kauçuğu (Ficus benjamica) ile Afrika menekşesi (Saintpaula ionantha) ince ve narin yapraklara sahip olduğundan pülverize su ile yıkanmalıdırlar. Saksılı süs bitkilerinin temizliğinde kullanılan su kireç içermemeli ve oda sıcaklığında olmalıdır. Güneş ışığı altında yapraklara su püskürtülmemelidir. Aksi taktirde yapraklarda leke oluşur. Yapraklardaki su damlacıkları kuruduktan sonra bitkiyi güneşli ortama çıkarmak gerekir. 30

38 5 HARÇ MATERYALLERİ HARÇ HAZIRLAMA VE STERİLİZASYON Süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan toprak başlı başına yeterli bir kaynak değildir. Toprak bazı materyallerle karıştırılarak bitki için uygun bir harç haline getirilmelidir. Bu harçları hazırlarken yapılacak hatalar ürün, zaman ve emek kaybına neden olacaktır. Bu nedenle öncelikle harçların hazırlanmasında kullanılan materyalleri tanımak gerekir. Ülkemizde harç hazırlamada genel olarak toprak, çiftlik gübresi, dere kumu, perlit, torf, yaprak çürüntüsü kullanılmaktadır. İyi bir harç toprak, organik materyal ve kaba materyalin değişik oranlarda karışımından oluşmaktadır. Son yıllarda topraklı karışımların bazı dezavantajları (toprak yorgunluğu, çeşitli hastalık ve zararlılara yataklık yapması, tuzluluk sorunu, sterilizasyon zorluğu gibi) nedeniyle topraksız kültür dikkat çekmektedir. Ancak, burada yine yaygın olarak kullanılan topraklı karışımları oluşturan materyaller ve hazırlanan harçlar üzerinde durulacaktır Saksı Harcı Hazırlamada Kullanılan Materyaller Toprak Toprak katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden oluşmuş, üç fazlı bir sistem olarak kabul edilir. İyi bir bitki gelişimi için bu üç faz arasında belirli bir denge bulunması gerekir. Toprağın katı fazı inorganik ve organik maddelerden oluşur. İnorganik maddeler çeşitli büyüklükteki parçacıklardan meydana gelir. Topraktaki inorganik maddelerden büyüklükleri 2 mm'den fazla olanlar (taş, çakıl v.b.) toprağın iskelet maddeleri olarak kabul edilir. Toprakta asıl işleve sahip olan 2 mm'den küçük parçacıklar ise kum, silt ( mm) ve kil (<0.002 mm.) olmak üzere değişik gruplara ayrılır. Topraktaki organik maddeler ise canlı ve cansız organizmalardan oluşur. Canlı organizmalar içerisine toprak florası (mikroorganizmalar) ve toprak faunası (toprakta yaşayan hayvanlar) girmektedir. Cansız organik maddeler ise çeşitli ayrışma derecelerindeki 31

39 hayvansal ve bitkisel artıkları içerir. Organik maddenin ayrışma ve parçalanması ile oluşan "humus" kolloidal özellikte olup, su ve bitki besin maddelerinin tutulmasında önemli rol oynar. Harçta kullanılacak toprağın ideal olarak tınlı (% 7-27 kil, % silt ve % kum) olması istenir. Fakat ülkemiz toprakları genelde killi-tınlı olduğundan iri dere kumu veya iri perlitin toprağa katılması uygundur. Toprağın karıştırılmadan önce tuzluluğu ölçülmeli, yüksek ise yıkanmalı veya tuzluluğu düşük başka bir toprak kullanılmalıdır. Harç toprağı yaklaşık % 20 dolayında kil içermeli ve arasında bir ph değerine sahip olmalıdır. Toprakta iyi bir agregasyon mevcut olmalıdır. Agregatlar kararlı olmalı; toprak ıslandığında parçalanmamalı ve dağılmamalıdır. Harç toprak yeterince organik madde kapsamalıdır Kum ve çakıl Kum, harca ilave edilen önemli bir materyaldir. Kum ve çakıl arasındaki fark parça büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. İnce kum: mm, kaba kum mm, çakıl: >2.0 mm tane çapına sahiptir. Süs bitkileri yetiştiriciliğinde tatlı ve akar su kaynaklarından elde edilen, çok ince taneli olmayan ve toprak içermeyen dere kumları idealdir. Kum ve çakıl yalnız başlarına iyi bir drenaj hızına sahiptir ve geçirgendir. Bununla birlikte bu materyaller bir harca karıştırıldıklarında, daha çabuk karışıma giren başka materyallerin fiziksel özelliklerinin etkisinde kalarak hep aynı sonucu vermezler. Bu arada bir kumun seçiminde dikkate alınacak en önemli nokta, karbonatlardan arınmış olmasıdır. Eğer kum karbonatlı ise, harcın ph'sında yükselmelere neden olacak ve dolayısıyla başta iz elementlerin ve organik azotun yarayışlılığı azalacaktır. Kum saksı harcının gevşek ve geçirgen olması için kullanıldığı gibi, saf halde çeliklerin köklendirilmesinde de kullanılmaktadır. Ancak alkali yapıda (ph 8) olduğunda zararlı olabilir Çiftlik gübresi Organik gübrelerin en önemlisi olan çiftlik gübresi ya da ahır gübresi genellikle sığır, at, koyun, keçi gibi hayvanların katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak kullanılan sap saman gibi materyallerden oluşur. Çiftlik gübresinin içerdiği besin maddeleri hayvanların cinsi, yaşı, gördüğü íş, kullanılan yem ve yataklığın cins ve miktarı, gübrenin ahır ve gübrelikte saklanma durumu, gübredeki katı ve sıvı dışkı oranı gibi elementlere bağlı olarak değişmektedir. Çiftlik gübresinde % su, % organik madde % 5-10 inorganik maddeler ile % N, % fosfor, % o /o 1.7 K20 bulunmaktadır. Buna ek olarak Ca, Mg, S, Fe, Mn, Sn, Cu, B ve Mo gibi elementleri de içermektedir. Süs bitkilerinde harçlar için kullanılmaya en uygun ahır gübresi sığır gübresidir. At, koyun, tavuk ve kuş gübreleri fazla miktarda azot ve fosfor kapsamaları ve hızlı etki yapmaları nedeniyle ancak şerbet şeklinde verilebilir. At ve koyun gübreleri bünyelerinde az su içerdiğinden ve taze iken çürümeleri esnasında yüksek sıcaklık verdiklerinden sıcak gübrelerdir. Ağır killi topraklarda kullanılır. Sığır ve manda gübreleri ise bünyelerinde yüksek oranda su içerdiklerinden, taze iken çürümeleri esnasında düşük sıcaklık verirler. Bunlar da soğuk gübrelerdir. Kumlu topraklar için uygundur. Taze haldeki çiftlik 32

40 gübresindeki tuz miktarı yüksek olduğundan hemen kullanılmaz. Gübreliklerde en az bir yıl çürütülmelidir. Üzerinde çıkan otların çokluğu ve gelişmesi pratik olarak gübrenin iyi olduğunu gösterir Çürümüş yaprak toprağı (yaprak çürüntüsü) Geniş yapraklı veya ibreli ağaç yapraklarının parçalanması ve çürümesi sonucu oluşan materyallerdir. Koyu kahverengi toz şeklinde veya ince parçalar halindeki bu materyal, humusça oldukça zengin olup az miktarda besin maddesi içerir. Organik madde kaynağı olarak, özellikle saksı harçlarında başka materyallerle çeşitli oranlarda karıştırılarak yaygın şekilde kullanılır. Yaprak çürüntüsü, ormanlık alanlarda yüzeydeki yaprak döküntü tabakasının hemen altında doğal olarak bulunduğu gibi, yaprakların bir sandık veya tel kafes içerisine yığılması ve çürütülmesi yoluyla da yapay olarak hazırlanabilir. Çürümeyi kolaylaştırmak için yaprak tabakaları arasına azotlu bir bileşik katılmış toprak ince tabakalar halinde serilmeli ve sulanmalıdır. Meşe ve özellikle kayın yapraklarından oluşan yaprak çürüntüleri en iyileridir. Ülkemizde "kestane toprağı" olarak bilinen toprak, kestane ağaçlarının altından alınan çürümüş yaprak toprağıdır. Erica, Calluna, Arbutus, Cistus, Rhododendron gibi fundalığı oluşturan bitkilerin (Ericaceae = Fundagiller familyası) artıklarının fermantasyonu (çürümesi) sonucu elde edilen siyah renkte kumlu geçirgen toprak da "funda toprağı"dır. Besin maddesince oldukça fakirdir. İğne yapraklı ağaçlardan (özellikle çam ağaçlarından) dökülen yaprakların çürümesi sonucu oluşan topraklar da "çam ibreli toprak"dır. Bunlar, ph'sı oldukça düşük, gevşek ve çok geçirgen topraklardır. Ancak uzun süre bekletildiklerinde geçirgen özelliklerini kaybederler. Çam ibreli toprağın yarı yarıya torf ile karıştırılmasıyla hazırlanan harç asitli ortam isteyen Açelya, Kamelya gibi bitkiler için ideal bir ortam oluşturur. Genel olarak çürümüş yaprak toprağının harca karıştırılması, bitkiye besin maddesi sağlamaktan çok saksı harcının PH'sını düşürmek, harca organik madde sağlamak, harcın su tutma kapasitesini artırmak amacıyladır Çayır toprağı Çayırlı sahalardan elde edilen değerli bir toprak olmakla beraber elde edilmesi güç olduğundan pratikte pek kullanılmaz. Çayır toprağı genellikle killi olduğundan çiftlik gübresi, kum veya kompost ile karıştırılmak suretiyle kullanılmalıdır Torf (Turba veya peat) Saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde çok değerli bir materyaldir. Torf, nemli ve çok yağış alan, yaz sıcaklıklarının düşük olduğu yörelerde bataklık ve benzeri su altındaki arazilerde yetişen bitkilerin kısmen çürümesi ve kalın yataklar meydana getirmesi sonucu oluşur. Çürüyen bitki çeşidine, çürüme derecesine ve iklime göre peat (torf) farklılık gösterir ve sphagnum peat, hypnum peat, sedge peat, forest peat, black peat gibi isimler alır. Asit reaksiyonludur (ph: ), azot dışında (% 3.5 azot içerir) besin 33

41 maddelerince fakirdir, hafif geçirgen ve gevşek yapıda olup, su tutma kapasitesi çok yüksektir. Torfun alınabilir su miktarı % 59' dur. Nispeten sterildir, bu bakımdan toprağa göre çok avantajlıdır. Kahverengiden siyaha kadar değişen renkte, lifli, taneli yapıda veya toprak halindedir. İngiltere, İrlanda gibi kuzey ülkelerinde torf, turbiye adı verilen sahalardan kalıplar halinde kesilerek çıkarılmakta, kalıp halinde veya öğütülmüş olarak ihraç edilmektedir. Ülkemizde de değişik yörelerde ve kalitelerde torf bulunmaktadır. En zengin torf yatakları Bolu-Yeniçağ (Reşadiye gölü) yöresindedir. Bunun dışında Abant, Kayseri ve Giresun çevresinde de torf yataklarına rastlanmaktadır. Piyasada ithal ve yerli torflar bulunmaktadır. Torf tamamen kuruduğunda bünyesine su absorbe etmesi çok güç olduğundan, kullanımında bu hususa çok dikkat etmek, hep nemli tutmaya özen göstermek gerekir Perlit Volkanik orijinli, kimyasal bileşimi alüminyum silikat olan bir kayaçtır. Topraktan çıkarılan bu kayaç parçalanır, elenir ve sonra fırınlarda 1000 C'ye kadar ısıtılarak beyaz, hafif ve parçacıklı, patlamış küçük mısır tanelerine benzer bir yapıya dönüştürülür. Hacim ağırlığı 1.13 g/cm 3 'tür. Saksı kapasitesi ve solma noktası arasındaki su hacmi % 7' dir. Perlit değişik büyüklüklerde olabilir. 1-5 mm çapındakiler karışımlarda kullanılır. Ülkemizin dünya perlit kaynaklarının yarısından fazlasına sahip olması yanında, perlitin belli başlı özellikleri süs bitkileri yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılmasına nedendir. Perlit kimyasal olarak nötürdür, sterildir standart ve hafiftir. Özellikle iri perlitin drenaj ve havalanması çok iyidir. Hücreli bünyesinin kapalı oluşu nedeniyle, su sadece parçacıkların yüzeyinde ve parçacıklar arasındaki boşluklarda tutulur. Bu da, yüksek oranda perlit içeren harcın iyi drene olduğunu ve fazla su tutmadığını gösterir. Uzun yıllar kullanılabilir. Besin maddesi içermez. Saf olarak veya torf ile karıştırılarak süs bitkilerinden alınan çeliklerin köklendirilmesinde başarıyla kullanılır. Harç içersine de belirli oranlarda katılmak suretiyle yaygın olarak kullanılmaktadır Vermikülit Isıtılınca belirli şekilde genişleyen mikalı mineraldir. Hacim ağırlığı cm 3 'tür. Kimyasal bileşimi sulu Mg-AI-Fe silikattır. Gelişmiş ülkelerde harç yapımında kullanılmaktadır. Sterildir, fazla miktarda su absorbe etme yeteneğindedir. Parçacık büyüklüğüne göre sınıflandırılır. Vermikülitin ph değerleri farklı olan iki tipi vardır. Hafif asidik (ph: 6-6.8) olanı yetiştiricilikte aranır. Diğerinin ph'sı nötrün üstündedir: Alkali şartlarda mineral beslenme daha güç olduğundan pek istenmez. Vermikülitin saksı kapasitesi ve solma noktası arasındaki su hacmi % 42'dir. Gözenekli olup, su ve hava oranı iyidir. Vermikülit yetiştirme ortamı olarak, uzun devre ürünü için kullanıldığında bal peteği şeklindeki yapılar çökerek havalanma ve drenaj azalır, ortam ıslak bir duruma geçer. Bu nedenle harç yapımında içine bir miktar torf veya perlit karıştırılır. 34

42 Kompost Her çeşit bitkisel döküntü ve organik artıkların bakteriler yardımıyla çürütülmesiyle hazırlanır. Bu amaçla mutfak artıkları (meyve, yumurta kabukları, çay artıkları v.b.) yaprak, saman, biçilmiş çim, sebze, meyve, çiçek sapları kullanılabilir. Şekil 14. Kompost yapımı ve kullanıma hazır kompostlar Kompost hazırlanacak yere bir metre genişlikte, istenen uzunlukta sığ bir çukur açılır. Çukurun dibine 10 cm yükseklikte bir drenaj tabakası (iri dişli kum ve çakıl taşları karışımı) yerleştirilir. Toprak üstüne 15 cm yükseklikte bitki artıkları yayılıp üstüne kireç serpïlir. 1m 3 komposta 5-6 kg sönmemiş kireç verilir. Bunun üstüne yine aynı yükseklikte bitki artığı yayılıp üstünde nitrojenli gübre - NH4 (S04)2 veya NH4NO3 serpilir ve toprakla örtülür. Bu işleme yığının boyu 1.20 metreye ulaşıncaya dek devam edilir. En üste de 5 cm'lik toprak örtülür. Yağışların olmadığı zamanlarda yığın sık sık sulanarak nemli tutulmalıdır. Yığın zaman zaman aktarılarak üst ve alt kısımların yer 35

43 değiştirmesi, dolayısıyla havalanması sağlanır. Sıcak havalarda iki ayda, soğuk havalarda dört ayda kompost hazır hale gelir. Kompost, aynı ağırlıktaki çiftlik gübresine göre besin maddelerince daha fakirdir. Açık havada kurutulmuş kompost % 0.6 N, % 0.2 P ve % 1 K; ahır gübresi ise % 0.7 N, % 0.3 P ve % 1.7 K içerir. Doğrudan bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekan saksılı süs bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar iç ortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekan saksılı süs bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harç olarak da ifade edilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu, yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit, kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır. Bu materyaller farklı oranlarda karıştırılır ve dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır. Toprak içeren kompostlar : Kompostların temeli verimli bataklık topraklarına dayanır. Bu topraklar otların iyice köklendikten sonra yığın haline getirilmesi ile elde edilirler. Kullanılmadan önce veya kum, gübre ve verimli toprak ile karıştırılmadan önce dezenfekte edilmeleri gerekir. Topraksız kompostlar : Verimli toprakların temin edilmesi son derece zor, pahalı ve kalite bakımından da farklılık gösterdiklerinden günümüzde kullanılan modern kompostlar turba (bitki çürüntüsü) veya turba ve kum karışımından elde edilmektedir. Kaliteleri değişmediği gibi temiz ve hafif materyal olarak bilinirler. En önemli avantajı ise saksısı değiştirilecek süs bitkisinin turba içinde iyi bir gelişme göstermesidir. Çünkü bu ortamlar 2-3 ay bitkiyi besleyebilecek elementleri bünyelerinde bulundurur. Topraksız karışımların bazı dezavantajları da olabilir. Bazılarının ıslatılması zor olabilir ancak birçoğunda suyun ortama alınmasını sağlayan bazı ilaveler bulunmaktadır. Büyük çaplı bitkilerin saksıları değiştirilirken hafiflik dezavantaj olabilir. Böyle durumlarda kil saksılar kullanılır ve komposta bir miktar dişili dere kumu katılır. Böyle kompostlar belli bir şekli alacak biçimde preslenmemelidir. Aksi taktirde bitki kökleri açısından önemli olan hava boşlukları ortadan kalkar ve bitki zarar görür. İnce çakıllar : Boşluk içeren kil agregatların oluşturduğu hidrokültürler köklerin tutunma yeri olarak kompostlarla yer değiştirmiştir. Bu ortamda hem bitki kökleri hem de agregatlar, sulandırılmış besin solüsyonuna bandırılır. Bu sistem evlerde özel bir saksı kullanılarak oluşturulur. Hidropot olarak bilinen bu ortamlar pahalıdır ancak 2-3 haftada sadece bir defa sulanmaları bakımından avantaj sağlarlar (Şekil 15). Gübrelerin ortama ilavesi özel bir filtre ile gerçekleştirilir. 36

44 Şekil 15. Hidropot Hidropot larda (sulu saksı) yetiştirilen bitkiler daha etli ve kalın kök oluştururken normal toprakta yetişen bitkilerde ince ve lifli kökler oluşur. Fil kulağı (Philodendron scandens), potos sarmaşığı (Scindapsus aureus.), aglonema, beyaz yelken (Spathiphyllum wallisii) ve kaktüsler bu ortamda diğerlerine göre daha iyi gelişme göstermektedir. Saksıların değiştirilmesinde problemler yaşanabilir. Kompost ortamında yetiştirilen bitkiler de hidropotlara aktarılamaz Yeşil gübre Bakla, bezelye, çayır üçgülü, tüylü fiğ gibi yetiştirme süresi kısa olan baklagillerin ve buğdaygillerin çiçeklenme devresinde toprağa gömülmesine yeşil gübreleme, bu amaçla kullanılan bitkilere de yeşil gübre denir. Baklagillerin köklerinde havanın serbest azotunu tutmaya yarayan nodoziteler bulunduğundan, toprağı nitrojen bakımından zenginleştirirler. Yeşil gübre, toprağa bitki besin maddesi sağladığı gibi, toprak geçirgenliğini artırır ve havalandırmayı iyileştirir Harçların Hazırlanması ve Sterilizasyon Harç hazırlanırken toprak elenmeli, iri parçalar atılmalı, böylece parçacıkların homojen bir büyüklükte olması sağlanmalıdır. Karışımda kullanılacak materyal çok kuru ise hafifçe ıslatılmalıdır. Bu konu özellikle torf (peat) açısından önemlidir. Çünkü torf, kuru iken toprakla karıştırılırsa suyu yavaş emer. Ancak torfun çok yaş ve yapışkan olmamasına özen gösterilmelidir. Karıştırma işleminde, karışımı oluşturacak toprak, torf, kum gibi kısımlar tabakalar halinde üst üste yığılmalı ve daha sonra bir kürekle alt üst edilmelidir. Toprak karışımının hazırlanması, kullanılacağı günden tercihen en az bir gün önce yapılmalıdır. Bunu izleyen 24 saat içinde, nem bütün karışım içinde her tarafa eşit miktarda dağılma gösterir. Toprak karışımı, kullanılacağı zaman ufalanıp dağılmaması için bir parça nemlendirilmeli, fakat elle sıkıldığı 37

45 zaman topak haline geçecek kadar da nemli olmalıdır. Bu, karışımın tavında olduğunu gösterir. Karışımlar bitkinin cinsine, türüne, üretim amacına, işletmecinin şahsi tecrübesine, yörenin mevcut olanaklarına göre değişiklik gösterir. İyi bir saksı harcı yeteri kadar gözenekli olmalı, suyu ve besin maddelerini bitkinin kolayca yararlanabileceği şekilde tutmalı, aynı zamanda iyi bir havalanmaya olanak vermelidir. Harç homojen, kolay bulunabilir, ucuz, temiz ve tercihen hafif olmalı, tuzluluk sorunu olmamalıdır. Ülkemizde iç mekan yetiştiriciliğinde geleneksel olarak kullanılan standart saksı harcı;1 kısım bahçe toprağı,1 kısım yanmış çiftlik gübresi ve 1 kısım kum karışımı ile hazırlanmaktadır. Son yıllarda toprak kapsamayan "topraksız karışım" adı verilen harçlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu harçların hazırlanmasında;1 kısım yaprak çürüntüsü, torf ya da kompost,1 kısım çiftlik gübresi,1 kısım kum ya da perlit karışımı kullanılmaktadır. Çeşitli saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan bazı harç örnekleri aşağıda verilmiştir: A. 2 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı 2 kısım bahçe toprağı 1 kısım kum (perlit) B. 5 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı 2 kısım çiftlik gübresi 3 kısım torf C. 1 kısım bahçe toprağı 3 kısım çiftlik gübresi 5 kısım torf D. 3 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı 4 kısım çiftlik gübresi 2 kısım kompost 1 kısım kum 1 kısım torf Çok Amaçlı Harç 4 kısım tınlı toprak 2 kısım torf 1.5 kısım çiftlik gübresi 2 kısım kum Asit Toprak Seven Bitki Harcı 3 kısım kum 3 kısım torf 2 kısım çiftlik gübresi 38

46 Kaktüs ve Sukkulentler İçin Harç 1 kısım tınlı toprak 1 kısım çürümüş yaprak toprağı 1 kısım kum 1 kısım odun kömürü kırığı Bütün materyaller hacim olarak karıştırılmalıdır. Bitkilerin harca dikilmesinden bir ay kadar sonra sulu gübre uygulamasına başlanmalıdır. Karışımlara tuğla, saksı kırıkları odun kömürü parçaları ilave etmek havalanmayı ve gözenekli yapıyı artırma bakımından yarar sağlar. Odun kömürü parçaları, fazla su ve zararlı maddeleri emdiklerinden, harcın asitleşmesini de önler. Sterilizasyon buharla veya kimyasal maddelerle yapılır. Buhar ideal olarak en iyi sistemdir. İnsan sağlığına zararsızdır. Ancak uygulama için özel ekipman gerektirmesi kullanımını güçleştirmektedir. Buhar, harcın 30 cm kadar altına yerleştirilmiş delikli borulara verilir, veya plastik örtü altında yüzeyden uygulanır. Sterilizasyondan önce harç kuru olmalıdır. Buhar - hava karışımı için ısıtma süresinin 71 C de 30 dakika olması yeterlidir. Toprak ph'nın arasında, ideal olarak 6.3 olarak tutulması önemli bir noktadır. ph düşükse, bir birim artırmak için 2.7 kg/m3 CaCO3, bir birim düşürmek için 0.75 kg/m3 kükürt tozu katılmalıdır. Sterilizasyondan sonra hemen dikim yapılmaz, ortam yıkanır ve nitrojen ve mangan zehirliliğini belirlemek için, bunlara hassas aslanağzı çiçeği fideleri 2-3 hafta ortamda yetiştirilerek kontrol yapılır. Kimyasal madde olarak pratikte "methyl bromide" ve "metil isothiocyanate" kullanılmaktadır. Methyl bromide insan için çok zehirli olup, kullanımında son derece dikkatli olunmalı, gaz maskesi kullanılmalıdır. Uygulama öncesi harç, nemli ve tavında olmalıdır. Uygulama plastik örtü altında yapılır. Harca plastik bir örtü serip, üzerine 30 cm'yi geçmeyecek şekilde harç yığıp sterilizasyon yapılabilir. Kullanma dozu hacme göre 0,7 kg/m3'tür. Uygulama sonrası plastik örtü 4-5 gün bekletilir ve harç havalandırılır (en az 24 saat). Bundan 3 gün sonra ekim veya dikim yapılabilir. "Methyl isothiocyanate" 'in sıvı ve kuru şekli vardır. Sıvı şekli olan methamsodium (Sistan, Vapam, Corpam) uygulamasında harç nemli ve tavında olmalı, 15 cm. yüksekliğindeki harcın (aktif maddeye göre olmayan % 1'lik solüsyondan 30 It/m3'lük doz) 7 m 2 'lik yüzeyine verilmelidir. Uygulamada harcın sıcaklığı lo C den yüksek olmalıdır. Mefhyl isothiocyanate'in kuru şekli olan "Dazomet" granül halde olup, yetiştiricilerin kendi başına uygulayabileceği bir maddedir. Dazomet nemli harca 250 g/m 3 dozunda, yani 5 cm yüksekliğindeki harcın 7 m2'lik yüzeyine yayılıp karıştırılır. Harç plastik bir örtü ile 10 gün kapatılır. Daha sonra örtü kaldırılıp, harç sıcaklığı 18 C'nin üzerindeyse 10 gün havalandırılarak kalıntıların çıkması sağlanır. Tüm sterilizasyon yöntemlerinde ekim veya dikimden önce fumigasyon artıklarının kalıp kalmadığını anlamak için marul tohumları ekilerek harcın ekim ve dikime hazır olup olmadığı tespit edilmelidir. Tohumların 19 C de 2 günde normal bir çimlenme göstermesi, harçta toksik maddelerin kalmadığını gösterir. Azot zehirlenmesini anlamak için ise, ortamda aslanağzı fideleri yetiştirilir. Kimyasal sterilizasyonda ısıtma almadığından mangan zehirlemesi görülmez. Süs bitkileri 39

47 yetiştiriciliğinde harç bünyesine giren maddelerin mutlaka sterilize edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla buhar veya metil bromit kullanılabilir. Sterilize edilen harcın kontrolünde marul testi yapılır. Bu testte ekilen marul tohumlarının 19 C de 2 günde çimlenmesi gerekmektedir. Metil Bromid'in kısa sürede ve yüksek oranda solunumla vücuda alınması, boğaz, akciğerler, beyin ve sinirlerin ciddi şekilde zarar görmesine ve böbreklerde tahribata neden olmaktadır. Bu kimyasalın deriyle direk temas halinde kaşıntı, kızarma, su toplama gibi belirtiler ortaya çıkar. Metil bromidin ozon tabakasını incelterek, yeryüzüne ulaşan zararlı ışınların artmasına neden olmakta, bu ışınların ciltte güneş yanıkları, cilt kanseri, gözde katarakt oluşumu, bağışıklık sisteminin bozulması gibi ciddi rahatsızlıklara neden olmaktadır. Metil bromid toprak, su ve çevre kirliliğine de neden olduğu için kullanımı tamamen yasaklanarak, yerine solarizasyon, biofumigasyon, topraksız yetiştiricilik ve buharla solarizasyon gibi alternatif yöntemlerin uygulanması önerilmektedir Saksı Toprağının Bitmesi Saksıda yetişen süs bitkilerinin saksıları, saksıdaki toprak bitmeden veya bitki kökleri saksıya sıçramadan değiştirilmez. Saksı sıçraması olan bitkilerin bazıları sadece çiçek açarken Bromelad lar bu aşamadayken saksı değiştirmeye asla ihtiyaç duymazlar. Saksı sıçraması olan bitkilerde gübreleme iyi yapılsa bile gövde ve yapraklardaki gelişme çok yavaş olur, toprak çok kısa sürede kuruyacağından sıkça sulama gerekir, kökler dren deliğinden dışarıya doğru gelişme gösterir. Son kontrol olarak, yukarıda da belirttiğimiz gibi saksı çıkarılır ve saksı sıçraması olmuşsa dış kısımda kökler tarafından kaplanmış ve donuk-mat bir bölge gözükür. Bu kısımda toprağın kalmadığı da izlenir. Böyle bir oluşum yoksa toprak saksısına geri konularak zarar meydana gelmemesi sağlanır. Doğrudan bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekan saksılı süs bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar iç ortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekân saksılı süs bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harç olarak da ifade edilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu, yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit, kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır. Bu materyaller farklı oranlarda karıştırılır ve dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır. Şekil 16. Saksı içindeki ortamın (toprağın) bittiğini ve değiştirilmesi gerektiğini gösteren işaretler 40

48 6 SÜS BİTKİLERİNDE ÇOĞALTMA İç ve dış mekanlarda kullanılan süs bitkileri genel olarak iki yöntemle çoğaltılmaktadır. Bunlar, generatif (eşeyli) çoğaltma ve vegetatif (eşeysiz) çoğaltmadır. Bunun yanında sporla ve değişikliğe uğramış organlarla ve doku kültürü ile çoğaltılan süs bitkileri de vardır Generatif Çoğaltma (Eşeyli Çoğaltma) Tohumla çoğaltma Çiçek açan tüm bitkiler özellikle tek yıllık (annual) ve iki yıllık (biannual) süs bitkileri eşeyli olarak yani tohumla üretilir. Tohumla üretim şu koşullarda geçerlidir: Ekimden itibaren bitki gelişene dek geçen kültür süresinin uzun zamana gereksinim göstermediği, çimlenme yeteneğine haiz, iyi kaliteli tohum elde etmenin kolay olduğu, çelikle üretim için elde yeterince anaç bitkinin bulunmadığı, fazla sayıda bitki ve yeni çeşit elde etmenin söz konusu olduğu durumlar. Eşeyli üretimde en önemli hususlar: Tohum alınacak bitkilerin saptanması, Hasat olgunluğuna ulaşmış tohumların saptanması, Tohumların toplanma zamanlarının saptanması. 41

49 Şekil 17. Tohum ekimi ve saksı ortamındaki nemin aynı seviyede tutulması için saksının plastik veya cam ile örtülmesi Ekim yapılacak kasa, tava veya yastıkların diplerine, suyun drene olmasını sağlayarak genç fideciklerde kök çürümelerine engel olmak üzere küçük saksı kırıkları veya çakıldan cm yükseklikte bir drenaj tabakası yapılmalı, bu tabakanın üzerine de sterilize edilmiş harç yerleştirilmelidir. Az miktarda tohum ekiminde, dibi delikli tahta veya plastik kasaların kullanılması elverişlidir. İdeal bir çimlenme ortamı, tohumların çimlenmesini sağlayacak kadar neme, tohuma sürekli su temin edebilecek fiziksel özelliklere ve iyi bir havalandırma yeteneğine sahip olmalıdır. Çimlendirme ortamı olarak toprak, kum, yaprak çürüntüsü, torf, perlit, vermikülit veya bunların değişik oranlarda karıştırılmasından elde edilen harçlar kullanılır. Tohum ekiminde, tohumlara verilecek asgari derinlik genellikle tohum büyüklüğü kadardır. Çok ince, hafif tohumların üzeri örtülmez, çimlendirme ortamına düz bir tahta ile hafifçe bastırılır. Tohum ekim kabı, ekimden sonra suya batırılarak alttan su emmesi sağlanır. Tohumların yerlerinden oynamaması için üstten sulama yapılmamalıdır. Ekilen tohumların üzeri çimlenme görülünceye kadar plastik bir örtü, cam bir levha veya gazete kağıdı ile kapatılarak oransal nemin aynı seviyede tutulması sağlanır. Tohumların çimlenmesinden bir süre sonra fideler birbirlerinin beslenme, havalanma ve ışıklanmalarını engellememek ve kaliteli fide elde etmek için 2-3 gerçek yapraklı iken başka bir ortama nakledilirler. Bu işleme "şaşırtma" ya da "seyreltme' adı verilir. Bazı süs ağaç ve çalılarının tohumları fizyolojik çimlenme engeline sahip olup, tohum kabukları da geçirgen olmayan bir yapıya sahiptir. Bu yapıya sahip bitkilerin tohumları optimum çimlenme koşullarına ekilseler dahi, önceden gerekli bazı ön işlemlere tabi tutulmadıkları takdirde çimlenemezler. İşte, tohum kabuğunu yumuşatmak, dinlenme halindeki embriyoları çimlenme olgunluğuna getirmek amacıyla yapılan bu ön işlemlerden en çok uygulananı "katlama"dır. Katlama, çimlenme engeli olan tohumların serin bir ortamda ve nemli kum içinde, tohumların tür ve çeşidine göre değişen sürelerde ve derecelerde bekletilmesidir. Gül, Ladin, Göknar, Erguvan, Akçaağaç gibi süs bitkilerinin tohumları katlama işleminden sonra ekilirler. 42

50 Tek veya çok yıllık çiçek açan süs bitkilerinin tohumları kasa, tava veya yastıklara ekilebilir. Sera içinde ve alttan ısıtmalı sıcak yastıklara yapılacak ekim için her yıl yeni torf kullanılmalı veya eski torf dezenfekte edildikten sonra kullanılması gerekmektedir. Kasa veya tavalara yapılacak ekimlerde alt kısma suyun drene edilmesi ve kök çürümelerini engellemek amacıyla çakıl taşları veya saksı kırıkları serilir üzerine ince deliklere sahip elek teli serilir ve torf ilave edilir. Az miktarda tohum ekiminde dibi delikli tahta veya plastik kasalar kullanılabilir. Çiçek tohumları serpme, tek tek veya elek kullanılarak birbirine temas etmeyecek şekilde torfun üzerine ekilir. Ekim sırasında torflu yüzeyin düzgün olması gerekir. Aksi taktirde tohumlar derinde kalır ve çıkış oranı (çimlenme) azalır. Tohumların üzerlerinin kapatılması (kapaklama) için bir miktar torf ayrılmış olmalıdır. Ayrılan bu torf demir telden yapılmış ince delikli eleklere konularak elek hafifçe sallanır ve tohumların üzerinde 1-2 mm kalınlık oluşturacak şekilde serilir. Tohumlar ekildikten ve üzerleri torf ile kapaklandıktan sonra süzgeçli kovalar yardımıyla tavalardaki torfun yukarıdan aşağıya doğru en az 4-5 cm lik kısmı ıslanacak şekilde ilaçlı su ile sulanma yapılır. Sulama sırasında suyun damlalar şeklinde değil çok ince zerrecikler şeklinde olması gerekir. Aksi taktirde tohumların üzeri açılabilir. İlk sulama sırasında sulama suyuna kök boğazı çürüklüğü ve çökerten hastalığına karşı PREVICUR-N (veya PROPLANT) ilacı katılmalıdır. Tohumlar ekildikten ve ilk sulama suyuna yukarıda adı geçen ilaç katıldıktan sonra her üç günde bir bu ilacın katıldığı su ile sulama yapılarak hastalıklara karşı önlem alınmalıdır. Sulamada mistleme sisteminden yararlanılır. Ancak mistleme başlıklarının açık olması, tıkalı, bozuk olmaması ve suyu damlatacak şekilde bırakmaması gerekmektedir. Sulama sıklığı TORF YÜZEYİ KURUDUKÇA SULA prensibine dayanır. Alttan ısıtma tavalarındaki sıcaklık (bottom heating) C olmalıdır Tek yıllık bahçe çiçeklerinin tohumla çoğaltılması Sebzelerin tamamı, süs bitkilerinin bir kısmı (tek yıllıklar, tropik bazı türler ve ibreliler) tohumla çoğaltılır. Tohumla çoğaltmada tohumlar kapalı alanlar olan seralara, yastıklara veya açık alanlara ekilebilir. Tohumların kontrollü şartlarda ekilmesi ve elde edilen fidelerin dış ortama dikilmesi (şaşırtma, göçertme) çok daha avantajlıdır. Bu yolla; erken çimlenme meydana gelir, kuvvetli bitki elde edilir, erken çiçeklenme meydana gelir ve erken hasat yapılabilir. 43

51 Şekil 18. Küçük çaplı üretimler için tohum ekimi. (1. Tohum sandığının harç ile doldurulması, 2-Harcın sıkıştırılması, 3-Sulama, 4-Tohum ekimi, 5- Kapaklama, 6-Tohum sandığının üzerinin cam veya gazete kağıdı ile kapatılması. 44

52 Tohumların seçimi 1. Tohumlar saf ve ismine doğru olmalı. Kaliteli ve iyi tohumlar başka bitki tohumları içermemeli, yabancı ot tohumu bulunmamalı ve çeşide (ismine) doğru olmalıdır. En iyi sonuç için bilinen, güvenilir. Bir bayiden kaliteli tohumlar alınmalıdır. Dünya da tohum üreten firmalar ürettikleri tohumlardaki çimlenme oranını kanunen ortaya konulmuş standartlara yükseltmek zorundadırlar. Eğer bu oran kanuni sınırların altında ise bunu mutlaka paketlere yazmalıdırlar. 2. Paketler ve depolama: Tohumların konduğu paketlerde, tür, çeşit, çimlenme oranı ve varsa hangi kimyasal uygulamanın yapıldığı yazılmalıdır. Tohumlar iyi bir çimlenme göstermeleri için kuru ve serin şartlarda tutulmaları gerekir. Kuru depolama için laminant kaplanmış kapaklı paketler kullanılmalı, kavanoz veya konserve kutuları içerisine yerleştirilen kağıt paketler de tohumların muhafazası için uygundur. 3. Hibrit tohumlar: Yeni birçok sebze veya çiçeklerin tohumu hibrittir. Bu tohumlar normalden daha pahalıdır. Hibrit tohumlar; daha güçlü, mükemmel üniformite, yüksek verim, bazı hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılık gösterirler. 4. Tohum alma: Deneyimli bazı üreticiler kendi tohumunu alabilmektedirler. Böyle üreticiler tohum seçimi, tohumların üretilmesi, toplanması ve depolanması konusundaki teknikleri bilmeleri gerekir. Hibrit bitkilerin tohumları alınmaz. Çünkü yabancı tozlanan türlerde genetik yapı değişir. Tohumlar virüs ve diğer hastalıkların yıldan yıla taşınmasına sebep olur. Tohum ekiminde kullanılan kasalar Tohum ekiminde kullanılacak kasalar temiz olmalı, sağlam ve uygun büyüklükte olmalıdır. Uygun bir kasanın seçilmesiyle tohumların iyi bir başlangıç yapmalarına ve gelişen bitkiler üzerinde rahat çalışma sağlanmış olur. - Tahta kasalar, fiber kaplar, plastik kaplar: Bu materyaller tohum ekimi veya gelişmiş olan bitkilerin aktarılması için kullanılabilir. Ancak tohum ekiminin doğrudan bu saksılara yapılmasıyla tohumların tek tek saksılara ekilmesine göre yer tasarrufu sağlanır. Yere göre zamanın önemli olduğu durumlarda doğrudan saksılara ekim tercih edilmelidir. - Kil ve plastik saksılar: Bu iki tür kap temizlenebilir, yeniden kullanılabilir olup şaşırtma için uygun olan yerlerdir. Bu kaplara dikilen bitkiler kolaylıkla saksıdan çıkarılabilir ve toprak-kök balyası dikim zamanında kesilebilir. Aynı zamanda tohumlar doğrudan bu saksılara ekilebilir. - Turba saksısı: Popüler olan bu saksılar turbadan veya atık kağıt liflerinden yapılmaktadır. Tek tek, şerit halinde veya blok şeklinde kullanılabilirler. Havalı yapıları vardır. Harika bir hava akımı ve drenaj 45

53 sağlarlar. Saksının tamamı dikim esnasında kullanılmalıdır ki köklerdeki zararlanma en az olsun. - Sıkıştırılmış turba yumağı: Genişleyebilir bu turba yumakları kuru haldeyken gümüş bir dolar büyüklüğündedir. Bazıları biraz daha kalındır. Su içerisine yerleştirildiğinde turba yosunuyla doldurulmuş silindir kap şeklini alır. Bu halde fide dikimine veya tohum ekimine hazırdır. Elde edilen fideler hiçbir uygulama yapılmadan doğrudan bahçeye dikilebilirler. Yumaklar taşıyıcılar içerisine yerleştirilmeli ki kolay sulansın ve dik dursunlar. Açık kısmının da yukarı gelmesine dikkat edilmelidir. - Plastik kutular paketler ve tıpalar: Günümüzde çok farklı tipte plastik saksı veya kutular satılmaktadır. Birçok tipinde bitkileri hücrelerde yetiştirerek dikim zamanı tek tek buralardan çıkarmak mümkündür. Dikkat edilirse bu plastik kap yeniden kullanılabilir. Toprak karışımlar ve diğer büyüme ortamları Tohum çimlendirilmesinde kullanılan ortamlar hafif drenaj, iyi ve yumuşak-ince yapıda olmalıdır. Ticari olarak hazırlanmış karışımlar veya kendi kendinize karıştırdığınız materyalleri bu amaç için kullanabilirsiniz. - Vermikülit: Bu materyal tek başına kullanıldığında iyi bir çimlenme sağlar. Temizdir, taşınma sırasında bulaşma olmadığı sürece sterilizasyona ihtiyaç duymaz. Diğer çimlenme ortamları kullanıldığında tohumların kapatılması için çok kullanışlıdır. Sert tabaka oluşturmaz ve tohumlar rahatlıkla çıkış yapar. Vermikülit farklı büyüklükte temin edilebilir. Ancak ince olanı tohum ekimi için çok iyidir. - Sentetik karışımlar: Toprak içermeyen karışımlar tohum ekimi için kullanılabilir. Bu karışımlar turba yosunu ve perlit içerir. Hazır olarak satıldığı gibi karışım istenildiğinde hazırlanabilir. Vermikülit tek başına kullanıldığında olduğu gibi karışımlar besin içeriği bakımından zayıftır. Bu ortamlar kullanılırsa tohum çıkış yaptıktan sonra likit veya sulandırılmış gübre solüsyonu ile gübreleme yapmak gerekir. - Toprak-vermikülit karışımı: Bu karışımda 1:3 oranında verimli bahçe toprağı ve 2:3 oranında vermikülit bulunur. İyi toprak az da olsa verimli olduğundan çimlenme sonrası gübreleme gerekmez. Ancak bahçe toprağı kullanıldığında mutlaka sterilizasyon yapılmalıdır. - Toprak-turba-kum karışımı: Kuvvetli gelişen veya büyük olan tohumlar iki kısım verimli bahçe toprağı, bir kısım parçalanmış turba yosunu ve iki kısım perlit, vermikülit veya ince dere kumu içeren karışıma dikilmelidirler. Sterilizasyon da gereklidir. - Öğütülmüş sfagnum yosunu: Sfagnum yosunu fideler için zararlı olan hastalıklardan ari olduğundan bazen tohum ekiminde kullanılabilir. 46

54 Kullanılmadan önce mutlaka iyice nemlendirilmelidir. Besin maddesi içermediğinden çimlenme sonrası gübreleme yapmak gerekir. - Yassı karışımlar: Tohumların çimlendirilmesinde kullanılan bir diğer teknikte kasalar, saksılar içerisine bir miktar sterilize edilmiş toprak konulduktan sonra üst kısmına bir tabaka vermikülit veya öğütülmüş sfagnum yosunu serilerek tohumlar bu tabakanın içine ekilir çimlenme sonrası fidelerin kökleri bu üst tabakadan toprağın içine doğru hareket ederek besin maddesi sağlarlar. Likit gübrelerin ortama ilavesi çok fazla gerekli değildir. - Turba humusu: Sfagnum yosununun bulunduğu karışımlarda turba humusunu kullanırken deneme yapmak gerekir. Turba humusu olarak satışa sunulan ürünlerin ph değeri, havalanma özellikleri, su tutma kapasiteleri çok farklıdır. Sfagnum, turba yosunu veya kullanılmış, öğütülmüş sfagnum yosununda ısrarcı olmak gerekir. Karışım ve saksıların sterilize edilmesi Çoğaltma esnasında kullanılan kaplar ve ortamların çökerten ve diğer bitki hastalıklarına karşı korunması gerekir. Mutlaka temiz ve sterilize edilmiş materyaller kullanılmalıdır. Karışımlar: Sulu olmayan fakat nemlendirilmiş olan toprak karışımın kısa sürede kurumasını engellemek için üstü kapalı bir kasaya doldurulur. Kapak yoksa alüminyum folyo kullanılır. Ve folyo köşelerden aşağıya doğru bükülür. Karışımlar doğrudan saksılar veya kasalar içerisinde sterilize edilebilir. Sterilizasyonda sadece zararlı organizmalar değil istenmeyen yabancı ot tohumları da öldürülmüş olur. Folyonun ortasına küçük bir delik açılır. Ve içerisine bir termometre yerleştirilir. Tava C sıcaklıktaki bir fırına konulur. Termometre C yi gösterinceye kadar toprak fırının içerisinde tutulur. Daha sonra tava fırının içerisinden çıkarılır ve soğumaya bırakılır. Pişmiş toprak çok ağır bir koku yayacaktır. Biraz havalandırma gerekebilir. Sterilizasyon süresi toprak miktarına ve nem kapsamına göre değişir. Kuru topraklar iyice sterilize edilemez. Bazı üreticiler toprağın tam orta kısmına bir patates yerleştirerek patates pişinceye kadar toprağı fırında tutmaktadırlar. Tabi toprak sterilize edildikten sonra kasaların, aletlerin ve çalışma alanının da temiz ve steril olmasına dikkat etmek gerekir. Temizleniş toprak dikkatsiz davranılırsa kısa sürede yeniden enfekte olur. Steril toprakta steril olmayan topraklara göre hastalıklar çok daha hızlı yayılırlar. Kasalar: Kullanılmış olan bütün kasalar sabunlu su ile yıkanarak kalıntılardan arındırılır. Plastik veya tahta kasalar asla fırına konmamalıdır. Tahta ve plastik kasalar bir kısım çamaşır suyu ve on kısım su ile hazırlanan solüsyonla durulanmalıdır. Toprakla doldurulmadan önce kurumalarına müsaade edilmelidir. 47

