Samsun un Kalkınma Meselesi; İç ve Dış Dinamikler

Transkript

1 SAMSUN SEMPOZYUMU, Ekim 2011 Bildiri Adı Samsun un Kalkınma Meselesi; İç ve Dış Dinamikler Bildiri Sahibi Okan GÜMÜŞ Samsun TSO Genel Sekreter Yard. Avusturya Samsun Fahri Konsolosu Özet Samsun şüphesiz, Türkiye nin Karadeniz Bölgesi ndeki en büyük ve en gelişmiş şehri. Mevcut altyapısı (kara, deniz, hava ve demiryolu ulaşım ağı, ticaret limanı, havaalanı, organize sanayi bölgeleri, serbest ticaret bölgesi, üniversiteler) ile Karadeniz Havzası nın üretim, ticaret ve hizmet merkezi olmaya en büyük aday şehir li yılların başından itibaren sürekli gündemde olan Kalkınma, Gelişme, Büyüme, Dışa Açılma tartışmaları ise ümit vaat edici. Üstelik Samsun, kalkınma yolunda, tarihinin hiçbir döneminde daha iyi bir ulusal ve uluslararası konjonktür görmedi. Giderek artan kamu ve özel sektör yatırımları, doğrudan yabancı yatırımların gelmesi ve şehrin iç dinamiklerinin bu kadar canlı olması heyecan verici. Ancak kalkınma, düşünülenden çok daha komplike ve uzun vadeli bir süreç. Kalkınmış bir şehir olma yolunda Samsun önemli bir potansiyele sahip ancak kalkınma konusu da en az o kadar önemli bir mesele. Bugün Samsun için, uluslararası kriterlere göre ve gerçekçi bir gözle bakıldığında, kalkınmış-gelişmiş bir şehir demek zor görünüyor. Dünyanın kabul ettiği kalkınmışlık derecelendirmesinde, ön koşul olarak, ister zaman isterse an esas alınsın mutlaka karşılaştırma yapılacak ülke/bölge/il gruplarının olması ve ortalamadan yüksek performansa ya da düzeye sahip olunup olunmadığının tespiti gerekir. Doğrudan ve dolaylı göstergelerin karşılaştırılması gerekir li yılların ilk çeyreğinin sonlarında Samsun ne ölçüde bir büyüklüğe erişecek, Samsun da yaşayan insanlar hangi özellikleri ile öne çıkan sosyo-kültürel bir yapı ortaya koyacaklar ve, belki daha da önemlisi, diğer şehirlerin performansları ile karşılaştırıldığında sonuçlar bize neyi gösterecek? 2023 yılına, Cumhuriyetimizin 100. Yıldönümüne ilişkin ciddi hedefleri olan bir İlkadım Şehri, kalkınma konusuna nasıl yaklaştığını, bu zor konuyu nasıl algıladığını, hangi metodolojiyi doğru ve faydalı kabul ettiğini açıkça ifade edebilmelidir. Biz, Samsun da yaşayanlar olarak ne anlıyoruz kalkınmış lıktan? Kalkınmaya, gelişmeye karar vermiş ve Hükümet tarafından Cazibe Merkezi ilan edilmiş bir şehir olarak Samsun un önünde cevap bekleyen muhtemel örnek- sorular neler olabilir? 1. Samsun un 2023 vizyonu nedir, şehir olarak hangi noktaya veya noktalara ulaşmalıyız? 2. Samsun için belirlenen kalkınma stratejileri, hedefleri ve faaliyetleri nasıl belirlenmeli ve revize edilmelidir? 3. Samsun da kalkınma konusunda Toplumsal Bilinç var mıdır, hangi düzeyde toplumsal dayanışma temin edilebilmektedir? 4. Samsun da kalkınma konusunda bütüncül bir tanıtım faaliyeti var mıdır ve kalkınma konusundaki toplumsal katılım, en azından asgari müştereklerde, ne düzeydedir? 5. Samsun da Kalkınma Sürdürülebilirliği nasıl sağlanacaktır? Anahtar Sözcükler Samsun, Kalkınma, Gelişme, Büyüme, Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik

2 Karadeniz Havzasının Üretim, Ticaret ve Hizmet Merkezi SAMSUN; Kalkınma Meselesi, İç ve Dış Dinamikler Samsun şüphesiz, Türkiye nin Karadeniz Bölgesi ndeki en büyük ve en gelişmiş şehri. Mevcut altyapısı (kara, deniz, hava ve demiryolu ulaşım ağı, ticaret limanı, havaalanı, organize sanayi bölgeleri, serbest ticaret bölgesi, üniversiteler) ile Karadeniz Havzası nın üretim, ticaret ve hizmet merkezi olmaya en büyük aday şehir li yılların başından itibaren sürekli gündemde olan Kalkınma, Gelişme, Büyüme, Dışa Açılma tartışmaları ise ümit vaat edici. Ümitlerin ciddi planlara ve yatırımlara dönüşüyor olmasını görmekse bir Samsun lu olarak oldukça sevindirici. Üstelik Samsun, kalkınma yolunda, tarihinin hiçbir döneminde daha iyi bir ulusal ve uluslararası konjonktür görmedi. Giderek artan kamu ve özel sektör yatırımları, doğrudan yabancı yatırımların gelmesi ve şehrin iç dinamiklerinin bu kadar canlı olması heyecan verici. Ancak kalkınma, düşünülenden çok daha komplike ve uzun vadeli bir süreç. Kalkınmış bir şehir olma yolunda Samsun önemli bir potansiyele sahip ancak kalkınma konusu da en az o kadar önemli bir mesele. İktisadi kalkınmışlık ise gelişmenin yalnızca bir boyutu. Bugün Samsun için, uluslararası kriterlere göre ve gerçekçi bir gözle bakıldığında, kalkınmışgelişmiş bir şehir demek zor görünüyor. Dünyanın kabul ettiği kalkınmışlık derecelendirmesinde, ön koşul olarak, ister zaman isterse an esas alınsın mutlaka karşılaştırma yapılacak ülke/bölge/il gruplarının olması ve ortalamadan yüksek performansa ya da düzeye sahip olunup olunmadığının tespiti gerekir. Doğrudan ve dolaylı göstergelerin karşılaştırılması gerekir; Yüksek gelir, asgari geçim standardının güvence altına alınması, vs. Kadınların meclislerde temsil düzeyi, bireysel tercihlerin yönetime yansıması, vs. İktisadi, siyasi ve sosyal yaşamda sınırları belirleyen düzenlemeler (iş açmak için asgari prosedür süresi, suç oranları, cinayet sonucu ölüm düzeyi, vs.) Uzun ömür, kişisel becerinin yüksekliği, vs. Lisansüstü mezunlar, ar+ge çalışanları, patent+telif geliri alanların nüfustaki ağırlığı ve gelir miktarları, internet kullanım yoğunluğu, vs. Fert başına GSYİH, iktisadi büyüme, tasarruflar, sabit sermaye yatırımları, bankacılık sektör genişliği, vs. En düşük gelir grubundakilerde yıllık gelir, çalışanların yıllık gelir ümidi, emekli aylıkları, vs. Yaşam beklentileri, ölüm oranları, doktor başına düşen nüfus, kişi başına düşen kalori miktarı, vs.

3 Samsun ve 400 km lik çaplı çevresi ile ilgili bugüne kadar hazırlanmış bu tür bir göstergetablo çalışması yok gibi. Yapıldığında ne durumda olduğumuzu belki daha iyi görebileceğiz... Nasıl Bir Kalkınma? Kalkınma konusunun, son on yıldır, Samsun özelinde ve Karadeniz havzasında sürekli konuşuluyor olması şüphesiz çok umut verici. Zira Samsun coğrafi konumu ve nüfus büyüklüğü ile yakın bölgesinin en büyük şehri olarak bunu fazlasıyla hak ediyor. Ancak 2000 li yılların ilk çeyreğinin sonlarında Samsun ne ölçüde bir büyüklüğe erişecek, Samsun da yaşayan insanlar hangi özellikleri ile öne çıkan sosyo-kültürel bir yapı ortaya koyacaklar ve, belki daha da önemlisi, diğer şehirlerin performansları ile karşılaştırıldığında sonuçlar bize neyi gösterecek? Şimdiden tahmin etmek çok güç. Tahminlerden öte, son günlerde çok sık gündeme gelen, Kalkınma Çalışmaları, Gelişme Planları, Master Planlar ortaya çıkıyor. Ancak Kalkınma kavramının bizzat kendisinin nasıl algılandığı da en az bu çalışmalar kadar önemli. Nasıl bir kalkınmışlık istediğimiz üzerine ise; artık iyiden sıradanlaşmış, oldukça genel ifadeler dışında fazla bir yaklaşım duyamıyoruz, derde derman olacak yeni bir yoruma rastlamak ise neredeyse imkansız. Halbuki 2023 yılına, Cumhuriyetimizin 100. Yıldönümüne ilişkin ciddi hedefleri olan bir İlkadım Şehri, kalkınma konusuna nasıl yaklaştığını, yüzyıllardır insanoğlunun zihnini yormuş bu zor konuyu nasıl algıladığını, hangi metodolojiyi doğru ve faydalı kabul ettiğini açıkça ifade edebilmelidir. A.B.D., Avrupa Birliği, Uzak Doğu (Japonya, Çin) kalkınmışlığı nasıl anlıyor, Rusya, Hindistan gibi ülkelerin ve şehirlerinin durumu ne, Birleşmiş Milletler Kalkınma kavramını nasıl yorumluyor? Diğer ülkeler bir yana, kalkınmışlık yolunda at başı giden Türkiye deki diğer şehirlerin bu konudaki algılamaları nasıl ve bizim şehir olarak pozisyonumuz ne, onlardan ayrıldığımız ve/veya birleştiğimiz noktalar nerelerde yoğunlaşıyor? En önemlisi Biz, Samsun da yaşayanlar olarak ne anlıyoruz kalkınmış lıktan?