55 Tohumlar: Tohumların çoğu çökerten gibi hastalıklardan korunmaları amacıyla fungusitlerle önceden ilaçlanmışlardır. Bu tür tohumlar beyaz, pembe, yeşil veya mavi renkli fungusitlerle tozlu olabilir. Eğer tohumlar bu tür tozlar içermiyor ve fungusit uygulaması yapılmamışsa ekimden önce ilaçlanmalıdırlar. Bu tohumların ekiminde ve ilaçlanmasında eldiven kullanılmalıdır. Tohum ekimi Tohumların ekimi için en uygun zaman fidelerin dışarıya aktarılma zamanına bağlıdır. Bu süre çimlenme süresine ve ortam şartlarına bağlı olarak 4-14 hafta arasında değişir. 1. Kasanın 3:4 lük kısmı kullanılacak ortamla doldurulur. Eğer karışım kuru ise kasaya doldurulmadan önce nemlendirilmelidir. Kasada uygun bir drenaj sisteminin olmasına dikkat etmek gerekir. Drenaj deliklerinin üzerine sfagnum yosunu parçaları yerleştirilir. 2. Ekimde kullanılacak olan ortam karışımın içine düz bir şekilde serilir. Bu amaçla küçük, temiz ve düz bir tahta kullanılabilir. Yalnız ortamı düzeltirken tahtayı fazla bastırmamalıyız. Aksi takdirde ortamda sıkışma ve havasızlık meydana gelir. Kök gelişimi engellenir cm genişliğinde tohum ekim çizileri tahta işaretleyici ile açılır. Eğer aynı kasada farklı irilikteki tohumlar ekilecekse bu tohumların sıraya ekimi için iz yapıcı kullanmak gerekir. Aynı tipteki tohumların ekiminde serpme ekim yapılabilir. 4. Tohumlar düzgün bir şekilde sıraya ekilir. Çok küçük ve yuvarlak tohumların ekiminde rulo yapılmış kâğıtlardan yararlanılabilir. Her bir sıraya ekilen tohum tür veya çeşidi yazılır. Ekim zamanında ilave edilir bu amaçla suya dayanıklı kalem veya kurşunkalem kullanılır. Büyük tohumlar doğrudan turba saksılara ekilir. Diğer tohumlar da zaman tasarrufu için bu şekilde ekilebilir. Fakat bu iş çok zordur. Saksılara ekimde her bir saksıya iki tohum ekilir. Daha sonra bir bitkiye seyreltme yapılır. Böylece şaşırtma veya aktarmada köklerde daha az zararlanma meydana gelir. 5. Tohumlar kuru vermikülit veya parçalanmış sfagnum yosunu ile kapaklanır. Kapaklanma yüksekliği tohumun iriliğine göre değişir. Petunya veya begonya gibi çok küçük tohumlar kapatılmasa da olur. Ekim sonrası mistleme ile sulama yapılır. Veya kasa hafif ılık su dolu tavanın içerisine yerleştirilerek alttan nemi absorbe eder. Su kasayı asla aşacak şekilde yükseltilmemelidir. Eğer kasayı aşarsa tohumlar çok derinde kalabilir veya tohumla ortam karışır. Alttan yapılan sulamalar toprak yüzeyi kuru tutulduğu için su ile dolmayı engellemiş olur. Genel bir 48

56 kural olarak çok ince tohumlar dışındaki tohumların üzeri çaplarının iki katı yükseklikte materyalle kapatılırlar. 6. Kasanın üzeri polietilen plastik ile kaplanır veya bu iş için cam kullanılabilir. Nem burada muhafaza edildiği için tohumlar çimlendikten sonrasına kadar ilave suya gerek olmayabilir. 7. Çimlenme için kasalar sıcak bir ortama yerleştirilir C genelde en iyisidir. Çok az bitki tohumu (aslanağzı gibi) 13 C de daha iyi çimlenir. Kasalar asla direk güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. 8. Çimlenme günlük olarak kontrol edilir. Çimlenme başlar başlamaz cam veya plastik örtü kaldırılır. Kasa parlak ışık altına aktarılır. Eğer çimlenme aynı zamanda meydana gelmişse çimlenen sıraların üzerindeki örtü hafifçe kesilerek diğer kısımları kapalı bırakılır. Çimlenme boyunca tohumlar kuru kalırsa kısa sürede ölürler. Çökertene karşı da tohumlar sık sık kontrol edilmelidir. Çimlenme sonrası bitkiler serin bir ortama yerleştirilir. Çökerten : Fideler toprak yüzeyine çıktıktan sonra mantari hastalıklar özelliklede çökerten saldırısına uğrarlar. Eğer fidelerin az bir kısmı bu hastalıklara maruz kalmışsa bunlar sökülerek topraklarıyla beraber atılırlar. Enfekte toprağın diğer kısımlara bulaşmamasına dikkat edilmelidir. Çökerten farklı yerlere yayılmışsa fungusitle ilaçlama yapmak gerekir. Tabi ilaçlama da tam bir kontrol sağlamayabilir. Yüksek sıcaklık, yetersiz ışık veya aşırı nem bitkileri daha hassaslaştırarak zayıflatır ve hastalığın yayılmasını uyarır. En iyi kontrol hastalık görüldüğünde temizleme ve çabucak ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Fidelerin büyümesi Çimlenme sonrası dış ortamda yetişecek kuvvetli bitkiler elde etmek için en iyi yetiştirme şartları sağlanmalıdır. Kültürel uygulamalar da dikkatli bir şekilde yerine getirilmelidir. Işık : Çimlenme sonrası fideler parlak ışık almalıdır. Mümkünse güneye bakan pencere önüne kasaları yerleştirmek gerekir. Böyle bir pencere yoksa kasalar flüoresan ışığı altına yerleştirilir. Bir kasaya iki flüoresan ışığı yeterlidir. Bir serin ve bir de sıcak flüoresan tüpü kombine edilebilir. Kasalar flüoresan tüplerinin cm uzağına yerleştirilir ve günde saat ışık altında bırakılır. Otomatik zamanlayıcı kullanılır. Sıcaklık : Tek yıllık bitkilerin çoğu geceleri C sıcaklık isterler. Gündüz ise sıcaklığın 25 C üzerinde olması gerekir. Eğer sıcaklık bundan daha yüksek ise boğum araları daha uzun olur. Serin iklim süs bitkilerinde ise gece sıcaklığı 13 C, günlük sıcaklık ise 18 C ye yakın olmalıdır. Kullanılmayan yatak odaları, bodrum katları veya sundurmalar genelde iyi ortamlardır. 49

57 Nem ve Sulama : İyi bitkiler elde etmek için iyi bir hava nemi sağlamak gerekir. Nemlendiriciler mümkün mertebe büyüme alanlarına yakın olmalıdır. Kasalar veya sandıklar asla aşırı derecede sulanmamalıdır. Sulamalar arası yüzeyin kurumasına müsaade edilir. Fakat fidelerin asla solmasına izin verilmemelidir. Gübreleme: Fidelerde iyi bir gelişme için bazı gübrelere ihtiyaç vardır. Bunlar temelde yapay-ticari karışımlardır. Bu karışımlarda düzenli bir gübrelemeye de gerek olmayabilir. NPK olarak karışımı uygundur. Genç ve yumuşak fideler fazla gübrelemeden kolayca zararlanır. Tohumlar çimlendikten birkaç gün sonra tavsiye edilen miktarın yarısı uygulanabilir ve iki hafta aralıklarla gübreleme yapılır. Şaşırtma ve Seyreltme Fideler en az bir gerçek yaprak oluşturduktan ve tutulabilecek büyüklüğe ulaştıktan sonra tek tek saksılara veya kasa haricindeki ortamlara şaşırtılmalıdırlar. Şaşırtma uygun zamanda yapılmazsa sıkışma, ince ve uzun gelişme meydana gelir. Eğer sıcak yastıklar kullanılacaksa fideler buraya doğrudan şaşırtılabilir. Ortamlarda yapay karışımlar veya toprak karışımı (1:1:1- toprak+sfagnum yosunu+kum) kullanılabilir. Söküm esnasında küçük bitkilerin bıçak, spatula veya tahta parçaları ile dikkatli bir şekilde sökülmelidir. Birkaç bitki beraber bir yumak halinde sökülebilir. Daha sonra bu bitkileri ayırmak gerekir. Ancak bu işlem oldukça zordur. Ayrım esnasında köklerin kopmamasına dikkat edilmelidir. Küçük fideler yapraklarından tutularak taşınmalıdır. Çünkü küçük ve ince olan gövdeleri çok çabuk ezilir ve kırılır. Fidelerin dikileceği toprağa delik açılır ve bu deliğin fidenin yetiştiği yerdeki derinlik kadar olması gerekir. Küçük bitkiler veya yavaş gelişenlerde sıra üzeri 5 cm, büyük fidelerde ise yaklaşık 10 cm bırakılır. Dikim sonrası boş kalan yerler toprakla doldurulur ve hafifçe bastırılır. Eğer tohumlar tek tek saksılara ekilmiş ise her bir saksıya bir fide olacak şekilde seyreltme yapılmalıdır. Ancak seyreltme sırasında fazlalık fide çekilerek çıkarılmaz. Çünkü kalan bitkinin kökleri zarar görebilir. Makas ile kesmek yeterlidir. Şaşırtılmış fideler birkaç gün gölgede, floresan ışık ile ısıtıcılardan uzakta tutulmalıdır. Sulama ve gübrelemeye aynen devam edilir. Çiçeklerin çoğu iç (kapalı) mekanlara şaşırtılır. Ancak gelincik, acı bakla gibi türleri şaşırtmak zordur. Bunlar genelde doğrudan dış ortama ekilmektedir. Tepe Alma Tek yıllık çiçeklerin çoğunda yan dal oluşumu için tepe almaya ihtiyaç duyar. Bu amaçla 3-5 cm lik tepe kısımları alınır. 50

58 Bitkilerin Dış Ortama Aktarılması İç ortamlarda yetiştirilen süs bitkileri şaşırtıldıktan hemen sonra dış ortama aktarılmaz. Aksi takdirde büyük zararlanmalar meydana gelebilir. Bunun için pişkinleştirme yapılmalıdır. Alıştırma, bitkiler bahçeye dikilmeden iki hafta önce başlar. Mümkünse bitkileri dış ortamda gölgeli ve serin bir yere taşımak gerekir. Soğuk yastıklar bu iş için harikadır. Dışarıya ilk aktarmada gölgede tutulan bitkiler dereceli olarak her gün güneş ışığına çıkarılır. Işıklanma süresi de dereceli olarak artırılır. Bitkiler rüzgarlı havalarda veya sıcaklığın 7 C nin altında olduğu günlerde dışarıya çıkarılmaması gerekir. Yavaş gelişme için sulama sıklığı azaltılır fakat bitkilerin solmasına müsaade edilmez. Uygun pişkinleşme sonrası bitkiler dış ortama dikilebilir. Ve soğuk bunlara zarar vermez. Bahçeye Dikim Pişkinleşme tamamlandıktan ve bitkiler tutulabilir büyüklüğe ulaştıktan sonra hava şartları izin verdiğinde bahçeye dikilirler. Bitkileri kasalardan veya viyollerden sökerken dikkatli olmalı, kök çevresinde yeterli toprak bırakılmalıdır. Dikileceği yere kök etrafın toprak büyüklüğünün iki katı büyüklükte çukur açılır. Bitki aynı derinlikte olacak şekilde dikilir. Marigold kadife gibi bazı türlerin gövdesinde de kök oluşabilir. Böyle türler biraz daha derine dikilebilir. Boş kalan yerler toprak ile doldurularak bir bardak sulu gübre ile gübrelenir. Gübredeki P fazla olmalıdır kompoze gübre uygundur. Plastik veya kil saksılardaki bitkilerin saksıları dikim öncesi çıkarılmalıdır. Yosun saksı, torf saksılarda veya torf küplerinde yetiştirilenler ise doğrudan dikilebilir. Torf saksının dip kısmının hafifçe alınması kök teması ile drenajın artmasına yardımcı olur. Şaşırtma mümkünse kapalı günlerde yapılmalıdır. Sıcak ve güneşli havalarda gazete kağıdı veya diğer materyallerle 2-3 gün bitkilerin üzeri örtülmelidir Sporla çoğaltma Eğrelti olarak bilinen çiçeksiz süs bitkileri (Adiantum, nephrolepis) spor ile üretilir (Şekil 19). Spor, tek hücreden oluşmuş nemli ortamlarda yaşayan ve yaprakların alt yüzeyinde meydana gelen oluşumlardır. Spor kesesi içinde yer alan bu sporlar kesenin olgunlaşıp patlaması ile etrafa yayılarak uygun ortam bulunca çimlenerek gelişmeye başlarlar. Sporlar özel ortamlarda çimlendirilir. Bu amaçla 1:1 oranında torf+ince kum veya 1:1:1 oranında tınlı toprak+yaprak çürüntüsü+kaba kum karışımları kullanılmaktadır. Bu karışımlar, spor ekiminden önce elekten geçirilerek sterilize edilmelidir. Sporların ekiminde iki yöntem izlenir. Bunlardan biri sporlar yaprakların üzerinden ayrılmadan yaprak parçalarının sporlu kısmı harç üzerine yerleştirilir diğerinde ise sporlar yapraklardan ayrıldıktan sonra elle karışım üzerine ekilir. 51

59 Spor ekimi özellikle ağustos-eylül veya aralık-mart ayları içinde yapılır. Spor ekimi yapılan tavaların üzeri cam ile örtülür veya C lik alttan ısıtma sıcaklığı uygulanır. Çimlendirme ortamı sürekli nemli tutulmalıdır. Yapraklar oluşuncaya kadar alttan sulama yapılırken sonra üstten sulama yapılır. Çimlenme başladıktan sonra yastığın üzerindeki cam veya plastik örtü biraz ışık girmesi için aralanır. Sporların tümü çimlendikten sonra örtü kaldırılır fakat direkt ışıktan korunmalıdır. Çimlenme sonrası protalyum denilen ince, yassı ve yeşil renkli bir doku oluşur. İlk şaşırtma protalyumların tavalara küme halinde şaşırtılmasıyla yapılır. 3-4 ay içinde ilk kök ve bileşik yaprakçıklar oluşmaya başlar. Bu dönemde sulama, sıcaklık ve ışık iyi ayarlanmalıdır. İkinci şaşırtma kümeciklerin birkaç bitki bir arada bulunacak şekilde ayrılarak kasalara yapılır. Birkaç kez daha şaşırtma yapılır ve genç eğreltiler yeterince irileştiğinde dikkatli bir şekilde küçük saksılara alınırlar. Şekil 19. Eğrelti türü süs bitkilerinin sporla çoğaltılması 52

60 6.2. Vegetatif Çoğaltma Bitkilerin vegetatif organlarıyla (sürgün, gövde, kök, yaprak gibi) yapılan üretimdir. Süs bitkileri genelde generatif yöntemden çok vegetatif yöntemlerle üretilmektedir. Vegetatif üretim sonucu ana bitkiye benzer özellikler taşıyan bitkiler elde edilmektedir. Bununla birlikte vegetatif üretilen bitkilerde zaman zaman mutasyonlar sonucu genetik yapıda farklılıklar görülebilir. Mutasyonlar, hücre bölünmeleri sırasında kromozomlarda meydana gelen değişiklikler sonucu ortaya çıkmaktadır. Kısmen mutasyona uğramış dokular himeyre adı verilen farklı bir yapı meydana getirmektedir. Buna örnek olarak sarı kenarlı Paşa Kılıcı bitkisí verilebilir Çelikle çoğaltma Bir bitkinin gövde, değişikliğe uğramış gövde, yapraklar veya kökler gibi vegetatif organlarının ana bitkiden kesilip ayrılarak uygun çevre koşulları altında başka bir yerde köklendirilmesiyle yapılan üretim yöntemine "çelikle üretim" denir. Üretimde kullanılan bitki parçasına ise "çelik" denir. Çeliklerin köklendirilmesinde köklendirme ortamı olarak toprak, kum, torf, yaprak çürüntüsü, sfagnum yosunu, perlit veya bunların değişik oranlarda karıştırılmasından oluşan harçlar kullanılır. Toprak olarak iyi havalanma sağlayan tınlı- kumlu topraklar tercih edilir. Kum olarak temiz, ince organik materyal, toprak ve tuzdan arınmış kum istenir. Torf, su tutma yeteneğini artırmak amacıyla kum ya da perlite değişik oranlarda karıştırılarak kullanılır. Perlit ise, iyi bir drenaja ve havalanmaya olanak vermesi nedeniyle köklendirme materyali olarak gerek tek başına gerekse diğer köklendirme materyalleriyle değişik oranlarda karıştırılarak kullanılır. Ayrıca kolay köklenen bitki türlerinin çelikleri suda da köklenmektedir. Fakat büyük çaplı üretimlerde uygulama alanı bulamamıştır. Suyun en önemli sakıncası havalanmanın olmayışıdır. Çelik alınacak ana bitkinin beslenmesi, alınan çeliklerin köklenme ve sürgün verme oranını önemli ölçüde etkiler. Çelikte iyi bir köklenme için, çeliğin karbonhidrat kapsamı yüksek, fakat azot düzeyinin düşük olması istenir. İdeal olan çelik sert, büküldüğünde kırılan, pişkinleşmiş çeliktir. Çelik alınacak ana bitkiye verilecek azot miktarı azaltılmalı ve tam güneş ışığı altında yetişen bitkilerden çelik alınmalıdır. Yine, genç bitkilerden alınan çelikler yaşlı bitkilerden alınan çeliklere oranla daha iyi köklenmektedir. Köklendirmeden iyi sonuç alabilmek için, çelik alma zamanı iyi seçilmelidir. Pratik olarak, odun çelikleri kış dinlenme döneminde bir yıllık dallardan, yapraklı ve yeşil çelikler ise büyüme döneminde henüz odunlaşmamış kısımlardan alınır. Zor köklenen bitkiler yeşil çeliklerle üretilirler. Çünkü, yeşil çeliklerin köklenmesi odun çeliklerine göre daha kolaydır. Ancak daha fazla özene ihtiyaç gösterirler. Çelik, sabahın erken saatlerinde bitki henüz turgor halindeyken alınmalıdır. Çeliğin yapraklı olması, kök oluşumunu olumlu yönde etkiler. Çünkü yapraklarda köklenmeyi teşvik edici oksin grubu hormonlar üretilmektedir. Bu nedenle solmaya meydan vermeyecek miktarda, en fazla yaprak yüzeyini bitkide bulundurmak zorundayız. Yine çelik üzerinde tomurcuk, özellikle büyümeye başlamış tomurcuk bulunması da köklenmeyi 53

61 olumlu yönde etkilemektedir. Çelikler, kullanılan parçaya göre gövde çeliği, yaprak çeliği, kök çeliği ve tepe çeliği olmak üzere 4 kısımda incelenirler: Gövde çelikleri ile çoğaltma a) Sert odun çelikleri : Kışın yapraklarını döken ve herdemyeşil (sürekli yeşil) iğne yapraklı süs ağaç ve çalılarının üretilmesinde kullanılan çeliklerdir. Odun çelikleri kışın yapraklarını döken süs bitkilerinde kış dinlenme döneminde (sonbahar sonu - ilkbahar başı), bir yaşlı dallardan yapraksız olarak alınırlar. Hazırlanmaları ve taşınmaları kolay olup, köklenme sırasında özel ekipmana gerek göstermezler. Gül, Altın çanak, Leylak, Mor salkım gibi süs bitkileri odun çelikleriyle çoğaltılmaktadır. Herdemyeşil iğne yapraklı süs bitkilerinden bazılarının (Göknar, Ladin, Çam gibi) odun çeliklerinin köklenmesi genellikle güçtür. Çeliklerin alınma zamanı şiddetli soğuklardan önce bitkilerin dinlenmeye girdikleri kış başlarıdır. Genellikle köklenmeyi uyartıcı maddelerle (IBA, NAA gibi) çeliklerin muamele edilmesi yarar sağlar. Porsuk, Yalancı servi gibi süs bitkilerinin köklendirilmeleri ise diğerlerine göre daha kolaydır. Odun çelikleri adi, dipçikli ve ökçeli olmak üzere 3 tipte hazırlanırlar Adi çelik cm uzunlukta düz bir dal parçasından ibarettir. Çelik alınacak sürgün üzerinde en az iki ya da üç gözün olması istenir. Çelik alttaki gözün hemen altından düz olarak üstteki gözün 1 cm üstünden ters tarafa meyilli olarak kesilir. Ökçeli çelik, dibinde iki yıllık odunun küçük bir kısmı bulunan çelik tipidir. Dipçikli çelik, dibinde iki yıllık odundan tam bir kesit bulunan çelik tipidir. Bu parça çeliğe kökler oluşuncaya kadar yedek besin maddesi sağlar. Odun çelikleri yeşil çeliklere göre çok daha uzun zamanda köklenirler. Bu tip çelikler köklenmeden önce kallus adı verilen yara dokusu oluşturmaktadır. Bu doku bitki türüne ve çeşidine göre değişmekle beraber genellikle 4-10 C'lerde gün arasında serin, nemli ortamlarda meydana gelmektedir. Kışların sert geçtiği yerlerde, alınan çelikler aynı boyda hazırlanıp demetler haline getirilir ve kallus oluşana dek depolarda kum içersinde saklanırlar. İlkbaharda havalar ısınmaya başlayınca yerlerine dikilirler. Şekil 20. Sert odun çeliği ve ortama dikilmesi b) Yarı odun çelikleri : Geniş yaprak herdemyeşil süs ağaç ve çalılarının üretilmesinde kullanılan çeliklerdir. Bu çelikler, yaz aylarında büyümenin başlamasından ve yeni sürgünlerin kısmen odunlaşmasından sonra alınır. Bu çelikler de adi, dipçikli ya da ökçeli olarak hazırlanabilir. Pittosporum, Kamelya, Taflan, Ateş dikeni, Açelya, Defne gibi bitkiler yarı odun çelikleriyle 54

62 üretilmektedir. Bu çelikler cm uzunluğunda yapraklı olarak hazırlanır. Alt yapraklar temizlenir, üst yaprakların da bir kısmı terleme ile su kaybını azaltmak için koparılır ya da yarı yarıya kesilerek yaprak alanı daraltılır. Hazırlanan çelikler dipten ısıtılan, mistleme sisteminin (suyun ince zerreler halinde püskürtüldüğü sistem) olduğu köklendirme ortamlarına dikilirler. Çeliklerin dikim öncesi köklendirme hormonlarıyla muamelesi yarar sağlar. c) Yumuşak odun çelikleri (yeşil odun çelikleri) Bu tip çelikler, odunsu bitkilerin etli yumuşak, yeni ilkbahar sürgünlerinden alınır. Çelik alınacak bitkiye bağlı olarak nisan ayından haziran sonlarına dek yumuşak odun çelikleri hazırlanabilir. Bu çeliklerde odunlaşma henüz söz konusu olmadığından ve çelik taze yeşil olduğundan "yeşil odun çeliği" adı da verilebilir. Çelikler cm uzunlukta adi çelik tarzında ve yapraklı olarak hazırlanır. Çeliklerin köklendirme ortamına dikileceği alt kısımlarındaki yapraklar yarı yarıya azaltılabilir. Çelikler dipten ısıtılan (tercihen C) ve suyun çok ince zerreler halinde püskürtüldüğü mistleme sisteminin bulunduğu ortamlarda veya soğuk yastıklarda hormon uygulaması ile köklendirilir. Hormon uygulamasında %0.3'lük toz veya ppm'lik sıvı uygulama (IBA, NAA) önerilmektedir. Bitkilerin yeşil odun çelikleriyle köklendirilmesi, odun ve yarı odun çelikleriyle köklendirilmesinden daha kolay ve daha çabuk (2-6 hafta) olmaktadır. Bununla beraber daha fazla dikkat ve ekipmana ihtiyaç göstermesi bakımından fazla tercih edilmemektedir. Şekil 21. Süs bitkilerinin yumuşak (yarı) odun çelikleri ile çoğaltılması. 55

63 d) Otsu çelikler (yeşil çelik) : Otsu yapıdaki çok yıllık bitkilerden alınan çeliklerdir. Örneğin Sardunya, Karanfil, Krizantem, Begonya gibi bahçe ve sera bitkilerinden alınan gövde çelikleri otsu çeliklerdir. Bu çelikler de yumuşak odun çeliklerinde anlatıldığı şekilde hazırlanıp köklendirilirler. Bu çeliklerin köklendirilmesi su içinde de yapılabilir. Yeşil çelik ve yapraklı çelikler mantarí hastalıklara karşı bir fungusitle ilaçlanmalıdır. Bu amaçla örneğin; 2 gr Benlate + 15 ml Previcur karışımı 10 litre su ile seyreltilerek dikim ortamına ve çeliklerin üstüne 15 günde bir püskürtülür. Şekil 22. Otsu (yeşil) çeliğin hazırlanması ve köklendirme ortamına dikimi Yaprak çelikleri ile çoğaltma Yaprak çelikleri, üretim için uygun sürgün veya gövdeye sahip olmayan geniş ayalı ve köklenme kabiliyetinde yapraklara sahip olan süs bitkilerinde uygulanır. Üretimde kullanılan yaprağın göz bulundurup bulundurmamasına göre yaprak çelikleriyle üretim iki kısımda incelenir. 56

64 Şekil 23. Yaprak çeliği a) Gözlü yaprak çelikleri :Gözlü yaprak çeliği bir yaprak ayası, yaprak sapı ve üzerinde göz bulunan kısa bir dal parçasından oluşur. Normal yaprak çeliği olarak köklendiği halde sürgün oluşturamayan türlerde gözlü yaprak çeliği kullanılmaktadır. Kamelya (Camellia japonica) ve Kauçuk (Ficus elastica) gözlü yaprak çeliğiyle üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek olarak verilebilir. Geniş yaprak ayasına sahip olan türlerde yapraklardan aşırı nem kaybını azaltmak amacıyla, yaprak huni şeklinde kıvrılarak iple bağlanabileceği gibi, ayanın bir kısmı kesilerek küçültme yoluna da gidilebilir. Ancak yaprakların oksin üreterek köklenmeyi teşvik ettiği göz önünde bulundurularak fazla miktarda yaprak küçültülmemelidir. 57

65 Şekil 24. Yaprak çeliklerinin köklendirme ortamına dikilmesi Diffenbachia gibi sağlam ve kalın gövdeli bitkilerde yapraksız gözlü gövde çelikleri kullanılmaktadır. Her parçada bir göz bulunacak şekilde kesilen çelikler köklendirme ortamına, göz toprak yüzeyinden cm yukarıda kalacak şekilde yatay olarak yerleştirilir. Çeliklerin kesim yüzeylerinin dikim öncesi eritilmiş parafinle sıvanması ya da odun kömürü tozuna batırılması çürümeyi önleyeceğinden yararlıdır. Çeliklerin köklenmeleri nem, sıcaklık ve ışık gibi çevre koşullarının etkisi altındadır. Yapraklı çeliklerin üzerine, nem kaybına karşı sisleme yapılır. Yapraklı çeliklerin köklenmeleri için ışık bulunmalıdır. Çünkü ışık, kök oluşumunu uyaran oksinin üretilmesi için mutlak gereklidir. Sıcaklık da köklenme üzerine direkt etkili çevre faktörlerinden biridir. Çelik yastıklarında (çelik dikiminin yapıldığı, içinde köklendirme ortamı bulunan üretim birimleri) gündüz C ve gece C'lik sıcaklık birçok süs bitkisinde köklenme için yeterli olmaktadır. b) Gözsüz yaprak çelikleri : Gözsüz yaprak çelikleriyle üretim iki şekilde yapılır : Birinci şekilde, yaprak çeliği yaprak ayası ve sapıyla beraber alınır ve sapın uç kısmı köklendirme ortamına dikilir. Örnek olarak Afrika Menekşesi (Saintpaulia ionantha) verilebilir. Orta olgunlukta bir yaprak steril ve keskin bir bıçakla, sapıyla birlikte kesilir. Yaprak sapının uzun olması istenir. Çünkü, sapta çürüme olduğunda, çürüyen uç kısım kesilerek yaprak tekrar üretimde kullanılabilir. Ayrıca yaprak çeliği, yeni oluşacak bireye gölge yapmaması için köklendirme ortamına eğik olarak dikilmelidir. Gözsüz yaprak çelikleriyle üretimde kullanılan ikinci şekilde ise yaprağın yalnız ayası kullanılır. Begonia rex'e özgü olan bu yöntemde yaprak ayasından değişik şekillerde yararlanılmaktadır: - Yaprak damarları üzerinde yaralama yapılarak: Olgun yaprak sapıyla beraber alınır. Yaprak damarları görülecek şekilde ters çevrilir. Damarlar, kesişme yerlerinden steril bir jiletle çizilir. Çizilen kısım nemli köklendirme ortamı üzerine gelecek şekilde yatırılır. Yaprak sapı da ortama gömülür. Yaprağın üzerine birkaç küçük taş parçası konularak ortama temas sağlanır. Ortam 58

66 sıcaklığı C olduğunda 3-4 hafta içinde kesïlen damar yerlerinden yeni bitkicikler oluşur. a b c Şekil 25. Süs bitkilerinin gözsüz yaprak çeliği (a: Afrika menekşesi) ve yaprak ayası (b) veya yaprak ayası parçaları ile (c:begonia rex) çoğaltılması. - Yaprak ana damarı boyunca parçalara ayırarak : Yaprak, ana damar boyunca 2-3 cm2 büyüklüğünde parçalara ayrılır. Bu parçalar yüzeysel şekilde köklendirme ortamı içerisine daldırılır veya yatırılır. - Yaprakların enine parçaları kesilmesi : Bu yöntemde yapraklar enine parçalara kesilir. Kesilen parçaların, yaprak üzerinde bulundukları duruma göre alt ve üst kısımların karıştırılmamasına özen gösterilmelidir. Paşa kılıcı (Sansevieria trifasciata) gibi uzun yapraklı salon bitkilerinde de bu yöntem kullanılır. Orta olgunlukta bir yaprak alınır cm uzunluğunda enine parçalara bölünür. Şekil 26. Süs bitkileri yapraklarından alınan enine parçalar (Begonia ve Sansevieria) 59

67 Elde edilen parçalar uzunluklarının yarısına veya dörtte üçüne kadar köklendirme ortamına gömülürler. Kesim sırasında, kesilen parçaların üst ve alt kısımlarının karışmasını önlemek amacıyla çeliklerin alt tarafına bir çentik atılır. Çentikli olan kısım ortama gömülür. Şekil 27. Süs bitkileri yapraklarından alınan parçaların veya tüm yaprak çeliklerinin köklendirme ortamına dikilmesi Şekil 28. Paşa kılıcının (Sansevieria trifasciata) yaprak çeliği ile çoğaltılması Tepe çelikleri ile çoğaltma Tepe çelikleriyle üretimde, adından da anlaşılacağı gibi bitkinin yumuşak olan sürgün uçlarından yararlanılır. Gövdenin yalnızca cm uzunluğundaki uç kısmını içerir. Alınacak çelikler çok sert olmamalıdır. Bu nedenle odunsu bitkilerde ilkbahar döneminde, otsu bitkilerde çiçeklenme dönemi sonunda hazırlanmalıdır. Çelik, yaprak boğumunun hemen altından elle veya keskin bir bıçakla alınır. İyi ve kısa sürede köklenmeyi sağlamak amacıyla kesim yerlerinin 60

68 düzgün olması gerekir. Sera bitkilerinin çoğu bu yöntemle üretilebilir. Örneğin, Atatürk çiçeği (Euphorbia pulcherrima) ve Kroton (Codiaeum variegatum) gibi Kök çelikleri ile çoğaltma Kök çeliği, yeni kökler ve sürgünler oluşturabilen etli veya odunsu köklerde alınan parçalardır. Çelikler, cm uzunluğunda üst kısımları düz, alt kısımları ise eğik olacak şekilde kesilirler. Kök çeliklerinin bitki köklerinin depo maddeleri yönünden zengin olduğu dinlenme döneminde alınması başarıyı arttırır. Hazırlanan çelikler köklendirme ortamına yatay veya dikey olarak dikilebilirler. Yatay dikimde, çelikler köklendirme ortamına yatırılıp üzerleri ortam ile kapatılarak sulanırlar. Dikey olarak yapılan dikimde, çeliğin üst yüzeyi ortam ile aynı seviyede olacak şekilde köklendirme ortamına gömülür. Daha sonra üzerleri cm kalınlıkta kum ile kapatılıp sulanır. Üretim ortamlarının cam veya plastik ile kapatılması yarar sağlar. Kök çelikleriyle üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek olarak; Salon eğreltisi (Nephrolepis exeltata) ve Yumru Begonya (Begonia tuberhybrida) verilebilir. Bahçe bitkilerinden Alev çiçeği (Phylox sp.), Gaylardia (Gaillardia sp.), Manisa lalesi (Anemone sp.) kök çelikleriyle üretilebilir Stolon uçlarıyla çoğaltma Bu yöntem, stolon (toprak üstü sürünücü gövdesi) oluşturabilen bitki türlerinde uygulanır. Bitkinin uç kısmında genç bitki taşıyan stolonlar kesilerek ana bitkiden ayrılır ve içinde köklendirme ortam, bulunan saksılara dikilir. Nem kaybını önlemek amacıyla saksıların üzerleri plastik örtüyle örtülmelidir. Ayrıca, genç bitkiler direkt güneş ışınlarından korunmalı ve köklendirme ortamının kurumamasına özen gösterilmelidir C arasında sıcaklık sağlandığında türe göre değişmekle beraber yaklaşık 10 gün içinde köklenme görülür. Köklenmeden sonra bitkinin üzerindeki plastik örtü kaldırılıp bitkiler daha ışıklı ve serin bir yere alınabilir. Bu yöntemle üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek olarak, Salon Eğreltisi (Nephrolopis exeltata), Kurdela (Chloropytum comosum) verilebilir. Şekil 29. Kurdela çiçeğinin stolon uçlarıyla çoğaltılması 61

69 Daldırma ile çoğaltma Çelikleri kolaylıkla köklenemeyen bitkilerde ve küçük çaplı üretimlerde bitkinin herhangi bir dalının ana gövdeden ayrılmadan toprak içinde köklendirilmesine "daldırma ile üretim" denir. Daldırma yapılacak bitkinin dalları esnek ve kıvrılabilir nitelikte olmalıdır. Iyi bir kök oluşumu için sürekli neme, iyi bir havalanmaya ve köklenme bölgesinde bitki türüne göre değişen optimum sıcaklık seviyesine ihtiyaç vardır. Adi daldırmada gövdenin alt kısmındaki bir dal yay şeklinde kıvrılarak toprağa gömülür ve ucu topraktan çıkarılır. Bu tip daldırma daha çok dış mekan bitkileri için söz konusudur Daha önce, toprak içinde kalacak olan bir gözün hemen altından bir çentik açmak suretiyle köklenme teşvik edilir. Ayrıca, dalın gövdeye kadar olan bütün gözleri köreltilir. Açılan çentikten köklenme olduğunda, kesilerek ana bitkiden ayrılan köklü çelik ayrı bír yere dikilir. Uzun sürgünlere sahip bitkilerde sürgün birkaç kez toprağa kavisli olarak daldırılırsa buna" yılankavi daldırma" denir. Adi daldırma uygulanacak bitkilere örnek olarak Zakkum (Nerium oleander), Altın çanak (Forsythia intermedia), Leylak (Syringa vulgaris), bitkileri verilebilir. Şekil 30. Hedera larda daldırma ile çoğaltma Şekil 31. Kauçuk un (Ficus elastica) hava daldırması ile çoğaltılması 62

70 İç mekan süs bitkilerinde "hava daldırması" uygulanır. Bu yöntem daha çok alt yaprakları döküldüğü için dış görünümü bozulmuş olan ya da dalları toprak yüzeyine dek bükülemeyen bitkilerde uygulanır. Bu iş için en uygun zaman mayıs- temmuz ayları arasıdır. Daldırma yapılacak gövde üzerinde, toprak seviyesinden itibaren en az 3-4 göz kalacak şekilde iki göz arasındaki bir noktadan keskin bir bıçakla çentik ya da bilezik açılır. Yaranın veya çentiğin arası bir parça yosunla açık tutulur. Daha sonra plastik bir örtü, yarayı çevreleyecek şekilde bitkiye sardırılır ve kesim yerinin altından ve üstünden plastik örtü, rafya ile gövdeye bağlanır. Plastik örtünün içi hacim olarak 2 kısım sphagnum yosunu,1 kısım torf ve 1 kısım kum karışımından oluşan köklendirme materyali ile doldurulur ve nemlendirilir. Yara yerinde köklenmenin gerçekleşip gerçekleşmediği zaman zaman plastïk örtü açılarak kontrol edilir. Bu arada köklendirme materyali kurumuş ise nemlendirilir ve plastik örtü yeniden bağlanır. Yara yerinde köklenme görüldükten sonra gövde köklenmiş kısmın altından keskin bir bıçakla kesilerek saksı içindeki ana bitkiden ayrılır ve başka bir saksıdaki harca dikilir. Tepesi kesilmiş olan ana bitki de, gövdesi üzerinde bırakılmış olan gözlerden birinin zamanla aktif hale geçmesiyle yeni sürgünler oluşturur. Hava daldırma yöntemi uygulanan iç mekan süs bitkilerine örnek olarak, Difenbahya (Dieffenbahchia spp.) Kardeş kanı (Dracaena deremensis) ve Kauçuk (Ficus elastica) verilebilir Ayırma ile çoğaltma Küçük çaplı üretimlerde kullanılır. Kökleri kazık kök yapısında olmayan, birden fazla sürgün oluşturan iç ve dış mekan süs bitkileri bu yöntemle üretilebilir. Ayırma için en uygun zaman ilkbahar ve sonbahar aylarıdır. Bu zamanlarda bitki, tüm kök kitlesiyle birlikte saksıdan veya topraktan çıkarılır. Kök kitlesine hafifçe vurularak kök etrafındaki toprağın dökülmesi sağlanır. Bu sırada bazı bitkilerde yeni sürgünler toprağın silkelenmesi ile birlikte ana bitkiden ayrılır. Kendiliğinden ayrılmayan sürgünler ise steril bir bıçakla, her parçada en az bir sürgün ve yeterince kök bulunacak şekilde kesilir. Uzun olan kökler kısaltılır ve köklü sürgünler hemen saksılar içindeki harca dikilirler. Şekil 32. Dua çiçeği ve paşa kılıcında ayırma ile çoğaltma 63

71 Aşı ile çoğaltma Aşı, iki ayrı bitki parçasının birbirleriyle sürekli olarak birleştirilme tekniğine verilen isimdir. Üzerine aşı yapılan ve kökü oluşturan kısma anaç, aşı yerinin üstünde olan ve bitkinin tacını oluşturan, üretilmek istenilen kültür çeşidinden alınan kısma ise kalem denir. Aşıyla üretim, çelikle üretimi zor olan ya da çelikle üretimle iyi bir kök sistemi oluşturmayan ve gerçek tohum bağlamayan bitkilerde uygulanan bir yöntemdir. Aşılar iki kısma ayrılırlar: Göz aşıları ve Kalem aşıları. Anaç üzerine takılan kısım tek bir gözden oluşan bir kabuk parçasıysa bu aşıya göz aşısı denir. Eğer takılan kısım, üzerinde 3-4 göz bulunduran bir dal parçasıysa buna da kalem aşısı denir. Göz aşısında, üretilmek istenen çeşidin bir yıllık sürgününden alınan göz, anacın gövdesi üzerinde toprak seviyesine yakın bir kısımda, kabukta, T şeklinde açılmış olan yaranın içine yerleştirilir. Daha sonra takılan göz rafya ile alt ve üstünden bağlanır. Aşı tutup da göz sürmeye başladığında gözün üzerinden anaç kesilir. Güllerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Şekil 33. Süs bitkilerinin göz aşısı ile çoğaltıl-ması. (a-göz alınacak sürgünün seçilmesi, b-gözün çıkarılması, c-anaçta T nin açılması, d-t nin kabuklarının hafifçe kaldırılması, d-gözün yerleştirilmesi) Kalem aşısında ise, anaç üzerinde çeşitli şekillerde açılan yarığa, üretilmek istenen çeşitten alınan kalem yerleştirilir ve bağlanır. Aşıda en önemli nokta anacın ve kalemin kambiyum tabakalarının birbirleriyle temas halinde olmasıdır. Kalem aşılarının çoban aşısı, kakma aşı ve yarma aşı gibi çeşitleri bulunmaktadır. 64

72 Aşı ile üretim, iç mekan süs bitkilerinden çok, süs ağaç ve çalılarının çoğaltılmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bununla beraber iç mekan süs bitkilerinin bazılarında da aşıyla üretim yapılmaktadır. Açelya, Kamelya ve Kaktüsler aşıyla üretilebilmektedir Toprakaltı organlarla çoğaltma Bu organlar, aslında gıda maddesi depo etmek üzere özelleşmiş bitki kısımlarıdır. Bunlara sahip olan bitkiler çok yıllık olup, sürgünleri büyüme mevsimi sonunda ölmesine karşın toprak altı organları canlı kalır. Bu organlar, ertesi yıl yeni sürgünler oluşturmak üzere tomurcuklanırlar. Yani, bunların görevi vegetatif yolla üremeyi sağlamaktır. Soğan; yaprak pullarından oluşmuştur. Soğanla ve soğan yavruları ile üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek olarak Klivya (Clivia miniata), Şövalye yıldızı (Hippeastrum vittatum), dış mekan süs bitkilerine Lale (Tulipa spp.), Sümbül (Hyacinthus spp.), Zambak (Lilium spp.), verilebilir. Şekil 34. Çiğdem soğanı Yumru kökler; Tipik kök özelliğinde olan yumru kökler, gerçek yumrulardan, üzerlerinde boğum ve boğum araları bulunmasıyla ayrılırlar. Yumru köklerle üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek olarak Yumru begonya (Begonia tuberhybrida), Sıklamen (Cyclamen persicum), Yıldız (Dahlia sp.) verilebilir. Soğanımsı gövdeler (korm); Gövde ekseninin kuru pul benzeri yapraklarla kaplanmış dip kısmıdır. Yaprak pullarından oluşmuş soğanın aksine korm, boğum ve boğum araları ile iyice belirgin yekpare bir gövde yapısındadır. Korm, hacminin büyük bir kısmı paranşim hücrelerinden ibaret depo dokusudur. O yıl 65

73 çiçek veren korm çürürken, üzerinde yeni korm ve bunlar arasında çok sayıda kormel oluşturur. Bunlar üretimde kullanılır. Kormlu bitkilere örnek olarak Glayöl (Gladiolus spp.), Safran (Crocus spp.) Kayısı çiçeği (Freesia spp.), verilebilir. Şekil 35. Glayölde yeni korm ile eski korm arasında oluşan kormeller. Yumru; yedek besin maddelerinin depolanması nedeniyle irileşmiş olan toprakaltı gövdesinin uç kısmıdır. Kesitlerinde boğum ve boğum araları yoktur, epidermis bütündür ve hemen her yönden kök sürme yeteneğindedir. Caladium (Caladium bicolor) yumru ile çoğaltılmaktadır. Ana yumru her parçada bir göz olacak şekilde parçalara bölünerek ayrı ayrı dikilir (Bölme Yöntemi). Şekil 36. Yumru ile çoğaltma. (1-iki-üç gözlü yumru, 2-Yumrunun iki parçaya ayrılması, 3-Fungusit ile muamele, 4-Dikim) 66

74 Rizom; toprakaltında büyüyen yatay bir gövdedir. Bitkinin ana ekseni olup alt yüzünden kök verir; toprağın üstüne doğru yaprak ve çiçek sürgünleri oluşturur. Rizom değişik formlarda olabilir, üzerinde daima boğum ve boğum araları bulunur. Süsen (Iris spp.), Kala (Cala spp.) rizom ile çoğaltılan bitkilerdir. Rizomlu bitkiler her parçada bir göz olacak şekilde parçalara ayrılarak çoğaltılırlar Doku kültürü ile çoğaltma Doku kültüründe bitkilerin değişik organlarından alınan çok küçük parçacıklar (explant) steril koşullarda ve özel olarak hazırlanmış büyüme ortamlarında yetiştirilir ve tekrar tam bitki olarak geliştirilirler. "in vitro" yapay koşullarda tüpler içinde yapılan çoğaltma anlamına gelmektedir. Bu yöntem, kullanılan bitki organlarına göre meristem, kallus (yara dokusu), anter, polen, embriyo, hücre ve protoplazma kültürü olarak isimler alır. in vitro kültürünün diğer vegetatif üretim yöntemlerinden üstün yönleri - Hastalıklardan ari bitki kazanma ve bunların varlığını sürdürme, - Çok sayıda, homojen ve kısa sürede bitki üretimi, - Diğer yöntemlerle üretimi zor olan bitkilerin üretimi - Az sayıdaki anaçla çok sayıda üretim, - Yıl boyu üretim. Anaç bitki yetiştiren işletmelerin mutlaka bir doku kültürü laboratuarına sahip olmaları gerekir. Ülkemizde doku kültürü ile anaç bitki yetiştiren işletmelerin sayısı ve kapasiteleri yeterli olmadığından anaç bitkiler yurt dışından ithal yoluyla gelmekte, bu da büyük döviz kaybına yol açmaktadır. Bugüne kadar pek çok bitkide in vitro ile üretim başarılmıştır ve bu bitkilerin sayıları giderek artmaktadır. In vitro ile üretimi yapılan iç mekân süs bitkileri ve bitki kısımları Çizelge 11 de verilmiştir. Çizelge 11. Doku kültüründe (In vitro) üretimi yapılan iç mekân süs bitkileri ve kullanılan bitki kısımları Bitki Kısımları Meristem, Sürgün ucu Koltukaltı tomur-cuk Tohum, Embriyo Yaprak parçaları Yaprak sapı Çiçek sapı Rizom parçaları Soğan pulları, Soğan tablası Yumru dokusu İç Mekan Süs Bitkileri Orkide, Açelya, Karanfil, Krizantem Bromeliadlar, Orkide, Dracena Atatürk Çiçeği, Orkide Begonya, Crassula Begonya, Afrika Menekşesi Çarkıfelek, Begonya, Orkide Eğreltiler Zambak, Lale Tavşan Kulağı 67

75 Başarılı bir doku kültürü (in vitro) üretim için üç bölümden oluşan bir laboratuar zorunludur. 1. Bölüm-Ön Hazırlık Odası - %100 steril çalışmayı sağlamak için gerekli olan Steril Dolap (Clean-bench) adı verilen çalışma masasının bulunduğu odadır. 2. Bölüm - Yıkama Odası - Burada besin ortamının hazırlanması, cam laboratuvar malzemesinin ve besin ortamının sterilizasyonu ve cam eşya temizliği yapılır. 3. Bölüm - Kültür Odası - Bu odada sıcaklık ve ışık kontrol edilebilir durumdadır. Tüpler içindeki besin ortamına konulmuş örnekler gelişmelerini burada sürdürürler. Doku kültürü ile üretim iyi bir laboratuar yanında beceri ve titizlik gerektirir. Tüm in vitro tekniği steril koşullar altında yürütülmelidir. Bunun için de üretim amacıyla alınan örneğin alınmadan önce veya sonra sterilize edilme zorunluluğu vardır. Alınan örneğin sterilizasyonu alkol, kalsiyum ve sodyumhipoklorit vb. ile yapılabilir. Ancak sterilizasyon sırasında bitki hücrelerinin ölmemesine özen gösterilmelidir. Özellikle örneklerin kesim yerleri sterilizasyon maddesine çok hassas olduğundan, sterilizasyondan sonra tekrar kesim yapılması zorunludur. Bundan dolayı üretime geçilmeden önce sterilizasyon maddesi ve süresi önceden denenerek saptanmalıdır. Bu yöntemde kullanılacak aletler ve besin ortamı da steril olmalıdır. Doku kültüründe kullanılan besin ortamı, damıtık su içinde bulunan organik maddeler çözeltisidir. Bazı bitki türleri hemen hemen her besin ortamında gelişebilirler. Fakat bazı türler özel hazırlanmış besin ortamı gerektirir. Besin ortamı içeriklerinin farklı olması sadece tür değişikliğine bağlı kalmaz, aynı bitkinin farklı bitki kısımları da farklı içerikli besin ortamı hazırlanmasını gerektirebilir. Bu yüzden en uygun besin ortamı her üretimden önce deneme yapılarak saptanmalıdır. Genel olarak besin ortamları; Makro ve mikro elementler, organik karbon kaynakları, bitkisel hormonlar (gelişme hormonları), vitaminler ve aminoasitlerden oluşmaktadırlar. Besin ortamları sıvı ve katı olarak kullanılabilirler. Ortamın katılaştırılması "Agar" eklenmesi de yapılabilir. Steril koşullarda yetiştirilen küçük bitkilerin normal kültürde kontrol edilmeleri zorunludur. Çünkü steril ortamda yetiştirilen küçük bitkiler, normal ortam şartlarına ve enfeksiyonlara karşı hassastırlar. Bitkiler bir süre sera koşullarına alıştıktan sonra satışa çıkarılabilirler. 68

76 7 SAKSILI SÜS BİTKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLME ŞEKİLLERİ 7.1. Örnek-Model Bitkiler Bulundukları yerde ve saksılarında tutulurlar. Örnek veya model bitkiler tek başına ve başrolde olan yapraklı veya çiçekli süs bitkisidir. Doğrudan saksıları içinde bırakıldıkları gibi küçük kasalara da şaşırtılabilirler (Şekil 37a). a b c d Şekil 37. Saksılı süs bitkilerinin sunum (değerlendirilme) şekilleri 7.2. Saksı Grupları Bu tür satışa sunma veya teşhir etme yetiştirmede iç mekan saksılı süs bitkileri diğer birçok süs bitkisi ile beraber tutulur. Saksı grupları yoğunluk etkisi ortaya koymak için birkaç süs bitkisinin birbirine yakın bir biçimde yetiştirilerek tutulması ile elde edilirler. Burada saksı grupları diğerlerinden ayrı olarak oluşturulur (Şekil 37b). 69

77 7.3. Ev İçi Bahçeler Saksılı süs bitkilerinin bu şekilde değerlendirilmesinde birçok süs bitkisi bir kasa içine dikilerek aynı ortamda yetişen grup elde edilir. Burada sadece kasa görünür ve saksıların görünmesi söz konusu değildir. Saksılar ortamdan uzaklaştırılmış veya tam anlamıyla gizlenmişlerdir (Şekil 37c) Teraryumlar Burada saksılı süs bitkisi büyük veya küçük kavanozlar içinde diğerleriyle birlikte yer alır. Teraryum, içinde süs bitkilerinin yetiştirildiği şeffaf filmden veya camdan yapılmış kaplardır. Üst (tepe) kısımları doğal yollarla veya suni olarak şeffaf materyallerle örtülmüştür. Evlerde teraryumlara rastlamak oldukça zordur. Aslında pahalı olmayan ve her zaman etrafta bulunabilecek materyallerle kolayca yapılabilirler. İhtiyaç duyulan materyaller balık fanusu, akvaryum tankı, büyük kavanoz veya cam karışımı kaplardır. Aslında içini gösteren bir materyalle etrafı çevrilebilen tüm bu oluşumlar teraryum için uygundur. Teraryumun temel noktası süs bitkilerinin etrafını taşıyıcı tarafından çevrilmiş olması ve çevredeki havanın ortama girişinin en az düzeyde olmasıdır. Sonuç olarak yaprakların çevresindeki hava her zaman nemli kalır ve bitkileri öldüren kuraklık durumu hiç hesaba katılmaz. Bu yüzden öncelikle çoğu odada zarar görebilen nazik, narin bitkiler seçilmeli ve bu bitkilerin bakım isteği de en az olmalıdır. Sulama birkaç haftada bir yapılır veya hiç yapılmayabilir. Çünkü sistemde su vardır ve yeniden döngüde kullanılarak geri döner. Teraryumların sakıncası su baskını olasılığının öldürücü olması ve direkt güneş ışığına maruz bırakılmamalarıdır. Çiğleşme (buğulaşma) sıkıntılı olabilir. Cam temizleninceye kadar kapak açık tutulmalıdır (Şekil 37d) Akvaryum Teraryumu Bu teraryumların oluşturulmasına akvaryumun dip kısmının çakıl, kum veya mangal kömürü ile kaplanmasıyla başlanır. Daha sonra özel olarak hazırlanmış kompost (baby seed and cutting compost) ilave edilir. Çoğu durumda bu kompostun düz alanlar ve yükseltiler oluşturacak şekilde yerleştirilmesi iyi bir görünüm için gereklidir. Küçük taşlar veya çakıl taşları kullanılabilir ancak hastalık ve zararlılara yataklık yapacak odun kalıntılarının asla kullanılmaması gerekir. Dikim sonrası akvaryumun üzeri plastik veya cam ile örtülür (Şekil 38). Korumalı ortamlar, dar alanlar ve tecrit edilmiş oluşumlar olan teraryumlarda yetiştirilebilecek bitkiler gerçekten çok sınırlıdır. Teraryumlarda; -Çiçekli, hızlı büyüme gösteren yapraklı bitkiler, kaktüsler kullanılmamalı, -Sukkulentler asla kullanılmamalıdır. 70

78 Aşağıda verilen örneklerden seçim yapılarak teraryumlar oluşturulabilir; - Acorus, - Begonya rex (küçük yapraklı), - Calathea, - Cryptanthas, - Osacaena, - Eğreltiler, - Ficus pumila (kauçuk), - Fittonya - Hedera helix (küçük yapraklı tip), - Marantha, - Pellionia - Pilea, - Saxifraga - Selaginella 7.6. Şişe Bahçeleri Şekil 38. Akvaryum teraryum İngiltere de son yıllarda oldukça popüler hale gelen teraryumların ilgi çekici olanı damacana veya şişe bahçeleridir. Yapılması son derece zordur ve özel olarak bazı aletlerlerin yanı sıra beceri ister. Öncelikle şişelerin temiz ve kuru olduğuna emin olmak gerekmektedir. Ağız kısmına katı cisimden yapılmış bir huni yerleştirecek, dip kısmında 5 cm kalınlığında bir çakıl tabakası oluşturulur, üzerine ince bir tabaka mangal kömürü ilave edildikten sonra üzerine ince bir tabaka kompost (baby dry seed and cutting compost) serilir. Kompostun bir kısmı arka tarafa doğru yığılabilir. Artık bitkileri ortama yerleştirebiliriz. İhtiyaç duyulan aletler 3 adet uzun saplı kaşık, çatal ve ucunda tıpa olan aletlerdir. Dikim sonrası yumuşak tıpalı alet ile bitkilerin etrafındaki toprak sıkıştırılır. Dikim sonrası sulama yapılır. Sulamada uzun sulama hortumu olan kaplar kullanılır ve su cama yaklaştırılarak verilir. Böylece şişenin kenarından aşağı doğru akış sağlanır. Son derece az su kullanılmalıdır. Burada önemli olan verilen suyun şişenin yüzeyini temizleyecek şekilde akıtılması ve ortamı nemlendirmesidir. Daha sonra şişenin tıpası takılır. Eğer buğulanma (çiğleşme) olursa bir süre tıpa açılarak yoğunlaşma kayboluncaya kadar beklenir ve tıpa yeniden takılır. Bu aşamada sulamaya gerek yoktur (Şekil 39). 71

79 Şekil 39. Şişe (damacana) teraryum 7.7. Ev İçi Bahçeleri için Bitki Önerileri Bu amaç doğrultusunda çok farklı süs bitkilerinden oluşan kombinasyonlar kullanılabilir. Burada dikkat edilecek nokta ışık, sıcaklık ve nem bakımından istekleri birbirine yakın olan çeşitlerin seçilmesidir. Ayrıca ev içinde oluşturulacak mini bahçeler insanlarla beraber yaşayacağı için sevilen çiçeklerin seçilmesi gerekmektedir. İkinci aşama taşıyıcı (konteynır) içerisine dikilecek olan süs bitkilerinin kaplayacağı alan ve şekillerini belirlemektir. Bitki boyundaki değişimden amaç yaprakların zıtlık oluşturması, yapıları ve kontrollü bir renklendirmedir. Bunların başında görünüme derinlik ve yükseklik kazandıracak boylu bitkiler gelir. Küçük olan ev içi bahçelerinde diğer bitkileri özellikle bodur olanları gölgede bırakacak, gelişmelerini engelleyecek bir süs bitkisi seçilmemeli, bu bitkinin çok geniş alana yayılmaması gerekir. Senseveria (paşa kılıcı, tavşankulağı) çok fazla yayılmadan yükseklik kazanabilen bir süs bitkisidir. Dizygotheca ve Grevillea gibi tüylü, hafif ve yumuşak yapraklı türlerde geniş yaprakların gölge etkisinden kaçınmak gerekmektedir. Geniş ev içi bahçeleri için sivri tepe yapısına sahip olan türlerin seçilmesi oldukça kolaydır. Buralarda; -Palmiyeler -Dracaena -Kauçuk -Deve Tabanı ve -Fil kulağı yaygın olarak kullanılmaktadır. Birçok ev içi bahçede daha güzel bir görüntü için orta boylu süs bitkileri kullanılmaktadır. Eğer renk olarak çiçekli bitkileri kullanmak istemiyorsanız yaprakları yeşil olmayan bazı çeşitleri kullanabilirsiniz. Örneğin kırmızı yapraklı Cordyline terminaller, sarı potos sarmaşığı (scindicaspus) değişik sarmaşıklar, Chlorophytum, çok renkli Kroton, Coleus (kolyoz yaprak güzeli) ve begonya rex (reks begonyası). Sonuç olarak ev içi bahçelerinde taşıyıcıların sert olan kenarlarının yumuşatılması da unutulmamalıdır. 72

80 8 İÇ MEKÂN BAHÇELERİ OLUŞTURAN UNSURLAR 8.1. Bitkiler Ev içi bahçelerini oluşturmak üzere bir ortama dikilecek olan tüm bitkilerin sıcaklık ve nem isteklerinin birbirine benzer olması gerekir. Küçük ev içi bahçelerinde ışık şartları da tüm bitkiler için aynıdır. Ancak nispeten büyük alanı kaplayan ev içi bahçelerde ön kısımda yer alan bitkiler arkadakilere veya orta kısımda kalanlara göre daha fazla ışık alırlar Saksı Ev içi bahçelerinde yer verilen bitkilerin saksılarıyla birlikte dikilmesi doğrudan ortama dikilmesine göre daha avantajlıdır. Böylece bitkilerdeki form değişiklikleri ara sıra saksıları döndürülmek suretiyle engelleneceği gibi kök sisteminin gelişmesi de sınırlandırılmış olur. Ayrıca saksıların değiştirilmesi veya çiçeklenme dönemi sonunda atılacak bitkilerin ortamdan çıkarılması çok kolaydır. Saksıların her birinde dren deliği olmalıdır Turba (Peat) Ev içi bahçelerinde kullanılan turba toprağının tüm saksıların kenarlarına ulaşması gerekir. Nemli olmalı ancak aşırı sulanmamalıdır. Böylece her bir saksının etrafında bitki için uygun bir nem sağlanmış olur. Ayrıca tatil zamanlarında da nem istekleri temin edilmiş olur Suyu Akıtma-Drenaj Ev içi bahçelerde ortamda böyle bir yapıya pek de gerek yoktur. Ancak turba toprağını ilave etmeden önce kasanın taban kısmına ince çakıl, kuvars kumu sermek iyi bir fikirdir. Böyle bir oluşum yapılabilirse içine odun kömürü topakları ilave edilmelidir. 73

81 8.5. Taşıyıcı Kap Seçiminize bağlı olarak suyu geçirmeyen birçok kap bu amaç için kullanılabilir. Bu kaplar plastik, gösterişli kavanozlar, eski bakır kazanlar, evde yapılan kutular olabilir. Eğer bu kap odundan yapılmışsa iç yüzeyi ile köşelerinin su geçirmemesi gerekmektedir. Bu amaçla poli üreten vernik veya iyi kalitede mum kullanılabilir ancak katran asla kullanılmamalıdır Şekil 40. Ev içi (iç mekan) bahçelerini oluşturan unsurlar(1: Süs bitkileri, 2: Taşıyıcı kap konteynır, 3: Saksı, 4: Turba, 5: Drenaj için kullanılan çakıllar) 74

82 9 SAKSILI SÜS BİTKİLERİNİN SUNUM ŞEKİLLERİ 9.1. Standart Gurup Burada 4-12 arasında plastik veya kil saksıya dikilmiş ve görüntü bakımından birbiri ile güzel bir ortam oluşturacak çiçeğe yer verilir. Bu karışım içinde yapraklı süs bitkileri etrafı çevreleyici, çiçekler ise renk cümbüşü oluşturmak için kullanılır. Uzun boylu, koyu yeşil ve geniş yapraklı olanlar grubun arkasına yerleştirilir. Gözden kaçırılan temel hata, oluşturulan gruba profesyonel bir görüntü vermek için çok farklı şekle sahip süs bitkileri ile farklı renge sahip olanlarının kullanma zorunluluğudur. Bu iş için (iç mekan süsleme) uzman kişiler bazen sadece yapraklı süs bitkilerini kullanmaktadır. Böylece çok çekici ve değişik yapraklara sahip çiçeklerle muhteşem bir görünüm sağlanabilir. Şekil 41. Saksılı süs bitkilerinin standart grup olarak değerlendirilmesi 75

83 9.2. Profesyonel Gurup İç mekân desinatörleri tarafından sevilen ve tercih edilen böylesi bir görüntü standart grubu oluşturan torba (cep) kardeşlerdir. Devlet binalarında genelde bulunan bu ortamlar evlerde ise köşe olarak bırakılan yerlerdir. Profesyonel grupların özellikleri saksıları saklayan ceplerdir ve farklı şekillerle büyüklükte olurlar. Arka kısımda yer alan taşıyıcılar diğerlerine göre daha büyük ve daha yüksek olup örneğin bir çam veya palmiyeyi alabilecek kapasitededir. Şekil 42. Saksılı süs bitkilerinin profesyonel gurup olarak değerlendirilmesi 9.3. Çakıllı Tavalar- Bantlar Böyle çakıllı bantlar üzerinde grup olarak yerleştirilen bitkiler nem isteyen ve ortadan ısıtılan salonlar için uygundur. Eğer Afrika menekşesini yetiştirmede güçlük çekiyorsanız böyle bir ortamda yetiştirmeyi deneyin, başarılı olacaksınız. Burada su geçirmez kaplar kullanılmalı ve kenar yüksekliği 5 cm olmalıdır. Büyüklük size bağlı ancak cam kenarı için böyle bir grup düşünüyorsanız dikkatli olmalısınız. Bandın tabanına 2,5 cm yüksekliğinde çakıl konulur ve daima nemli tutulur. Ancak su seviyesi hiçbir zaman çakıl taşlarını aşmamalıdır. Bunun üzerine bitkiler yerleştirilir. Çakıllı bantlar için en iyi yer cam önü ve radyatörlerin üzerleridir. Böylece kış aylarında bitkilerin etrafındaki nemli hava 3 kat artırılmış olur. Sulamaya dikkat edilerek saksılardaki aşırı suyun çakıl ortamına akması sağlanmalıdır. 76

84 Şekil 43. Saksılı süs bitkilerinin çakıllı bant (tava) üzerinde değerlendirilmesi 9.4. Koleksiyonlar Birbirine çok yakın benzerlikleri olan saksılı süs bitkileri evlerde çoğu zaman odaların köşelerinde birlikte tutulurlar. Bu işe yeni başlayanlar cam kenarlarında sukkuletler ve kaktüslerle gruplar oluşturabilirler. Büyük veya küçük koleksiyonların temel bir özelliği vardır. Standart gruplarda dekoratif olarak tüm renk, görüntü ve formlar dikkate alınırken koleksiyonlarda her bir süs bitkisinin güzelliği ve cazibesi önemlidir Mobilyaların Üzerinde Yaşama Mobilyalarla birlikte yaşamada yeni hiç bir şey yoktur. Yüzyıllardır insanoğlu mobilyaların uygun yüzeylerini saksılı bitkileri yaşatmak, yerleştirmek ve ortama katmak üzere kullanmışlardır. Burada önemli olan göz ardı edilmiş, kullanılmayan veya reaktif pozisyonda kalan mobilyaların kullanılmasıdır. - Masa üstleri, - Bitki masaları, - Troyler (bitki arabası) Şekil 44. Saksılı süs bitkilerinin mobilyalar üzerinde değerlendirilmesi 77

85 9.6. Karışık Kâseler Ev içi bahçelerinin en basit olanlarından bir tanesidir. Burada küçük yapraklı süs bitkileri ile birlikte 1-2 çiçekli süs bitkisi turba toprağı bulunan bir ortama dikilir. Böyle oluşumlarda sivri tepeli olan süs bitkileri grubun ortasına, sürünücü ve yayılıcı olanlar ise kenarlara dikilir. Burada kullanılan kaseler ekil itibariyle soğana benzemelidir. Görüntü bakımından son derece hoş olan bu karışımlar süreklilik bakımından tercih edilmezler çünkü geçicidirler. Çiçekler solduğunda ortamın sadeleştirilmesi ve köklerin aşırı gelişmesini engellemek için ayırma işlemi yapılabilir Kesme Çiçekli Saksılar Özellikle yapraklı süs bitkilerinin bir grup içerisinde yetiştirilmesi istendiğinde uygun olan ortamlardır. Bu ortamda içinde su olan 1-2 tüp orta kısma yerleştirilerek zaman zaman iç kısmına kesme çiçek konulabilir. Böylece değişik renkte çiçek kullanılarak görüntü güzelleştirilebilir (Şekil 45). Bunların yanında minyatür bahçeler veya tabak bahçeler şeklinde de süs bitkileri değerlendirilerek ortama mükemmel görüntüler katabilmektedir (Şekil 46). Şekil 45. Saksılı süs bitkilerinin kesme çiçeklerle birlikte değerlendirilmesi Şekil 46. Saksılı süs bitkilerinin karışık kâseler ve minyatür bahçelerde değerlendirilmesi 78

86 10 SAKSILI SÜS BİTKİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Saksılı süs bitkileri bitki özelliklerine göre 11 farklı gurupta incelenebilmektedirler. Bunlar, Mimari özelliğe sahip süs bitkileri Mimari özelliğe sahip olan yapraklı süs bitkileri baskın etki yaratmak için iç mekânlarda çokça başvurulan türlerdir. Yaygın olarak boş alanların doldurulması, bürolarda ara bölmelerin oluşturulması ve odalarda dekoratif, göz alıcı vurgu oluşturmak amacıyla kullanılmaktadırlar. Ağaç formunda olan süs bitkileri ve yalancı palmiyeler en çok tercih edilen türlerdir. İç mekan dekoratörleri genelde aşağıda verilen listedeki yüksek boylu cins veya türlerden seçim yapmaktadırlar. Abutilon striatum thompsonii Beaucarnea heterophylla Dieffenbachia Fatsia japonica Ficus benjamiana Ficus elastica decora Ficus lyrata Grevillea robusta Monstera deliciosa Palmiyeler Philodendron bipinnatifidum Schefflera actinophylla Yucca Tırmanıcı özellik gösteren süs bitkileri Tırmanıcı özelliğe sahip süs bitkilerinin çoğu mükemmel model veya örnek bitki oluşturma yeteneğine sahiptir. Kuvvetli gelişme gösteren türleri ise çok daha az ücretler ödeyerek büyük yapraklar oluşturarak geniş alanların bu yapraklarla kapatılmasını sağlarlar. Bu süs 79

87 bitkilerinden yapraklı olanlar (Philodendron, Vine, v.s.) veya çiçeği olanlar (Hoya, Thumbergia, v.s.) seçilebilir. Bu guruba giren süs bitkilerine örnek olarak aşağıdaki cins veya türler verilebilir. Cissus Monstera Passiflora Philodendron hastatum Philodendron panduraeforma Rhoicissus Scindapsus Stephanotis Çok renkli yapraklı süs bitkileri Evlerde popüler olan süs bitkilerinin büyük bir çoğunluğu çok renkli yapraklara sahiptir ve duyguları kamçılayan çeşitleri boş alan bitkisi olarak kullanılmaktadır. Bu guruba giren süs bitkilerine örnek olarak aşağıdaki türler verilebilir. Begonia rex Caladium Codiaeum Cordyline terminals Nidularium Sarkık süs bitkileri Sarkık özelliğe sahip süs bitkilerinden bir kısmının özelliğini net olarak ortaya koymak ve etkisini göstermek için bir bitki gurubundan ziyade asılı saksı, sepet veya süstün tabanlı kaidelere (pedestal) yerleştirilmesi gerekir. Örneğin, Chlopophytum, Columnea Nephrolopsis Zygocactus Çiçek açan saksılı süs bitkileri Çiçekli saksılı süs bitkilerinin çoğu çok renkli çiçeklere sahiptirler. Tek başına model bitki olarak iç mekan düzenlemelerinde değerlendirilebilirler. Örneğin, Azelea indica, Begonia tuberhybrida, Cyclamen, Gloxinia, Hydrangea (ortanca), Pelargonium (sardunya), 80

88 10.6. Sarılıcı ve sürünücü özelliğe sahip süs bitkileri Sarılarak tırmanan veya yüzeysel olarak sürünme yeteneğine sahip olan süs bitkileri yanlarında bir destek (herek) bulunursa tırmanıcı, herek yoksa saksı veya kasanın etrafından aşağı doğru sarkan veya yüzeysel olarak sürünen gövdeler oluştururlar. Bu guruba giren süs bitkilerinin büyük bir kısmı hem sarılıcı hem de yayılıcı görüntü elde etmek için kullanılabilmektedir. Tırmanıcı olarak kullanılmak istendiklerinde dal, ip, telli sistemler, tel kaynaklar üzerinde terbiye edilirler. Pencerelerin etrafını çevrelemesi için duvara monte edilmiş saksılara dikilmelidirler. Odalara arasında sağlam bölmeler oluşturmak amacıyla sağlam destekler seçilerek dik pozisyonda yetiştirilmeleri gerekmektedir. İç mekan bahçelerde yayılıcı, yüzey örtücü, saksılarda veya asılı sepetlerde ise saksı etrafından aşağı doğru sarkacak şekilde yayılmalarına müsaade edilir. Tırmanıcı özelliğe sahip olan süs bitkileri daima dikey pozisyonda büyüyecek şekilde terbiye edilirler. Çift gövde oluşturan türlerde bir destek etrafında ikiz sürgün oluşturulmalıdır. Mum çiçeği buna örnek olarak verilebilir. Tutunma yeteneği olan çeşitlerde belli aralıklarla sülük meydana gelerek desteğe tutunurlar. Başıboş büyümelerine izin verilirse gövdeleri birbirine karışır. Hava kökü oluşturan çeşitler ise yosun sarılı hereklerde daha iyi gelişme gösterir. Bu guruba örnek olarak aşağıdaki cins ve türler verilebilir. Dipladenia, Passiflora, Philodendron hastatum, Stephanotis Tırmanıcı ve yayılıcılar iç mekan süs bitkisi olarak son derece kullanışlı olan türlerdir ve en popüler olanları da bu guruba girmektedir. Tırmanıcı olarak yetiştirildiklerinde genel bir kural olarak sürgünlerin tamamı bir hereğe bağlanır. Çekici ve sağa-sola yayılmış bir görüntü elde etmek için ise gövde veya sürgünlerden bir kısmı saksıya dikilmelidir. Yayılıcı olarak yetiştirilmek isteniyorlarsa uç alma yapılarak kuvvetli sürgün oluşturmaları sağlanmalıdır. Ficus pumila, Hedera, Philodendron scandens, Scindapsus Yayılıcılar daima aşağı doğru sarkık bir şekilde büyüyen veya toprak üzerinde sürünen gövdeler oluşturan süs bitkileri bu guruba girmektedir. Yayılıcı süs bitkilerinin çoğu göz alıcı yaprak veya çekiciliği olan çiçeklere sahiptirler ve sarkık sepetler ile yüksek pedestaller üzerinde yetiştirilirler. Örnek olarak, 81

89 Begonia pendula, Columnea, Fittonia, Helxine, Nertera, Sedum morganianum, Senecio rowleyanus, Zygocactus verilebilir Rozet yapraklı süs bitkileri Bu bitkiler yuvarlak ve salkıma benzer bir şekilde bitkinin merkezinden dışa doğru büyüme gösteren yapraklara sahiptirler. Genel olarak yavaş büyüme gösterirler ve saksı grupları ile iç mekanlarda oluşturulan bahçeler-de yüksek boylu türlerle mükemmel bir görüntü oluştururlar. Düz Yapraklı Rozet Bitkiler Bu bitkilerin geniş yaprakları vardır ve yatay olarak yayılan yayvan rozet görünümündedirler. En yaygın olarak bilinen örnek, Afrika Menekşesi dir. Gloxinia ve bazı Primula türleri de aynı şekilde büyüme gösterir. Sukkulent Yapraklı Rozet Bitkiler : Bu bitkilerde değişik katlarda etli ve taze sukkulent yapraklar bulunmaktadır. Bu yapraklar son derece sıkışık ve paketlenmiş gibi görünür. Yapraklar yatay veya dike yakın bir pozisyonda olabilir. Yapraklardaki bu dağılım doğal çöl ortamlarında nemi muhafaza etmektedir. Örnek olarak, Aloe humilis Aeonium tabulaeforme Echeveria setosa Sempervivum tectorum verilebilir. Huni yapraklı rozet bitkiler: Bromeliad larda yaygın olan bu tip büyümede, kemer şeklinde yapraklar oluşur ve bu yapraklar dip kısımlarda vazo şeklini alarak doğal tropik ortamlarda yağmur sularının bu kısımda birikmesini Sağlar. Bitkiler genelde büyüktür ve sağa-sola yayılmışlardır. Örnek olarak Aechmea Guzmania Nidularium Vriesia verilebilir. 82

90 10.8. Top (yuvarlak) süs bitkileri Bu gruptaki bitkilerin yaprakları yoktur ve açık olarak top (yuvarlak) şekle sahiptirler. Hepsi kaktüstür ve yüzeyleri düz veya tüy-dikenlerle kaplıdır. Örnek olarak, Astrophytum Mammillaria Parodia Rebutia miniscula verilebilir Otsu formdaki süs bitkileri Uzun ve sık yaprakları olan otsu süs bitkileri gerçekten ot a benzemektedirler. Büyümeleri de ot gibidir. Gerçekten otsu görünüm veren bu bitkilerin az bir kısmı evlerde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır. Çünkü yapraklarının görünüş ve formu, iç mekan düzenleyicileri tarafından tercih edilmemektedir. Acorus, Carex Scirpus ve Ophiopogon örnek olarak verilebilir. Yayvan yapraklı otsu süs bitkileri : Popülaritesi daha fazla olan süs bitkileri bu gruba girmektedir. Chlorophytum comosum en yaygın olanıdır. Çiçek açan çiçejklerden bu guruba girenler çok azdır. Bilbergia nutans Vallota Tillandsia lindenii narcissus Çalımsı form gösteren süs bitkileri Diğer gruplarla uyumu olmayan geniş yapraklı bitkileri içerirler. Bu bitkilerde kompost yüzeyinden fışkıran ne yatay ne de dik büyüme gösteren birçok sürgün içerir. Peperomia lar gibi küçük veya Aucuba lar gibi büyük boylu olabilirler. Bazı türler doğal olarak çalı formunda iken bazıları ise tepe ve uç alma ile çalılaştırılırlar. Achimenes Begonia rex Coleus Hypocryta Marantha Pilea 83

91 Dik büyüyen süs bitkileri Tam anlamıyla dik büyüme gösteren gövdelere sahip süs bitkileri bu guruba girmektedir. Çok büyük boy alabilir, tavana kadar ulaşabilirler. Kolon şeklinde büyüme gösteren bazı kaktüs türleri, ağaç formu olan Aphelandra, Citrus, Codiaeum, Ficus benjamiana ve Schefflera ile yalancı palmiye görüntüsü veren Dieffenbachia, Dracaena, Pandanus ve Yucca türleri bu grupta yer alan süs bitkileridir. 84

92 11 YAPRAKLI - SAKSILI SÜS BİTKİLERİ Bu gruba giren saksılı süs bitkileri çiçek açmayıp gösterişli ve çekici yapraklara sahiptir Abutilon (Ağaç küpesi-akça ağaç) Abutilon striatum thompsoni - Benekli ve çiçekli akça ağaç Geniş ortamlarda benekli yapraklarıyla harika bir görüntü oluşturur. Böyle ortamlarda ağaç küpesi, kuvvetli gelişen gövdesi ve çamurluymuş gibi gözüken geniş yaprakları sayesinde çok kolay bir yayılma göstererek mükemmel form oluşturur. Genellikle yaprakları için tercih edilmesine karşın yaz aylarında portakal renkli çiçekler de açabilmektedir. Akça ağacın çiçekli olan bu formunun çok özel bir bakım isteği yoktur. Sıkıntı yaratan tek zararlısı da unlu bitlerdir. İlkbaharda dallanmayı artırmak amacıyla sürgünlerinde budama yapılmalıdır. Sonbaharda ise bu sürgünlerin yarısının kesilerek alınması gerekmektedir. Bir diğer akça ağaç olan Abutilon megapotamicum (gözü yaşlı Çin feneri) ise yapraklarının görüntüsüne ilaveten kırmızı ve sarı renkli çiçekleri için yetiştirilir. 85

93 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama bir sıcaklık (18-22 C) ister. Bulunduğu ortamda kış şartlarının serin (10-15 C) geçmesini ister Işık Su Akça ağaç dikilmiş saksıların kısmi gölge alanlara yerleştirilmesi gerekmektedir. İlkbahar ile sonbahar arasında normal (bolca) bir sulama ister. Ancak kış döneminde sulama azaltılmalıdır. Hava nemi Bulunduğu ortam havasının nemlendirilmesi amacıyla ara sıra yaprakları mistlenmelidir. Saksı yenileme Çoğaltma İlkbaharda yapılır. Gövde kısmından alınan çeliklerle çoğaltılabildiği gibi ilkbahar aylarında yapılacak tohum ekimiyle de çoğaltılabilir Acalypha (Al sümbül) Acalypha wilkesiana - Bakır yapraklı al sümbül Bakır yapraklı sümbül kış aylarında çok nem ister. Kış aylarında yüksek nem sadece seralarda sağlanabildiği ve evlerde böyle ortamlar sağlanamadığından yetişmesi son derece zordur. Dolayısıyla sümbülleri çalı formunda saksılı süs bitkisi olarak sürekli yetiştirmeye kalkışmamalı bunun yerine her yıl çelikle çoğaltılarak yenilenmeleri daha doğru bir uygulama olacaktır. Aşırı renkli veya kırmızı kahverengi lekeli yaprakları dökülür. Kırmızı örümcek zararlısına karşı dikkatli olmak gerekmektedir. Bunun için, kış aylarında kesinlikle ısıtılmayan odalarda tutulmamalı ve aşırı sulama yapılmamalıdır. 86

94 Başarının Sırları Sıcaklık Bulunduğu ortamda gündüz C, gece ise 15 C lik sıcaklıkların olmasını ister. Işık Su Parlak, indirekt ışık ister. Çok az da olsa güneş ışığı alması formunu tam olarak alması için iyidir. Saksı içindeki ortam (kompost) daima nemli tutulmalıdır. Hava nemi Havanın nemli olması yaşaması için şarttır. Saksı çevresi nemli bir materyal ile (yosun) sarılmalı, yaprakları mistlenmelidir. Saksı yenileme Çoğaltma Her yıl ilkbaharda saksısının yenilenmesi gerekir. İlkbahar veya yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılır Aglonema Aglonema modestum - Çin herdemyeşil agloneması Aglonema treubi - Gümüş kargı agloneması Aglonema pseudobracteatum-altın herdemyeşil aglonema Aglonema crispum - Gümüş kraliçe agloneması Aglonema pictum - Koyu yeşil aglonema Derimsi, sert ve yeşil yaprakları vardır. Yılan yastığı veya dana ayağına benzer çiçekler açar. Aglonema nın dekoratif, geniş ve kargı biçimindeki yaprakları (örneğin Çin herdemyeşil agloneması) özellikle az ışık alan ortamlar için oldukça uygundur. Aglonema modestum gölge yerlere karşı oldukça dayanıklıdır. Aglonema psendobracteatum ve A. crispum belki de en ilgi çekici türleridir. Avrupa daki bazı otoritelere göre az (yavaş) gelişen bu bitkilerin gölge ortamları tölere etmeleri büyük bir erdemliliktir. Evlerde yetiştirilmeleri her ne kadar zor olarak nitelendirilirse de Amerika da ev ortamına en rahat uyum gösteren bitki olarak bilinmektedir. Özel bazı istekleri olduğu için itinalı bakım gerektirir. Sığ saksıda (derin olmayan) yetiştirilir ve kurak şartlara maruz bırakılmamalıdır. Ortam havası da temiz olmalı. Kış aylarında ılık ve nemli bir hava ister. 87

95 Temel Problemleri Yapraklarda büzülme (kıvrılma) ve yaprak uçlarında kahverengileşme : Bunun sebebi, Ortam havasının çok kuru olmasıdır. Yapraklarda bükülme : Sebebi bitkinin bulunduğu ortam havasının çok soğuk veya ortamın kuru soğuk olmasıdır. Zararlılar : Yaprak saplarını dibine yerleşen unlu bitler ciddi problemler yaratabilir. Işık çok parlak ise kırmızı örümcek zararı ortaya çıkabilir. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Yaz aylarında sıcak-ılık kış aylarında ise ortam sıcaklığının en az 15 C olmasını ister. Yarı gölge ortamları sever. Direkt güneş ışığından korunmalıdır. Kış dinlenme döneminde (Kasım mart arası) az sulama yapılmalı, yılın geri kalan kısmında ise normal bir sulama yapılmalıdır. Hava nemi Nemli hava ister. Yapraklar düzenli olarak mistlenmeli, mistleme sırasında damlacıklar büyük olmamalıdır. Saksının etrafı nemli yosun ile sarılabilir. Saksı yenileme İlkbaharda ve her 3 yılda bir olmak üzere bir boy büyük saksı kullanılarak yapılmalıdır. Çoğaltma İlkbahar veya yaz aylarında saksı içindeki gövdenin dip kısımlarından çıkan az yapraklı ve köklü parçalar (dip sürgünler) kullanılarak çoğaltılır. Hava daldırması çoğaltmada alternatif olarak kullanılabilir Aspidistra (Salon Yaprağı) Aspidistra elatior Kraliçe Viktorya nın zamanına ait bu süs bitkisi yeniden yetiştirilmeye başlanmıştır. İhmal edilmiş alanlara, kuru ortamlara ve gölgeli yerlere iyi uyum sağlamaktadır. Burada tanıtacağımız tipi her tarafı yeşil olanıdır. Krem rengi parçalara ayrılmış olanları çok daha çekicidir ancak tümü yeşil olana göre daha 88

96 dayanıksızdır. Yaprakları hem yavaş büyür hem de geniş bir şekilde sonlanırlar. Sıcaklık çok yüksek olmamak koşulu ile bitkinin kökleri kuru şartlara uzun süre dayanabilir ancak iki güçlü antipatisi vardır. Bunlar, toprak yoğun bir şekilde sature olmuşsa ölebilir ve sık sık saksı değiştirmelerden zarar görür. Başarının Sırları Sıcaklık Ilık ortamlarda tutulmalı, kış aylarında ise donlu olmamak üzere serin ortamlarda tutulabilir. Işık Işığa aşırı derecede toleranslıdır ancak direkt ışığa maruz bırakılmamalıdır. Su İlkbahar sonbahar arasında düzenli olarak sulanmalı, kış aylarında sulama en aza indirilmelidir. Hava nemi Yaprakları sıkça su ile yıkanmalıdır. Ancak kuru hava ortamına da uyum sağlayabilir. Saksı 4 5 yılda bir olmak üzere ilkbahar aylarında yenilenir. yenileme Çoğaltma Ayırma ile çoğaltılır ve çoğaltma ilkbahar veya yaz aylarında yapılır Araucaria (Salon Çamı) Araucaria heterophylla Araucaria excelsa -Norfolk Ada Çamı Görüntü bakımından ortama cazibe katan koniferlerin birçoğu çok değişik amaçlar için kullanılabilir. İğneli yapraklıların kullanım alanları arasında - Teraryumlarda küçük fidan olarak, - Ev içi bahçelerinde küçük bitkiler ve 89

97 - Salonlarda veya geniş odalarda boşluk doldurucu, çekicilik etkisi yaratan boylu süs bitkisi olarak kullanımları sayılabilir. Norfolk Ada Çamı dikildiği ortamda iyi gelişen, dallarında simetrik olarak yeşil ve iğne benzeri yapraklar oluştururlar. Serin ve ışıklı ortamlarda oldukça gösterişlidirler ve düzenli olarak 1,5 m ye kadar boylanabilirler. Büyümesini sınırlandırmak için saksı büyüklük olarak sınırda tutulmalıdır. Temel problemi yaprakları dökülmesi ve alt dalların zamanla kuruyarak kesilmek zorunda kalmasıdır. Bunun başlıca nedeni kompostun kuru kalması veya gerçekten havanın son derece kuru olmasıdır. Aşırı güneş ve kompost ortamının su içinde kalması da sorun yaratır. Ancak alt dalların kaybı yaşlılıktan dolayı da olabilir. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Ortalama bir sıcaklık ister. Kış ayla-rının serin (gece sıcaklığı 15 C) olması gerekir. Parlak veya yarı gölgeli olan ortamları sever. Ayrıca, yaz aylarında direkt güneş ışığından korunmalıdır. İlkbahar ile sonbahar arasında düzenli bir sulama rejimi isterken kış aylarında sulama sıklığı ve su miktarı azaltılır. Hava nemi Yaprakları sıkça mistlenmelidir. Bu durum özellikle kışın ısıtılan odalar için önemlidir. Yaz aylarında havalandırma yapılarak ortam havası temiz tutulmalıdır. Saksı 3-4 yılda bir ve ilkbaharda yapılır. yenileme Çoğaltma Çoğaltılması çok zordur. İlkbahar aylarında yapılacak tohum ekimi ile de çoğaltılabilir. Yaşlı bitkilerin tepe kısımları tepe çeliği şeklinde toprağa dikilebilir ancak bu amaçla dallar kullanılmamalıdır Acuba (Aküba) Acuba japonica variagata -Japon Akübası, Noktalı Laurel, Altın tozlu bitki Noktalı Laurel akübası odalarda, hollerde veya salonların orta kısımlarında kullanılmak için çok uygundur. Böyle yerler özellikle yeterli ışık almayan ve kışın ısıtılmayan ortamlardır. Sıcak ve kuru ortamlar için hiç de uygun değildir ve uçlarda yaprak dökümleri meydana gelir. 90

98 Bu bitkiler geniş, yeşil, sarı lekeli ve bolca çıkan yapraklar için yetiştirilir. Yaprak kenarlarında yaz aylarında kahverengileşmenin oluşu yeterli su vermediğinizi göstermektedir. Küçük olan noktalı Laureller cam kenarlarına veya masaların üzerine konulabilir. Büyümesine müsaade edilirse 150 cm veya daha uzun boya ulaşabilen odunsu bir yapı alır. Ancak ilkbaharda budanarak kontrol altına alınmalıdır. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Ortalama bir sıcaklık ister. Gece sıcaklığının 4-10 C olması gerekir. Parlak ışık veya gölge ortamlara adapte olabilir. Ancak, direkt güneş ışığından korunmalıdır. Su İlkbahar ile sonbahar arasında düzenli bir suluma isterken kış aylarında verilen su miktarı azaltılmalıdır. Hava nemi Düzenli olarak mistleme yapılarak ortam nemli tutulmalıdır. Yapraklarının da sıkça yıkanması gerekir. Saksı Her yıl ilkbaharda. yenileme Çoğaltma Gövde kısımlarından alınan çelikleri kolayca köklenir. Bu amaçla yaz sonlarında alınan gövde çelikleri ile çoğaltılabilir. 91

99 Rex Tipleri Begonia (Yaprak Begonyası) Begonia rex - Rex begonyası - Eğlenceli yılbaşı begonyası - Gümüş kraliçe begonyası - Bay majeste begonyası - Noel begonyası Diğer Yaprak Begonya Tipleri - Begonia masoniano (Demir yolu veya dört yol begonyası) : Kırışık yaparak yüzeyi ortada artı işareti ile ayrılmıştır. - Begonia boweri (Kirpik begonyası) : Tüylü olan yaprak kenarlarına yakın alanlar kahverenkli işaretlerle çevrilidir. - Begonia cleopatra (Kleopatra begonyası) : Yaprak yüzeyi kaymaklıymış gibi görünmektedir ve ana damarlara yakın alanlar sanki çikolatalıymış gibi gözükmektedir. Begonyalar ev içi süs bitkisi olarak yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Ancak çok tipi olması şaşırtıcıdır. Hemen hemen tamamı çekici, güzel, desenli yapraklar için tercih edilmektedirler. Burada verilenler rex tipleri yaprakları için yetiştirilir. Hepsinin aynı isteği vardır. - Güneşli bir yaz periyodu, - Dikkatli bir sulama rejimi, - Ilık gündüz şartları ve - Serin gece şartları. Çok dikkatli bakım şartlarına rağmen bu süs bitkileri oda şartlarında 1-2 yıl yaşatılır. 92

100 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama bir sıcaklık ister ve ortam sıcaklığının 13 C den düşük olmamalıdır. Işık Su Aydınlık bir ortamda tutulmalıdır. Direkt güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. Sabahları 1-2 saat güneş ışığı yararlı olabilir ve kış aylarında akşam güneşi faydalıdır. Saksısının sıkça çevrilmesi gerekir. Kompostun ilkbahar ile sonbahar arasında mutlaka nemli olması gerekir. Sulamalar arası yüzeyin kurumasına müsaade edilmeli kış aylarında ise su miktarı azaltılmalıdır. Hava nemi Ortam havası nemli olmalıdır. Bu amaçla saksının etrafı nemli yosun ile sarılabilir veya ortam havası mistlenir. Ancak yapraklar asla nemli bırakılmamalıdır. Saksı yenileme Çoğaltma İlkbahar aylarında yapılır. Bu arada saksıya yakın yapraklar kurumuş ise bunların alınması gerekir. Yaprak çeliği veya saksı değiştirmede ayırma ile çoğaltılabilir Buxus (Şimşir) Buxus sempervirens - Adi şimşir Dış mekan süs bitkisidir ancak, son yıllarda ev içi süs bitkisi olarak kabul görmektedir. Adi şimşir (Buxus sempervirens) ve küçük yapraklı şimşir (Buxus microphylla) iç mekan dekorları için son derece kullanışlıdır. Kuru ve serin şartlara adaptasyonları iyidir. Küçük yapraklarından dolayı problemli olabilir ancak yılın herhangi bir anında budanabilir ve istenilen şekil verilebilir. Tek tehlikesi aşırı sulama olup dikildiği ortamın kuru tutulması gerekir. 93

101 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama (18-22 o C) sıcaklık veya ortalamadan biraz yüksek sıcaklık ister. Kış aylarının ise serin geçmesi gerekir. Işık İyi ışıklandırılmış ortamlardan hoşlanır, bazı direkt ışıklar yaralı olabilir. Su Düzenli bir sulama ister. Sulamalar arasında kompostun kurumasına müsaade edilmelidir. Kompost asla sürekli olarak nemli tutulmamalıdır. Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Sıcak geçen günlerde ortamın havalandırılması gerekir. Gerekli olduğu zaman ilkbaharda yapılır. Yaz ayları sonlarına doğru alınan gövde çelikleri ile kolayca çoğaltılabilir. 94

102 11.9. Carex (Japon Sazı) Carex morrovii variegate Japon sazı ev içlerinde zor yetişir. İnce, uzun ve çizgili renkli yapraklarıyla teraryum ve iç mekanlarda oluşturulacak bahçelerde yaygın olarak kullanılır. Devamlılık gösteren süs bitkilerinden biridir. Güneşli gölgeli yerlerde, düşük sıcaklık, kuru veya sulu kompost ortamlarında iyi bir yetişme gösterir. Gövde sayısı fazla olursa model oluşturur ve bölme sırasında alınan parçaları kolay köklenir. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama veya ortalamanın altında bir sıcaklık ister. Kış aylarının da serin geçmesi gerekir. Işık isteği çok önemli değildir. Kılı kırk yaracak şekilde bir ışık istemez. İyi ışık alan yerlerde, yarı gölge alanlarda veya güneşli yerlerde yetişebilir. Kompost sürekli olarak nemli tutulmalı ancak su ile boğulacak şekilde de su verilmemelidir. Çok sıcak geçen günlerde ortam havalandırılmalıdır. İki yılda bir ilkbaharda yapılmalıdır. Yılın herhangi bir zamanında ana bitkide bölme (ayırma) yapılarak ayrılan bu bitkilerle çoğaltılır Caladium (Kaladyum) Gerek yetiştirme gerekse görüntü bakımından eşsiz bir süs bitkisidir. Yaprakları büyük ve gösterişli, yaprak sapları uzun ve ince olduğu için çok dekoratiftir. Yaprak saplarının uzun oluşu ile diğer süs bitkileriyle uyum içinde gruplarda kullanılır. Yapraklarının göz kamaştırıcı özelliklerine rağmen bu yapraklar sürekli değildir ve ilkbahar sonları ile sonbahar başlarında dökülürler. Kaladyum yumruları mart içinde saksıdaki ortama dikilir ve ortam 24 C de nemli tutulur. Sürgünler gözükmeye başlayınca günlük mistleme yapılır ve yavaş yavaş oda sıcaklığına alıştırılır. Canlı kalması için sıcaklık şarttır ve hiçbir zaman 15 C nin altına düşmemelidir. Kaladyum satın almışsanız eve götürünceye kadar soğuğa karşı korumalısınız. Türleri, Caladium hortulanum : Melek kanatlı kaladyum Caladium hortulanum candidum Caladium hortulanum candidum Rosebud Caladium hortulanum candidum Prieda Hemple 95

103 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Bakım Çoğaltma Mümkün mertebe 20 C nin üzerinde olmalı ve 15 C nin altına da düşmemelidir. Orta dereceli iyi ışık ister ve direkt ışıktan korunmalıdır. Büyüme periyodunda serbest olarak sulama yapılmalıdır. İlkbaharda özellikle olmak üzere sıkça mistlenmesi gerekir. Yaprakları eylül ayında ölmeye başlar. Bu ayda sulamaya son verilir. Yumrular saksıda ve kompost içinde 15 C nin üzerinde tutulur. Martta yumrular yeniden dikilir. Küçük yumrular tek başlarına ayrı bir saksıya dikilebilir. Yumru ile çoğaltılır Chlorophytum (Kurdela Çiçeği) Chlorophytum comosum varigatum Örümcek bitki olarak bilinen bu süs bitkileri 200 yıldır ev içlerinde yetiştirilmekte, son yıllarda geniş çaplı olarak tercih edilmekte ve hızlı bir yayılım göstermektedirler. Bu rağbet hiç de sürpriz değildir. Hızlı bir büyüme gösterir, kemer şeklinde yaprakları vardır ve ilkbahar yaz aylarında çağlayandan fışkıran tel gibi gövdelerde ufacık bitkiciklerle son bulan küçük, beyaz çiçek açarlar. Ana bitki üzerinde bırakıldıklarında bu bitkicikler çok harika bir görünüm oluşturur. Özellikle asılı sepetlerde yetiştirilmesi önerilir. Ana bitkiden ayrıldıklarında ise yeni bitkiler üretmek üzere dikilirler. Adaptasyon yeteneği oldukça iyidir. Sıcak veya soğuk odalarda, güneş alan cam kenarları ile gölgeli köşe kısımlarda yetişebildiği gibi ortam havasının kuru olmasına da aldırış etmez. 96

104 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Bakım Çoğaltma Ortalama bir sıcaklık ister ve kış aylarında ortamdaki sıcaklığın 8 C nin altına düşmemesi idealdir. Kesin hatlarıyla veya kılı kırk yaracak şekilde bir ışık isteği yoktur. Direkt güneş ışığı almayan ve tam aydınlanan ortamlarda en iyi gelişmeyi gösterir. İlkbahar ile sonbahar arasında bolca sulama yapılmalı, kış aylarında ise su miktarı azaltılmalıdır. Yaz aylarında ara sıra yapılacak mistlemeler yararlı sonuçlar vermektedir. Yeni gövdeler oluşturan ana bitkinin saksıdan taşması durumunda ilkbaharda saksısının yenilenmesi gerekir. Daldırma ile çoğaltılır. Ana bitkiden çıkan kolların (stolonlar) ucundaki bitkicikleri ana bitkiden ayırmadan herhangi bir ortama kanca ile tutturarak köklenmeleri sağlanır. Köklenen bitkicikler kesilerek ana bitkiden ayrılır. Bunun yanında saksı yenilemede ayırma ile de çoğaltılması mümkündür. Temel Problemleri Kurdela çiçeği gerçekten zararlılardan aridir, zayıflaması durumunda yaprak bitleri (afitler) problem yaratabilir. Uçları kahverengi lekeli yapraklar: Bunun sebebi öncelikle zayıf beslenmedir. Çözüm olarak her sulamada besin maddesi verilmelidir. Ayrıca, ezilme veya aşırı sıcak havalarda böyle sonuçlar doğurabilir. Yapraklarda solgunluk ve kışın yumuşama, bir kısmının sararması ve dökülme: Bunun sebebi ortamın aşırı derecede sıcak olması ve ışık miktarının son derece yetersiz kalmasıdır. Kış aylarında yapraklarda çizgilerin meydana gelmesi : Bitki gelişiminin olmadığı serin şartlar bu duruma sebep olmaktadır. Ayrıca, kış aylarında yapılan aşırı sulamalar da bu sonucu doğurabilir. Dolayısıyla kış aylarında sulama azaltılmalıdır. Uçta ve kenarlarda kahverengi lekeli, kıvrılmış yapraklar ile yapraklarda kısmi sararma ve döküm : Ortam olarak kullanılan Toprak kurumuştur, aktif gelişmede bol su ister. Gövde oluşumu yok: Genç bitkiler gövde vermez. Bitkinin olgunlaşmasıyla birlikte gövdeler meydana gelir. Olgunlaşma ile birlikte saksıda yeterince boşluk olmaması problem yaratabilir, bu yüzden sık dikimden kaçınmak gerekir Codeum (Kraton) Son derece çekici ve ortama farklılık katabilen bir süs bitkisidir. Yaprakları parlak ve canlı renge sahiptir, oldukça farklı formları olup istekleri oldukça değişiktir. Bulundukları ortamın sıcaklığının 15 C nin altına düşmemesi 97

105 gerekir. Ortam havası sürekli olarak nemli olmalıdır. Kompostun asla kuru kalmaması, daima nemli tutulması gerekir. Sulamalarda musluk suyu kullanılabilir. Tüm bu şartlar yerine getirildiğinde renk, yaprak formu ve görüntü bakımından en mükemmel kraton elde edilmiş olur ve gövdenin tamamı yapraklı olarak uzun süre yaşar. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortam yeterince sıcak olmalı, kış aylarında ortam sıcaklığı 15 C nin altına düşmemelidir. Bulunduğu ortamların iyi ışık alması gerekir. Bu amaçla doğu veya batıya bakan duvarların önleri kullanılabilir. İlkbahar ile sonbahar arasında bolca su verilmeli, kış aylarında ise su miktarı azaltılmalıdır. Ortam daima nemli tutulmalı, sık sık (mümkünse günlük) mistleme yapılmalıdır. Gerekli görüldüğü taktirde ilkbaharda yapılmalıdır. İlkbaharda gövde çeliği ile yapılır. Çelikler alttan ısıtmalı ortamlara dikilmeli ve uygun bir besin solusyonu kullanılmalıdır. Temel Problemleri Dip yaprakların dökülmesi: Bitkinin dip kısımlarında bulunan ve dökülen bu yaprakların uç kısımları da kahverengileşmiş ise bunun sebebi ortam havası ve saksı içindeki kompostun son derece kuru olmasıdır. Uç ve kenarları da kahverengileşmiş dip yaprakların dökülmesi : Bunun sebebi yukarıdaki arazlara ilaveten ortam sıcaklığının çok düşük olmasıdır. 98

106 Yapraklarda renk kaybı : Bunun sebebi ortamdaki ışık miktarının yeterli olmamasıdır. Kırmızı örümcekler de problem yaratabilir Dieffenbachia (Difenbahya) Dieffenbachia amoena - Leopar zambağı (Dilsiz kamış) Görkemli ve mükemmel bir süs bitkisidir. İç mekan dekoratörleri tarafından yaygın olarak kullanılır. En çok kullanılan ismi Dilsiz Kamıştır. Burun ve boğazda iğrenç bir etki bırakır. Çelik aldıktan sonra kesim yapılan kısımlardan akan sıvı son derece zehirlidir. Çoğaltma sırasında çelik alma işlemi tamamlandıktan sonra eller mutlaka yıkanmalıdır. Uzamasına müsaade edildiği taktirde 1,5 m ye kadar boy yapabilir. Yetiştirilmesi zor bir süs bitkisidir. Yalancı palmiye etkisi yaratır. Düşük kış soğukları ile aşırı kuru soğukları tölere edemez. Merkezi ısıtma sistemi olan ortamlar için uygun değildir. Yaşaması için havanın sıcak (dalgalı sıcaklık) olması gerekmektedir. Yaşlandıkça veya iyi bakım yapılmadığı taktirde bitki cansızlaşır ve alt yaprakları döküldüğü için bitki biçimsiz bir görünüm alır. Böyle durumlarda difenbahyanın gövdesi 8-10 cm den kesilir. Kesilen yaprakların uç kısma yakın yerleri çelik olarak kullanılabilir. Ayrıca gövde kısmında bulunan gözler sürerek yeni bitkiyi oluşturabilir. 99

107 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Difenbahyalar ortalama veya ortalamadan yüksek bir sıcaklık isterler. Kış aylarında ortam sıcaklığı 15 C nin altına düşmemelidir. Yazın aylarında kısmi gölge isteyen difenbahyalar kış aylarında parlak ışık alan ortamlarda tutulmalıdır. İlkbahar ile sonbahar arasında düzenli bir sulama yapılmalıdır. Sulamalar arasında toprak yüzeyinin kurumasına müsaade ediniz. Sıkça ve düzenli olarak bitkiye mistleme yapılmalıdır. Saksının etrafı nemli yosun ile sarılabilir. Yapraklar sık sık yıkanmalı. Her yıl ve ilkbaharda yapılmalıdır. Çok farklı yolla çoğaltılabilir. 1. Etli ve kalın damarlı yapraklarının tepe kısımlarından alınan yaprak çelikleri alttan ısıtmalı ortamlarda besin solusyonuna dikilerek, 2. Gövde kısmından alınan 5-8 cm uzunluğundaki gövde çelikleri ile veya 3. Bazı difenbahyaların dip kısımlarından çıkan kardeş bitkiler saksı yenileme sırasında ayrılarak ve çelik olarak dikilmek suretiyle çoğaltılabilir. Temel Problemleri Zararlı olan filiz güveleri ve kırmızı örümceğe karşı dikkatli olunmalıdır. Gövde dip kısmının yumuşaması ve renksizleşmesi : Bunun sebebi gövde çürüklük hastalığıdır. Ortam sıcaklığının düşük olması ve aşırı sulamalarda ortaya çıkar. Zarar az ise bu kısım kesilir. Benlate ile ilaçlanır ve yeniden dikilir. Zarar şiddetli ise bitki atılır. Atılacak olan bitkinin tepe kısmı çelik olarak kullanılabilir. Alt yapraklarda sararma ve solma : Bunun sebebi kış soğuklarının çok düşük olması veya kuru soğuklardır. Bitki C de canlı kalabilir ancak alt yaprakları dökülür. Renk kaybı : Direkt güneş ışığı veya aşırı parlak ışıklar yapraklarda rengin yıkanması gibi bir görüntü verir. Bunun önüne geçmek için bitkinin gölge bir yere aktarılması gerekir. Yaprakların kaybı : Genç yapraklar kaybediliyorsa bunun sebebi sıcaklığın çok serin oluşu, kuru hava veya kuru soğuklardır. Eğer yaşlı yapraklar dökülüyorsa sebebi doğaldır. Kenarları kahverengileşmiş yapraklar : Kompost susuz bırakılmıştır. Difenbahyaların dikildiği ortamdaki kompost daima nemli tutulmalı ancak hiçbir zaman su ile boğulacak derecede sulama yapılmamalıdır. Soğuk havalar da buna benzer bir sonuç ortaya çıkarabilir. 100

108 Peperomia (Peperomya) Çalı Formundaki Peperomyalar Bu guruba giren peperomyalar kalp şeklinde yapraklara (bölmeli ve dışa kabarık) ve fare kuyruğu şeklinde çiçeklere sahiptir. 1. Peperomia caperata : Kırmızı yaprak sapı vardır. Zümrüt dalgası 2. Peperomia caperata variegata 3. Peperomia hederaefolia : Sarmaşık peperomyası, gümüş dalgası 4. Peperomia argyreia : Karpuz peperonyası Dik Büyüme Gösteren Peperomyalar Bu guruba giren peperomyaların gövde kısımları yumuşak (sulu) olup yaprakları düz ve etlidir. 1. Peperomia magnoliaefolia : Etli yaprağa sahip peperomya. Çöl kurtbağrısı. 2. Peperomia obtusifolia : Mor (erguvani) yaprak kenarları ile etli yapraklara sahiptir. Bebek lastik (silgi) bitkisi de denir. 3. Peperomia verticillata : Halka şeklinde dizilmiş yapraklara sahip olan peperomya. Gövde rengi kırmızıdır ve yaprak yüzeyi ince tüylerle kaplıdır. Yayılıcı Peperomyalar 1. Peperomia prostrota : Gövde rengi kırmızıdır. İnce ve gümüş noktalı yaprakları vardır. (Görünen Peperomya) 2. Peperomia rotindifolia : Gövde rengi yeşil olup tamamı yeşil ve ince etlisulu (sukkulent) yapraklara sahiptir. 3. Peperomia scandens variegate : Aşk tanrısı peperomyası. Etli-sulu (sukkulent) yaprakları vardır. Kompakt yapılı ve yavaş gelişme gösteren peperomayalar ortalama şartlara sahip ortamlarda kolaylıkla yetişir. Kase ve şişe bahçelerinde yaygın olarak kullanılırlar. Farklı tür ve çeşitleri vardır. Ancak 4-5 tanesini piyasada bulmak ve satın almak mümkün olabilmektedir. En popüler olanları, Peperomia caperata, Peperomia hederaefolia ve Peperomia magnoliaefalia dır. Güney Amerika orijinli tropik bir bitkidir. Turba toprağı fazla olan ortamları tercih eder. 101

109 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Temel Problemleri Normal oda sıcaklığında yetişir. Kış aylarında sıcaklık 10 C nin altına düşmemelidir. Açık veya yarı gölgeli alanlarda yetişebilir. Direkt güneş ışığından korunmalı. Floresan ışığı altında iyi yetişirler Dikkatli bir sulama ister. Sulamalar arasında kompost bir miktar kurumalı ancak yapraklar solacak kadar da kuru bırakılmamalıdır. Musluk suyu kullanılabilir. Kış aylarında çok daha az su verilmelidir. Yaz aylarında ara sıra mistleme yapılmalıdır. Çok sık yapılmamalıdır. 2-3 yılda bir ve gerekiyorsa daha büyük bir saksıya aktarılmalıdır. Yayvan saksılar tercih edilmelidir. Çelikleri kolay köklenir. İlkbahar veya yaz sonralarında boylu veya yayılıcı özelliğe sahip olanlar gövde çeliği ile çoğaltılırken çalı formunda olanlar yaprak çeliği ile çoğaltılır. Yaprak kenarları ile uç kısımlarının kahverengileşmesi : Bunun sebebi ortam sıcaklığının ani olarak düşmesidir. Bunu önlemek için bitki kuru ortamlardan ve soğuk olan cam kenarlarından uzak tutulmalıdır. Ayrıca kuruyan yaprakların da alınması gerekir. Sulu-etli (sukkulent) tiplerde yaprakların aniden dökülmesi : Sulamaya dikkat etmek gerekir. Çünkü sulama öncesi yapraklar solabilir ve döküm olur. Sulamalar arasında kompostun üst yüzeyinin kurumasına müsaade edilebilir ancak yapraklar solmadan sulama yapılmalıdır. Yapraklarda solma, renksizleşme, gövde veya yaprak çürüklüğü, yaprak altında mantarımsı kabarıklıklar : Bunun sebebi özellikle kış aylarında yapılan aşırı sulamalardır. Kışın yaprakların aniden dökülmesi : Ortam sıcaklığının çok düşük olması ile ortaya çıkan bir durumdur. Böyle durumlarda bitkinin 10 C lik sıcaklığa sahip ortama aktarılması gerekir Syngonium (Singonyum) Syngonium podophyllum - Kazayağı, ok başı asması, yeşil altın, imparator beyazı, zümrüt taşı Kaz ayağına benzer yaprakları olan singonyum fil kulağı ile sıkı ilişki içerisindedir ve fil kulağı gibi sıcak, nemli, güneş ışığından direkt olarak korunmuş alanlar isterler. Olgun bitkileri hava kökleri oluşturur ve tırmanıcı tipleri için yosun sarılı herekler son derece iyi görüntü oluşturur. Singonyumların tek dezavantajı yaşlılık ile birlikte yaprakların şekil değiştirmesidir. Genç yapraklar ok şeklindedir ve dik saplar ucunda meydana gelirler. Bu safhada renklilik ve canlılık göz alıcı ve parlaktır. Yaşlanma ile birlikte bitki tırmanıcı özellik kazanarak bir desteğe ihtiyaç duyar. Aynı zamanda yapraklar loblanmaya başlar. Tırmanıcı gövdeler kesilerek gençlik dönemi korunabilir. 102

110 Başarının Sırları Sıcaklık Oda sıcaklığına sahip ortamlardan hoşlanır. Kış aylarında sıcaklığın 15 C nin altına düşmemesi gerekir. Işık İyi ışık alan ortamlarda tutulmalıdır. Parlak ve göz alıcı renge sahip olanlar güneşsiz alanlarda tutulmalıdır. Yeşil tipleri için yarı gölgeli yerler iyidir. Su Kompost daima nemli tutulmalı, kışın su miktarı azaltılmalıdır. Saksı su içinde kalacak şekilde sulama yapılmamalıdır. Hava nemi Yapraklar düzenli olarak mistlenmelidir. Saksı İki yılda bir ve ilkbaharda yapılır. yenileme Çoğaltma İlkbahar veya yaz aylarında hava kökleri olan kısımlardan gövde çelikleri alınarak çoğaltılır. Alınan çeliklerin köklendirme solusyonu (Bio Roota) içine dikilmesi uygun olacaktır Tradescanthia (Telgraf Çiçeği) Bu çiçekler 2,5-7,5 cm büyüklüğünde şerit gibi yapraklara sahiptir. Bu yapraklar sürünen veya yayılan gövdelere toka ile tutturulmuş gibidir. Daha çok asılı saksılar veya sepetler için uygundurlar. Zebrina pendula çok renkli yapraklara sahiptir. Altı farklı türü vardır. Bunlar, Tradescantia (Telgraf çiçeği) : Yaprak yüzeyi çizgilidir, yaprakların alt kısımları mor renkli ve gövdesi tüylüdür. Zebrina (Zebra çiçeği) : Yaprakları gümüş veya bronz renginde ve çizgisizdir. Callisina: Yapraklarının alt kısımları mor renklidir. Cyanotis (Tedi ayı üzümü) : Yaprakları tüylü ve etlidir. Setcreasea (Mor kalp) : Parlak ışıkta yaprakların altı mor renkli olarak gözükür. Siderasis (Örümcek bitki) : Yaprakları kahverengi tüylerle kaplıdır. 103

111 Çok kolay çoğaltılırlar. Tepe alma işlemi uygulandığı taktirde çalı formunu alırlar. Tepe alma sonrasında çıkan yeşil sürgünlerin hemen alınması gerekir. Kış aylarında sıcaklık istekleri hemen hemen yok gibidir. Mor kalp da kolay yetişir ve gezginci gibi uzar. Telgraf çiçekleri iç mekanlarda nadiren çiçek açarlar ancak bunlar önemsizdir. Başarının Sırları Sıcaklık Oda sıcaklığında iyi yetişirler. Kış aylarında ortam sıcaklığının 7-10 C arasında olması idealdir. Işık Renkli yapraklara sahip tipler için parlak ışık alan ortamlar gerekir. Zebrina, Cyanotis, Setcresea türleri için direkt güneş ışığı yararlı iken Siderasis türü yarı gölgede tutulmalıdır. Su İlkbahar-sonbahar arasında normal sulama yapılırken kış aylarında su miktarı azaltılmalıdır. Hava nemi Ara sıra mistleme yapılmalıdır. Siderasis türü ise düzenli bir mistleme ister. Saksı Gerekli olduğunda ve ilkbaharda yapılır. yenileme Çoğaltma Çok kolay bir şekilde çoğaltılabilir. İlkbahar, yaz veya sonbaharda gövde çeliği ile çoğaltılabilirler. Siderasis türünde ise ayırma ile çoğaltma yapılır. Temel Problemleri Boş (çıplak), uzun-ince ve zayıf büyüme : Bunun sebebi verilen suyun ışığın ve gübrenin çok yetersiz olmasıdır. Böyle durumlarda gövdenin tamamı zayıflar, cılız, uzun ve ince bir görüntü ortaya çıkar. Yaşlanma ile birlikte boş gövde meydana gelir. Böyle kısımların kesilmesi ve yaşlı bitkiler yenilenmesi gerekir. Yapraklarda yumuşama, sararma, lekelenme : Bunun sebebi aşırı sulamadır. Sulama rutin olarak yapılmalı ve sulamalar arasında kompost yüzeyinin kurumasına müsaade edilmelidir. Yaprakların tamamen yeşile dönüşmesi : Bunun sebebi çok az ışıktır. Renkli yapraklara sahip tipler gölge şartlarda yeşil olur. Yaprak uçlarının kuruması, kıvrılması ve kahverengine dönüşmesi : Bunun sebebi ortam havasının çok kuru olmasıdır. Böyle ortamlarda kırmızı örümcekler de problem yaratabilir. Böyle kısımların kesilerek uzaklaştırılması gerekir. 104

112 Asparagus (Kuşkonmaz) Asparagus plumosus (kuşkonmaz eğreltisi) : İnce ve tüylü yapraklara sahiptir ve tel gibi gövde üzerinde yatay dallar meydana getirirler. Asparagus sprengeri (kuşkonmaz eğreltisi) : Tel gibi ince ve ok gibi gövdeye sahiptir. Aşağı doğru bükülmeyen iğne benzeri yapraklar oluşturur. Asparagus meyeri (küştüyü kuşkonmazı) : Dik büyüme gösteren gövdeye sahiptir. İğne benzeri yaprakları son derece sıktır ve şişe fırçasına benzerler. Çiçek gibi görünen ve tüylü olan yaprakları için yetiştirilirler. Eğrelti gibidirler ancak hepsi iğne benzeri yapraklara sahiptirler. Asparagus eğreltileri kolay yetişir. Çok değişik ışık ve sıcaklık şartlarına adapte olabilir ve bol su isterler. Nemli ortamlardan hoşlanmazlar ve kolay çoğaltılırlar. İyi bir etki için sürgün ve yaprakları diğer bitkiler tarafından etkilenmemelidir. Asılan sepetler için son derece uygundurlar. Düz yapraklı tipleri (Asparagus smilax) ise ev ortamlarında yetişmez. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama sıcaklık ister. Ortam sıcaklığı geceleyin 10 C nin altına düşmemesi gerekir. Yüksek sıcaklık zararlı olabilir. Parlak veya yarı gölge şartlara adapte olabilmektedir. Direkt güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. İlkbahar-sonbahar arasındaki gelişme periyodunda düzenli bir sulama ister. Suyun alttan verilmesi daha uygundur. Kış aylarında su miktarı azaltılır. Ara sıra mistleme yapılmalıdır. Bu durum özellikle de kışın ısıtılan odalarda önemlidir. Her yıl ilkbaharda yapılır. İlkbahar aylarında tohum ekimi ile veya yılın herhangi bir zamanında yapılacak ayırma ile çoğaltılabilir Anthurium (Flamingo Çiçeği) Anthurium cyrstallinum Hem zor bulunur hem de zor yetişen bir süs bitkisidir. Büyük ve kadife gibi yaprakları koyu yeşil renktedir. Yaprak ayasındaki damarlar belirgindir. Çok zor yetişir. Dikimde dikkat edilmesi gereken nokta çok derine dikilmemesi gerektiğidir. Sıcak ve nemli ortamdan hoşlanır. Özel sulama isteği vardır. 105

113 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama sıcaklık ister. Kış aylarında sıcaklık 15 C nin altıan düşmemelidir. Kış aylarında parlak ışık isteri yazın ise direkt güneş ışığından korunmalıdır. 2-3 günde bir kez ve azar azar su verilir. Kompostunun sürekli nemli tutulması gerekir ancak su ile boğulacak kadar da su verilmez. Yapraklarına çok sık mistleme yapılmalıdır. Her yıl ilkbaharda yapılır. Saksı yenileme sırasında yapılan ayırma ile çoğaltılır Beaucarneae (At Kuyruğu) Beaucarnea recurvata İlgi çekmeyen bir iç mekan süs bitkisidir. Boşluk doldurma amacıyla kullanılır. Fazla ilgi çekmeyen ve geniş olan alanlar için uygundur. Yünlü ve soğan gibi olan dip kısmı suyu depolamaya yarar. Bu kökler kuru ortamda bile zarar görmez. Kemer gibi uzun ve erite benzer uzun yaprakları vardır. Ortadan ısıtılan sıcak, kuru atmosferli yerlerde tavana kadar boylanabilir. Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama sıcaklık ister. Ortam sıcaklığı kış aylarında 13 C nin altına düşmemesi gerekir. Işık Parlak ışık alan yerlere konulmalıdır. Yaz aylarında fazla olmamak kaydı ile güneş ışığı yararlı olabilir. Su İlkbahar-sonbahar arasındaki gelişme periyodunda düzenli bir sulama ister. Sulamalar arsı kompost yüzeyinin hafifçe kurumasına müsaade edilir. Aşırı su verilmez. Hava Mistleme gerekli değildir nemi Saksı Gerekli olunca ilkbaharda yapılır. yenileme Çoğaltma Ofsetlerle çoğaltılır. Ancak çok zordur. En iyisi satın almaktır. 106

114 Fittonia (Fittonya-Sinir Bitkisi) Fittonia argyrenourea Gümüş ağ yapraklı fittonya Fittonia verschaffeltii Boyalı ağ fittonyası Fittonia argyrenourea nana Yılan derisi fittonyası Yapraklarındaki damarların yaprak ayasını bir ağ gibi sarması nedeniyle sinir bitki, gümüş ağ, mozaik bitki, boyalı ağ veya yılan derisi bitkisi olarak da adlandırılmaktadır. Son derece yavaş büyür, sürünücü ve yayılıcı özelliğe sahiptir. Çekiciliği oldukça yüksek ve harika görüntülü yaprakları vardır. Özellikle yaprak ayasında çarpıcı kırmızı veya beyaz damarlı tipleri tercih edilmekte olup guruplarda veya asılı sepetlerde harika görüntü verirler. Geniş yapraklı tipleri oda şartlarında zor yetişir. Bulundukları ortamın sürekli olarak sıcak ve bol nemli olmasını isterler. Teraryum (şişe bahçeleri) için avantajlı yönleri vardır. Küçük yapraklı tipi evlerde kolaylıkla yetiştirilebilir. Ancak direkt ışığa maruz bırakılmamalıdır. Kış aylarında ortam sıcaklığı fazla olmamalıdır. Aksi taktirde dip yapraklar sararıp kurur ve dökülür., Başarının Sırları Sıcaklık Oda şartlarında bir sıcaklık ister. Kış aylarında ortam sıcaklığı 15 C nin altına düşmemelidir. Işık Su Kısmen gölge olan yerlerden hoşlanır..direkt güneş ışığına maruz kalmamalıdır. İlkbahar-yaz gelişme periyodunda düzenli olarak ve gereği kadar sulama yapılmalıdır. Musluk suyu kullanılabilir. Hava nemi Ortam havası mutlaka nemli olmalıdır. Saksının etrafına nemli yosun sarılabilir veya düzenli bir mistleme yapılmalıdır. Saksı Her yıl ilkbaharda yapılmalıdır. yenileme Çoğaltma İlkbaharda ayırma yapılarak çoğaltılabileceği gibi sürünme özelliğine sahip gövdeleri de kolayca köklenebilmektedir. Bu gövdelerin etrafı nemli yosun ile sarılarak köklenmeleri sağlanır ve köklenenler kesilerek başka bir saksıya dikilir. 107

115 Temel Problemleri Kışın bitkinin aniden ölmesi : Bunun sebebi soğuk ve nemli şartlardır. Böyle ortamlarda bitki genelde ölür. Kış aylarında sıcak ortamda tutulmalı ve kompost çok az nemli olmalıdır. Yapraklarda büzülme : Bunun sebebi havanın çok kuru olması ve ortamdaki ışık miktarının oldukça yüksek olmasıdır. Dağınık büyüme : Fittonyalar sürünücü bitkilerdir ve dağınık büyürler. İlkbaharda budama yapılarak yeni sürgün oluşumu teşvik edilerek bu dağınıklık engellenebilir. Yapraklarda sararma ve solma : Aşırı sulama sonucunda ortaya çıkan bir urumdur. İsteklerine dikkat etmek gerekir Grevillea (Gümüş Meşe Ağacı) Grevillea robusta Ağaç şeklindeki iç mekan süs bitkilerini satın almak her zaman pahalıdır. Gümüş meşe ağacı tohumdan kolayca yetişir. Ancak bu durumda model bitki haline gelmesi için uzun süre beklemek gerekir. İlk 1 yıl içerisinde 35 cm lik boy yapabilir. 4 ila 5 yıl sonra tavana kadar uzayabilir. Dantele benzeyen eğrelti görünümündeki yaprakları birkaç yıl içerisinde bozulabilir. Özel istekleri yoktur. Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama sıcak veya serin ortamları sever. Kış aylarında ortam sıcaklığının 7 C nin altına düşmemesi gerekir. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Parlak ışıklı yerleri sever, yaz aylarında özellikle de gün ortasında direkt güneş ışığından korunmalıdır. İlkbahar - sonbahar arasındaki gelişme periyodunda düzenli bir sulama yapılmalı, kış aylarında ise su miktarı minimuma indirilmelidir. Ara sıra mistleme yapılmalı. Her yıl ilkbaharda yapılır. İlkbahar veya yaz aylarında tohumla çoğaltılır. 108

116 Gynura (Mor Istırap Asması) Gynura sarmentosa İyi ışık alan ortamlar için uygundur. Tırmanıcı ve yayılıcı özelliğe sahip olduğundan guruplarda veya iç mekan bahçelerinde harika bir görüntü oluşturur. Hızlı gelişme gösterir ve özel istekleri yoktur. Yaprakları parlak-morerguvani tüylerle kaplıdır. Bu çekici görünümün arkasında gelişme için iyi ışık gerekmektedir. Gynura sarmentosa : Tırmanıcı ve yayılıcı özellik gösteren türüdür. Gynura aurantica ise dik büyüyen türüdür. İlkbahar aylarında karahindibaya benzer küçük çiçekler açarlar. Açılan çiçekler tomurcuk döneminde koparılabilir. Çünkü bunlar kötü sayılabilecek bir koku oluştururlar. Yeni yaprak oluşumu için mutlaka tepe alma yapılmalıdır. İki yıl sonra bitki atılır ve çelikle çoğaltılmak suretiyle yenilenir Hedera (Sarmaşık) Hedera helix : Adi sarmaşık, yaygıncı veya İngiliz sarmaşığı olarak da adlandırılır. Bu tür içindeki alt türlere örnek olarak, Hedera helix chicago Hedera helix cristata Hedera helix ivalace : Dantelli yaprak sarmaşığı. Hedera helix sagittaefolia : İbreli sarmaşık, iğne noktalı sarmaşık. Hedera helix lutzii Hedera helix little Eva : Küçük Eva sarmaşığı. Hedera helix glacier : Buzul sarmaşığı. Hedera helix jubilee : Altın kalp sarmaşığı. Hedera helix marmorata Hedera helix scutifolia : Tatlı kalp sarmaşığı. Hedera canariensis : Kanarya adası sarmaşığı. Sarmaşıklar dekoratif bitkiler oldukları için çok sık kullanımı hak etmişlerdir. Tırmanıcıdırlar ve boş alanları çok kısa sürede örterler. Böyle yerlerde kuvvetli Hedera helix türleri seçilmelidir. Gövde kısımlarından çıkan hava kökleri duvar v.s ye rahatlıkla tutunmasını sağlar. Yavaş büyüyen ve geniş yapraklı olan Kanarya Adası Sarmaşığının hava kökleri yoktur. Dolayısıyla uygun bir destek sağlanmalıdır. Asılan sepetlerde yayılıcı, büyük (boylu) bitkiler arasında yer örtücü olarak kullanılmaktadırlar. Merkezi ısıtmanın olduğu sıcak, kuru odalarda zarar görür. 109

117 Başarının Sırları Sıcaklık Serin ortamlardan hoşlanır. Bulundukları ortamın don oluşturacak kadar soğuk olmaması gerekir. İdeal olan, kışın ısıtılmayan odalardır. 15 C nin altındaki gece sıcaklıkları zararlı olur. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Kışın parlak ışık ister. Yaz aylarında direkt güneş ışığından korunmalıdır. Yazın düzenli sulamalarla kompost nemli tutulur. Kışın az su verilir ancak kompostun kuru kalmasına asla izin vermeyiniz. Yaz aylarında bulunduğu ortam kurak ve sıcak ise özellikle düzenli olarak mistleme yapılmalıdır. Kış aylarında ise oda ısıtılıyorsa ara sıra mistleme yapılır. Ara sıra da yapraklar yıkanmalıdır. İki yılda bir ilkbaharda yapılır ve bir boy büyük saksı seçilir. Çelikle çoğaltılır. Çalı formunu alması için tepe alma yapılmalıdır. Alınan bu kısımlar çelik olarak kullanılır. Temel Problemleri Yaprak kenarlarının kahverengileşmesi, kuruma, çıplaklaşma, ince ve uzun bir gelişme : Bunun sebebi aşırı sıcaklardır. Ayrıca Kırmızı örümcekler de bu durumu teşvik ederler. Çıplaklaşan kısımların kesilmesi ve bitkinin daha serin bir ortama aktarılması gerekir. Tamamı yeşil yapraklar : Bunun sebebi ışığın son derece yetersiz olmasıdır. Renkli çeşitler az ışıkta renklerini kaybederek yeşile dönerler. Saksı değiştirmek gerekebilir. Yapraklarda küçülme, ince ve uzun büyüme : Sebebi çok az ışıktır. Böyle kısımlar kesilir. Yaprak uçlarında kuruma, kahverengileşme, bodurlaşma : Sebebi ortam havasının çok kuru olmasıdır. Kuruyan kısımlar kesilmelidir. Mistleme yapılır. Kırmızı örümceğe dikkat ediniz Pelargonium-Geranium (Sardunya) Pelargonium capitatum : Gül kokulu sardunya Pelargonium crispum : Limon kokulu sardunya Pelargonium graveolens : Gül kokulu sardunya Pelargonium tomentosum : Nane kokulu sardunya Pelargonium odoratissimum : Elma kokulu sardunya Geranyumlar olarak bilinen sardunyalar son derece popüler olan salon (ev) süs bitkileri arasındadır. Ancak bu popülarite daha çok çiçekli olanlaradır. Yapraklı olanların birkaçı da tercih edilmektedir. Bunlar kokulu olanlardır ve 110

118 yapraklara baskı, ezme yapıldığında aromatik koku oluşur. Kışın serin ve kısmen kuru ortamlarda tutulmalı ve ilkbaharda budanarak dallanmaları sağlanmalıdır. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Normal oda şartları ister. Kışın ortam serin (7-10 C) olmalıdır. Parlak ışık altında tutulmalıdır. Biraz direkt ışık iyi sonuç verebilir ancak yaz aylarında özellikle öğleyin direkt ışıktan korunmalıdır. Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma İlkbahar-sonbahar arasındaki gelişme periyodunda normal olarak sulanmalı, kış aylarında ise su miktarı minimuma indirilmelidir. Mistleme yapılmaz. Gerekirse ilkbaharda yapılır. Yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılır. Büyümeyi düzenleyiciler kullanılmaz ve çeliklerin üzeri kapatılmaz Pellonia (Pellonya) Sürünücü özelliği olan süs bitkisidir ve iki türü vardır. Pellonia daveanana : Yaprak kenarları koyu kahverengindedir. Pellonia pulchra : Yaprak ayasındaki damarlar koyu kahverengindedir. Şişe bahçeleri olarak ifade edilen teraryumlarda yaygın olarak kullanılır. Yer örtücü yada asılan sepetlerde kullanıldıklarında telgraf çiçekleri gibi kolay yayılmazlar. Kurağa duyarlıdırlar. Toprak yüzeyine yakın kısımlardan oluşan gövdeler kök oluşturma yeteneğindedir. Sürünücü özelliği de vardır. 111

119 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama sıcaklık ister. Kış aylarında ortam sıcaklığının C nin altına düşmemesi gerekir. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Yarı gölge ortamlar ile parlak ancak endirekt ışık alan yerlerden hoşlanır. Direkt ışıktan korunmalıdır. Kompost daima nemli tutulmalıdır. Kışın az su verilir. Dinlenmiş su kullanılmalıdır. Yapraklara düzenli olarak mistleme yapılmalıdır. İki yılda bir ilkbaharda yapılır. Saksı değiştirmede ayırma ile veya gövde çelikleri ile yapılır. Gövde çelikleri çok kolay köklenir Piper (kaval Çiçeği) Piper crocatum Doğada yetişen kaval çiçeklerinin birçoğu evlerde yetiştirilmekte ancak temin edilmeleri zordur. Tırmanıcıdırlar. Desteğe alınırlarsa 1,5-2,0m boylanabilirler. Yapraklar 5-7,5 cm büyüklüğünde ve oldukça dekoratiftir. Bitkiler meyve vermez. Oda şartlarında zor yetişirler ancak kış sıcaklıkları 15 C nin altına düşmezse problem yoktur. Bunun üzerinde bir sıcaklık temin edilir ve düzenli bir mistleme yapılırsa iyi yetişirler. Yapraklar dökülürse tehlike var demektir. Yaprak altlarına inci benzeri damlaların görülmesi son derece normaldir. Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama bir sıcaklık ister. Kış şartlarında ortam sıcaklığı 15 C nin altına düşmemelidir. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Parlak ışık ister, direkt ışıktan korunmalıdır. Kompost daima nemli tutulmalı ve kışın su azaltılmalıdır. Düzenli olarak mistleme yapılmalıdır. 2 yılda bir kez ve ilkbaharda yapılır. İlkbahar veya yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılır. Köklendirme çözeltisi kullanılmalı ve alttan ısıtma yapılmalıdır. 112

120 Tipleri Coleus (Yaprak Güzeli-Kolyoz) Coleus blumei : Alev otu, ateş kuşu Dik büyüyen kıvrımlı yaprak güzeli : Coleus blumei (Ateş kuşu, alev otu) Yayılan yaprak güzeli : Coleus pumilus (yayılan kraliçe, küçük yapraklı ve sarkık saplara sahiptir.) Dik büyüyen ve ısırgan otu gibi yapraklara sahip yaprak güzeli: Coleus blumei klondyk, Coleus blumei candidum, Coleus blumei salmon lace, Coleus blumei volkano Kraton görünümünde olup oldukça ucuzdur ve az paralarla satın alınarak Kraton görünümü elde edilebilir. Ucuz oluşu, yapraklarının rengi, kolay yetişmesi ve evlerdeki koleksiyonlarda bolca kullanılması ile bu ismi almıştır. Çalı formundaki sürgünlerde (30-35 cm) tepe alma yapılarak yeni sürgün oluşumu artırılmalı, çiçek sapları da çıktıklarında kesilmelidir. Tohum ekilerek, çelikle çoğaltılarak veya üretimini yapan kişilerden satın alınarak temin edilir. Kış soğuklarına dayanır ancak yaprakları dökülür ve çıplaklaşır. En iyisi her yıl ilkbaharda tohum ekimi veya çelikle çoğalmasıdır. Bakımı kolaydır, sadece güneşli yerlerde tutulması gerekir. Musluk suyu kullanılır ve kompostun kurumasına asla müsaade edilmemelidir. 113

121 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama bir sıcaklık ister. Ancak sıcaklığın 10 C nin altına düşmemesi gerekir. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Mümkün olan en fazla ışık verilmelidir. Yazın öğle vakitlerinde gölgede bırakılması olumlu sonuçlar sağlar. Kompost sürekli nemli tutulmalı, musluk suyu sert ise yağmur suyu kullanılabilir. Ortam havasının daima nemli tutulması gerekir. Yaz ve kış aylarında mistleme yapılmalı. Budama ile bitki kesilir ve şubatta saksısı yenilenir. İlkbahar veya yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılabilirken Şubat veya Mart aylarında yapılan tohum ekimi ile de çoğaltmak mümkündür. Temel Problemleri Çalılaşma (çıplaklaşma) : Genç bitkilerde özellikle ışığın yetersiz olması ve tepe alma işlemi yapılmadığında meydana gelen bir durumdur. Yaşlı bitkilerdeki çıplaklaşma ise doğal bir olay olup yapılabilecek bir uygulama yoktur. Bitkinin yenilenmesi veya şiddetli olarak budanması gerekir. Yaprakların dökülmesi : Yaz aylarında sulamanın yetersiz olması durumunda ortaya çıkar. Hemen hemen her gün yeterince su verilmelidir Cyperus (Japon Şemsiyesi) Cyperus diffusus : Kısa gövdeli bodur Japon şemsiyesi Cyperus alternifolius : Uzun gövdeli ve sarılıcı özelliği olan Japon şemsiyesi 114

122 Başarı için tek yol kök bölgesinin nemli tutulmasıdır. Bu amaçla saksı içi su dolu bir kap içerisine yerleştirilebilir. Yaprakların güzelliği için değil tüm bitki şekli ve formu için tercih edilerek yetiştirilirler. İnce-uzun gövde üzerinde bir eksen çevresinde dizilen şerit benzeri yaprakları ve yazın açtıkları ot benzeri çiçekleri vardır. Guruplarda diğer bitkilerle birlikte yetiştirilmesi ile mükemmel görüntüler ekde edilebilir. Şişe bahçelerinde (teraryum) kullanılır. Kullanıldığı ortamye yeterince fazla alan yoksa bodur büyüyen Japon şemsiyesinin (Cyperus diffusus) seçimi daha uygun olacaktır. Sararan gövdeler kesilecek yeni gövde oluşumu teşvik edilir. Yaprak uçlarının kahverengileşmesine dikkat edilmelidir. Bunun sebebi susuzluk ve ortam havasının kuru olmasıdır. Başarının Sırları Sıcaklık Çok önemli değil ama kış aylarında ortam sıcaklığı 10 C nin üzerinde olmalıdır. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Gölge veya iyi ışık alan ortamlarda yetişebilir ancak direkt güneş ışığından korunmalıdır. Kompost sürekli su içinde tutulmalı ve serbest drenajı sınırlandırmak gerekmektedir. Bu amaçla çift saksı metodu kullanılabilir. Düzenli olarak ortam havası mistlenmelidir. Her yıl ilkbaharda yapılır. Saksı yenileme sırasında ayırma veya sürgünlerin tepe kısımlarından alınan tüm çelikler tesr çevirilerek su içinde bekletilmek suretiyle yapılır Marantha (Dua Çiçeği) Bu guruba giren saksılı süs bitkileri 4 farklı cins altında incelenmektedir. Bunlar, 1. Marantha grubu Marantha leuconeura kerchoveana : Dua çiçeği (yapraklarındaki kahverengi ve kabarık lekeler yaşlanma ile birlikte yeşile döner) Marantha tricolor : Çapraz dikiş bitkisi (yapraklarında bulunan kırmızı damarlar süreklidir) Marantha leuconeura massangeana : Yaprak renkleri siyahımsı-yeşil olup damarlarının rengi beyazdır. 115

123 2. Calathea grubu Calathea makoyena : Tavus kuşu bitkisi. Güzel motifli, kağıt gibi ince yapraklara sahiptir ve yapraklarının alt kısımları kırmızımsı-mor rengindedir. Calathea ornata : Yaprak ayasındaki pembe çizgiler zamanla beyazlaşır. Yapraklarının altı kısımları kırmızımsı-mor renktedir. Calathea insignis : Çıngıraklı yılan bitkisi. Yaprak kenarları dalgalı form gösterir. Yaprakların alt kısmı ise kırmızımsı-mor renktedir. Calathea zebrina : Zebra bitkisi. Yapraklarının yüzeyi kadife gibidir. 3. Ctenanthe grubu Ctenathe oppenheimiana tricolor : Hiç hiç bitkisi. Yaprak yüzeyi krem rengi sıçramış gibi gözükmektedir. 4. Stromanthe grubu Stromanthe amabilis. Yaprak ayasının alt kısımları gri-yeşil renktedir. Görüldüğü gibi Marantha grubunun birbiri ile sıkı ilişki içerisinde olan 4 farklı üyesi vardır. Hemen hemen hepsinin göze çarpan özelliği yapraklarının harika görüntüsü, renkli damarları, beyaz -siyah arasında değişen kabarık lekelere sahip olmalarıdır. Marantha grubunun yaygın olan bazı istekleri vardır. Bunlar, - Direkt güneş ışınlarından korunmalıdırlar - Yüksek hava nemine ihtiyaç duyarlar - Kuru soğuklardan nefret ederler - Kışın aylarında ise ortam havasının sıcak oluşu yaşamaları için gereklidir. 116

124 Gerçek Maranthalar ve Stromanthalar yavaş gelişir. Fazla boylanmazlar. ilk iki türü oldukça kolay yetişir ve en popüler olanlarıdır. Ancak diğerleri bu işe yeni başlayanlar için pek önerilmez. Dua bitkisi ışığa karşı duyarlıdır ve akşam olunca yapraklarını kapatır. Calathealar ve Ctenanthea boylanır ve bakımları çok zordur. Kapalı olmayan alanlar için uygundurlar ancak çoğunlukla teraryum ve şişe bahçeleri için kullanılırlar. Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama sıcaklık ister. Sıcaklıktaki ani değişimler ince, zarif ve nazik olan türler için tehlikelidir. Kış sıcaklığı Maranthalar için en az 10 C, Calanthealar için en az 15 C olmalıdır. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Kısmen gölge ortamlardan hoşlanırlar. Parlak ışık altında renklerinde solma meydana gelir. Direkt ışığa maruz bırakılmamalıdırlar. İyi ışık alan fakat kış aylarında güneşsiz ortamlarda olmalıdırlar. Kompost daima nemli tutulmalıdır. Kış aylarında su miktarı azaltılmalıdır. Dinlenmiş musluk suyu kullanılmalı. Düzenli mistleme yapılmalı. Saksının etrafı nemli yosun ile sarılabilir. İlkbahar ayında ve 2 yılda bir yapılır. Saksı yenilemede ayırma ile çoğaltılır. Yeni bitkiler oluşuncaya kadar saksının üzeri polietilen ile örtülür ve sıcak tutulur. Temel Problemleri Yaprak uçlarında kahverengileşme, kuruma ve bodur gelişme : Bunun sebebi ortam havasının çok kuru olmasıdır. Kuruyan kısımların kesilmesi, mistleme yapılması ve kırmızı örümceğe dikkat edilmesi gerekir. Yapraklarda kıvrılma, lekelenme, alt yaprakların sararması : Sebebi suyun yetersiz olmasıdır. Kompost sürekli nemli tutulmalı. Aktif gelişme süresince kompostun kurumaması gerekmektedir. Yaprakların dökülmesi : Sebebi havanın çok kuru olmasıdır. Ortam neminin düşük olmasına da hassasiyet gösterir. Şişe bahçelerinde kullanılabilir.. Yumuşama ve gövde kısımlarında çürüme : Kış aylarında aşırı sulama sonucunda kompostun çok nemli olması veya ortam havasının çok serin olamsı durumunda ortaya çıkan olumsuzluktur. Yapraklarda renksizleşme, yanma (kavrulma) : Bunun sebebi aşırı ışıktır. Özellikle direkt güneş ışığına maruz kalan bitkilerde böyle bir durum ortaya çıkar. Bu durumda bitkiler ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Gecikme durumunda bitki ölür. 117

125 Sansevieria (Paşa Kılıcı) Sansevieria trifasciata laurentii - Kaynana dili, Sansevieria trifasciata (Sansevieria zeylanica) Paşa kılıcı Sansevieria hahni Kuş yuvası paşa kılıcı Sansevieria hahni variegata Altın kuş yuvası paşa kılıcı Diğer süs bitkilerinin tamamı ölse bile Sansevieria yaşamını devam ettirebilir. Kaynana dili veya Sansevieria yı öldürmek son derece zordur. Çünkü ışıklı (parlak), gölge, kurak havalı ortamlarda kolayca yaşamını devam ettirebilir. Susuz geçen periyotlara dayanıklıdır ve saksı yenileme istemez. Ancak kışın aşırı suya uzun süre maruz bırakılmaması ve uzun süre dondurucu soğuklarda bırakılmaması gerekmektedir. Sansevieria trifasciata laurentii en yaygın olan türüdür. Dik gelişen, etli ve kılıca benzer yaprakları 1m veya daha fazla uzayabilirler. İyi şartlarda yaprak kenarlarında altın çizgiler meydana gelir. Yayılması azdır ve güzel kokulu çiçekler oluşturur. Yavaş gelişen rozet yapraklı tipleri pek yaygın değildir. Ancak duvar dipleri için uygundur. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama bir sıcaklık ister. Kış aylarında ortam sıcaklığı 10 C nin altına düşmemelidir. Az güneşli ve parlak ışık alan ortamlarda iyi gelişirler ancak genelde gölge ortamlardan hoşlanırlar. Yazın normal sulama yapılır. Sulamalar arası kompost yüzeyi hafifçe kurumalıdır. Kışın 1-2 ayda bir sulanır. Bitkinin kalbinin (orta kısmının) ıslak olmaması gerekmektedir. Mistlemeye ihtiyaç duymaz Çok nadiren ihtiyaç duyulur. Saksı çatlayınca değiştirilir. Dipten çıkan ofsetlerden alınan çeliklerle çoğaltılır. Bu çelikler dikilmeden önce belli bir süre kuru ortama bırakılmalıdır. Ayrıca bölme, ayırma veya yaprak çeliği ile de çoğaltılabilir. 118

126 Temel Problemleri Dipte çürüme, yapraklarda sararma ve geriye doğru ölüm : Bunun sebebi çürüklük hastalığıdır. Özellikle kış aylarında aşırı sulama sonucunda ortaya çıkar. Bitkinin dip kısmı tamamen zarar görmüşse üst kısımdan çelik alınır ve diğeri atılır. Bir kısmı zarar görmüşse saksı değiştirilir ve zararlı kısım kesilerek atılır. Kesim yüzeyi kükürt tozu ile kaplanır ve yeni saksıya dikilir. Bitki ılık bir yere konur ve bir süre kuru tutulur. Kışın aşırı sulama yapılmadığı halde dipte çürüme : Soğuktan kaynaklanan zarar eklidir. Sanseverialar soğukta zarar görür. 5 C nin altında zararlanma başlar. Ortam sıcaklığı minimum 10 C olmalıdır. Yapraklarda kahverengi lekeler : Sebebi bilinmiyor ve yaprak ucundan başlayarak aşağı doğru ilerler. Tedavisi yoktur Schefflera (Parlak Aralya) Scheflera actinophylla Çok hoş görünümü olan iç mekan ağaç formlu süs bitkisidir. İç mekan düzenleyicileri tarafından yoğun olarak kullanılmaktadır. Suptropik bahçelerde Octobus ağacı olarak bilinmektedir. Bu şartlarda çok ince çiçekler oluştururlar. Maalesef iç mekan şartlarında çiçek açmaz ve parmak gibi şemsiye biçiminde yaprakları olduğu için şemsiye bitkisi olarak tanımlanır. Yaprakları salkım şeklindedir ve genç bitkilerde bir salkımda 4-5, yaşlılarda ise 12 kadar yaprak bulunur. Ortalama sıcak şartlarda tutulur ve kuru soğuklardan korunursa kolayca yetiştirilebilir. Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama bir sıcaklık ister. Kış aylarında ortam sıcaklığı 14 C nin altına düşmemelidir. Mümkün ise ortam sıcaklığı 18 C nin üzerinde tutmaktan kaçınılmalıdır. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Parlak ışık alan ortamlarda iyi gelişirler, direkt güneş ışığından korunmalı, gölge ortamlara da adapte olacaktır. İlkbahar-sonbahar arasında düzenli bir sulama yapılır, kışın su miktarı azaltılır. Yaprakları sıkça mistlemelidir. İki yılda bir ilkbaharda yapılmalıdır. Zordur. Yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılabilir. Alttan ısıtma ve Bio roota kullanılmalıdır. Alternatif olarak ilkbaharda taze tohumları ekilerek de çoğaltılabilir. 119

127 Ficus (Kauçuk) Ağaç formlu kauçuk türleri Ficus elastica delora. Kauçuk, lastik bitkisi Ficus elastica black prince Ficus elastica tricolor Ficus elastica doescheri Ficus benjaminia :Gözyaşı, ağlayan kauçuk. Ok gibi, noktalı yapraklara sahiptir. Ficus lyrata: Keman yapraklı kauçuk. Mumsu ve kenarları dalgalı yaprakları vardır. Ficus benghalensis : Bengal kauçuğu Çalımsı kauçuk türleri Ficus diversfolia : Ökseotu kauçuğu, zeytine benzer meyveler oluşturur, yavaş gelişen çalı formunda sürgünler verir ve derimsi koyu yeşil yaprakları vardır. Yayılıcı kauçuk türleri Ficus pumila : Yayılıcı kauçuk. Küçük oval yapraklara sahiptir. İnce tel gibi gövde oluşturur. Ficus radicans : Yayılan kauçuk, ince tel gibi gövdeleri vardır. Derimsi ve noktalı yapraklara sahiptir. Önceleri Ficus elastica (dar yapraklı) yetiştirildi. Günümüzde ise bu eski ilgi çekici kauçuk yerini Ficus elastica dekora ve rebusta ya bırakmıştır. Tamamı yeşil olan kauçukların yetiştirilmesi renklilere göre daha kolaydır. Aşırı sulamalar tehlikelidir. Yaprakların ara sıra yıkanması gerekir. Gözyaşı (ağlayan) kauçuk popülaritesini artırmaktadır. Çünkü modern evlerde alan doldurma bakımından tercih edilmektedir. Ağaca fazlaca benzemektedir. Ancak daha küçük yapraklara sahiptir ve kauçuğa göre çok daha naziktir. Öte yandan çok küçük olan ve zor yetişen sürünücü yayılıcı tipler önemlidir. Sürekli nemli ortam ister, yetiştirilebilmesi için isteklerinin tam olarak yerine getirilmesi ve kompostun nemli olması gerekmektedir. 120

128 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama bir sıcaklık ister. Kışın ortam sıcaklığının 13 C nin altına düşmemesi gerekir. Işık Ağaç tipinde olanlar parlak ışık alan alanlara konulmalı, diğerleri için kısmen gölgeli alanlar gereklidir. Sabahları birkaç saat güneş ışığına adapte olabilirler. Ancak yayılıcı olanlar için bu durum öldürücüdür. Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Dikkatli bir sulama yapılmalıdır. Ağaç formunda olanlarda sulamalar arsında toprak yüzeyinin kuruluk dönemi biraz uzatılmalıdır. Musluk suyu kullanılmalıdır. Kış döneminde çok az su verilir Yayılıcı olanlar ağaç formu oluşturanlara göre gelişme periyodunda daha fazla ve düzenli sulama isterler. Ara sıra mistleme yapılır. Yayılıcı, sürünücü tipleri için mistleme şarttır. Sık sık değiştirilmez, bitki taşınmayacak kadar büyük bir durum alıncaya kadar iki yılda bir ilkbaharda yenilenir. Gövdesi aşırı şekilde odunlaşmamışsa yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılır. Gözlü yaprak çeliği de kullanılabilir. Köklendirme sıvısı ve alttan ısıtma gerekir. Temel Problemleri Yaprakların aniden kaybı : Tüm kauçuk tiplerinde muhtemelen olur. Bunun sebebi aşırı sulamadır. Çok az ışık, çok fazla gübre, düşük kış sıcaklıkları, kuru soğuklar da aynı sonucu yapabilir. Yayılıcı olanlarda ise çok az ışık veya süs bitkisinin yerinin değiştirilmesi ile yapraklar aniden dökülür. Alt yaprakların dökülmesi : Ağaç tipi kauçuklarda alt yapraklar yaşlılıkla birlikte sararır ve dökülür. Normal bir olaydır. Yaprak kenarlarında sararma, alt yaprakların bazılarının dökülmesi : Ciddi tehlikenin ilk işaretidir. Besin noksanlığında ortaya çıkar. Gübreleme yapılmalıdır. Kuru ve büzülmüş yapraklar : Yayılıcı tiplerin temel problemidir. Sebepleri arasında direkt güneş ışığı, mistlemenin yapılmaması, kompostun sulamalar arası kuru bırakılması sayılabilir. Zararlı olarak Kırmızı örümceklere dikkat edilmelidir. 121

129 Palmiyeler Chamaedorea seifnizii : Bambu palmiyesi. Kamışa benzer gövdesi olduğu için kamış palmiyesi olarak da adlandırılmaktadır. Cycas revoluta : Sago palmiyesi. Yaprakların çıktığı kısım yuvarlaktır. Yelpaze palmiyeler Rhapis excelsa : Bayan palmiye. Yaprakçıkları küçüktür ve yelpazeye benzemektedir. Chamaerop humilis : Avrupa yelpaze palmiyesi. Yaprakları geniş ve yelpaze şeklindedir. Livistona chinensis : Çin yelpaze palmiyesi. Yaprakları geniş ve yelpaze şeklindedir. Tüylü palmiyeler Howea forsteriana : Kentia palmiyesi Howea belmoerana : Sentri palmiyesi. Nöbetçi palmiyesi. Son derece geniş yapraklara sahiptir. Neanthe bella : Yaprakları fazla geniş olmayan bu palmiyeye parlour palmiyesi denilmektedir. Phenix canariensis : Kanarya randevu palmiyesi. Yapraklar bitişik ve oldukça dardır. Phenix rhobelinii : Digmi randevu palmiyesi. Çok dar yapraklara sahiptir. Cocos veddeliana : Kokos palmiyesi. Çok dar yapraklara sahip olup Hindistan palmiyesi olarak da adlandırılır. Temel istekleri Palmiyeler son derece çekici özelliklere sahip süs bitkileri olmalarına karşın oldukça pahalıdırlar. Bu durum süs bitkisi üretimi yapan kişi veya kuruluşların suçu değildir. Çünkü palmiyeler son derece zor yetişen ve üretim aşamasında yüksek harcama isteyen süs bitkilerinin başında gelmektedir. Ancak temelde istenilen amaca uygun bitkiler olduğundan yapılacak harcamaya değerler. Herkes tarafından tanınan ve bilinen palmiyelerin oda şartlarındaki bakımı da oldukça kolaydır. Güneş ışığına (aşırı-direkt), çöl kurağına, serin kış şartlarına, nemli yaz periyoduna ve direkt güneş ışığına maruz kalmamayı isterler. Parlour palmiyesi genç dönemde ince top gibi çiçekler oluştururlar. 122

130 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Ortalama sıcaklık şartlarında iyi yetişirler. Kışın ortam sıcaklığı 13 C nin altına düşmemelidir. Parlour ve kentia palmiyeleri için kış aylarındaki gece sıcaklıklarının 15 C yi aşmaması gerekmektedir. Genelde hassas olan palmiyelerden birkaçı güneş ışığından hoşlanır ancak palmiyelerin büyük çoğunluğu kısmi gölge alanlarında tutulmalıdır. Parlour ve kentia palmiyeleri düşük ışıkta iyi gelişir. Su Hava nemi Öncelikle iyi bir drenajdır sağlanmalıdır. Palmiyeler kök bölgesinde durgun su bulunmasından nefret eder. Kış boyunca kompost son derece az nemli tutulmalıdır. İlkbahar ve yaz aylarında ise bolca sulanmalıdır. Bulundukları ortamda ısıtma yapılıyorsa mistlemeye ihtiyaç vardır. Yapraklar süngerle silinmeli ve kuraklık şartlardan korunmalıdır. Saksı yenileme Palmiyeler rahatsız edilmekten hoşlanmazlar, sadece bitki saksıya sığmadığı, saksıyı aştığı veya taşma durumunda saksı değiştirilir. Çoğaltma Tohum ile yapılır ancak ekim yapıldıktan sonra ortam sıcaklığının 30 C ye yakın olması gerekir. Bu yüzden çoğaltılması oldukça zordur. Temel Problemleri Yapraklar uçlarının kahverengine dönüşmesi : Bunun sebebi ortam havasının kuru olmasıdır. Sıcak havalarda düzenli bir mistleme yapılmalıdır. Suyun yetersiz oluşu, ortam havasının soğuk olması ve gereksiz yere bitkiye yapılan temaslar sonucunda da aynı durum ortaya çıkar. Yapraklarda sararma : Sebebi sulamanın yetersiz olmasıdır. Yaz aylarında kökler susuz bırakılmamalıdır. Yapraklarda kahverenkli lekelerin meydana gelmesi : Bunun sebebi ortam havasındaki ani soğumalar ve aşırı derecede yapılan sulamalardır. Yaprak leke hastalığı da aynı sonucu doğurabilir. Lekeli yapraklar koparılır, gelişme şartları iyileştirilmelidir. Bir diğer sebebi ise sulama suyu sertliğinin çok yüksek olmasıdır. Kahverengi yapraklar : Alt yaprakların kahverengileşerek düşmesi doğaldır. Bu yapraklar çekilerek değil kesilerek alınmaları gerekir. Kahverengileşme ile birlikte yapraklarda çürüme de varsa sebebi aşırı sulamadır. Standart uygulama yapılarak durum giderilir. 123

131 Philodendron (Filkulağı) Tırmanıcı Filkulağı Tipleri Philodendron scandens : Tatlı kalp filkulağı. Kalp şeklinde yaprakları ve hava kökleri vardır. Philodendon red emerald : Kırmızı zümrüt filkulağı. Yaprak sapı kırmızı renklidir. Philodendron hastatum : Filkulağı. Cilalanmış gibi yaprakları vardır. Philodendron melanochryson : Siyah altın filkulağı. Kadife gibi yaprak yüzeyi vardır. Philodendron panduraeformae : Keman yaprak filkulağı. Deri gibi yapraklara sahiptir. Philodendron burgundy : Yaprak altıdaki damarlar koyu yeşil renkte olup bu yapraklardaki yeni gelişen kısımları kırmızıdır. Philodendron tuxla : Kargı şeklinde yapraklara ve ince, etli sapa sahiptir. Philodendron elegans : Derimsi palmiye benzeri yaprakları vardır. Tırmanmayan Filkulağı Tipleri Philodendron bipinnatifidum : Filkulağı ağacı. Çok geniş yaprakları vardır. Philodendron solloum : Dantelli Filkulağı ağacı. Çok geniş yaprakları olup bu yaprakların kenarları kabarıktır. Philodendron wendlandii : Kuş yuvası Filkulağı. Karşılıklı gidip gelen rozet şeklinde yaprakları vardır. Filkulakları çok eski yıllardan beri iç mekan süs bitkisi olarak kullanılmakta ve son yıllarda da kullanımı hızla artmaktadır. Tropik şartlarda yetişirler ve ihtiyaç duydukları ortamlar yetişmeleri için şarttır. Direkt güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. Temel olarak iki tip filkulağı vardır. Tırmanıcı olan ilk grupta yer alanlar herhangi bir destek temin edildiği takdirde ortalama şartlara sahip odalara iyi uyum sağlarlar. Tatlı kalp olarak bilinen filkulağı tipi en küçük olanıdır. Uyum sağlaması ile diğerlerine göre çok daha kolay yetişir. Tırmanıcı olanların özelliği gövde kısımlarında birçok hava kökü oluşturmalarıdır. Bu köklerin önemli rolü vardır. Yukarıdaki yaprakların nem temini için kompost içine sokulurlar. Tırmanıcı olmayan ikinci grupta yer alanların birçoğu geniş, derin yırtmaçlı yaprakları olan çok büyük bitkilerdir. Bu özelliklerinden dolayı evlerden ziyade resmi daireler için daha uygundurlar. 124

132 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama bir sıcaklık isterler. Kış aylarında ortam sıcaklığının 13 C nin altına düşmemesi gerekir. Philodendron scandens daha düşük sıcaklıklara dayanır (minimum 10 C) fakat Philodendron melanochryson ortalamadan yüksek sıcaklıklar (minimum 18 C) ister. Işık Tüm filkulakları direkt güneş ışığından korunmalıdır. Philodendron scandens gölge ortamda başarı ile büyür, ancak genel ışık isteği nispeten parlak ışık veya gölge şartlarıdır. Philodendron melanocryson ve renkli yaprakları olanlar iyi ışık alan ortamlarda yerleştirilmelidir. Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ekim ayından Mart ayına kadar toprak sadece nemli tutulur. Toprağın su ile doyurulmamasına dikkat edilmelidir. Geri kalan gelişme döneminde sulama düzenli yapılır ve gerektiği kadar su verilir. Yaz aylarında ve kış aylarında ısıtılan odaların nemli tutulması gerekir. Düzenli mistleme ister, saksının etrafı nemli yosun ile sarılabilir. İlkbaharda ve 2-3 yılda bir daha geniş saksıya dikilerek yapılır. Çelikleri sıcak şartlar ister. Yaz aylarında tırmanıcı olanlardan gövde çeliği veya hava dalları alınır. Tırmanıcı olmayanlardan ise dipten çıkan sürgünler alınır ve çelik olarak kullanılır. Temel Problemleri, Deve tabanı ile aynıdır Pilea (Alüminyum Çiçeği) Çalı Formundaki Tipleri Pilea cadierei : Alüminyum çiçeği. Yorgan gibi dikilmiş olarak görünen yaprak yüzeyinde alüminyum yamalar vardır. Pilea involucrata : Arkadaşlık çiçeği. Iışıkta yetiştirildiğinde kırmızımsı kahverengi, gölgede ise yeşil renkli yapraklar oluşturur. Yaprak altı mor renklidir. Pilea moon valley : Yorgan gibi işlemelerin yoğun olduğu yapraklara sahiptir. Pilea bronze : Donuk renkli, bronz yeşili ve gümüş renkli merkezli yapraklara sahiptir. Pilea repens : Kaba yapılı, koyu yeşil veya kahverenkli yapraklara sahip olup yaprakların alt kısmı mor renklidir. 125

133 Pilea microphylla : Topçu çiçeği. İnce, donuk yeşil renkli yaprakları vardır. Yayılıcı Form Gösteren Tipleri Pilea depressa : Sünen jeny - Yeşil gövde, yuvarlak etli, Pilea mummularifolia : Sürünen Çarli. Yuvarlak dokumalı yapraklar ve kırmızımsı gövdesi vardır. Pileaların çalı ve yayılıcı bir çok tipini bulmak mümkündür. Çok kolay yetişirler. Yeni başlayanlar bile rahatlıkla bunları üretebilir. İçlerinde en kolay yetişeni ise alüminyum çiçeğidir. Beyaz lekeli yaprakları vardır. Küçük olanların tehlikesi çoktur. - Soğuk gecelerde pencere önlerinden alınmalılar - Bitkinin çalı formunu korumak için tepe alma yapılmalı - Saksılar kuru bırakılmamalı (kurak ortamlardan sakınılmalıdır). Pilealar yaşlandıkça çelimsiz, biçimsiz ve çekici olmaktan çıkarlar. Çelikleri kolay köklendiği için ilkbaharda yeni bitki ile başlamak eskisini yerinde bırakmaya göre çok daha iyi bir fikirdir. Çalı formundaki Pileaların hemen tamamı yapraklarının bireysel güzelliği için yetiştirilir ancak topçu çiçeği eğrelti gibi göründüğü için bu etkiyi yaşatmak üzere yetiştirilir. Yaz aylarında yayılan ve sigara benzeri polen pufları oluştururlar. Temel Problemleri Yapraklardan solma, renksizleşme, gövde çürüklüğü ve bazı yaprakların dökülmesi : Sebebi, özellikle kış aylarında yapılan aşırı sulamadır. Standart uygulamalar yapılır. Yaprakların kenar ve uçlarında kahverengileşme ile birlikte renksizleşme : Aşırı gölgeleme bilinen ilk sebebidir. Bitki daha parlak ışık alan bir yere taşınır. Eğer ışık yeterli ise bunun sebebi sıcaklıktaki ani düşmeler olabilir. Böcekler: Kırmızı örümcek tehlikeli olabilir. Kışın yaprak dökümü : Soğuk hava ile nemli kompost ciddi yaprak dökümlerine sebep olabilir. Ancak sağlıklı bitkilerde bile kış anlarında bazı yapraklarını dökebilir. Yeni ve sağlıklı gelişme için ilkbaharda etkilenmiş gövdeler budanmalıdır. 126

134 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama sıcaklık ister, kış aylarında 10 o C'nin altına düşmemeli. Işık Su Hava nemi Parlak ışık veya yarı gölge şartlarda yetişebilirler. Yazın direkt güneş ışığından korunmalı. ilkbahar yaz arası bolca sulama yapılır, sulamalar arası kompostun hafifçe kurumasına müsaade edilir, kışın az su verilir, musluk suyu kullanılır. Yapraklar düzenli olarak mistlenir. Saksı yenileme Çoğaltma Eski bitki yerinde kalacaksa ilkbaharda saksısı yenilenmelidir. Geç ilkbahar veya yaz aylarından gövde çeliği ile çoğaltılır Monstera (Deve Tabanı) Monstera çoğu zaman ve yanlışlıkla Philodendron pertisum olarak satılır. Monstera deliciosa uzun yıllardır favori olan deve tabanıdır. Biraz özen gösterilirse genç bitki kısa süre içinde genç ve geniş yapraklar oluşturur. Deve tabanları için kuvvetli ve dayanıklı hereklere ihtiyaç vardır. Gövde yüksekliği 6 m'yi aşabilir. Böyle bir deve tabanı elde etmek istiyorsanız hava köklerine dikkat etmek gerekir. Bu kökler ya saksı toprağına veya uygun bir kompost içine sokulmalı veya yosun sarılı destek kullanılmalıdır. Ortalama şartlara sahip odalar için daha kompakt yapılı ve küçük boylu olan Monstera deliciosa borsigiana seçilmelidir. Temel Problemleri Devetabanlarında ortaya çıkan problemler Filkulakları için de geçerlidir. Yaprak kenarlarında ağlama : Sebebi, kompostun aşırı derecede sulu olmasıdır. Çözüm için kompostun kurumasına için verilir ve sulama aralığı uzatılır. Gövdede çürüme : Sebebi gövde çürüklük hastalığıdır. Bu problem özellikle kışın ortaya çıkar ve nemin yüksek sıcaklığın düşük oluşu artmasına neden olur. Saksıyı değiştirmek ve kompostu kuru ve sıcak (ılık) tutarak önlem alınabilir. Yapraklarda Sararma : En belirgin sebebi özellikle yaprakların büyük bir kısmı sararmışsa ve solma ile çürüme varsa aşırı sulamadır. Solma veya çürüme yoksa beslenme zayıflığından kaynaklanabilir. Sadece alt yapraklar sararmışsa, kahve renkli lekelerin olup olmadığına, küçük ve koyu renkli yaprakların bulunup bulunmadığına bakılır bunun nedeni ise az sulamalardır. Saman gibi soluk yaprakların oluşması ise aşırı güneş ışığından kaynaklanmaktadır. 127

135 Yaprak Kaybı : Alt yaprakların yaşlılıkla dökülmesi normaldir. Aşırı yaprak dökümü varsa üst yapraklardaki ciddi lekeler v.s. gibi işaretlere bakılır. Yapraklar dökülmeden önce kahverengileşiyor ve kuruyorsa bunun nedeni aşırı sıcaklardır. Bu durum özellikle kışın radyatör yanına konulan deve tabanlarında ciddi olarak görülür. Küçük soluk yapraklar ve zayıf (cılız) büyüme : Bu durumda ilk olarak bakılması gereken ışığın yetersiz olmasıdır. Deve tabanları aşırı gölgeyi tölere edemez. Yaprak altlarında damarlar boyunca kahverenkli lekeler : Sebebi kırmızı örümceklerdir. Yaprak uç ve kenarlarında kahverengi ve kağıda benzer ince oluşumlar : Bunun en belirgin sebebi havanın kuru olmasıdır. Mistleme yapılır veya nemli yosun ile saksı sarılır. Saksıdan taşan (saksıya sığmayan) deve tabanlarında da aynı simptom gözükür. Yaprak uçlarının kahverengileşmesi aşırı sulama ile de olabilir, ancak bu durumda genel sararma meydana gelir. Yapraklarda cepsizlik : Genç bitkilerde kesikli veya delikli olmama normaldir. Olgun yapraklarda böyle bir durum varsa sebebi ışığın yetersiz oluşu, soğuk hava, çok az su ve beslemenin zayıf oluşudur. Boylu bitkilerde ise su ve besin elementlerinin bitkinin yukarı kısımlarına geçişinin zayıf olmasından kaynaklanır. Hava kökleri komposta sokulur veya yosun sarılı destek kullanılır. 128

136 Başarının Sırları Sıcaklık Ortalama sıcaklık, kışın 10 C'yi aşağı geçmemeli, C'de aktivite başlar. Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Direkt güneş ışığına bırakılmamalı. Gölgeli ışık alan veya nispeten parlak ışık alan yerler seçilmelidir. Kasımdan Mart ayına kadar toprağın sadece nemli tutulması gerekir. Boğulacak şekilde sulama yapılmamalı. Yılın geri kalan dönemlerinde kusursuz (düzenli) bir sulama yapılır ve sulamalar arasında üst toprağın kurumasına müsaade edilmelidir. Oda ısıtılıyorsa mistleme yapılmalı, ara sıra olgun yapraklar yıkanır ve parlatılır. 2 yılda bir ilkbaharda daha geniş saksıya aktarılır. Devetabanı aşırı boylanınca yaz aylarında hava köklerinin hemen altından tepesi kesilir. Alınan çelik dikilir. Hava daldırması bir diğer alternatiftir. Yosun Sarılı Desteğin hazırlanması Yosun herek (Totem sırık) Monstera, Philodendron, Hedera ve asmalar için son derece uygun bir yardımcıdır. Monsteralarda iki yararı vardır 1- Zayıf gövdeye destek sağlar ve 2- Üst yaprakların şu ihtiyacı için hava köklerini nemli tutar. Boş ve küçük bir saksı yosunun tepesini sokulur. Sık sık su ile tam olarak doldurulur. Plastik ağdan bir tüp yapılarak nemli yosun plastik tüpün içine doldurulur. Takoz destekler kullanılır. Tetrastigma Süs Asması Tetrastigma voinierianum : Kestane asması Cissus Cissus antartica : Kanguru asması Cissus striata : Minyatür sarmaşık asması Cissus discolor : Begonya asması Cissus rhombifolia : Sarmaşık asması 129

137 Rhoicissus Rhoicissus capensis : Pelerin asması Rhoicissus rhomboidea : Sarmaşık asma Rhoicissus rhomhifolius : Denizkızı asması Tırmanıcı özelliğe sahip birçok bitki asma olarak tanınır. Ancak asmaların hepsi üzüm familyasına girmektedir. Sülükleri vasıtasıyla kendilerini desteğe bağlarlar ve süs bitkisi olanlardan ikisi C. antartica (Kanguru Asması), C. rhomboidea (Sarmaşık Asması) en yaygın olanlarıdır ve kolay yetişirler. Asmaların en fazla sütun, perde veya kafes oluşturmak amacıyla kullanılmaktadırlar. Kestane asması geniş alanların kapatılması için oldukça uygundur. Asılı sepetlerde veya yer örtücü olarak kullanılırlar. Genel İstekleri - Yarı gölge - İyi ışık (direkt olmayan) - Serin şartlar ve - Ara sıra mistleme yapılmasıdır. Bireysel istekleri ise farklıdır. Sarmaşık asması ev içi süs bitkileri içinde en toleranslı olanıdır. Işık veya gölge, sıcak veya soğuk hava ile kuru veya nemli çevre şartlarında kolayca yetişir. Kanguru asması çok az toleranslıdır. Sıcak, parlak güneş ve havasız ortamlarda zarar görür. Cissus discolor harikadır. Nem ve sıcaklık sürekli olmalıdır. Drenajları iyi olmalı, çalı formunu alması için tepe alma yapılmalıdır. 130

138 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Temel Problemleri Serin şartlardan hoşlanırlar. Ortalama sıcaklık isterler. Sıcaklık kışın 7,5-12,5 C'den aşağı olmamalı, (Cissus discolor 15.5 C den aşağı sıcaklıklarda yetişmez). Parlak ışıklı ortamlarda tutulmalılar. Direkt güneş ışığından hoşlanmazlar. Cissus discolor ve Cissus capensis yarı gölge ister. İlkbahar - sonbahar bolca sulanır, kışın az su verilir. Ara sıra yaprakları mistlenir. Gerektiğinde ilkbaharda değiştirilir. İlkbahar veya yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılabilir. Köklendirme ortamı (Biomedia) kullanılmalı. İleride dökülecek olan yapraklarda camsı lekeler: Çözüm için bitki cam önünden alınır. Sebebi, direkt ışıktır. Yaprak uçlarında kahverengileşme ve kıvrılma : Sebebi, havanın çok kuru olmasıdır. Ara sıra mistleme yapılır. Yapraklarda solma, çürüme ve döküm : Sebebi fazla sulamadır. Alt yapraklarda lekelenme kıvrılma ve sonra dökülme : Sebebi, suyun yetersiz olmasıdır. Kompostun kurumasına müsaade edilmez. Yapraklarda mildiyö : Sebebi, drenajın zayıf olmasıdır. Zararlanmış yapraklar koparılır, Benlate ile ilaçlama yapılır, drenajı iyi olan saksıya dikim yapılır ve havalanma artırılır Yucca (Avize Çiçeği) Yucca elephantipes (Gövdesiz avize çiçeği) Olgun bir avize çiçeği sağlam bir gövdenin tepe kısmında kılıca benzer yaprakların bulunduğu bir taç oluşturulur. Hol ortaları veya geniş odalar için çok hoş bir yalancı palmiye görüntüsü verir. Popüler olanlara göre belli bir gövde oluşturmayan yukka seçilirse iyi olur. Büyük yukkalar pahalı olduğu kadar düzenli bakım ister. Yaz aylarında dışarıya çıkarılabilen, derin ve iyi drenaja sahip saksı ister. Kış aylarında ısıtılmayan ancak iyi ışı alan yerlere konulmalıdır. Ev içine alındığında her zaman güneş alan yerlere yerleştirilmelidir. Birkaç yıl sonra çan şeklinde çiçekler açabilir. 131

139 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama bir sıcaklık isterler. Kış aylarının serin (min 7,5 C) geçmesi gerekir. Mümkün olduğu kadar fazla olmak güneye bakan pencere kenarları idealdir. İlkbahar sonbahar arasındaki gelişme periyodunda bolca, kışın az su verilir. Mistleme gerekli değildir. 2 yılda bir ilkbaharda yapılır. Dipten çıkan ofsetlerle veya tohumla çoğaltılır. 132

140 12 ÇİÇEKLİ - SAKSILI SÜS BİTKİLERİ Bu grupta yer alan iç mekan saksılı süs bitkileri güzel çiçekleri için tercih edilmektedirler Sparmannia (Ev Ihlamuru) Sparmannia Africana Geniş odalar için son derece uygun bir çiçekli süs bitkisidir. Soluk ve ince tüylerle kaplı yaprakları ile Philodendron (Filkulağı) veya Ficus (kauçuk) un derimsi yeşil yapraklarıyla son derece ilgi çekici bir zıtlık (kontrast) oluşturur. Ağaç gibi büyüme gösteren saksı ıhlamurları 1-2 m kadar boylanır, yaprakları geniş olup 20 cm kadar büyüyebilirler. Çok hızlı gelişir ve yılda birden fazla saksı yenilemeye ihtiyaç gösterebilir. Genç bitkilerde gövde tepeleri kesilerek büyüme kontrol altına alınabilir veya çiçeklenmeden sonra sürgünler kesilir küçültülür. Sparmannia kış boyunca direkt güneş ışığına tutulursa ilkbaharda erkenden çiçek açar. Daha sonra serin bir yerde tutulduğu taktirde yaz başlarında tekrar çiçek açar. Sarı stamenli beyaz çiçekleri oldukça çekicidir. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Serin veya ılık ortamlardan hoşlanırlar. Kış aylarında ortam sıcaklığının 7,5 C den aşağı düşmemesi gerekir. Parlak ışık alan yerde tutulmalı, yazın direkt ışıktan korunmalıdır. Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Kompost her zaman nemli tutulmalı yazın günlük sulamaya ihtiyaç duyar kışın çok daha tutumlu su verilir. Yazın ara sıra yapraklar mistlenir. Her yıl ilkbaharda yenilenir. İlkbahar veya yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılır. Gövde çelikleri çok kolay köklenir. Köklenmede özel besin ortamı kullanılırsa daha iyi sonuç alınır. 133

141 12.2. Spathphllum (Beyaz Yelken) Kış aylarında kabul edilebilir sınırlarda ısıtılan ve direkt güneş ışığı almayan odalar için son derece uygun bir süs bitkisidir. Bulunduğu oda kurak olmamalıdır. Bu amaçla saksı etrafı nemli yosunla çevrilebilir veya çakıllı tava üzerine yerleştirilebilir. Parlak ve cilalı gibi olan yaprakları komposttan direkt dışarı doğru büyürler, ilkbaharda ve bazen sonbaharda tekrarlanabilen çiçekler açarlar. Zambağa benzer bu arum çiçekler uçun sapların ucunda meydana gelir ve birkaç gün sonra beyazdan kirli yeşile dönseler de uzun süre bitki üzerinde kalırlar. Yapraklar düzenli yıkanır ve gübreleme yapılır. Tercih edilebilecek iki türü vardır: Spathyphllum wallisi : Yılın değişik dönemlerinde çiçek açabilir ve 35 cm kadar boylanır. Spathyphyllum maunaloa : S. wallisis türüne göre daha az dayanıklı olan bu tür daha fazla tercih edilmekte ve daha çok yaygınlaşmıştır. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama şartlarda ılık bir ortam ister. Kış aylarında sıcaklık 13 C den aşağı düşmemelidir. Yazın yarı gölge, kışın parlak ışık. Direkt ışık yapraklara zarar verir. Kompost her zaman nemli tutulmalı. Kışın su azaltılır. Yapraklar çok sık mistlenmelidir. Gerekince ilkbaharda yenilenir. Saksı değiştirmede ayırma ile çoğaltılır. 134

142 12.3. Anthurium (Flamingo Çiçeği) Anthurium scherzerianum - Filamingo çiçeği Anthurium andreanum - Ressam paleti Flamingoların egzotik çiçekleri vardır ve ortama konfor katan unsurlara farklı bir hava katarlar. Ressam paletine benzeyen geniş, kıvrımlı ve mumlu çiçeklerinin her biri orta kısmında renkli bir kuyruğa sahiptirler. Çiçeklenme periyodu birkaç aya kadar uzayabilir ve çiçeklerin her biri birçok hafta canlı kalabilir. Ancak flamingo çiçeklerini yetiştirmek hiç de kolay değildir. Athirium scherzerianum (Flamingo çiçeği) ortalama şartlara sahip odalar içinde oldukça toleranslıdır, yaprakları kargı şeklinde, kuyrukları kangal (halka) şeklindedir ve çiçekler şubat ile Temmuz arasında gözükür. Daha fazla yayılmış olan ressam paleti çok daha zor yetişir. Yaprakları kalıp gibi ve çiçeklerdeki kuyrukları diktir. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Ortalama ılık şartlar isterler, kışın minimum sıcaklık 15,5 C olmalıdır. Kışın parlak ışık ister, yaz aylarında ise güneşten korunmalıdır. Kompostu her zaman nemli tutmak için birkaç günde bir az su verilir, asla su ile doldurmayınız, dinlenmiş musluk suyu kullanılır. Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Yaprakları sıkça mistlenmelidir. Gerekirse ilkbaharda yenilenir. Saksı yenilemede ayırma ile yapılır. Temel Problemleri Yaprak uçlarında kahverengileşme, yapraklarda kıvrılma ve çiçek oluşmaması : Bunun sebebi hava neminin çok düşük olmasıdır. Ortamı nemlendirmek için saksı etrafı nemli yosunla kaplanır veya yapraklara düzenli olarak mistleme yapılır. Yaprak kenarlarında sararma : Asıl sebebi soğuk hava ancak kuru havalarda da aynı belirti ortaya çıkabilir. 135

143 12.4. Aphelandra (Zebra Bitkisi) Aphelandra squarrosa loisae Aphelandra squarrosa brockfeld İyi yetişip gelişen bir Aphelandra mükemmel, görkemli ikiz bitki amaçlıdır. Yaklaşık 6 hafta içinde sarı kozalağa benzer çiçekleriyle gösterişli bir bitki şekline döner. Yılın geri kalan bölümünde beyaz damarlı ve geniş yapraklarıyla görkemli bir yapraklı süs bitkisi görünümündedir. Aphelandra squarrosa loisae en popüler olanıdır, Aphelandra squarrosa brockfeld ise çekici yapraklara sahiptir. Zebra bitkilerinin hemen tümünün kaderi yapraksızlaşma ve çıplaklaşmadır. Bunu engellenmek için düzenli gübreleme yapmalı, kompost asla kuru bırakılmamalı, düzenli mistleme yapılmalı ve kışın sıcakta tutulmalı. Çiçeklenme sonrası ölen yapraklar koparılmalıdır. Temel Problemleri Yaprak Kaybı : Bunun sebebi, köklerde kurum en belirgin sebebidir. Çok kısa bir periyot olsa bile kompostun kök bölgesinde kuruması ciddi yaprak kayıplarına sebep olma. Diğer sebebi soğuk havada. Diğer sebebi ise aşırı güneş ve kuraklıktır. Yaprak uçlarında kahverengileşme: Sebebi, hava neminin çok düşük olmasıdır. Saksı nemli yosun ile çevrilir, düzenli mistleme yapılır. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Ortalama sıcaklık, kışın 12,5 C den aşağı düşmemeli. Parlak ışık alan yerleri sever, yazın direkt ışıktan korunmalıdır. Su Kompost daima nemli tutulur, ancak suya bandırılmaz (Waterlogged). Kışın suyu azaltın. Dinlenmiş musluk suyu kullanılır. Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Yapraklar sıkça mistlenir. Her yıl ilkbaharda yapılır. ilkbaharda gövde çeliği ile çoğaltılır. 136

144 12.5. Begonia (Begonya) Kamış gövdeli begonyalar Çiçek demetleri sarkıktır. Uzun, bambuya benzer gövdesi vardır. Bitkinin devrilmemesi için uzamayı engellemek için ağır kil saksılar kullanılır. Begonia coccinea İnce, parlak renkli ve kenarlara kırmızı yapraklara sahiptir. Melek kanat begonyası da denir. Begonia lucerna - Beyaz benekli melek kanadı begonyası. Geniş, beyaz lekeli yaprakların alt kısmı kırmızı renklidir. Begonia argenteo-guttata. Alabalık begonyası. Zeytin yeşil renginde, geniş (büyük lekeli) yapraklara sahiptir ve yaprak atlı kırmızıdır. Yayılıcı Begonya Begonia glaucophylla yaprakları parlak ve ince, gövdesi zayıftır. Şubatta çiçek açar, asılı basketler için idealdir. Çalı Formundaki Begonyalar Begonia semporflorens - Mumlu begonya. Bodur büyür, yuvarlak, mumsu yeşil veya kırmızı yapraklı, beyaz, pembe veya kırmızı çiçeklidir. Begonia fuchsioides - Küpe begonyası. Küçük yapraklı, sarkık çiçekler ilkbahar ve yaz periyodunda meydana gelirler. Begonia metallica - Metal yapraklı begonya. Yapraklar metalik yeşil, yazın ve sonbaharda beyaz kırmızı bir çiçek açar. Begonia haogena - Filkulağı begonyası. Geniş yaprakları vardır. Kırmızı çökük damarlar beyaz bölgelerle kapılıdır ve pembe-beyaz çiçekler açar. Begonia serratipetala - Pembe noktalı begonya. Küçük dişli yapraklarının kenarları kırmızı renklidir. Yaprak rengi zeytin yeşilidir. Ok gibi gövdesi olan pembe çiçekler açarlar. 137

145 Çiçek açan bir çok begonya vardır ve çok değişiktirler. Yıl içerisinde birkaç ay çiçekli kalabilen ve biraz itina ile 2-3 yıl canlılığını yitirmeyen mumlu begonya en popüler olanıdır. Türkiye'de ise metal yapraklı begonya, filkulağı begonyası, noktalı (çilli) begonya ve alabalık begonyası yaygındır. Gövde oluşturan ve boylanan begonyalar gruplar için kullanılır. Ancak diğer tüm begonyalarda olduğu gibi çalımsı formunu korumak için sonbaharda budama yapılmalıdır. Begonia haogena ve Begonia semperflorens gibi çiçekli begonyalar daha kolay yetişir. Diğerleri biraz daha hassastır. Başarı için sıcak ve kuru havaya sahip ortamlarda tutulmamaları gerekir. Soğuk gecelerden korunmalı, aşırı su verilmemeli ve aşırı güneşe bırakılmamalıdırlar. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama (ılık) sıcaklık ister. Ortam sıcaklığı 13 C'den aşağı düşmemelidir. Parlak ışık olan yerleri sever. Direkt güneş ışığından korunmalı, kış aylarında sabah veya akşama doğru birkaç saatlik güneş ışığı yararlı olabilir. İlkbahar - sonbahar arasında kompost nemli tutulmalı, sulamalar arası kompost yüzeyinin hafifçe kurumasına izin verilmeli, kışın su miktarı azaltılmalıdır. Havanın nemli olması gerekir. Kompostun etrafı nemli yosun ile sarılabilir. Ortam havası mistlenir. Ancak yapraklar asla nemli tutulmamalıdır. Gerekirse ilkbaharda Gövde çeliği, kolay köklenir. Sonbaharda budanan sürgünlerden çelik alınır. Tohumla çoğaltmada ise tohumlar ise 22 C sıcaklığa sahip ortamlara ekilir Hibiscus (Çin Gülü) Hibiscus rosa Chinensis - Çin gülü Hibiscus rosa Chinensis Cooperi - Karışık renkli Çin gülü Güneş gören cam önleri için Çin gülü model bitkisi olarak oldukça popüler olmuştur. Büyük ince çiçekleri 1 veya 2 günde sonlanır. Ancak iyi bir bakım ile ilkbahar-sonbahar arasında sürekli çiçek açar. Beyaz, sarı, portakal rengi, kırmızı, pembe renkli çiçek açan çeşitleri temin edilebilir ve tüm çeşitlerin her iki türü de vardır. Çin gülü çalıları 20 yıl veya daha uzun süre yaşayabilir. Düzenli budamalarla çalı formu korunur. Yetiştirilmesi zor değildir. İyi ışık, bolca su, çiçekte iken iyi gübreleme, C arasında bir sıcaklık ister. Şubat'ta budanarak çalı formu korunur. 138

146 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama bir sıcaklık ister kış aylarında ortam sıcaklığı 12 C den aşağı düşmemelidir. Mümkün mertebe en yüksek ışık yazın direkt ışıktan korunmalı. Kompost her zaman nemli tutulmalı. Yazın sık sık sulama ister kışın ise su miktarı azaltılmalıdır. Ara sıra yapraklar mistlenir Her yıl ilkbaharda yapılır. İlkbahar sonlarında gövde çelikleri ile yapılır. Temel Problemleri Çiçeklerin dökülmesi : Sebebi kompostun kuru olmasıdır. Ayrıca beslenme bozukluğu, çiçeğin ortamını değiştirmek, ortam sıcaklığındaki ani düşmeler de aynı sonuca sebep olur. Yapraklarda kıvrılma : Sebebi ortam havasının çok kuru olmasıdır. Çözüm için mistleme yapılır. Yaprak dökümü : Sebebi, kompost kuru olması, aşırı sulama veya kuraklıktır. Böcekler : Afitler ve kırmızı örümceklere dikkat edilmelidir.. 139

147 12.7. Hoya (Mum Çiçeği) Hoya bella - minyatür mum çiçeği Hoya carnosa - mum çiçeği Mum çiçeği kolay yetişen, çiçekli ve tırmanıcı süs bitkisidir. Güçlü ikiz gövdeleri cm büyüklüğe erişebilir. Teller üzerinde veya yosun hereklere sarılarak terbiye edilmelidir. Mum çiçeğinde yeni sürgünler doğar ve ardından etli yeşil yapraklar çıkar. Yapraklar yeşil-beyaz da olabilir. En ilgi çekici kısmı ters dönmüş şemsiye gibi duran yıldız şekildeki çiçekleridir. Bu çiçekler ilkbahar sonu ile sonbahar başlarında açarlar. Minyatür mum çiçeği çok zor yetişir. Çünkü, yüksek sıcaklık, nem ve az ışık alan ortam ister. Asılı sepetlerde iyi gelişme gösterir ve mükemmel bir görüntü verir. Mum çiçekleri için yapılmaması gereken bir çok olay vardır. Bunlar, tomurcukları görülünce bitkinin rahatsız edilmemsi, ölen çiçeklerin koparılmaması ve kaçınılmaz oluncaya kadar saksısının yenilenmemesidir. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Ortalama bir sıcaklık ister. Kışın ortam sıcaklığı C arasında olmalıdır. Parlak ışık ister. Biraz direkt ışık yararlı olabilir ancak yazın gün ortası güneşinden korunmalıdır. ilkbahar-sonbahar arasında bolca sulanır. Kışın az su verilir. Sulamalar arası kompost yüzeyi hafifçe kurutulmalıdır. Düzenli mistleme yapılmalı ancak çiçeklenme döneminde mistleme yapmayınız. Gerekince ilkbaharda yapılır. İlkbaharda olgunlaşmış gövdelerden alınan gövde çeliği ile yapılır. 140

148 12.8. Saintpaula (Afrika Menekşesi) Saintpaula ianontha - Kadife gibi etli ve rozet şeklinde yaprakları vardır. Çiçekler beyaz, pembe, mavi, kırmızı ve mor olabilir. Çiçeklerin orta kısımlarında sarı erkek organlar göze çarpar. Yaprak Şekilleri Erkek : Standart, düz, açık yeşil yaprak. Dişi : Yaprak sapı ile ayanın birleştiği yerde küçük bir beyaz alan vardır. Kaşık : Yaprak kenarları yukarı doğru kalkık ve içe doğru kıvrılmıştır. Karışık renkli : Yaprakların dış kısımları kalın beyaz renktedir. Çiçek Tipleri Tekli : Standart çiçek şekli Yıldız : Aynı büyüklükte 5 taç yaprak içerir. Kıvrımlı (katmerli) : Taç yaprakların kenarları kıvrımlıdır. Tepeli (ibikli) : Küçük taç yapraklı, çapraşık erkek organları vardır. İkiz yapraklı : Tam büyüklükte taç yaprakları vardır. İki renkli : Yapraklarda birbirinden farklı iki renk vardır. Genova : Beyaz kenarlı ve ikili taç yapraklı çiçeği olan tipler. Afrika menekşesi bundan yıl önce evlerde yetiştirilmeye başlanmış ve son derece popüler bir duruma gelmişlerdir. Yaygınlaşma ve popülariteleri yılın herhangi bir zamanında çiçek açabilmeleri, kompakt yapıda olduklarından pencere kenarları için uygun olmalarındandır. Orijinal Afrika menekşesini yetiştirmenin zorluğu herkes tarafından bilinmektedir. Ancak ıslah edilmiş çeşitleri çok daha sağlamdır ve farklı renkte çiçek açalar. Bu işe yeni başlayanlar, yıl içinde 10 ay veya daha uzun süre menekşenin çiçek açması için fazlaca beceriye ihtiyaç olduğuna inanmaktadır. Ancak bir yıl içinde birkaç kez çiçek tomurcuğu elde etmek hiç de zor değildir. Temel olarak 5 isteği vardır. Bunlar, 1. Düzenli olarak ılık ortamda tutulmalı, 2. Dikkatlice sulanmalı, 3. iyi ışık sağlanmalı, 4. Yüksek hava nemi olmalı ve 5. Düzenli bir gübreleme yapılmalıdır. 141

149 Başarılı olmanın sırlarını dikkatli bir şekilde okuyup bu kurallara uyulması gerekmektedir. Yaprakların cama temas etmemesi gerekir. Kuruyan veya zarar gören çiçekler veya yaprakların derhal temizlenmesi gerekir. Yaşlı bitkilerin oluşturduğu yan sürgünler koparılmalıdır. Saksı yenilemede komposttaki kök balyası mümkün mertebe muhafaza edilmelidir. Yüzlek ve plastik saksı kullanılmalıdır. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Ortalama sıcaklık, kışın 15,5 C den aşağı düşmemeli, kış soğuklarından ve sıcaklıktaki ani düşmelerden korunması gerekir. Parlak ışık, kişinin ideal olanı doğu veya kuzey pencere önlerinde tutulmalıdır. Yazın batıya bakan pencere önlerine konulur. Aşırı güneş ışığından (direkt) korunmalı. Kışın çiçek açması için geceleri bir miktar yapay ışığa ihtiyaca duyar. Sürekli yapay ışıkta yetiştirilmek isteniyorsa, 30 cm uzaklıktan 40 w floresan ile ışıklandırılmalı ve her gün 14 saat ışık altında tutulmalıdır. Su Kompost nemli tutulmalı, sulamaları arasında kompost yüzeyinin korunması için bekleyiniz. Su kullanılır. Uzun ibrikli sulama kabı kullanılarak ibriğin ucu direkt gövde kenarına sokulur ki yapraklar su ile temasta olmasın ve kırılmasınlar. Sulamada batırma yöntemi kullanmak gerekir. Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Yüksek nem şarttır. Saksının etrafı nemli yosun ile sarılmalı veya Pebble Tray kullanılmalıdır. Dikkatli mistleme yapılmalı, musluk suyu çok ince püskürtme, mistlenmiş bitkiler güneşten korunmalıdır. Gerekince ilkbaharda yapılır. ilkbahar yaprak çeliği veya ilkbaharda tohum ekimi ile çoğaltılır. Temel Problemleri Yapraklarda saman gibi renkli noktalar : Bunun sebebi menekşelerin yaz aylarında çok fazla miktarda direkt güneş ışığına maruz kalmasıdır. Sonuçta yaprak kenarları sararır ve lekeler büyür. Yapraklarda kahverenkli lekeler : Sebebi, sulama sırasında soğuk suyun kullanılmasıdır. Sulamada daima ılık su kullanılmalıdır. Yapraklarda Sararma : Birçok sebebi vardır. En yoğun olarak kuru havalarda meydana gelir. Aşırı ışık, yanlış sulama ve aşırı gübreleme de sararma yapar. Soluk yeşil renkli ve uzun yaprak sapı, yaprak Kenarlarında kıvrılma : Bunun sebebi, bitkinin üşümesidir. Ortamdaki sıcaklık minimum 15,5 C olmalıdır. Kompost yeterince kuru iken kısa sürede olsa C de canlı kalabilir. Soğuk gecelerde saksısının cam kenarından uzakta tutulması gerekir. 142

150 Yapraklarda gevşeme, merkezdeki yapraklarda çürüme : Sebebi çürüklük, gevşeklik hastalığıdır. Aşırı sulamalar ve sıcaklıktaki dalgalanmalar bu hastalığın artmasına neden olur, kontrolü zordur ve enfeksiyonu hızla yayılır. En iyisi, mümkün olan en kısa sürede bitkiyi yok etmektir. Çiçek açmama : Bir çok sebebi vardır. En bilinen sebebi özellikle kışın yetersiz ışıktır. Kuru ve soğuk havalar, sık saksı yenileme, yan sürgünleri almamak da aynı sonucu doğurur. Yaprak ve çiçeklerde küflenme : Sebebi kurşuni küf ve mildiyö hastalığıdır. Önüne geçmek için mistlemeye son verilmeli, zararlanan yaprak, çiçek ve diğer kısımlar koparılmalıdır. Benlate ile ilaçlama yapılabilir. Ilık su kullanılmalı, mistleme suyu kuruyuncaya kadar güneşten uzaklaştırılmalıdır. Böcek : Beyaz kelebek, unlu bit, siklamen uyuz (kene) böceği, Azelea (Açelya) Azelea indica hybrid Rhododerdron simsii - Hindistan Açelyası Rhodendron obtusum hybrid -Japon Açelyası Özellikler yılbaşlarında piyasaya çıkarılan açelyalar yeni yılı karşılamak ve ortamı güzelleştirmek için kullanılmaktadır. Kırmızı-pembe, beyaz ve portakal renginde çiçekleri olan Hindistan Açelyası en yaygın olanıdır ve kısa çalılardan oluşmuştur. Japon açelyaları çok daha az tercih edilir. Az ve küçük çiçeklidir, büyüyünce dış ortama aktarılabilir. Yeni alınan açelyalardaki çiçek ve tomurcukların bir kısmının toplanması gerekir. Dikkatsiz bir bakım olursa 1 hafta içinde çiçekler solar ve yaprakları dökülebilir. Çieklerin ömrünü birçok hafta yapabilmek ve ertesi yıl çiçeklerin yeniden oluşmasını sağlamak için, - Nemli tutulması (sadece mistlenmemeli), - Serin yerlerden uzakta tutulmalı ve - Parlak ışıktan uzak tutulması gerekir. Solan çiçekler ara sıra toplanmalıdır. 143

151 Başarının Sırları Sıcaklık Serin ortamlardan hoşlanır. Sıcaklığın C arasında olması idealdir. Işık Parlak ışıktan hoşlanır. Diret güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. Su Hava nemi Çiçeklenme sonrası bakım Kompost daima nemli tutulur, su sertliğinin fazla olduğu yerlerde yağmur suyu kullanılmalıdır. Suya batırma ve çıkarma yöntemi ile sulanır. Çiçekli dönemde günlük olarak mistleme yapılmalıdır. Saksı serin ancak soğuk olmayan bir oda aktarılır. Sulamaya devam edilir ve gerekirse saksısı yenilenir; kireçsiz bir kompost kullanılmalı. Saksı bahçede soğuk zararının olmayacağı bir yere yerleştirilir. Eylül ayına kadar sulama, gübreleme ve mistleme yapılır serin ortamda tutulup, çiçekler açılınca görüntülenecek ortama alınır. Temel Problemleri Yapraklarda büzülme : Sebebi sulamanın eksik yapılmasıdır. Haftada 2-3 kez suya batırıp çıkarma yapılmalıdır. Nemin az oluşu, ışığın fazla olması ve sıcaklığın çok yüksek olması da aynı probleme sebep olur. Çiçeklenme döneminde kısalma :Sebebi, kuru ve sıcak havalardır. Bitki radyatörden uzaklaştırılmalı ve günlük olarak mistleme yapılmalıdır. Aşırı ışık ile çok az su verilmesi de aynı probleme sebep olur. Bu şartlarda bitki kısa sürede elden çıkar. Yapraklarda sararma : Sebebi kompost veya sulama suyundaki kireçtir. Yumuşak su veya dinlendirilmiş yağmur suyu kullanılmalıdır Cyclamen (Sıklamen) Cyclamen persicum Eylül ayı ile yılbaşı arasında bulunur. Yeşil, gümüş renkli yaprakları, uzun saplı ve çok değişik renkli çiçekleri ile kompakt yapısı sayesinde tercih edilen çiçekli süs bitkisidir. Beyaz, pembe, kırmızı, mor ve geniş çiçekler açar. Bazen kıvrılırlar. Minyatür siklamenlerin çiçekleri daha küçük ve parfüm kokuludurlar. Siklamenlerin birçoğu maalesef birkaç hafta sonra çöp tenekesine atılmaktadır. İtinalı bir bakım ile evlerde 2-3 ay çiçekli kalırlar ve daha sonra farklı bir görüntü için kullanılabilirler. Bunun için siklamenleri kış ortası değil sonbaharda satın almalı ve açılmamış çiçek tomurcuk sayısı fazla olanları seçmek gerekmektedir. Daha sonra uygun bir yere yerleştirilmelidir. Bu amaçla kuzeye bakan pencereler idealdir. Bu yerler serin olmalı ve direkt ışık almamalıdır, sıcak odalar siklamenlerin ömrünü kısaltır. 144

152 Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Çiçeklenme sonrası bakım Çoğaltma Serin ortamlardan hoşlanır C arasındaki sıcaklıklar idealdir. Parlak ışık ister. Direkt güneş ışığından korunmalıdır. Kompost sürekli nemli tutulmalıdır. Bandırma sulama metodu kullanılmalıdır. Sulama suyu da yumuşak musluk suyu olmalıdır. Bitki çevresi nemli tutulmalı, ara sıra mistleme yapılmalı, saksı pebble tray üzerine yerleştirilebilir veya etrafı ıslak yosun ile sarılabilir. Suyu azaltılmalı, gübreleme kesilmeli, bitki serin bir yere aktarılmalı ve temmuza kadar burada kurutulmalıdır. Daha sonra taze kompost kullanarak saksı yenilenir. Dikimde yumrusu iriliğinin yarısına kadar gömülür. Saksı serin, iyi ışık alan yere yerleştirilir ve kompostu nemli tutmak için sulama yapılır. Yumru kökler veya tohumla yapılır. Yaz sonlarına doğru tohumları C sıcaklıktaki ortamlara ekilir. Çiçeklenmesi ay sonra gerçekleşir. Temel Problemleri Taç kısım düzgün ve canlı olmasına rağmen yapraklarda sararma : Sebebi, sıcak ve kuru havalardır. Siklamenler 15,5 C üzerindeki sıcaklıkları sevmez. Az su ve direkt ışık da aynı probleme sebep olur. Bitkide çökme, taç Kısmında yumuşama ve çürüme : Sebebi üstten ve aşırı derecede yapılan sulamalardır. Taze ve etli taç kısmında asla su bırakılmamalıdır. Çiçeklenme periyodunun kısalması : Ortam sıcaklığının yüksek olması, sulamaların yanlış yapılması, ortam havasının kuruması buna neden olur. Ayrıca, büyüme ve çiçeklenme döneminde düzenli gübreleme yapılmalıdır. Yapraklarda bükülme ve bodurlaşma : Sebebi Siklamen böceğidir. Yaprak ve taç Kısmında gri küf : Sebebi küf (Botrytis) hastalığıdır. Benlate ile ilaçlama yapılmalıdır. Ayrıca ölü yaprak ve çiçekler düzenli olarak alınmalıdır. Burada dikkat edilmesi gereken ölü yaprak ve çiçeklerin bükülerek koparılmaması ve asla kesme yapılmaması gerekliliğidir. 145

153 Fuchsia (Küpe Çiçeği) Fuchsia hybrida Fuchsia triphylia Küpe çiçekleri çok farklı form, şekil, çiçek ve büyüklükte olabilmektedir. Fuchsia hybrida'nın yüzden fazla çeşidi vardır ve çiçekleri zil şeklinde gövdeye asılıdır. Bu çiçekler tekli, ikili olabilir ve renk kombinasyonlarında beyaz, pembe, kırmızı ve mor olabilir. Bu türden oluşturulacak koleksiyonlarda Mart Ekim arasıda çiçek elde etmek mümkündür. Diğer tüm çiçekli ev bitkilerinde olduğu gibi küpe çiçeklerinde de biraz deneyim gerekir. Maalesef dekorasyon veya hediye olarak alınan küpe çiçeklerinde çiçekler solunca veya yapraklar dökülmeye başlayınca çöpe atılmaktadırlar. Bunları kış boyunca serin odalarda bakmak çok kolaydır. Yapraklar sonbaharda dökülebilir. Ancak ilkbaharda yeniden çıkarlar ve biraz itina ile bitki birçok yıl canlılığını korur. Çiçekler yeni sürgünler üzerinden çıkar dolayısıyla ilkbaharda gelişme başlamadan hemen önce bu sürgünler budanmalıdır. Bitkiyi belli bir görüntüde tutmak ve çiçekler oluşturmak için düzenli budama yapılmalıdır. Genç bitkilerde uç alma yapılarak çalı formu korunur. Çiçeklerde ise yeni tomurcuk oluşumunu artırmak için ölü çiçekler koparılmalıdır. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Saksı yenileme Çoğaltma Serin ve orta derecede sıcaklık isterler. Sıcaklık 21 C yi aşarsa bitki zarar görür. Kış aylarında sıcaklık C ler arasında tutulmalıdır. Parlak ışık ister ve direkt güneş ışığından korunmalıdır. İlkbahar-sonbahar arasında kompost sürekli nemli tutulmalı, kışın az su verilmelidir. Büyüme periyodunda yapraklar ara sıra mistlenir. İlkbahar veya yaz aylarında yapılabilir. İlkbahar veya yaz aylarında gövde çeliği ile çoğaltılır. Büyüme ortamı (Bio-roota) kullanılmalıdır. Temel Problemleri Yaprak kaybı : Kuru havası olan ortamlar yapraklarda döküme sebep olur. Yapraklar ara sıra mistlenir ve bitki sıcak havaya tutulur. Yetersiz ışık ve az sulama sonucu alt yapraklarda dökülme meydana gelebilir. Çiçek tomurcuklarının dökülmesi : Uygunsuz sulama (çok az veya çok fazla), 146

154 çok az ışık, çok fazla sıcaklık ve saksıyı çevirmek veya yerini değiştirmek buna sebep olmaktadır. Zayıf çiçeklenme : Çiçeklenme periyodunu birçok şey kısaltabilir. Kış aylarında bitkiyi nemli ve sıcak tutmak böyle bir etki yapacaktır. Az su, gübre ve ışık verilmelidir. Yaprak kenarlarında sarı çizgi ve kahverengi lekeler : Sebebi yaprak leke hastalığı, soğuk kış günlerinde aşırı sulama ile teşvik edilir. Böcek : Kırmızı örümcek, beyaz kelebek, sıcak-kuru şartlarda problem ortaya çıkar. Standart, Çiçekli Bir Küpe Çiçeği Oluşturmak İçin - Dik büyüyen kuvvetli gelişen bir tip seçilir. - Köklü çelik kullanılır. - Kış aylarında bitki iyi ışıklandırılmış bir yerde tutulur. Arzu edilen gövde yüksekliği elde edilinceye kadar yan dallar çıkarılır. Gövde üzerinde taç oluşumu için 6 sürgün bırakılır. Ana gövde üzerindeki yapraklar koparılır. Bambu herekte ise gövde yüksekliği sağlanıncaya kadar sürgünler (yan dallar) koparılırken, yapraklar koparılmamalıdır Chrysanthemum (Krizantem) Margarita çeşitleri Chrysanthemum frutescens Saksı krizantem çeşitleri Chrysanthemum morifolium Sarkık (çağlayan) krizantem çeşitleri Chrysanthemum morifolium Çiçek Tipleri Tek - çiçekli Anemon Çark gibi Geriye dönük Ortanca Ponpon Örümcek Saksılı süs bitkileri içinde saksı krizantemleri son yıllarda popüler hal almışlardır. Fidancılar kimyasal kullanarak boylarını kısaltmakta ve güneşin battığı günlerde günün içinde belli bir süre karanlığa bırakarak çiçeklenmelerini sağlamaktadırlar. Kısa gün bitkisi olup 12 saatin altındaki günlerde çiçek açar. Yaz aylarındaki uzun günlerde karartma yapılarak çiçek açtırılır. Bunun anlamı, saksı krizantemlerinin boyları 30cm altına düşürülmekte ve mavi hariç her renkte geniş çiçeklere sahip olmaktadır. Dikkatli bir seçim ve iyi bir bakım 147

155 sonrası krizantemler 6-8 haftada çiçeklenir. Dükkânlarda ise çok az açılmış çiçeği ve çok fazla çiçek tomurcuğu bulunan krizantemler satışa sunulmalıdır. Evlerde krizantem saksısı sabahın erken veya akşam güneşinden yararlanabilecek şekilde pencere önlerine yerleştirilmelidir. Diğer krizantemlerle karşılaştırdığımızda değerli oldukları görülür. Papatyaya benzeyen çiçekleri ve eğrelti gibi yapraklıyla margarita krizantemler yazın çiçek açar. Çağlayan krizantemler çekicidirler ve sarkık gövdesinin üzeri yüzlerce küçük çiçekle örtülmüştür. Diğerlerine benzemeyen çağlayan krizantemleri evde tohumla çoğaltır. Başarının Sırları Sıcaklık Serin şartlar isterler C idealdir. Işık Su Hava nemi Çiçeklenme Sonrası Bakım Çoğaltma Parlak ışık gerekir ancak saksı krizantemler gün ortası ışığından korunmalıdır. Kompast sürekli nemli tutulur. Her hafta 2-3 kez sulanması gerekebilir. Yaprakları ara sıra mistlenir. Çoğu bitkiler atılır. Ancak saksı krizantemler temel canlı ise doğal görmüşlerini alabilecekleri bir ortam bulunarak dışarıya dikilebilir. Saksı krizantemleri Profesyonelce çoğaltılır. Margaritalar Erken yaz gövde çeliği Çağlayan krizantem Ilkbaharda tohum ekilerek Temel problemleri Solmuş yapraklar : Sebebi, az sulamadır. Çok kısa kuru periyotlar bile solmalarına sebep olacak ve çoğunlukta alt yaprakları dökülecektir. Çiçeklenme periyodunun kısalması : Sebebi ortamın aşırı sıcak (25-30 C) olmasıdır. Aşırı sıcaklar çiçeklerin erkenden açılarak solmasına neden olur. Çiçek tomurcuklarının açılmaması : Çiçek tomurcuklarının açılmasını engelleyen iki temel sebebi vardır. Bitki satın alındığında tomurcukların hepsi yeşillenmiş olabilir veya saksı yeterince parlak ışık alan bir noktaya yerleştirilmemiştir. Böcekler : Afitler, kırmızı örümcekler 148

156 Gloxinia Sinningia speciosa Asıl ismi Sinningia speciosa olan Gloxinialar genelde yaz boyunca çiçekte kalırlar. Gloxinialar satın alınırken güzel ve fazlaca açılmamış çiçek tomurcuğu içerenleri seçilmelidir. Dikkatli bir bakım ile 2 ay veya daha uzun süre çiçekli kalabilir. Yumruları ilkbaharda saksılara dikilmek üzere hazırlanır. Kadife gibi ve çan şeklindeki çiçeklerin 3'ü veya daha çoğu aynı çaplıdır. Beyaz, pembe, kırmızı ve mor renkli çeşitleri satın alınır. Süs bitkilerinin birçoğundan farklı olarak Gloxinia bir sonraki mevsim yeniden geliştirilmek üzere elde tutulabilir. Ancak bu işe yeni başlayanlar için hiç de kolay bir bitki değildir. Nemli ve hava kirliliği olmayan bir ortam, düzenli gübreleme ve dikkatli bir sulamaya ihtiyaç duyar. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Çiçeklenme sonrası bakım Çoğaltma Ortalama sıcaklık isterler. Ortam sıcaklığının 15 C den aşağı düşmemesi gerekir. Parlak, direkt güneş ışığından korunmalıdır. Kompost her zaman nemli tutulmalıdır. Ilık su kullanılır ve çiçekleri ile yapraklarına su değmelidir. Saksı Pebble-tray üzerine konur veya etrafı nemli yosun ile sarılır. Bitkinin etrafındaki hava ara sıra mistlenir. Sulama azaltılır, gübrelemeye son verilir, yapraklar sarıya dönünce tamamı ile kurumalarına müsaade ediniz. Saksı 5 C de depolanır. Ilkbaharda yumru yeni kompost kullanılarak yeni saksıya dikilir. Yumrunun hallow kısmı yukarı gelecek şekilde kompost yüzeyine yakın bir şekilde dikilir, yapraklar görülünceye kadar sıcak ve tercihen kuru tutulur, daha sonra yukarıdaki gibi uygulamaya tabi tutulur. İlkbahar tohum ekilerek, yaz başlarında yaprak çeliği ile çoğaltılır. Temel problemleri Kahverenkli uçlu ve kıvrılmış yapraklar : Sıcak-kuru hava en belirgin sebebidir. Çiçeklenme periyodunda bitkinin etrafındaki nemi artırmak şarttır. Bitkide çökme, yumruda yumuşama ve çürüme : Sebebi aşırı sulama veya drenajın bozulması yüzünden su içinde boğulmadır. Diğer bir sebebi ise ılık su yerine soğuk su kullanmasıdır. Kahverengi kenarlı solgun genişlemiş yapraklar : Işığın yetersiz olmasından kaynaklanır. Gloxinialar sıcak yaz güneşlerinden korunmalıdır. Ancak karanlık noktaları da tölare edemezler. Çiçek tomurcuklarının açılmaması : Birçok sebebi vardır. En önemli olanı kuru hava ve soğuk kuraklıklardır. 149

157 Hippeastrum Hippeastrum hybrida Amarsyllis olarak satılan Hippeastrumlar gerçekten harika bir süs bitkisidir. Dev gibi boru şeklindeki çiçekleri iri ve sağlam saplar üzerinde doğarlar. Beyaz, pembe, kırmızı ve portakal rengindeki çeşitlerini bulmak mümkündür. Şeride benzeyen yaprakları çiçeklerden sonra ortaya çıkar. Bu bitkiler genelde sonbaharda büyük, kuru soğanlar olarak satın alınır. Normal çiçeklenme mevsimi ilkbahardır. Ancak özel olarak yılbaşında çiçek açmak üzere hazırlanmış soğanları bulmak mümkündür. Her bir soğan yaklaşık yarısı görünecek (dışarıda kalacak) şekilde 6 inçlik saksıya dikilir. Büyüme başlayıncaya kadar sıcak ve oldukça kuru tutulur, sonra başarının sırlarındaki önerilere göre uygulamaya tabii tutulur. Çiçeklenme bitince sapları kesilir ve dikkatli bir bakım ile Hippeastrum lar uzun yıllar canlı kalır. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Çiçeklenme sonrası bakım Çoğaltma Ortalama sıcaklık ister. Çiçeklenme süresince 18 C olmalıdır. Parlak ışık, az direkt güneş ışığı yararlıdır. Büyüme başlayınca sulamaya başlanır, sulamalar arasında kompost yüzeyinin kurumasına müsaade edilir. Ilık su kullanılır. Ara sıra mistlenir. Sonbahar başlarına kadar sulama ve gübrelemeye devam edilir, sonra komposto kurumasına müsaade edilir. Yapraklar omuz şekilde çatallanır. Dondurucu soğuktan koruyun. ilkbaharda gelişme başlamadan önce ılık bir yere aktarılır ve yeni gelişme başlayınca sulamaya başlanır, 3-5 yılda saksısı değiştirilir. Saksı yenilemede üst ofsetlerle çoğaltılır. 150

158 Hydrangea (Ortanca) Hydrangea macrophylla Ortancalar ilkbahar veya yaz ayarı boyunca çiçekte kalırlar. Dikkatli bir bakımla çiçekler 6 hafta sonra sonlanır ve bitkiler ilerki yıllar için doğusal görüntü için elde tutulabilir. Beyaz, mor, mavi, pembe veya kırmızı top (kafa) şeklindeki çiçekleri oldukça büyüktür ve hereğe ihtiyaç duyabilirler. Pembe çeşitler her bir saksıya yarım çay kaşığı şap konularak mavileştirilebilir veya çiçekler açılmadan hemen önce mavi renk veren bileşikler çiçeğe sürülecek mavi renk verilebilir. Çiçeklenme aşamasında canlı kalmaları için iki hayati olay gereklidir. 1- Serin bir ortam sıcaklığı (18 C nin üzerindeki sıcaklıklar çiçeklenme periyodunu kısaltır). 2- Kompost asla kurumamalıdır. Bunun anlamı hemen her gün sulama yapmaktır. Çiçeklenme sonrası sürgünler yarıdan budanır. Başarının Sırları Sıcaklık Işık Su Hava nemi Çiçeklenme sonrası bakım Çoğaltma Serin ortam ister. Kışın sıcaklık 12 C nin altına düşmemelidir. Parlak ışık alan ortamlara konulmalı. Direkt güneş ışığından korunmalıdır. İlkbahar-sonbahar kompost nemli tutulmalıdır. Musluk suyu sert ise yağmur suyu kullanılır. Ara sıra mistleme yapılır. Saksısı yenilenir, sulama ve gübrelemeye devam edilir. Mümkünse yazın saksı dışarıda tutulur, kışın serin ancak donsuz bir odada bekletilir, az su verilir. Ocak ayında sıcak ve daha aydınlık bir odaya alınır ve su artırılır. Evler için pratik olarak çoğaltılamaz. 151

159 152

160 13 TEK YILLIK BAHÇE ÇİÇEKLERİ Gerek dış mekan park ve bahçelerde gerekse yol kenarı peyzaj planlamalarda kullanılan tek yıllık bahçe çiçekleri farklı gruplarda yer almaktadır Soğanlı veya Yumrulu Çiçekler Laleler (Zorlamalı Yumrular) Ev için bahçelerde erkenci tekli ve ikiz lale tercih edilir. Darvin lalesi desteğe ihtiyaç duyar. Eylül veya ekim aylarında dikilirler. Ocak veya nisan aylarında çiçeklenme başlar. Erkenci tekli, erkenci ikiz, zambak çiçekli laleler gibi çeşitleri vardır. Nergisler Ağustos ayı içinde tohum ekimleri yapılır. Ocak ile nisan ayı arasında çiçeklenmeye başlarlar. Fulya zerrin, nergis ve erkenci nergis gibi türleri vardır. Sümbüller Roman sümbülü : Sevimli çiçekleri, ince gövdesi, beyaz, mavi ve pembe renkli tipleri vardır. Ağustos-eylül arasında dikimi yapılır, aralık - ocak arasında da çiçeklenme başlar. Hollanda sümbülü : Geniş ve sıkı başaklı, güzel kokulu ve çok değişik renkli olabilmektedirler. Eylül -ekim arasında dikilirler ve ocak - mart arasında çiçeklenme gerçekleşir. Crocus - Çiğdem : Eylül-ekim dikilir. Şubat-Mart çiçeklenme meydana gelir. Iris reticulata : Dikim eylül ayı içinde yapılır. Çiçeklenme ocakta gerçekleşir. Kardelen :Eylül - Ekim dikim. Ocak çiçeklenme Sinodoks : Eylül - Ekim dikim. Şubat-Mart çiçeklenme. Üzüm Sümbül : Eylül - Ekim dikim. Ocak - Mart çiçeklenme. 153

161 İlkbahar aylarında bahçelerde çiçeklenen soğanlı bitkilerin birçoğu ev içinde yetiştirilebilir. 2 yetiştirme tekniği vardır. Bunlar, 1. Büyük soğanlara uygulanan sürekli zorlamalar. Zorlamada soğan önce kök gelişimi için soğuk ve karanlıkta tutulur, daha sonra çiçek ve yaprak oluşumu için fazla ışıklı ve sıcak ortama aktarırlar. Sümbüller bu duruma son derece uygunken laleler daha az tercih edilir. 2. Küçük soğanlara uygulanır ve ilkinden daha basittir. Dikim sonrası saksılar dışarıda bekletilir, daha sonra çiçek tomurcukları oluşmaya ve açmaya hazır hale gelince içeriye alınırlar. Böylece dışarıda yetişenlere göre çiçeklenme birkaç gün daha önce olacaktır. Soğanlı bitkileri yılbaşında çiçek açtırmak için; Lale, nergis ve sümbülleri yılbaşında çiçek açtırmak çok kolaydır. Ancak bu durum bunların verilen zamandan önce dikilmesini gerektirmez. Tercihen erken çiçek açan yumrulu çiçekler satın alınır. Bunlar diğerlerine göre daha pahalıdır ve satın alınır alınmaz dikilmelidirler. Eylül en uygun dikim zamanıdır ve zorlamalı teknik uygulanmadır. Sürgünler 3-5 cm olunca içeriye alınırlar, bu aralığın ilk gününden sonraya bırakılmamalıdır. Çiçeklerinden sonra soğanlar sonbaharlarda dışarıda depolanabilir. Çiçek açan saksılı süs bitlerinin çoğu evlerde tohumlarıyla yetiştirilebilir. Exacum ve Bromallia ev içinde tek yıllık olarak tohumla çoğaltılan süs bitkilerine örnek olarak verilebilir. Thunbergia, Sehizanthus, Salpiglassis, Celosia gibi bir seri popüler çiçekli saksı bitkileri seraların, limonluk ve oturma odalarının yanı sıra bazen bahçelerde de bulunmuştur. Sınırlı olan bu listenin dışında ev içlerinde çiçekli saksı bitkisi olarak yetiştirilebilen birçok tek yıllık dış mekan süs bitkisi vardır. Başarılı bir şekilde yetiştirilenlerin yukarıda verilmiştir. Tohumla çoğaltma daha önce anlatılmıştı Burada dikkat edilmesi gereken tohumdan çıkan fidelerin fazla ışığa ihtiyaç duymaları nedeniyle pencere önlerinde veya seralarda yetiştirilmesidir. Yetersiz ışıkta cılız gelişme ve az çiçek meydana gelir. Bunları evde çoğaltmak istemiyorsanız ilkbaharda fideler satın alınır. Burada en iyi yöntem küçük saksılarda olanlarının satın alınmasıdır ve evde saksıya dikilmesidir. İlk haftalardan düzenli gübreleme isterler. Çiçekli aşamada da mümkün olan en yüksek ışığı temin etmek gerekir, ancak sıcaklık ortalamanın altında olmalı. İlkbaharda çiçek açan tek yıllık süs bitkilerinin tohumları sonbaharda ekilirken yaz ayları içinde çiçek oluşturan çiçekli tek yıllık süs bitkilerinin tohumları ise ilkbahar aylarında yastıklara ekilir. Çok ince olan tohumların üzeri toprakla örtülmeyebilir. Ancak, hafifçe bastırılarak torf veya harç ile temasları sağlanmalı ve susuz kalmamalarına dikkat edilmelidir. Ilıman iklime sahip bölgelerde yılbaşından önce dahi ilkbahar çiçeklerinin çiçek açması mümkündür. Bu çiçekler genel olarak mayıs ayına kadar çiçekte kalırlar. Yaz aylarında çiçek açması istenen tek yıllık (mevsimlik) süs bitkileri şubat sonu ile mart ayı içinde ekilerek Nisan sonu veya mayıs ayı başlarında asıl yerlerine 154

162 şaşırtılırlar. Mayıs ayı sonlarına doğru oluşmaya başlayan bu çiçekler 4-8 hafta çiçekte kalırlar. Bu dönemde gereğinden fazla su verilmemeli fakat toprakları susuz da bırakılmamalıdır. Tek yıllık süs bitkilerinin ekim, şaşırtma ve göçertme işlemleri çoğaltma kısmında verilmiştir Ageratum (Vapur Dumanı) Genelde otsu, otsu-odunsu yapıda olan bu süs bitkisi mavi, beyaz, pembe renklerde ve çoğu bir arada olmak üzere başçıklar şeklinde bol sayıda çiçekler açar. Özellikle çiçekte kalma süresinin uzunluğu ile tanınır. Yaprakları kalp veya oval şekilli, kaba yapılı ve genelde tüylüdürler. Özellikle de mavi (kobalt mavisi) çiçekleri ile tanınır. Genel olarak cm boylanan bodur formları tercih edilir. Güneş alan yerler için uygundur. Toprağı geçirgen, gevşek, besin maddelerince zengin ve hafif kireçli olmalıdır. Tohumları mart ayında alttan ısıtmalı tavalara serpme veya sıraya ekilir. Fidelerin gerçek yaprakları görüldüğünde siyah Polietilen Plastik torbalara şaşırtılırlar ve 3-5 yapraklı dönemde asıl yerlerine göçertilirler (kapalı köklü=tüplü). Mart ayında yastıklara ekim yapılmışsa nisan ayı sonlarına doğru asıl yerlerine şaşırtma yapılabilir (açık köklü). Fidelerin aralarına cm aralık verilmelidir. Mayıs sonu ile haziran ayı başından itibaren kasım ayına kadar çiçekte kalabilirler. Çok geniş alanların çiçeklendirilmesi için uygun değillerdir Antirrhinum (Aslanağzı) Bazı türleri tek yıllık bazıları ise çok yıllık otsu, otsu-odunsu yapıdaki süs bitkileridir. Çiçekler bireysel olarak tek tek yaprak koltuklarında veya sürgün sonlarında (uç kısmında) salkım gibi meydana gelirler cm boylanan bodur formları ile 70-80ö cm boylanabilen türleri de vardır. Çiçekleri çok farklı renklerde meydana gelebilmektedir. Çiçek rengi beyaz, pembe, kırmızı, sarı, bakır rengi, eflatun renklerinin açık ve koyu tonları ile bu renklerin karışımlarından (alacalı) oluşabilmektedir. Çok farklı renkte ve uzun süreli açan çiçekleri ile park ve bahçelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca kesme çiçek olarak da kullanımı söz konusudur. Bu yönü ile hem ilkbahar hem de yaz periyodunu doldurabilen çiçek türlerinden birisidir. Yetiştirme tekniği bakımından güneş alan ortamlarda, gevşek, geçirgen, besin maddelerince zengin ve iyi gübrelenmiş kireçli topraklardan hoşlanır. Tohumları eylül veya mart ayında ekilir. 6-8 cm boylanan fideler şaşırtma yastıklarına veya PE torbalara dikilirler. Fideler mart veya nisan ayı başında asıl yerlerine şaırtılır veya göçertilir. İri çiçekler açan türleri ile bodur formları toplu guruplar elde etmek amacıyla 8-10 cm boylanınca tepe alma işlemine tabi tutulmalıdırlar. Sonbaharda ekim yapılmışsa ekimi 155

163 takiben 8-10 hafta içinde çiçeklenmeye başlarlar. Mart başında ekim yapılırsa mayıs ayı sonunda çiçeklenme başlar ve sonbahara kadar çiçekte kalırlar. Yaprakları uzun, oval, tüysüz karşılıklı veya almaşıklı olabilmektedir Calendula (Nergis) Tek veya çok yıllık otsu karakterde olup genel olarak sürgün ucunda veya yaprak koltuğunda da oluşabilen sarı, turuncu çiçekli bir süs bitkisidir. Günümüzde park ve bahçelerde katmerli olan kültür çeşitleri yaygın olarak kullanılmaktadır cm boylanan kültür formları vardır. Özel bir isteği olmayan, kanaatkar bir süs bitkisidir. Ve uzun süre çiçekte kalırlar. Güneşli yerlerden hoşlanırlar. Killikumlu ve besin maddelerince zengin olmayan topraklarda yetiştirilirler. Ekim veya kasım ayında ekimleri yapılır, mart ayından itibaren haziran ayına kadar çiçekte kalırlar. Yaprakları uzun, oval ve kaba yapıdadır Callistephus (Saraypatı) Otsu özellikte tek yıllık bir süs bitkisidir. Yaprakları almaşıklı olarak dizilmiştir. Çiçekler dal sonlarında yer alır, yuvarlak başlıklı ve farklı renklerde olabilmektedirler. Beyaz, krem renkli, açık ve koyu sarı, açık ve koyu pembe, kırmızı, koyu mor örneklerinin yanında orta kısmı beyaz veya açık sarı, kenarları pembe veya açık mavi olan alacalı renkli çeşitleri de vardır. Kesme çiçek olarak da tüketilen bir tek yıllık yaz süz bitkisidir. Temmuz sonlarına doğru çiçeklenmeye başlayıp sonbahara kadar çiçekli kalırlar cm bodur veya cm boy yapabilen örnekleri vardır. Güneşli yerleri sever. Toprağı besin maddelerince zengin ve humuslu olmalıdır. Tohumları şubat veya mart başlarında ekilir. Mayıs ayında asıl yerlere dikim yapılır. Çeşit özelliğine göre bitkiler arasına cm mesafe verilir. Bol çiçek açarlar. Dikim esnasında genel olarak saf (aynı) renkli gurupların oluşturulması iyi bir görüntü yaratır. Bu durum özellikle çok renkli çiçeklere sahip türler için geçerlidir Cherianthus (Şebboy) Güzel ve keskin kokusu ve cezp edici renkteki çiçekleri ile hemen her yerde rastlanan ilkbahar çiçeklerindendir. Düz veya katmerli kanarya sarısı, 156

164 altın sarısı, kahverengi, kırmızı-kahverenkli veya karışık renkli formları vardır. Hafif kireçli, killi toprakları, güneşli ve yarı gölge alanları sever. Özellikle deniz etkisinin olduğu alanlardaki park ve bahçeler için uygundur. Eylül başı ile mart ayında tohum ekimi yapılır. Asıl yerlerine dikim esnasında 30x30 veya 35x35 cm aralık ve mesafelerde dikim yapılmalıdır. Tek yıllık süs bitkilerinin birçoğu ilkbaharda çiçeklenmesini tamamlamış ve yaz çiçekleri henüz çiçek açmamışken şebboylar çiçek açtığı için önemi daha da artmaktadır. Eylül ayı içinde yapılan tohum ekimlerinde şubat ve mart aylarında, mart veya nisanda yapılan ekimlerde ise temmuz veya ağustos aylarında çiçek elde edilebilir Chrysanthemum (Kasımpatı) Park ve bahçelerde çok yoğun olarak kullanılan ve kesme çiçek olarak da değerlendirilmekte olan tek yıllık süs bitkisidir. Besin maddelerince zengin, fazla humus içermeyen mineral topraklardan hoşlanır. Kil oranı yüksek ve rutubetli olan topraklarda hızlı boylanma gösterir ve kısa zamanda gövdede yatmalar ve kırılmalar olur. Tohumlar mart ayında ya doğrudan asıl yerlerine veya yastıklara ekilir. Çiçeklenme haziran veya temmuzda başlar. Yastıklara ekim yapıldığında seyrek olmalıdır. Yastıklardan bahçeye şaşırtma yapılırken fidelerin fazla büyük olmamasına dikkat edilmelidir. Ekimin tavalara ve torf ortamına yapılması, PE torbalara şaşırtma ve toprağı ile birlikte asıl yerlerine göçertme daha sağlıklı bir sonuç verecektir. Farklı boy yaparlar. Bodur tipleri cm, boylu örnekleri ise cm olabilmektedirler. Yaprakları uzun, kenarları dişli veya derin loblu ve genelde almaşıklıdırlar. Beyaz, sarı, kırmızı, mavi, eflatun ve tonlarında yalın kat veya katmerli örneklerinin yanında iki renkli veya alacalı çeşitleri de vardır. Çelik veya kök kısmlarından yapılan ayırma ile de çoğaltılabilmektedir Cosmos Çiçekleri koyu kan kırmızısı, kırmızı, beyaz, pembe, sarı ve tonlarındadır. Kesme çiçek olarak da kullanılmaktadır. Güneşli veya yarı gölge alanlar için uygundur. Toprak isteği çok önemli değildir ve killi topraklarda fazla çiçeklenmeden sadece yaprak oluştururlar. Süzek topraklar daha uygundur. Tohumları mart veya nisan ayı içinde tavalara veya doğrudan asıl yerlerine ekilebilir. Nisan sonu veya ortasından itibaren 40x40 aralık ve mesafelerde şaşırtılırlar. Haziran ayında çiçeklenme başlar ve ekim ayına kadar devam eder cm boylanabilirler. 157

165 13.9. Delphinium (Hezeran) Çok veya tek yıllık özellikte ve son derece önemli bir park-bahçe bitkisidir cm veya 1m boylanabilir. Kırmızı, pembe, beyaz, koyu mavi, mor, katmerli çeşitleri bulunmaktadır. Fazla dallanma göstermezler. Tek sürgün meydana getirirler. Kesme çiçek olarak da kullanılmaktadırlar. Güneşli yerlerde, besin maddelerince zengin, derin, kireçli ve killi topraklardan hoşlanırlar. Tohumları ekim veya kasımda doğrudan asıl yerlerine veya yastıklara ekilir. Yastıklardan yapılacak şaşırtma, fideler genç dönemde iken yapılmalıdır cm aralık ile dikim yapılır. Mayıs-temmuz arasında çiçekte kalırlar. Yapraklanma toprak seviyesinden başlar, yaprakları ince, derin yırtmaçlı, çiçekler tek tek veya sık salkım şeklindedir Dianthus (Karanfil) Dianthus barbatus Dianthus plumarius Dianthus caryophyllus Karanfillerin çok az bir kısmı otsu yapıda tek veya iki yıllık genelde çok yıllık otsu-odunsu karakterde süs bitkisidir. Kesme çiçek olarak kullanılan çeşitleri vardır. Son yıllarda bodur formu olan ve Çin karanfili olarak adlandırılan pervane gibi kenarları çıkıntılı mor, mavi, pembe, beyaz veya mavi ile bunların farklı tonlarında çiçek açan bodur çeşitleri tercih edilmektedir. Hibrit olan bu çeşitlerde tohum bakımından bağımlılık söz konusudur. Dianthus barbatus (Hüsnü Yusuf) Her yıl üretilmekle beraber tabii olarak 2-3 yıl hayatını sürdürebilir. Son yıllarına doğru formu bozulur cm boylanabilir. Çiçekler gövde veya dalların sonlarında ve topluca meydana gelirler. Çiçekleri güzel kokulu, düz, katmerli, tek renkli, çizgili ve lekeli olabilmektedir. Kesme çiçek olarak da kullanılmaktadır. Dianthus caryophyllus (Bahçe karanfili) Ülkemizdeki Avrupa karanfillerinin temelini oluşturmaktadır. Bol çiçek açar, koyu ve farklı renkte çiçekleri vardır. Beyaz, pembe, kırmızı, sarı, kremit renginde veya ara renklerde yalın kat veya katmerli çiçek açarlar. Bodur çeşitleri cm, boylu çeşitleri 158

166 ise cm uzunluğa erişebilir. Daha çok kesme çiçek olarak tüketime sunulurlar. Yaprakları ince, uzun, açık veya koyu yeşil renkte ve karşılıklı olarak sıralanmaktadır. Çiçeklerin birkaçı beraberce sürgünlerin ucunda veya yaprakların koltuk kısımlarında bulunurlar. Karanfiller güneşli yerlerden ve kireçli topraklardan hoşlanırlar. Besin maddelerince zengin olan topraklarda iyi bir gelişme gösterirler. Karanfil toprağı hafifçe killi-kumlu olmalı ve yanmış ahır gübresi içermelidir. Yanmamış olan ahır gübresinden zarar görürler. Yetiştiriciliğinde ticari gübreler suda eritilerek verilmektedir. Hüsnü Yusuflar besin maddelerince zengin olan kumlu-killi ve hafifçe kireç ihtiva eden topraklarda iyi bir gelişme gösterir. Tohumları Eylül ayı içinde kasa veya yastıklara ekilir. 6-8 cm boylanan fideler şaşırtma yastıklarına veya PE plastik torbalara alınır ve kasım ayında cm aralıklarda olacak şekilde asıl yerlerine dikilirler. Nisan ayından itibaren çiçek açmaya başlarlar ve temmuz başına kadar çiçekte kalabilirler. Bahçe karanfili martta ekilip ilkbahar sonlarına doğru yastıklara cm aralıklarda veya PE-plastik torbalara şaşırtılırlar. Toprak isteği bakımından kanaatkardır. Yastıkların ve genç fidelerin ilk dönemlerde güneşe karşı gölgelenmelerinde fayda vardır. Bahçe karanfillerinden boylu olanları ince saplı çiçekler oluşturduğu için toplu görüntü oluşturmak amacıyla ince çıtalara bağlanmaları gerekebilir. Karanfil yetiştiriciliğinde ekimden itibaren toprağın fazla nemli olmaması gerekmektedir. Gelişmiş bitkilerinin bulunduğu ortam toprağı kuruduğunda sulama yapılmalıdır. Sık sık sulama yerine uzun aralıklarla ve bolca su verilmelidir Eschcholtzia (Acem Lalesi) Bu cins içinde yer alan acem lalesi türlerinin bir çoğu tek yıllık, gri-yeşil yapraklı, bol dal oluşturan otsu yapıdaki süs bitkileridir. Çiçekleri sadece gündüz ve güneşli yerlerde açık kalmakta ve akşamüzeri kapanmaktadır. Sarı, turuncu veya kırmızımsı-sarı renkte çiçekleri vardır. Çiçekleri yalın katlı veya katmerlidir. Bodur çeşitleri cm, boylu çeşitleri ise cm boylanabilmektedir. Bol güneş alan ortamları, kumlu ve besin maddelerince zengin toprakları severler. Tohumları eylül veya ekim aylarında doğrudan asıl yerlerine veya yastıklara ekilir. Kazık köklü oldukları için açık köklü şaşırtmalar sırasında kökleri zarar görebilir. Ekim veya dikimde 20x20 veya 30x30 cm aralık ve mesafeler kullanılabilir. Şaşırtma erken dönemde yanı şubat veya mart ayı başlarında yapılmalıdır. Nisan ayından temmuz hatta ağustos ayına kadar çiçekte kalırlar. 159

167 Helicrysum (Saman Çiçeği) Çiçekleri parlak sarı, saman renginde, kahverengi kırmızı lekelidir. Yaprakları dar ve oldukça uzundur (8-10 cm). Uçları sivri olan yapraklar hafifçe yapışkan özelliğindedirler cm boylanabilir, yarı katmerli veya katmerli birçok çeşidi vardır. Kurutularak kesme çiçek şeklinde kullanılmaktadır. Güneşli alanları sever. Kuru, geçirgen ve kuru topraklarda iyi yetişir. Tohumları şubat veya martta yastıklara ekilir. Boylu çeşitlerde genç fideler nisan ayı sonunda 30x30, bodurlarda ise 20x20 cm aralık ve mesafelerde dikilirler. Haziran ayından itibaren çiçeklenmeye balarlar. Eylül sonuna kadar çiçekte kalırlar Petunia (Petunya) Tek veya çok yıllık olabilmektedirler. Çok kolay yetişirler. Otsu, yumuşak ve tüylü yaprakları, yukarı doğru veya sarkık formda iri beyaz, pembe, kırmızı, mavi, mor, karışık renkli veya çizgili çiçekleri vardır. Son yıllarda saf renklilerin yanında çizgili-ikili renkli olanları tercih edilmektedir. Güneşli alanlarda, kumlu, besin maddelerince zengin ve havalı topraklarda iyi yetişirler. Topraklarının humusça zengin ve iyi gübrelenmiş olması gerekir. Demir eksikliğinden kaynaklanan kloroza dikkat etmek gerekir. Çünkü bu durum koyu yeşil yaprakların görüntüsünü bozmaktadır. Tohumları martta yastık veya kasalara ekilir. Kaslarda kullanılan harç yaprak çürüntülü bahçe toprağı veya sadece torftur. Fideler nisan ayında şaşırtılmalı. Ekimden itibaren en fazla 3-4 hafta içinde şaşırtılmaları gerekir. Aksi taktirde gelişmede bozukluklar ortaya çıkar. Saksılara dikilecek olan petunyaların üçü birlikte ve 8 cm lik saksılara dikilmelidir. Uzayan gövdeler üzerinde oluşan ve 1 hafta kadar canlı kalabilen çan şeklindeki büyük çiçekleri ile çok harika bir etki yaratır. Mayıs sonundan itibaren bitkilere suda eritilmiş ve Azot miktarı düşük olan kimyasal gübre veya düşük konsantrasyonda tavuk veya kuş gübresi şerbeti verilirse bolca çiçek açarlar. 160

168 Park veya bahçeye dikilecek petunyalara 20x30 cm aralık ve mesafeler verilir. Mayıs sonu, eylül hatta ekim ayına kadar çiçekte kalırlar. Solan çiçekler ortamdan uzaklaştırılmalı, sulama sırasında çiçeklere su değdirilmemelidir. Bu durum çiçeklenme oranının artması ve ileride çiçek tomurcuklarının belirmesi için oldukça önemlidir. Yaprakları tüylü ve yapışkanlıdır Hortulaceae (İpek Çiçeği) Etli, almaşıklı veya karşılıklı olarak dizilmiş yaprakları vardır. Çiçekler genelde sürgünlerin sonlarında meydana gelir bu yüzden bolca sürgün (yan dal) oluştururlar. Kedi tırnağı olarak da adlandırılan bu bahçe çiçeği tek yıllık ve yaz ayları için yetiştirilir. Yalın kat, katmerli olan çiçekleri beyaz, kırmızı, sarı, mavi, erguvani, turuncu ve çizgili olabilmektedir. Yazları sıcak ve kurak geçen yerlerde iyi bir gelişme gösterir. Toprak isteği bakımından kanaatkardır. Balkon, pencere veya teraslarda uzun saksılara dikilirse ve karışım yapılırsa mükemmel bir görüntü oluştururlar. Güneşli alanlarda, geçirgen, kumlu ve hafifçe gübrelenmiş topraklarda iyi yetişirler. Nem oranı yüksek olan ve besin maddelerince çok zengin olan topraklarda yetişemezler. Tohumları şubat sonunda veya mart başında yastıklara veya doğrudan asıl yerlerine ekilir. Serada alttan ısıtmalı tavalara yapılan tohum ekimlerinde takip edilen işlemler tohumla çoğaltma kısmında verilmiştir. Çimlenme sonrası ve fidelerin ilk dönemlerinde toprak fazla nemli olmamalıdır. Ekimden 4-5 hafta sonra nisan ortalarına doğru genç fideler şaşırtma yastıklarına, yastıklara veya mayıs sonunda doğrudan asıl yerlerine 20x20 cm aralıklarla dikilirler. Haziran ortasından eylül sonuna kadar çiçekte kalırlar. Katmerli çeşitlerden elde edilen tohumlardan %30-40 oranında yalın kat çiçekli bitkiler elde edilir. Bunu önlemek için yarı katmerli ve yalın kat çiçeklerin katmerli çiçeklerin polenleri ile suni olarak döllendirilmeleri gerekmektedir Rudbecia (Güneş Şapkası) Tek veya çok yıllık, otsu karakterde, genellikle kenarları sarı ortası şişkin küre şeklinde ve kahverengi veya siyah çiçekleri vardır cm boylanan bodur ve cm boylanan çeşitleri vardır. Diğer yaz çiçekleri arasında dikilerek veya saf olarak kullanılabilmektedir. Vazoya konularak kesme çiçek olarak da değerlendirilebilmektedir. Güneşli yerlerde, hafif killi veya kumlu, gübreli 161

169 bahçe topraklarında iyi yetişir. Tohumları martta yastıklara eklir, nisan sonunda bahçeye 25x25 cm veya 30x30 cm aralıklarla şaşırtılır. Haziran ortasından ağustos sonlarına kadar çiçekte kalırlar Salvia (Ateş Çiçeği) Bazıları tek yıllık, bir kısmı iki veya daha çok yıllık otsu ile otsu-odunsu formda çalı tipinde bahçe çiçeğidir. Farklı renklerde başak veya salkım şeklinde dizilmiş olan ve yaprak koltuklarından çıkan çiçekleri vardır. Genelde 1 veya 2 yıllık türleri tercih edilmektedir. Çiçeklerin çanak yaprakları çan şeklindedir. Taç yaprakları çanak yaprakların 3 katı büyüklüğünde ve iç orta kısımlarında 2-4 adet küçük tohum bulunmaktadır. Çiçek salkımları cm boyunda, bitkisi ise türlere göre 30cm ile 1m büyüklüğündedir. Güneşli yerlerde, gevşek, kumlu, besin maddelerince zengin gübreli ve hafif kireçli topraklarda iyi yetişirler. Tohumlar mart veya nisan başında hafif gölgeli yastıklara veya sera ortamında tavalara ekilir. Mayıs ayında asıl yerlerine şaşırtma veya göçertme yapılır. Çok geniş saksılara 30-5 cm aralıklarla dikilebilirler. Temmuz sonundan ekim sonuna kadar çiçekte kalırlar. Ateş kırmızısı veya son yıllarda kırmızı-beyaz, sarı-beyaz renkte çiçek açarlar. En çok tercih edileni ateş kırmızı renkte olanıdır. En kötü özelliği ise çiçeklerin alttan itibaren bozulmaya başlaması ve çiçek sapının çıplaklaşmasıdır Tagates (Kadife Çiçeği) Çiçekleri tek tek, almaşıklı olarak top şeklinde veya düz-yayvan olarak meydana gelmektedirler. Yaprakları bileşik şekilde, sarı-turuncu, kahverengi-turuncu, sarı, turuncu veya alacalı renkte uzun bir sap üzerinde tek tek veya gurup halinde çiçek açarlar. Çiçek ve yaprakları keskin koku içerir. Çiçek büyüklükleri cm den 5-10 cm çapına kadar ulaşabilmektedir. Bodur, yarı uzun veya boylu, katmerli veya yalın katlı bir çok çeşidi vardır. Yetişme yeri bakımından aşırı bir isteği yoktur. Çiçeklenme süresi oldukça uzundur. Teraslarda, balkonlarda, saksılarda veya kesme çiçek olarak da değerlendirilebilmektedir. Güneşli yerlerde, hafif killi, besin maddelerince zengin olmayan çok hafif gübreli topraklarda yetişirler. Aşırı gübreli topraklarda yaprak sayısı artar. Tohumları mart veya nisan ayında yastıklara ekilir. Nisan ortasında ise asıl yerlerine 20 (bodur), 30 (yarı uzun) veya 40 cm (boylu) aralıklarla şaşırtılırlar. Haziran başından ekim sonuna kadar çiçekte kalırlar. 162

170 Viola (Menekşe) Viola odorata -Kokulu menekşe Viola tricolor - Hercai menekşe Otsu karakterde, genelde tek veya iki yıllık, oval veya kalp şeklinde karşılıklı veya almaşıklı sıralanmış yaprakları vardır. Genelde tek tek ve yaprak koltuklarından çıkan çiçekleri vardır. İlkbahar ve yaz çiçeği olarak yetiştirilen tek yıllık hercai menekşe viola tricolor türüdür. Kırmızı, açık sarı, beyaz, pas renginde, kırmızı kahverengi, mor, siyah, alacalı, lekeli, çizgili birçok farklı çeşidi vardır. Hercai menekşelerle bitki paternleri oluşturulurken tek renge yer verilmeli, diğer bitkilerle beraber ise daha çok kontrast oluşturabilecek çeşitler seçilmelidir. Güneşli, hafif killi, humusça zengin, gübreli ortamlarda iyi yetişir. Tohumlar eylül başında yastıklara ekilir. Çimlenmeye kadar yastıkların gölgelenmesi gerekir. Toprak daima nemli olmalıdır. Çimlenme sonunda gölgelemeye son verilir. Kuvvetli fide elde etmek için 3-4 yaprak oluşturan genç fideler 10x10 cm aralıklarda ve 1 kez şaşırtılmalı veya PE plastik torbalara dikilmelidirler. Fideler şubat sonu veya mart başında çiçek tomurcuğu oluşturmaya başlar. Bu dönemden sonra asıl yerlerine 20x20 cm aralıklarla şaşırtılırlar. Şubat sonundan haziran ayına kadar çiçekte kalırlar. Tohum ekimi hazirana kaydırılırsa ılıman iklim bölgeleri ile sıcak bölgelerde sonbahar çiçeği olarak da değerlendirilebilir Zinia (Kirli Hanım Çiçeği) Uzun saplı sürgün sonlarında veya dalların yan çatallarında yer alan çiçekleri vardır. Yaprakları karşılıklıdır. Yaprakları uzun, oval ve paralel damarlıdır. Çiçek tomurcuklarının iç kısmı sarı, açık mavi, pembe, kırmızı dış kısmı ise kırmızı, eflatun veya mor renginde olabilmektedir. Bodur çeşitleri cm, yarı bodur olanlar cm, boylu olanlar ise cm büyüklüğe ulaşabilir. Erken çiçek açarlar, katmerli, küçük veya iri çiçekli, çok değişik renkte hatta beyaz çeşitleri de vardır. Uzun süre çiçekte kalan zinia lar oldukça kanaatkardırlar. Özellikle saf halde tek renkli ve bodur çeşitleri tercih edilmektedir. Güneşli yerlerde, hafif killi, besin maddelerince zengin, humuslu, gübrelenmiş 163

171 topraklarda iyi yetişirler. Tohumlar martta yastıklara ekilir. Çimlenmeye kadar gölgeleme yapılmalıdır. Kuvvetli fide elde etmek için genç fidelerin cm aralıklarda 1. şaşırtmaya alınmalı veya PE plastik torbalara dikilmeleri gerekmektedir. Haziranda cm veya 40 cm mesafelerde asıl yerlerine şaşırtılırlar. Temmuz başından kasım ortalarına kadar çiçekte kalırlar Gazania (Gazanya) Tohumla çoğaltılan gazanyalarda (Gazania splendens) 21 C lik sıcaklık altında tohumlar gün içinde çimlenirler. Çimlenme sırasında tohumların üzeri kapatılmalıdır. Gazanyalar yavaş gelişme gösteren ve yayılıcı süs bitkileri olup ılıman iklimlerde çok yıllık, soğuk iklime sahip yerlerde ise tek yıllık olarak değerlendirilirler. Çiçekleri çok renklidir ve güneşli saatlerde açık kalırlar. Çiçekleri 8 cm genişliğinde olup uzun bir çiçek sapının uç kısmında ve tek tek meydana gelirler. Yayılıcı özelliklerinden dolayı yüzey örtücü veya bordürlerde şerit oluşturmak üzere kullanılırlar. Ilıman iklim kuşağında hafta çiçekte kalırlar. Saksılara 1-2 gazanya dikilirse çiçekleri son derece büyük olur (10 cm çapında) ve hafta çiçekte kalabilirler. Mildiyöya karşı hassastırlar ve hava sirkülasyonu iyi olan yerleri tercih ederler. Mart sonu ile Haziran başları arasında dikilebilirler. Yaz başlarında çiçek açmaya başlarlar. Tuzlu ortamlara dayanıklıdırlar ve deniz ikliminin hakim olduğu sahil kenarlarındaki peyzaj planlamalarda rahatlıkla kullanılabilirler. Bodur serileri önemlidir cm aralıklarla dikimleri yapılır. 164

172 14 SÜS BİTKİLERİ VE PEYZAJ Kısaca çevre düzenleme sanatı olarak bilinen peyzaj planlamada amaç, insanların şehir veya kırsal alanlarda kültürel, estetik ve ekonomik yönden daha güzel ve verimli bir yaşama ortamı hazırlamaktır. Manzara olarak da bilinen peyzaj çalışmalarında temel unsur insandır. Peyzaj, insanların sebep olduğu doğal tahribatları onarır ve insanların tabii peyzajın zengin ve enerjik unsurları ile tam bir uyum içinde çalışmasını düzenler. Peyzaj planlamada asıl hedef belli bir alanın planlanması değil il, bölge hatta ülkelerin tanzim edilmesidir. Yaşadığımız en dar ortamlar olan evlerimizin gerek mimari özelliklerine gerekse insanların zevk ve isteklerine göre bitkilerle düzenlenmesinden başlayarak, bina çevresinin, mahallenin, geniş alanların düzenlenmesi ile başlayan peyzaj planlama ileri aşamada şehirlerin hatta ülkenin düzenlenmesine kadar ulaşmaktadır. İnsanoğlu her şeyin mükemmel olmasını ister. Bu aşamada yaşadığı çevrenin de düzenli, huzur verici ve rahat olması yönünde düzenlemeler başvurur. Çevre düzenleme, çevremizin farkına varılması, yaşanılan çevrenin huzurlu olması, çevredeki güzelliklerin ortaya çıkarılması ve çevre ile yaşamaktan zevk almak amacıyla yapılan bir uygulamadır. Gün geçtikçe yok olan yeşil alanlar, doğal ortamlar yapay da olsa çevre düzenlemeler ile geri kazanılmaya çalışılmaktadır. Doğal denge özellikle 20. Yüzyılın başlarından itibaren hızla ve acımasız bir şekilde tahrip edilmeye başlanmıştır. Maddi gelir getiren her şeyi kuralsızca harcayan, dağları, ovaları, nehirleri dereleri, ormanları, ağaçları ve denizleri tahrip eden ve kirleten insanoğlu huzurlu ortamlar oluşturmak için büyük ve pahalı müdahaleler yapmak zorunda kalmaktadır. Yaşadığımız çevreyi daha çok bozmadan öncelikle kirliliği ortadan kaldırmalı sonra yok olan güzel çevre yeniden oluşturulmalıdır. Mükemmeli ve en güzeli isteyen insan, önce kendini sonra da çevresini güzelleştirmeli, gelecek kuşaklara iyi ve yaşanabilir bir çevre bırakmalıdır. Osmanlı Mimarisinde bahçe düzenleme sanatı bakımından tam bir simetri görülürken İngiltere gibi Avrupa ülkelerindeki peyzaj planlamalarda doğa taklit edilmiştir. Simetri olmayan bu modern sistemlerde düşünce ufkunuza göre değişiklik yapabilir, iç içe girmiş olsa da ahenkli düzenlemeler yapabilirsiniz. 165

173 Bahçe düzenlemenin kesin ve katı kuralları yoktur, çünkü zevk bireysel bir konudur. Bahçe düzenlemede başarı bahçeden beklenen işlevi yerine getirecek ve görsel açıdan güzel bir görüntü sağlayacak uygun bitkilerin seçilmesine ve bu bitkilerin gerek kendi aralarında gerekse diğer bahçe elemanlarıyla güzel bir ahenk oluşturacak şekilde yerleştirilebilmesine bağlıdır. Herdemyeşil bitkiler ve yaprak dökenlerin görsel etkileri farklı olup farklı amaçlar için kullanılırlar. Herdemyeşil bitkiler olarak Çam, Göknar, Ardıç gibi iğne yapraklılar (kozalaklılar) ile Çoban püskülü, (Ilex spp.) zakkum (Nerium spp.), kocayemiş (Arbutus spp.) ve buna benzer düz-derimsi yapraklara sahip bitkiler anlaşılmaktadır. Herdemyeşil bitkiler yıl boyunca ve aynı formda yeşil yapraklara sahiptirler ve yaprağını döken bitkilere göre peyzaj içinde sabit bir yapı oluştururlar. Çoban püskülü ve zakkum gibi herdemyeşil bitkiler çiçek açsa da asıl kullanılmaları sürekli olan yeşil yapraklarından dolayıdır. Yaprağını döken bitkilerden bazıları (Sığla, Akçaağaç) sonbahar yaprak renklerinin mükemmel görüntülerinden dolayı peyzajda kullanılmaktadırlar. Yaprağını döken türler ilkbaharda, yaz aylarında ve kısmen sonbaharda rengarenk çiçekler açarlar. Dekoratif meyveler ise yaprak döken türlerde bahçenize ayrı bir dekor oluşmasını sağlar. Kelebek çalısı ve bazı meyveli türleri seven kuş gibi hayvanların da bahçenizi ziyaret etmelerini sağlarlar Peyzaj Sınıfları Peyzaj çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Genel olarak peyzaj, doğal ve kültürel peyzaj olmak üzere iki grupta toplanmaktadır. Doğal Peyzaj Doğada kendiliğinden var olan obje ve özellikler ile doğal yasaların oluşturduğu bir sentezdir. Doğal peyzaj üç ana unsur tarafından meydana getirilir. Bunlar, - Arazi ve arazi morfolojisi, - Atmosfer ve atmosfer olayları - Flora ve fauna Kültürel Peyzaj Doğadaki varlık veya objeler insan eliyle değiştirilerek, yeniden oluşturularak veya hareketlendirilmesi ile meydana getirilmiş olan peyzajdır. Kullanım durumuna göre; - Kırsal (tarımsal) peyzaj (rural landscape) - Kentsel peyzaj (urban landscape) - Endüstri peyzajı (industrial landscape) - Yol peyzajı (highway landscape) - Orman peyzajı (forest landscape) - Turistik peyzaj (touristic landscape) 166

174 14.2. Peyzaj Planlamanın Temel Prensipleri Teknik Plastik veya seramik sanatında olduğu gibi peyzaj sanatında da teknik son derece önemlidir. Arazinin seçimi, kazı ve dolgu yapılacak alanların belirlenmesi, spor veya oyun alanlarının tespiti, duvarlar, merdivenler, gezi yolları ile düzenlemede kullanılacak bitki tür, çeşit ve modellerinin seçimi dikkatli bir şekilde yapılarak bilimsel ve teknik olmalıdır. Örneğin, Karadeniz Bölgesinin bol yağışlı ve asitli topraklarına adapte olmuş ormangülünü (Rhodedendron spp.) Orta Anadolu nun soğuk, kurak iklimi ile kireçli topraklarında yapacağınız peyzaj planlamalarında kullanmazsınız. Aynı şekilde, Akdeniz İklimine adapte olmuş maki türü bitkileri de İç Anadolu veya Doğu Anadolu Bölgelerindeki planlamalarda kullanmanıza teknik izin vermez. Peyzaj planlamalarında teknik olarak, toprak faktörü, sıcaklık, ışık, su ve yağmur, rakım, hastalık ve zararlılara dayanıklılık gibi konular dikkatli bir şekilde gözden geçirilmeli ve bitki seçiminde bulunulmalıdır. Kısaca belirtmek gerekirse, peyzaj planlamalarında kullanılacak olan canlı veya cansız materyaller bilimsel ve teknik esaslar dikkate alınarak seçilmelidir Statik ve konstrüksiyon Peyzaj çalışmalarında mimari yapı elemanlarının statik ve konstrüksiyon esaslarına göre hesap ve inşa edilmeleri gerekir. Mimari yapı elemanları, taşınacakları yükün hacim ve ağırlığına göre seçilmelidir Çevreye uygunluk Her çevre kendi bünyesi, karakteri ve fizyonomisine uygun elemanları daha kolay kabul eder. Çevreye yabancı görünen canlı veya cansız her türlü yapı elemanı yadırganır ve çevre ile uyumsuz kalır. Örneğin, hemen her mevsim yağmur alan Karadeniz Bölgesi nde palmiye, kaktüs ve yucca (avize çiçeği) gibi kurak iklim bitkileri kullanılarak bahçe tesisi teknik olarak mümkün olsa bile çevreye uyum bakımından hata yapılmış olur. Kalabalık ve sıkıcı olan şehirlerde oluşturulan çevre düzenlemelerinde yabancı orijinli süs bitkileri tek veya gurup halinde uyum içinde kullanılabilirken kırsal alanlarda yabancı kalırlar. Bir bölgenin doğal ve kültür peyzajının fizyolojik görünümleri arasında fark olduğu gibi, aynı bölgenin şehir ve kır peyzajlarının görünümleri arasında da çok önemli farklar vardır Proporsiyon Peyzaj planını oluşturan unsurların, plan dahilinde belli bir düzene göre dağıtılması, plan kısımları arasında kitle, satıh ve hacim bakımından uygun ve güzel bir ahengin olması proporsiyonun iyi olduğunu gösterir. Bir planda ev, garaj,teras, havuz, yollar,ağaçlar,çalılar, çim alanlar ve çiçekler arasında 167

175 yoğunluk, kapladıkları alan ve yüzey bakımından uyumlu oranlar saptanmalıdır ki planın proporsiyonu iyi olsun Denge Peyzaj planlarında sağlamlık, emniyet, rahatlama ve sükunet hissini ifade eder. Dengenin oluşumunu sağlayan vasıta eksendir. Peyzaj planlamalarında genel olarak iki tarafına ağaç dikilmiş, insan ve vasıta trafiğine açık bir yol (Alle), bir su kenarı, bir park veya şehir yolu eksen olarak kabul edilmelidir. Eksenin sağ veya solundaki elemanların birbirinin aynı veya farklı olması iki tip denge meydana getirir. Formal (Simetrik) denge, informal (asimetrik) denge. Her iki denge şekli de kullanılabilmektedir. Ancak, formal denge nin uygulanması çok daha kolaydır. Mimari düzenlemelerde kullanılacak formal denge etkili, düzenleyici ve yöneticidir. Ancak, mekanik bir görüntünün oluşmasına sebep olur ve suni karaktere sahip olduğundan monotonluk yaratır Dikkati çekme ve vurgu Peyzaj planlamalarında her planın bir ana görüş noktası olmalı ve bu noktaya vurgu yapılarak veya dikkat çekilerek ilgi uyandırılmalıdır. Dikkat çekme noktası olmayan peyzaj planları genelde başarısız düzenlemelerdir. Planın dikkat çekme noktasından itibaren tüm detaylar önem sırasına göre dizilir, düzene sokulur. Vurgu, şekil, hacim, çizgi ve renk bakımından zıtlıklar (kontrast) meydana getirilerek sağlanır. Örneğin, koyu yeşil ve sık dokulu olan koniferlerin önüne açık renkli huş, zeytin veya iğde ağacı dikilirse vurgu sağlanmış olur. Sert, büyük ve yeşil yapraklara sahip olan kauçuk (Ficus elastica ) bitkisine zıtlık sağlamak için zeminin renginin kırmızı-açık sarı olması gerekmektedir İfade gücü Peyzaj planlamalarında kullanılan malzemenin çeşidi, ortaya çıkacak olan düzenlemenin ifade gücünü etkiler. Malzemelerin ifade güçleri farklıdır. Taş malzemeler devamlılık ve dayanıklılığı, ahşap malzemeler narinlik ve hafifliği, demir malzemeler incelik ve kuvvetliliği ifade eder. Bu malzemelerin herhangi biri ile diğerini taklit etmek plandaki ifade gücünün azalmasına sebep olur Dizi, ritim ve tekrarlama Ritim bir hareket ifadesidir. Herhangi bir düzenlemede göz öncelikle ana (temel) görüş noktasına odaklandırılır, sonra normal bir tekrarla hareket sağlanarak peyzaj düzenleme ile oluşturulan düzenin tümü kavrandırılır. İnsan tarafından bilinçli olarak düzenlenen bir ortamda elemanlar o şekilde sıralanmalıdır ki gözlemci bu diziyi sonuna kadar takip etsin ve sonuca varsın. 168

176 Renk ve renk harmonisi Gerek canlı, gerekse cansız unsurlarda renk insanı en çok cezbenden,etkileyen ve kontrol altına alabilen peyzaj unsurudur. Çiçekli ağaçlar, çalılar ve bazı yer örtücü bitkiler çiçekli dönemlerinde parlak ve rengarenk görüntü verirler. Sürekli çiçek açan peyzaj bitkisi sayısı çok azdır. Çiçek açmayan çalılar, çit bitkileri hatta yer örtücüler ise sıkıcı olmayıp yapraklar, filizler, kabuklar, meyveler, gövde ve dallar renk unsuru olarak peyzaj planlamalarında rahatlıkla kullanılabilir. Bir bitkide en uzun süren renk etkisi yapraklarından gelenidir. Herdemyeşil bitkilerle yaprağını döken süs bitkileri yeşilin hemen tüm tonlarını yaprakları ile planlamacıya sunarlar. Gerek gelişme periyodu içindeki gerekse sonbaharda aldıkları yaprak rengi ile süs bitkilerinden harika kompozisyonlar yapılabilir. Peyzaj sanatında yapı elemanlarının düzen ve kompozisyonlarında en önemli unsurlardan biri renktir. Rengin uygun olarak seçilmesi ile kompozisyonun değeri artar ve ifade gücü yükselir. Renkler 1. ve 2. renkler olmak üzere iki gurupta incelenir. Birinci renkler ana renkler (kırmızı, sarı ve mavi) olup diğer tüm renkler bu renklerin farklı oranlarda karıştırılmasıyla elde edilir. İkinci guruptaki renkler ise iki ana rengin eşit oranda karıştırılması ile elde edilir. Her iki gurupta yer alan toplam 6 renk, 6 standart renk olarak kabul edilmektedir. Peyzaj planlamada kullanılan renkler sıcak (sarı, kırmızı ve turuncu), soğuk (mavi, yeşil ve mor) ve nötr (siyah, beyaz ve gri) olmak üzere de üç gurupta incelenebilir. Sıcak renkler canlı ve parlak olup insanların yaklaşmasını sağlar. Soğuk renkler ise uzaklaştırma özelliğine sahip olup serinlik oluştururlar ve yanlarında bulunan nesnelerin olduğundan daha uzaktaymış gibi görünmelerini sağlarlar. Kan, güneş ve alevi hatırlatan kırmızı renk hareketli, dinamik ve kuvvetli bir renktir. Uzun süre seyredildiğinde sinirlerde gerginlik yapar. Özellikle hastane bahçelerinde toplu halde kırmızı renk veren çiçeklere yer verilmemelidir. Dinlenme ve gölge alanlarda soğuk renkler kullanılmalı ki insana serinlik hissi versin. Yeşil renk genel olarak dinlendirici, mavi renk ise insanı düşünceye sevk eder. Peyzaj planlamalarda kullanılacak bitkilerden çiçekli olanlar üzerinde çiçek varken renk seçiminde bulunulmalıdır. Böylece renk bakımından hata yapılmamış olunur. Beyaza boyanmış bir evin önünde beyaz çiçek açan türler değil mor veya pembe çiçek açan zakkum, lale, kızılcık veya zambak seçilmesi kullanılan bitkilerin kaybolmadan istenen etkiyi yapmalarını sağlar. Mor renkli açelyaları kırmızı tuğla bir duvarın önüne dikerseniz karanlık ve solmuş görünürler. Aynı bitkiyi beyaza boyanmış bir zeminin önünde değerlendirerek etki gücünü artırmış olursunuz. Renk kompozisyonu yaparken, - Çevrenin yeşil rengi ile uyum içinde olmalı, doğal peyzajın ahengini bozacak büyük renk topluluklarına yer verilmemelidir. 169

177 - Renk çeşidi ve dozu iyi tespit edilmeli, dozun az veya fazla olması renk etkinliğini azaltır. - Renkleri kullanırken ışık ve gölge durumu, objelerin ışığı yansıtma veya absorbe etme özelliklerine dikkat edilmelidir. - Üç veya daha fazla renk kullanılacaksa bir tanesi daima dominant olmalıdır. - Objelere derinlik vermek için uzaklaştırıcı renkleri (mavi ve tonlarını), yaklaştırmak veya büyütmek için de turuncu veya kırmızı renkler kullanılmalıdır. - Beyaz ve ara renkleri kullanarak tüm renkleri bir arada kullanmak mümkündür. - Peyzaj planında boşluk de kesinti yaratacağından siyah ve koyu renklere çok fazla yer verilmemelidir Ölçü ve fonksiyon İnsan yaşantısı bir mekan içerisinde geçer. Peyzaj planlaması da bir mekan organizasyonudur. Bu mekan yalnız estetik ve güzellikleriyle his duygulara hitap eden bir ortam olmayıp aynı zamanda bir yaşama ve kullanma ortamıdır. Bu nedenle güzellik + fonksiyon peyzaj planlamada öne çıkan ilk iki temel unsurdur. Peyzaj düzenlemeleri güzel olmanın yanında kullanışlı ve istenen amaca hizmet etmelidir. Burada temel ölçü insandır ve planlamada yer alacak objelerin ölçüleri insan ölçülerine uygunluk göstermelidir. Peyzajı yapılacak alandaki temel yapılarla çevrelerindeki bahçelerin şekil ve büyüklükleri kullanılacak bitkilerin ölçeklerini belirleyecektir. Geniş ve çok katlı bir evin yanlarına boylu ağaçlar dikilerek evin cüsse ve baskınlığı kontrol altına alınmalıdır. Küçük bir evin yanında ise büyük ağaçlar değil daha çok orta boy yapan türler dikilmelidir. Planlamada yer verilecek olan türlerin son boyutları dikkate alınarak objelere veya diğer bitkilere olan uzaklıkları ayarlanmalıdır. Küçük bahçelerde daha çok ağaçlar yerine yüzey örtücüler kullanılmalıdır Birlik veya kompozisyon Bir eseri oluşturan parçaların belli bir düzen içerisinde bir araya getirilme sanatıdır. Tertipte yer alacak objelerin birbirini tamamlayacak şekilde organize edilmeleri gerekir. Peyzaj sanatında iyi bir kompozisyon için yeşil yapı elemanları ile mimari yapı elemanları arasında, iç mekanla dış mekan arasında uyum ve işbirliği sağlanmalıdır. Bitkiler arasında uyum, birbirine benzeyen veya birbiri ile ilişkisi olan materyalleri bir arada kullanarak sağlanır. Bitki kompozisyonu doku, şekil, renk ve büyüme özellikleri bakımından birbirine benzeyen bitkileri bir araya getirerek oluşturulmalıdır. Böyle bir kültür için süs bitkileri, orman ağaç,ağaççık ve çalıları ile bahçe bitkileri konusunda fazla bilgiye sahip olmayı gerekli kılar. Ayrıca, bitki ekolojisi ve sosyolojisi de bilinmelidir. 170

178 Yerleşim planı Bahçe düzenlemesinin mükemmel olmasının ilk aşaması tasarımın öncelikle kağıt üzerine aktarılması, sonra uygulamaya geçilmesidir. Yerleşim planı, evinizin ve avlunuzun veya planlamanın yapılacağı yeşil alanın ölçekli olarak çizilmiş bir taslak veya diyagramıdır. İyi bir plan için dikkatli bir gözlem ve zaman gerekir. Çünkü planlamaya tabi tutulan alanda gölgede kalan, tam ışık alanlar, kışın soğuk biriktiren kısımlar iyi belirlenmelidir. Işık ve rüzgar durumu dikkate alınarak işaretlemeler yapılmalı ve bu özelliklere uygun bitkiler seçilmelidir. Ortanca gölge ortamı severken Oya ağacı (Begonvil spp.) ise tam güneş alan ortamları sever. Eğer bunları istekleri dışında bir ortama dikerseniz peyzajda istenen sonucu alamazsınız. Konik ladin ve benzeri türler rüzgardan hiç hoşlanmaz. Sürekli rüzgar alan bir yerde planlama yapılacaksa rüzgar kıran çitler oluşturulmalıdır. Düzenleme yapılacak bahçe dağ, göl, deniz, koy, orman veya ırmak gibi manzaraya açık bir yönü olabilir. Bu yön işaretlenmeli ve peyzajda yer verilecek bitki türlerinin ileride manzarayı kapatmaması için gereken tedbir alınmalıdır. Çok geniş alanlarda yapılacak düzenlemelerde ise toprak tipleri, toprak derinlikleri, bataklık, kurak veya sulu alanların doğru olarak saptanması gerekir ki bu bölgelere uygun bitki türleri dikilebilsin. Peyzajı yapılacak alanın mevcut durumu (evi garaj, havuz, yükseltiler, binalar, çukur alanlar, yollar v.s.) bir grafik kağıdı üzerine ölçekli olarak işlenir ve bu grafik çoğaltılarak mevcut veriler ışığında çok farklı tasarım planları yapılabilir Doku Dokunma ve görme duyusu üzerine doğrudan etki eden bir faktördür. Yaprak ölçüleri, rengi, biçimi, yaprak alt ve üst yüzeylerinin görüntüsü, yaprakların sıklığı, sap uzunlukları, rüzgardaki hareketleri dokuyu oluşturur. Yaprakları küçük olan çiçekli bitkilerin dalları da ince ise dokuları mükemmel demektir. İğne yapraklıların birçoğu yaprağını döken türler gibi hoş bir dokuya sahiptirler. İri yapraklı türler ise kışın yaprağını döktükten sonra farklı bir dokuya bürünürler. Çoban püskülü (Ilex spp.) küçük ve hoş dokulu bitkilerin yanında Göknar, Ladin ve Sedirler çarpıcı doku oluştururlar. Hoş dokulu olanlar dinlendirici, genişlik hissi verici ve rahatlatıcı iken çarpıcı dokulu olanlar tersi bir etki yaratır ve uzaktan bakıldığında yakındaymış gibi gözükürler. Hoş ve çarpıcı dokulu bitkiler planın farklı yerlerine dikilerek geçiş elde edilebilir. Peyzajı yapılan alan büyük gösterilecekse hoş dokulu bitkileri uzağa, çarpıcı dokulu bitkiler yakına dikilmelidir. Büyük bir alan küçük gösterilmek istenirse bunun tam tersi yapılmalıdır. Yaprağını döken türler gurup halinde olmalı ve daima herdemyeşil türlerin arasında veya önünde dikilmelidir. Peyzaj planlamada çalılar, sarılıcılar, yer örtücüler, mevsimlik, iki yıllık veya çok yıllık çiçekler ile soğanlı çiçeklerin kullanımı farklıdır. 171

179 14.3. Peyzaj Planlama Aşamaları Peyzaj planlama, alan kullanımına yönelik çalışmaların yapılmasına karar verilen aşamadır. Herhangi bir alanda peyzaj planlama yapılırken izlenmesi gereken altı farklı aşama vardır. Bunlar; 1. Alan seçimi 2. Sürvey çalışması 3. Alan analizi 4. Alan strüktür diyagramı 5. Avan proje 6. Uygulama projesi Süs Bitkilerinin Peyzajda Kullanımı Çalılar Çalı formundaki süs bitkileri bir peyzaj planı dahilinde vurgu amacıyla, sınır bitkisi, kap bitkisi, espalyer, çit bitkisi, bordür bitkisi ve topiary, olarak kullanılabilmektedir. Vurgu : Bahçe içinde odak noktası oluşturmak için özellikle renkleri farklı olan çalılar kullanılmalıdır. Sık dal yapan ve yoğun olarak yetişen çalıları insan veya hayvanların girmesini istemediğimiz yerlere dikilerek bu alanlar için set (engel) görevi görürler. Sınır Bitkisi : Çalı formundaki süs bitkilerinin çiçek veya yapraklarından yararlanılarak avlu, bahçe, peyzaj alanı, havuz çevresi gibi yerlerin sınırlarını belirlemek amacıyla kullanılabilirler. Yuvarlatılmış kenarlar düz hatlara göre daha çekicidir. Sınırda derinlik oluşturmak üzere bodur olanlar ön kısımlarda yüksek boylu olanlar ise arka kısımlarda dikilmelidir. Kap Bitkisi : Çalı türlerinin bir çoğu saksılar içinde yetişebilir ve teraslarda ya da avlularda çarpıcı görünüm sağlarlar. Bu amaçla, Şimşir, Süpürge çalısı, Kamelya, Turunçgiller, Taflan, Küpe çiçekleri, Gardenya, Çin gülü, Ağaç minesi,zakkum, bodur ladin ve çamlar, Ateş dikeni, Gül, Biberiye, Porsuk, Keçi sakalı, Mazı veya Kartopu gibi çalılar seçilebilir. Espalier : Bitkilerin düz bir hat boyunca budanarak değişik şekillerde yetiştirilme sanatına verilen addır. Daha çok duvarlar veya açık kafesler üzerinde uygulanabilen bir yöntemdir. Süs elması ve armut gibi meyve ağaçlarının dar alanlarda yetiştirilmesi için uygun bir yöntemdir. Çit Bitkisi : Sınırların işaretlenmesi, bariyerlerin yapılması ve özelleşmesi istenilen alanların etrafının çevrilmesinde çit bitkileri kullanılır. Şekilli bir çit oluşturmak için düzenli, doğal veya düzensiz bir çit elde etmek için 172

180 ise doğal çizgilere uygun budama yapılmalıdır. Bodur veya boylu bitkiler seçilerek farklı şekillerde, katlı, yükselen veya alçalan etkiye sahip çitler elde edilebilir. Bordür Bitkisi : Çalı formundaki süs bitkileri evlerin veya inşaatların önünü kapatmak veya örtmek için kullanılırlar. Çiçekli veya çiçeksiz olan herdemyeşil çalılar bu amaç için son derece uygundur. Genel olarak süreklilik gösteren çalılar evin köşelerine ve bahçe kapısından eve doğru uzanan yolun her iki tarafına veya duvar kenarına dikilerek düzgün bir şekilde budanarak bordürler oluşturulur. Topiary Bitkisi : Geometrik şekillere uygun ve süslü bir görüntü verecek şekilde budanmış bitkilere Topiary denir. İlk kez Roma Bahçelerinde kullanılmıştır. Zarif yapılı olan çalılar bu iş en için uygundur. cansız bir objeyi, bir bitkiyi veya bir hayvan figürünü andıracak şekillerde budama yapılabilir. Topiary de insanoğlu tabiata gereksiz olarak müdahale eder. Türk kültüründe tabiata müdahaleden ziyade onunla uyum içinde yaşamak söz konusudur. Dolayısıyla Topiary uygulaması son yıllara kadar batı medeniyetlerinde yer bulan bir uygulama olmuştur. Ancak son yıllarda çok yüksek paralar ödenerek böyle bitkiler dışarıdan ithal edilmektedir Sarılıcı ve asma türleri Desteklendiğinde sarılarak yükselen, desteksiz ortamlarda aşağı doğru sarkarak veya yayılarak büyüme gösterebilen bu bitkiler son derece az bir toprak sathında mükemmel görüntüler oluşturabilir. Dar avlularda çit veya çiçek yığınının arkasında fon oluşturmak amacıyla kullanılabilirler. Asmalar,sarılıcı oldukları için desteklenmeleri gerekir. Yeterince geniş olmayan bahçelerde vurgu amacıyla kullanılan sarılıcılar ve asmalar, telefon veya telgraf direğine, posta kutusuna hatta çitlerin üzerine sardırılarak bu etkiyi ortaya çıkarırlar. Çardak veya pergola şeklinde hazırlanmış konstrüksiyonlara sardırılan asmalar şekil ve dekorasyon açısından mükemmel bir yaprak kuşatıcı oluşturur. Asma türlerinin bir çoğu uygun desteğe alınmadıklarında yüzeysel olarak yayılır, kök salar ve yüzey örtücü olarak görev yaparlar. Yöreye uygun olan türler seçilirse erozyon da engellenmiş olur. Çirkin ve sert görünümlerin yumuşatılması amacıyla da kullanılan sarılıcılar, dar yerlerdeki dekoratif olmayan duvar veya çitler yeşil veya çiçekli asmalarla mükemmel bir görüntü alır. Gözü rahatsız eden çoğu objeler sarılıcılarla örtülebilir. Bahçenin bölümlerini birbirinden ayırmak, gizli alanlar ortaya çıkarmak amacıyla sarılıcı türler kafes kaplayıcı olarak da kullanılmaktadır. İnce bir tahta ya da tel kafes üzerinde yetişen sarılıcılar duvar görünümü verirler Yer örtücüler Zemin üzerinde sıkı bir şekilde yayılan, kısa boylu ve bodur bitkilere yer örtücüler denir. En yaygın yer örtücü çimdir. Yer örtücülerin gövdeleri zemin boyunca yayılarak kök salarlar. Bazı sarmaşık türleri de yer örtücüler gibi yayılabilir, bazı çalı türleri ise zemine yayılarak sürünen ve mükemmel form 173

181 oluşturabilir. Teras ya da avluya yerleştirilen yeşil veya çiçekli yer örtücü kümeleri çim alan ile zıtlık oluşturarak iki ortam arasında bağlantı teşkil ederler. Bu bitkiler özellikle daralanlarda vurgu elde etmek amacıyla kullanılmaktadır. Farklı renk, doku ve karakterde olan yer örtücüler bir çalılık kenarında veya bir çiçek sırası boyunca dikildiklerinde kenar veya bordür gibi şerit oluştururlar. Toprak kayma problemi olan meyilli alanlarda yer örtücüler kullanıldığında kısa sürede yayılırlar ve erozyonu kontrol altına alırlar. Böyle yerlerde yer örtücüler hem görüntü hem de fonksiyon açısında önem kazanmaktadır. Çimlerin yetişemediği gölgeli bahçelerde yetişebilen yer örtücüler vardır. Sık ağaçların bulunduğu alanlarda gölge seven yer örtücülerle dekoratif bölgeler oluşturulabilir Mevsimlik, iki yıllık, çok yıllık ve soğanlı çiçekler Mevsimlik çiçekler sadece bir mevsim yaşara. Yaşadıkları süre içinde aylarca çiçekte kalabilirler. Hercai menekşe ve Itırşah gibi mevsimlik çiçekler soğuk dönemlerde çiçek açarak sonbaharda kışı, kış sonunda ise ilkbaharı hoş bir şekilde karşılamak için kullanılırlar. Diğer mevsimlikler genelde yaz başından sonbahara kadar çiçekte kalırlar. İki yıllık çiçekler birinci yıl yaprak, ikinci yıl çiçek açar. Kaplı olarak satılırlar ve tek yıllık çiçek görevi görebilirler. Tek veya iki yıllık çiçekler her yıl yeniden dikilmelidir. Çok yıllık çiçekler 10 yıldan fazla yaşar, genelde sonbaharda toprak üstü kısımları ölür ancak canlı olan kök kısımları ertesi yıl havalar ısınınca yeni sürgün ve çiçekleri oluştururlar. Botanikçiler tarafından soğanlı, soğanımsı, rizomlu veya yumru köklü olarak bilinen tüm çiçekler halk arasında soğanlılar olarak adlandırılmaktadır. Bu çiçekler aktif büyüme periyodu içinde veya sonrasında çiçek açarlar. Çiçeklenme sonrasında yapraklar uçtan itibaren toprağa doğru ölmeye başlar. Kuruma sonrası bitkinin toprak altı organları yılı dinlenmede geçirir. Kışları ılık geçen yerlerde bazı Zambak türleri sürekli olarak yeşil kalır. Soğanlı çiçeklerin ömrü çok kısadır ve lalelerde olduğu gibi çiçek döneminde mükemmel bir görüntü oluştururken soldukları zaman çürüyen yapraklarıyla çirkin görünürler ve kamufle edilmeleri gerekir. Mevsimlik, iki yıllık, çok yıllık veya soğanlı çiçekler çiçek kümeleri veya şeritlerinin oluşturulmasında, çiçek adalarının yapılmasında, kabartma çiçeklerin oluşturulmasında, kaya bahçelerinde veya ağaç altlarında rahatlıkla kullanılabilirler. Çiçeklerin küme veya şerit halinde dikilmesi harika bir etki yaratır. Kısa boylu çiçeklerin ön kısımda uzun boyluların ise arka kısımlara dikilerek bahçe etrafını çeviren çalıların önüne, garaj, ev, ağaç veya çitlerin etrafına dikilen çiçekler uzunlamasına planlanan peyzajlarda iyi bir form oluşturur. Yüksek duvarlar önüne yapılacak çiçek şeritleri geniş olmalıdır. Ancak şerit genişliği 1 174

182 m yi aşmamalıdır. Farklı zamanda çiçek açan, farklı renk oluşturan çiçeklerle yapılan şeritler daha uygundur. Mevsimlik, tek yıllık ve soğanlılar karıştırılırsa çiçek şeridi daha sürekli bir görüntü verir. Çiçek kümeleri duvar veya ağaç dizisine yaslanmayacak şekilde ortada yapılırlar. Kümeler, kaldırım, teras, alçak duvarlar veya ağaç sıralarının yan taraflarına etkili bir görüntü vermek üzere yerleştirilirler. Çiçek adaları şeritle çiçek kümeleri arasında geçiş oluşturur. Çiçek adası oluşturulurken uzun boylular orta kısımlara,kısa boylular ise kenarlara dikilir. Böylece çiçek adası her taraftan rahatlıkla görülebilir. Yuvarlak yapılı asimetrik çiçek adaları tercih edilmektedir. Son peyzaj planını hazırlanırken dikkate alınması gereken noktalar aşağıda sıralanmıştır. 1. İstenmeyen görüntülerin engellenmesi, trafik gürültüsünün azaltılması, rüzgar veya tozun bahçeye girmemesi veya gizlilik sağlamak amacıyla herdemyeşil olan ağaçlar sık bir şekilde dikilmelidir. 2. Ön giriş kısımlarda açıklık meydana getirmek veya ön kısma bakan oda pencerelerine renkli bir manzara oluşturmak için mevsimlik veya soğanlı çiçeklerden eğri-ada şeklinde çiçeklikler oluşturulmalıdır. 3. Evin gösterişli olması ve keskin köşelerin yumuşatılması için herdemyeşil çiçekli çalılar kullanılmalıdır. 4. Meyilli veya dik olan alanlarda çim bakımı zor olduğu için böyle alanlarda yer örtücüler kullanılarak toprak kayması da önlenir. 5. Ön girişlerde şekil ve renk karışımı oluşturmak, pencerelerin görüş alanını engellemeden evi gizlemek için uzun süre çiçekli kalan ve budamaya elverişli çalılar seçilmelidir. 6. Kaplara dikilmiş olan mevsimlik çiçekler çarpıcı etki oluşturur ve geniş bir avluyu bölmeye yararlar. 7. Çardaklar gölge seven bitkiler için zemin hazırlar, ev ile avlu arasında bağlantı sağlarlar ve pencerelerden giren sıcak güneş ışınlarına engel olur, çiçekli asmalara destek oluştururlar. 8. Yaprağını döken çiçekli geniş ağaçlar teras ve evi gölgelerken ev dışı bir alan oluştururlar. 9. Komşu evin görüntüsünü kapatacak yeşil perde oluşturmak için herdemyeşil olan dar ve uzun boylu çalılar kullanılabilir. 10. Avlu ve çim alanı ayırmak için bodur kenar bitkileri kullanılmalıdır. 11. Çarpıcı bir görüntü, bodur çalı ve çiçeklerle çevrilebilir. 12. Mevsimlikler, çok yıllıklar, soğanlılar, çiçekli çalılar ve küçük ağaçlar çim alanları veya avluyu kullananlar için hoş bir atmosfer sağlayarak mevsimlere göre değişen çekici renkler sunarlar. 13. Park yeri herdemyeşil çit bitkilerle ve küçük ağaçlarla çevrelenerek yeri belli edilebilir. 14. Çiçekli küçük ağaçlar gölge sağlarlar ve kapı girişlerine hoş ve güzel bir hava verirler. 15. Yol kenarına dikilecek uygun ağaçlarla bahçe güzelliği sokağa taşınabilir. 175

183 16. Çiçekli bitkilerle kaplı kabartma çiçeklikler zayıf toprak ve bozuk drenaj problemlerini hallederek avlu kısmına ayrı bir güzellik katarlar. 17. Kelebek çalıları veya meyveli çalıların bir çoğu kelebek başta olmak üzere birçok kuş türünü bahçenize çekmeye yarar. 18. Hoş kokulu bitkiler uygun ve dağınık olarak yerleştirilerek peyzaja çok farklı bir boyut kazandırılabilir. 19. Bahçede inşa edilecek minik bir havuz bahçenizin daha sevimli olmasını sağlar. Bu havuz süs balıkları gibi su bitkilerine de ev sahipliği yapabilir. Şekil 47. Son peyzaj planı 176

184 14.5. Pratik Bitki Kullanım Listeleri Çiçekli ve Sarılıcı Asmalar Çiçekli Ağaçlar İlkbaharda çiçek açanlar Kivi Gelin duvağı Orman asması Sarı yasemin Çarkıfelek Gül Yıldız yasemin Mor salkım Sonbaharda çiçek açanlar Mercan asması Orman asması Çarkıfelek Çoban değneği Gül Yazın çiçek açanlar Mercan asması Gelinduvağı Acem borusu Melez orman asması Orman asması Orman asması Sarmaşık ortanca Yasemin Hanımeli Çarkıfelek Çoban değneği Gül Yıldız yasemin Kışın çiçek açanlar Sarı yasemin Çin Yasemini İlkbaharda çiçek açanlar Bailey Akasyası At kestanesi Taş armudu Kocayemiş Mor orkide ağacı 177

185 Fırça çalısı Turunçgiller Erguvan Florida kızılcığı Duman ağacı Geyik dikeni Mercan ağacı Çiçek dişbudağı Jakaranda Manolya Çiçek elması Erik Süs armudu Yalancı akasya Kuş üvezi Sonbaharda çiçek açanlar Fırça çalısı Floş ağacı Doğuş mercan ağacı Franklin ağacı Büyük çiçek manolya Zakkum Yazın çiçek açanlar Gülibrişim Katalpa Püsküllü ağaç Kuza kızılcığı Mercan ağacı Okaliptus Franklin ağacı Fener ağaçları Jakaranda Oya ağacı Ligustrum Büyük çiçekli manolya Zakkum Japon pagoda ağacı Tesbih çalısı Kışın çiçek açanlar Yalancı mimoza Saz akasyası Kocayemiş Floş ağacı Mercan ağacı 178

186 Yer Örtücüler İlkbaharda çiçek açanlar Buz çiçekleri Mayasıl otu Müge Hazine çiçekleri Dam koruğu Cezayir menekşesi Yazın çiçek açanlar Buz çiçekleri Mayasıl otu İrlanda yosunu Romen sarı papatyası Müge Hazine çiçekleri Cezayir menekşesi Hosta Boncuk çimi Kekik Çiçekleri Güzel Kokan Bitkiler Yer örtücüler Hosta Müge Japon sütleğeni Çalılar Büyük çiçekli abelya Kelebek çalısı Doğuş eriği Kış tatlısı Turunçgiller Sarı salkım Gümüşi iğde Gardenya Acı fındık Lavanta Osmantus Fibahri Pittosporum Ormangülü Gül İspanyol katırtırnağı Adi leylak Yıldız yasemin 179

187 Ağaçlar Yalancı mimoza Püsküllü ağaç Kuş iğdesi Turunçgiller Büyük çiçekli manolya Saray lalesi Çiçek elması Yalancı akasyalar Prunus türleri Japon pagoda ağacı Tespih çalısı Ihlamur Asmalar Kiwi Herdemyeşil akasya Karolayna sarı yasemin Yasemin Dev hanımeli Tatar hanımeli Melez çarkıfelek Tırmanıcı güller Yıldız yasemin Orman asması Sonbaharda Dekoratif Renklenenler Çalılar Abelya Çin diken üzümü Japon diken üzümü Kızılcık Dağ muşmulası Duman ağacı Taflan Meşe yapraklı ortanca Mahonya Cennet bambusu Söğüt Keçisakalı Kartopu Ağaçlar At kestanesi Akçaağaç Taşarmudu Huş 180

188 Erguvan Kızılcık Kayın Dışbudak Gladiçya Kahve Oya ağacı Sığla Lale Kavak Meşe Prunuslar Söğüt Tespih çalısı Bataklık servisi Gölgede Yetişen Türler Asmalar Yaban yasemini Amerikan sarmaşığı Üzüm asması Yer örtücü Mayasıl otu İrlanda yosunu Romen sarı papatya Müge Yaban çilekleri Hosta Boncuk çimi Japon sütleğeni Cezayir menekşesi Çalılar Şimşir Kamelya Doğuş eriği Yalancı servi Taflan Gardenya Ortanca Çoban püskülü Kurtbağrı Mahonya Gerçek mersin Orman gülü Porsuk 181

189 Ağaçlar (Yaprağını Döken) Japon akçaağaç Taşarmudu Doğu erguvanı Püsküllü ağaç Kızılcık Tespih çalısı Ağaçlar (Herdemyeşil) Kocayemiş İncir türleri Çoban püskülü Palmiyeler Akdeniz defnesi Taş porsuğu Adi porsuk Sarılıcı asmalar Kiwi Yaban yasemini Orman asması Sarılıcı taflan Fatshedera Orman sarmaşıkları Ortanca Yasemin Hanımeli Amerikan sarmaşığı Çoban değneği Yıldız yasemin Çit Bitkileri Bodur (1 m) Diken üzümü Şimşir Doğuşeriği Yalancı servi Dağ muşmulası Çoban püskülü Ardıç Pittosporum Ateş dikeni Biberiye Lavantin Keçisakalı Porsuk Batı mazısı 182

190 Bodur (1-2 m) Diken üzümü Kamelya Süs ayvası Turunçgiller Dağ muşmulası Gümüşi iğde Taflan Çoban püskülü Ardıç Ligustrum Tatar hanımelisi Alev ağacı Mugo çamı Porsuk Ateş dikeni Gül Kartopu Doğu (batı) mazısı Boylu (2-4 m veya >) Büyük çiçekli abelya Mavi göknar Ova akçaağacı Akçaağaç Diken üzümü Fırça çalısı Bezelye çalısı Keçi boynuzu Kafur ağacı Yalancı servi Turunçgiller Dağ muşmuşası Taflan Karayemiş Porsuk Mazı Kartopu Sedir Gümüşiiğde Okaliptus Ardıç Defne Zakkum Çam 183

191 Espalier Bitkileri Çalılar Fırça çalısı Kamelya Gümüşüiğde Taflan Gardenya Çin gülü Çoban püskülü Ardıç Alev ağacı Ateş dikeni Porsuk Kartopu Ağaçlar Fırça çalısı Turunçgiller Kaymak çalısı Manolya Çiçek elması Taş porsuğu Prunus türleri Asmalar Kiwi Fatshedera Orman sarmaşığı Gül Üzüm asması 184

192 15 ÇİM VE ÇİM EKİMİ Yeşil alan oluşturulurken seçilecek uygun ve çekici çim kompozisyonu ile peyzaj planlaması yapılan alana veya ev bahçesine güzellik katılabilir. Bunun yanında çim, toz oluşumunu, parlama-yansımayı, ısıyı, gürültü ve sesi azaltır, erozyonun önlenmesine yardımcı olur, suyun yüzeyden akmasını engeller ve harika bir oyun sahası oluşturur. Çekiciliği yüksek olan çim sahaların tesisi, zaman, işgücü ve para gerektirir. Bunun için öncelikle isteklerimize cevap verebilecek uygun bir çim kompozisyonu seçilmelidir. Çimlendirilecek alanın iklim özellikleri, toprak şartları dikkate alınmalı, özellikle de ışıklanma bakımından, denize yakınlık ve toprak derinliği ile tuzluluk dikkatlice incelenmelidir Serin İklim Çim Türleri Serin iklim çim türleri yıl içerisinde iklimin serin olduğu aylarda (15-24 C) iyi yetişir. Yaz aylarında sıcaklığın yükselmesi ile zarar görebildikleri gibi dinlenmeye de girebilirler. Boylu Fescue (Festuca arundinacea) : Çok yıllık, demet şeklinde, hızlı büyüyen ve sıcak yaz aylarında yeşil kalabilmesi için sıcak iklim çim türlerine göre daha fazla su isteyen bir türdür. Gerek ilkbaharda gerekse sonbaharda sıkça biçilmelidir. Tohum ekilerek kolayca yetiştirilir, Kısmı gölge şartlarında veya tam güneş alan yerler için uygundur. Farklı toprak tiplerinde yetişebilir ancak ph sı arasında olan topraklar daha uygundur. Mavi Çim -Bluegrass (Poa pratensis) : Orta büyüklükle yaprak yapısı ile canlı ve çekici bir renge sahiptir. Kuzey bölgelerde yetişebilen birçok türü vardır. Sıcak havalarda yarı dinlenmeye girer. Verimli ve ph sı 6-7 arasında olan topraklarda iyi yetişir. Kısmı gölge şartlarına daha iyi adapte olmasına rağmen iyi bir sulama ile açık alanların çimlendirilmesinde de kullanılabilir. Çavdar Çimi Ryegrass (Lolium perenne ve Lolium multiflorum ) : Bu grupta yer alan çimlerden L. perenne çok yıllık iken L. multiflorum tek yıllıktır. Kısmen serin iklime sahip alanlar için uygundurlar. Süreklilik gösterecek şekilde tesis edilmemiş olan çimlerin üzerine sürekli kış örtüsü olarak ekilebilirler. Çavdar çimleri ayrıca kış periyodunda sıcak iklim çimlerinin üzerinde yeşil bir örtü oluşturmak üzere tohum ekimi şeklinde üst ekim olarak da kullanılabilirler. 185

193 Ancak, böyle ekimler ilkbaharda uygun bakım yapılmazsa sıcak iklim çimlerine zarar verebilir. Çünkü çavdar çimleri ışık, su ve besin elementleri bakımından diğerleri ile rekabete girer. Çok fazla türü vardır ve iklime göre tek veya çok yıllık olarak görev yapabilirler. İsimlerine bakıldığında yıllık çavdar çimlerinin yazın öldüğü kanaatine varılır. Aynı zamanda adi, kışlık, yerli, Oregon ve İtalyan çavdar çimi olarak da bilinirler Sıcak İklim Çim Türleri Bu gruba giren çim türleri ilkbahar, yaz ve sonbahar başlarında sıcaklığın C ler arasında olduğu zamanlarda iyi gelişir. Belirtilen dönem ve şartlarda kuvvetli bir gelişme gösterirken kış aylarında kahverengileşerek dinlenmeye girerler. Bermuda Çimleri- Bermudagrass (Cynedon spp. ): Bermuda çimlerinin tamamı sıcak iklimde iyi büyüme ve gelişme gösterir ancak gölge şartlara uyumları çok zayıftır. Bermuda çimleri gerek toprak üstü gerekse toprakaltı kolları ile çok hızlı bir şekilde yayılırlar ve bordürler, yürüme yolları ile çiçek sıralarının yakınlarına ekim yapıldığında kontrolü zor olmaktadır. Yeterli bir gübreleme ile hızlı yayılım gösterirler. Hemen her toprak ve ph da yetişebilirler. Adi Bermuda Çimi (Cynedon dactylon) : Kuraklığa dayanıklıdır, birçok toprak tipinde yetişir, gübrelendiğinde iyi bir çim oluşturur ve doğru yayılır. Adi bermuda çimi kötü görünüme sahip birkaç başak oluşturabilir. Bu dezavantajına rağmen tesisinin kolay ve ucuz olmasından dolayı ev bahçelerinin çimlendirilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Adi bermuda çimi tohum ekilerek veya ince-küçük filizleri kullanılarak çoğaltılabilir. Bakımı iyi yapılırsa mükemmel kalitede bir çim oluşturur. Hibrit Bermuda Çimi : Adi bermuda çimi ile kıyaslandıklarında hastalıklara karşı dayanıklılıkları daha iyi, çim yoğunlukları daha güzel, yabancı otlara karşı mukavemetleri daha yüksek, başaklanma oranları daha az, yapıları daha ince ve yumuşak ve renkleri çok farklı olup bu renkler tercih sebebidir. Sadece vegetatif yolla çoğaltılabilirler. Hibrit Bermuda çimlerinden iyi sonuç almak ve güzel görünümlü bir çim alanı oluşturmak için bakım şartlarına daha dikkat etmek gerekmektedir. Çekici özelliklerini uzun süre koruyabilmeleri için sıkça biçilmeleri, sulanmaları ve kenarlarının düzeltilerek seyrekleştirme-ayıklama yapılması gerekir. Tifway (Tifton 419) Bermuda Çimi : Çim alanların oluşturulması, golf sahalarının tesisi ile ilk vuruşun yapıldığı alanların çimlendirilmesinde kullanılarak harika bir görüntü elde edilir. Koyu yeşil renge sahiptir. Dona karşı mükemmel bir dayanım gösterir. Bu özelliği ile sonbaharda daha uzun süre yeşil kalırken ilkbaharda da daha erkenden yeşillenir. Futbol sahalarının çimlendirilmesinde yaygın olarak kullanılır. Tifway II mutantı da vardır. Tifgreen (Tifton 328) Bermuda Çimi : Yavaş büyüyen ancak hızlı yayılım gösteren bir çimdir. Hastalıklara karşı nispeten dayanıklıdır. Ekimi, bakımı ve 186

194 kültürü dikkatli bir şekilde yapılırsa yüksek yoğunlukta ve yabancı otlara karşı dayanıklı bir çim kompozisyonu oluşturur. İnce yapılı yumuşak ve yeşil yaprakları golf sahalarının çimlendirilmesinde harika sonuçlar verir. Tifdwarf Bermuda Çimi : Tifgreen in vegetatif mutantıdır. Yüzeye çok yakın olarak yayılan ince yapraklı çok kısa bir çimdir. Tifgreen e göre yaprakları daha yumuşak olup başaklanma oranı çok daha azdır. Bu özelliği ile daha çok golf sahalarında kullanılırken çim olarak ev, park veya bahçelerde tercih edilmemektedir. Yol (Halı) Çimi (Axonopus affinis) : Yol çimi çok yıllık, kaba yapraklı, sürünücü bir ot olup birleşik devletlerin orta ve güney bölgelerinde yetişmektedir. Yüzlek ve nemli olan topraklara adaptasyonu diğer çim türlerine göre son derece yüksektir. Gölge veya yarı güneşli ortamlarda yetişebilir ancak St Augustine ve Kırkayak çimlerine göre gölgeye tölerensı daha azdır. Tohum veya küçük parçaları kullanılarak çoğaltılır. Kış şartlarına dayanıklı olmadığından kuzey bölgelerde kullanılmamalıdır. Bu çimler bakım şartlarının kaliteye tercih edildiği kumlu, asitli (ph = ), az verimli ve nemli bölgelerde sadece çim alanlar oluşturmak için önerilmektedir. Asıl dezavantajı ise çok hızlı başak oluşturmasıdır. Kırkayak Çimi (Eremochloa ophiuroides) : Kısa boylu, yavaş gelişen ve orta tekstürlü olan bir çimdir. Yabancı ot barındırmaz, çekici ve yoğun çim üreten agresif bir ot olarak bilinir. Bermuda çimine göre gölge şartlara toleransı daha iyidir ancak St Augustine ve Zoysia çimlerine göre toleransı daha azdır. Kırkayak çimi yayılırken sadece toprak üstünden giden kollar oluşturur. Bu özelliği ile yürüme yolları, bordürler veya tek yıllık çiçek dikilmiş olan şeritlerin çimden korunması kolayca sağlanır. Bu çimler bakım ve çekici özellik bakımından fazla isteği olmayan ev sahipleri tarafından tercih edilmektedir. Fazla gübre veya biçme istemezler, diğer çimlere göre çok farklı hastalık ve zararlılara karşı dayanıklıdırlar. Ancak iyi bakım şartlarına cevap vererek mükemmel bir görünüm oluştururlar. Tohum veya parçalarla çoğaltılır. Yavaş büyüdüğü için çim alanı tamamen kaplaması bakımından biraz daha uzun süre gerekmektedir. İyi bakım şartlarıyla engellenmesine rağmen geriye doğru ölüm problemi vardır. Gübreleme aşırı şekilde yapılmamalı, kuraklık stresi görüldüğünde sulanması ve 3-5 cm den biçilmesi gerekir. Verimsiz ve ph değeri arasında olan topraklara adaptasyonu iyi olsa da diğer birçok çim gibi ph değeri olan topraklardaki gelişimi daha iyidir. Zoysia Çimi (Zoysia spp.) : Birçok türü ve çeşidi vardır. Ekim yapıldıktan sonra bakım ve idaresi iyi yapılırsa harika çim kompozisyonu meydana getirirler. Görüntüsü mükemmel olan bir çim alanı elde etmek için Zoysia çimlerinin diğerlerine göre misinalı makinelerle biçilmesi, periyodik olarak seyrekleştirilmeye ve daha sık sulamaya ihtiyaç duyarlar. Tam güneş veya kısmı gölge alan yerlerde yoğun ve çekici çim oluştururlar. Ancak gölge şartlarının artması cılız kalmalarına sebep olur. Zoysia çimlerinin çoğu diğer 187

195 çim türlerine göre daha yavaş büyüme gösterirler. Genel olarak parça, piç veya tapa şeklinde çıkarılan topraklı parçalarla çoğaltılırlar. 5 cm çapındaki tapalar 15 cm aralıkta dikilirler. Bu şekilde dikilerek uygun bir sulama ve gübrelemeye tabi tutulan Zoysia çimleri yaklaşık olarak 12 ay içinde çim tesis edilecek alanı doldururlar. Daha sık dikimlerde bu süre azalır. Zoysia japonica Adi, Kore veya Japon çimi olarak bilinir. Yaprakları biçimsizdir ve Bermuda çimleri gibi soğuğa karşı dayanıklılığı mükemmeldir. Tohumla çoğaltılabilirler. Meyer zoysia çimi, Zoysia matrella ve Emerald zoysia (Z. Japonica x Z. tenuifolia) türleri vardır. Zoysia çimleri, 1. Çimlendirilecek alanın kaplanmasında yavaş ilerleme gösterdiklerinden masraflıdırlar, 2. Adi bermuda çimlerine göre kurağa daha hassastırlar, 3. Gerekli bakım şartlarını yerine getirmede gönüllü olan kişiler için tavsiye edilir. St. Augustine Çimi (Stenotaphrum secundatum) : Bermuda çimleri gibi ince yapılı olan çimlerle karşılaştırıldığında gövde kısmının daha geniş ve yayvan, yapraklarının da açık ve düzensiz bir şekilde dağıldığı görülür. Maviyeşil rengi son derece çekicidir. Derine giden yoğunluğu yüksek çim kompozisyonu oluştururlar. Uzun olan toprak üstü ve toprakaltı kol veya stolonlarla yayılır. Agresif olduğundan bordürlerde kontrol altına alınması kolaydır. Canlı olan tohumları son derece azdır ve genellikle vegetatif yollarla çoğaltılır. Gölgeyi mükemmel derecede tölere edebilir. Kış zararlarına hassas olup en büyük dezavantajı tahtakurusu böceklerine ev sahipliği yapmasıdır. Düzenli bir insektisit uygulaması yapılmalıdır. Bitterblue, Florantine ve Floratam çeşitleri vardır. Kırkayak, Zoysia ve Fescue çimleri kısmı gölge şartlarda kullanılabilirken bermuda çimlerinin güneş ışınlarının hiç girmediği alanlarda kullanılmaması gerekir Çim Alanların Tesisi Çim ekiminde ve çim sahaların oluşturulmasında 3 temel nokta dikkate alınmalıdır. Bunlardan ilki ve belki de en önemlisi topraktır. İkincisi dikim (ekim) ki tohum ekimi, parçalarla veya tapalama ile yapılabilir. Üçüncüsü ise dikimi takip eden 2-3 hafta içindeki dikkatli bakım ve kontroldür. Çim sahalarda başarılı olmak için öncelikle toprağın çok iyi hazırlanması gerekir. Çim ekimi veya dikim nasıl yapılırsa yapılsın (tohum ekilerek, parçalarla, stolon, piç, gövde parçası, tapalama) toprak hazırlığı aynıdır. Bu amaçla ilk yapılması gereken toprak örneklerinin alınması ve analiz edilmesidir. Çünkü ilk başlangıçta yapılacak olan temel gübreleme veya kireç uygulaması toprak tahliline göre karara bağlanacaktır. Bunun ardından çim ekimi yapılacak alan çer-çöp, tahta, ağaç parçaları, taşlar, kök kalıntılarından arındırılarak 188

196 temizlenmeli, tümsekler varsa düzlenmeli, çukur alanlar güzelce tesviye edilmelidir. Ekim derinliğinde işlenmiş olan topraklarda oluşan sert tabakanın da kırılması gerekir. Üst toprak güzelce karıştırılarak iyi bir tohum yatağı oluşturulduktan sonra, gerekiyorsa drenaj sistemi ve sulama tesisinin toprakaltı parçalarının döşenmesi gerekmektedir. Rotovatör, diskaro veya tırmık çekilen büyük alanlarda düz alan oluşumu için ekim öncesi silindir çekilerek toprak yüzeyindeki aşırı topaklaşma engellenebilir. Ancak, ufalanmış ve kesek içermeyen topraklarda silindir çekmeye gerek yoktur Çim ekimi veya dikim Çim ekimi veya dikim toprak yüzeyinin kar ile kaplı olmadığı hemen her mevsim yapılabilir. Ancak, erken ilkbahar ve sonbahar aylarında yapılacak çim tesisleri daha iyi sonuç vermektedir. Serin İklim Çim Türleri : Bu gruba giren çimler genelde tohumla çoğaltılan çimlerdir. Bu amaçla çimlenme gücü yüksek, canlı ve kaliteli tohumlar seçilmelidir. İti bir çim tohumu ekimi için makine kullanılmalıdır. Bu amaçla delikli (mibzer gibi) aletler, ağırlık esasına göre çalışan makineler, yayıcılar ve sulu ekiciler kullanılabilmektedir. Dar alanlarda ağırlık esasına göre çalışan makineler veya yayıcılar kullanılır. Çim tohumu metrekareye veya en fazla 70 g. isabet edecek şekilde hesaplanır. Bu hesaplama ile tüm alan için gerekli olan miktar bulunur ve iki eşit parçaya bölünerek her bir parçası farklı yönlerde ekilir. Bu aşamada herbisit, insektisit ve gübreler de karışıma ilave edilerek dağılımları mükemmelleştirilir. Küçük çim tohumları kum veya başka bir materyalle karıştırılarak ekilmelidir. Tohum ekildikten sonra tırmık çekilir ve tohumlar toprakla karıştırılır. Bunun ardından yanmış elenmiş ahır gübresi veya hafif yapıda (milli, tınlı, kumlu) toprak karışımı ile kapaklama yapılır. Tırmıklama işleminden sonra kapaklama yapılmazdan da silindir çekilerek çim ekimi yerine getirilmiş olur. Özellikle geniş alanlarda mibzerlerle ekim yapılmaktadır. Silindir çekilerek baskı yapılan alanda toprak yüzeyi malç ile kapatılır. Böylece toprak erozyonu önlenir ve çimlenme için gerekli olan nem korunmuş olur. Malçlamada saman kullanılacaksa yabancı ot tohumu içermemelidir. Turba yosunu veya eskitilmiş talaş kullanılmamalıdır. Çünkü bu materyaller su bakımından çim ile rekabete girer ve parçalanmaya karşı dayanıklıdırlar. Çim ekimi yapıldıktan hemen sonra su verilmelidir. Sıcak İklim Çimleri : Bermuda çimi ile kırkayak çimi dışındaki çimlerin çoğu vegetatif olarak çoğaltılmaktadır. Ekim ve bakım işleri serin iklim çimlerinde olduğu gibidir. Vegetatif yolla çoğaltılan çimlerde alınan küçük parçalar, kollar, gövdeler, rizomlar veya tapalamalar toprakta açılan çiziklere veya cm derinliğindeki küçük deliklere sıra arası cm, sıra üzeri cm olacak şekilde yerleştirilir. Dikim sıklığı arttıkça alanın kapatılma süresi azalır. Dikim sonrası boş kalan yerler toprakla kapatılır. 100 m 2 lik alana 40 kg Bermuda, Zoysia, Kırkayak ve St Augustine çim parçası (kol, gövde, rizom v.s.) gelecek şekilde Mayıs-Haziran arasında dikim yapılır ve sırasıyla 2-3 ay, 1 yıl, 4-6 ay ve 3-4 ayda saha çimlendirilmiş olur. Stolon kullanılacaksa el ile veya mekanik aletlerle tohum yatağına yayılırlar ve cm kalınlığında bir toprak 189

197 tabakası ile örtüldükten sonra yatay bıçaklı makinelerle toprak içinde dilimlenirler. Kapaklama ve dilimleme işlemi bittikten sonra disk çekilir. Ardından sulama yapılır. Parçalarla yapılan bu çoğaltma şekli son yıllarda popüler olmuştur. Su ile ekim veya dikim yöntemi de son yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. Bu yöntemde tohumlar veya bitki parçaları büyük bir tankın içine yerleştirilerek karıştırıldıktan sonra dikim yapılacak alana yüksek basınç altında yayılırlar. Bunun avantajı ekim-dikim yapılırken makinelerin çim alanına girmemiş olması ve toprağın ezilerek sıkılaşmamasıdır. Bu durum özellikle nemli bölgelerde önemlidir. Zoysia lar tapalama ile çoğaltılır. Tapaya benzer topraklı konik parçalar uygun materyallerle alınarak paketlenir ve uygun mesafelerde ve uygun derinlikte açılan küçük çukurlara yerleştirilerek çim alanlar tesis edilir Dikim sonrası bakım Yeni tesis edilmiş olan çim alanı düzenli olarak sulanmalıdır. İlk dönemlerde yüzey kurumayacak şekilde az su verilmeli ancak sık sulama yapılmalıdır. Ekim-dikim sonrası ilk 2-3 hafta boyunca günlük 3 saat sulama yapılmalıdır. Tohumlar çimlenip fidecikler gelişmeye başladığında veya parçalar kendini gösterdiğinde sulama sıklığı azaltılırken su miktarı artırılmalıdır. Çimler Çizelge 12 de verilen biçim yüksekliğinin yaklaşık 1.5 katına ulaştığında biçilmeleri gerekir. Genç çimler ıslak iken biçilmemelidir. Yeni tesislerde topraktaki besin elementleri dikkate alınarak gübreleme yapılmalıdır. Sentetik inorganik azot içeren amonyum sülfat veya amonyum nitrat, doğal azot içeren çürüntüler, ahır gübresi, parçalanmış slaj, kemik unu ve sentetik organik azot kaynağı olarak üre ve üre formaldehit kullanılabilir. Toprak asitliğinin artması durumunda toprak tahlili yapılarak tarım kireci veya dolomit kullanılarak asitlik ayarlanmalıdır. Çizelge 12. Çimlerde biçim yüksekliği Çim Türü Biçim Yüksekliği (cm) Boylu Fescue Mavi çim Adi Bermuda Hibrit Bermuda Zoysia Kırkayak Halı Çim St Augustine Çavdar Çimi

198 Sulama toprak tipine, çim türüne, karışıma, çim alanın kullanılma düzeyi ve şiddetine, yağmurun sıklık ve miktarına, sıcaklığa ve rüzgâr ile nem durumuna göre ayarlanmalıdır. Sıcak ve rüzgârlı günlerde çim alanın yoğun olarak kullanılması durumunda sulama fazla, serin ve bulutlu günlerde çim alan da az kullanılmışsa az su verilmelidir. En iyi sulama zamanı solma başlangıcıdır. Çimlerin su stresine girince renkleri donuklaşır, yaprak sapları kıvrılır veya aşağı doğru sarkar, gezilen alanlarda ayak izi çim üzerinde kalır. Kuru şartlar devam edince çimler solar. Bu işaretler alınınca sulama yapılmalıdır. Verilen su cm derine işleyecek kadar yeterli olmalıdır. Yağmurlama başlığı bir noktada 2-3 saat çalıştırılınca bu sonuç alınır. Yüzey akışları olan yerlerde sulama kesilmeli ve bir süre bekledikten sonra veya başlığın yeri değiştirildikten sonra sulama yapılmalıdır. Sıcaklığın düşük ve rüzgârın az olduğu saatlerde sulama yapılmalıdır. Araştırmalara göre gece yapılan sulamalardaki su kaybı gündüz yapılanlardan %50 daha fazladır. Çiğlenme sonrasında yapılan sulamaların ise hastalık riskini artırmadığı saptanmıştır. Sabah ve akşam serin saatlerde sulama yapılmalıdır. Az ve hatalı olarak yapılan bir sulama ile yüzlek ve zayıf kök oluşumu teşvik edilir. Bu durum topraktaki besin maddeleri ile nemden faydalanmayı kısıtlar. İyi bir çim elde etmek için, 1. Bölgeye uyumu iyi olan çim karışımları seçilmeli, 2. İlk solma başlamadan sulama yapılmalıdır, 3. Verilen su en az cm derine infiltre edecek miktarda olmalı, 4. Toprağın sıkı bir yapı alması durumunda mutlaka gevşetilmesi gerekir, 5. Stres şartlarında biçim sıklığı artırılmalı ve biçim yüksekliği azaltılmalıdır, 6. Su dağılımının en iyi olduğu sulama başlıkları kullanılmalıdır, 7. Yaz aylarında gübrelemeye dikkat edilmelidir. Çim biçiminde sıcaklık, biçim yüksekliği ve kullanılan makineler önemlidir. Bakım aşamasında göbeklerin havalandırılması, üst toprak tabakasının zaman zaman yenilenmesi, kol veya rizom ile çoğalanlarda yatay kesimlerin yapılması gerekir. Uzun yıllar sonra çim alanların yenilenmesi de gerekebilir. Ayrıca, yabancı otların, hastalık ve zararlıların da kontrol altına alınması çim alanların oluşumunda başarıyı etkilemektedir. 191

199 Bazı çim karışımları Bol yağışlı, sulama imkânı olan Doğu Anadolu Bölgesi için, Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Poa pratensis Festuca rubra 25 Kurak ve sulama imkanı sınırlı olan yerler için, Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Poa pratensis Festuca rubra Agrostis alba 5 Akdeniz ve Ege dışındaki diğer tüm bölgelerimiz için kurak bölgelerde uzun ömürlü çim saha tesisi Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Poa pratensis 20 Festuca rubra 25 Lolium perenne Festuca ovinia 10 Agrostis alba 15 Akdeniz ve Ege dışındaki diğer tüm bölgelerimiz için yağışlı bölgelerde uzun ömürlü çim sahalar için, Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Poa pratensis 4 Poa trivalis 5 Festuca rubra var fallax 23 Festuca rubra var genuina Lolium perenne 50 Agrostis tenuis 4 Cynosurus cristatus 4 Süs çimi olarak, Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Festuca rubra var fallax 65 Festuca rubra var genuina Agrostis tenuis 10 Poa pratensis 5 192

200 Kurak ve yüksek rakımlı yerlerdeki futbol sahalarında Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Poa pratensis 60 Festuca rubra Cynosurus cristatus 20 Phleum pratense 10 Yağışlı sahil bölgelerdeki futbol sahalarında Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Poa pratensis 60 Cynosurus cristatus Phleum pratense 10 Lolium perenne 10 Kurak bölgelerdeki futbol sahaları için, Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Lolium perenne 25 Festuca rubra var fallax 35 Festuca rubra var genuina Agrostis tenuis 10 Festuca ovinia 20 Piyasada en çok kullanılan karışım, Çim Türü Oran (%) Miktarı (g/m 2 ) Lolium perenne 25 Festuca ovinia 15 Festuca rubra Poa pratensis 10 Agrostis tenuis 5 193

201 194