4 Cevap Bekleyen Muhtemel Sorular? Kalkınmaya, gelişmeye karar vermiş ve Hükümet tarafından Cazibe Merkezi ilan edilmiş bir şehir olarak Samsun un önünde cevap bekleyen muhtemel sorular neler olabilir? Samsun un 2023 vizyonu nedir, şehir olarak hangi noktaya veya noktalara ulaşmalıyız? Samsun da kalkınma konusunun tartışmasız önderliğini kim ve/veya hangi kurum yapacak? Samsun da kalkınma konusunun organizasyonunu ve genel koordinasyonunu kim ve/veya hangi kurum yapacaktır? Kalkınma konusunun önemli araçları olan Kritik Kurumlar hangileridir ve sorumlulukları nelerdir? Kamu, özel ve diğer (STK vb.) kurumların ayrı ayrı rolleri nelerdir? Samsun un geleneksel olarak güçlü olduğu sektörler hangileridir ve bu sektörlerle ilgili öngörüler/hedefler nelerdir? Samsun için stratejik sektörler hangileridir ve bu sektörlerle ilgili öngörüler/hedefler nelerdir? Samsun için Lokomotif sayılabilecek sektörler hangileridir ve bu sektörlerle ilgili öngörüler/hedefler nelerdir? Kalkınma konusundaki global, bölgesel, ulusal ve yerel trendler ne yöndedir? Samsun için belirlenen kalkınma stratejileri, hedefleri ve faaliyetleri nasıl belirlenmeli ve revize edilmelidir? Samsun için bir yatırım programı var mıdır ve alt yapıya ilişkin yatırım hedeflerinden hangi düzeyde hangi kurumlar sorumludur? Samsun için diğer yatırım alanlarının tespiti, projelendirilmesi, tanıtımı, dağılımı ve takibi ile ilgili konular hangi kurum veya kurumların sorumluluğundadır ve nasıl yerine getirilmektedir? Samsun un kalkınması için olmazsa olmaz gibi görünen İnsan kaynakları alanındaki hedefler ve projeksiyonlar nelerdir? İnsan Kaynakları ile ilgili öğrenim ve eğitim planlaması ne durumdadır ve girişimcilik/rekabet edebilirlik hedeflerini nasıl etkileyeceği beklenmektedir?

5 Kalkınma ile ilgili genel ve özel projelendirme hangi düzeyde yapılmaktadır? Makro, mikro ve bütünleşik düzeydeki proje öngörüleri ve bütçeleri, süreleriyle birlikte, nelerdir? Samsun da öngörülen kalkınmanın finansmanı nasıl sağlanacaktır? Kamu finansmanı, özel sektör finansmanı, uluslararası ve ulusal finansman kaynaklarından yeterince yararlanılmakta mıdır? Elde edilen finansın yönetimi nasıl ve hangi düzeyde koordine edilmektedir? Samsun da kalkınma konusunda Toplumsal Bilinç var mıdır, hangi düzeyde toplumsal dayanışma temin edilebilmektedir? Samsun da kalkınma konusunda bütüncül bir tanıtım faaliyeti var mıdır ve kalkınma konusundaki toplumsal katılım, en azından asgari müştereklerde, ne düzeydedir? Kalkınma Psikolojisi ve Sosyolojisi üzerine yürütülen ve Samsun şehrinin kalkınma sürecinde aidiyet duygusunu geliştirmeye yönelik hangi projeler veya faaliyetler söz konusudur? Samsun da Kalkınma Sürdürülebilirliği nasıl sağlanacaktır? Bölgesel Potansiyellerle Kalkınmaya Dayalı Anlayış ve Kalkınma Ajansları Günümüzde birçok devlet ve Bölgesel Kalkınma Ajansı için, rekabet olmazsa olmaz koşulların başında gelmektedir. Bölgesel politikaların ise giderek bölgenin kapasitesini artırmaya dayandığı ve içsel dinamiklerine dayanan bir çizgiye ve stratejiye oturduğu yadsınamaz bir gerçektir. Eğitim, becerilerin geliştirilmesi, yerel halkın yenilik ve kalkınma için kapasitesinin artırılması, işsizliğin azaltılması ve yerel yönetimler, kalkınma ajansları, yerel iş çevreleri ve sivil toplum arası işbirliği kilit bir rol taşımaktadır. Küreselleşmenin de etkisiyle günümüzde bilgi, bilgi teknolojileri, küresel-ulusal-bölgeselyerel düzeydeki işbirliği faaliyetleri ve geniş katılımlı Bölgesel Kalkınma Ajansı modelleri ağırlık kazanmaktadır. Ajanslar bilgiyi üretme, bilgiye ulaşma, bölgelerinin tanıtımını yapma, geniş katılım ve işbirliği ortamının odağı olma yönünde bir değişim göstermektedir. Özellikle Avrupa da, 1990 ve 2000 lerden sonra bölgelerin kendilerine değişen yapı içinde yer aramak zorunda kalmaları, bölgeler açısından daha rekabetçi bir ortamın oluşmasına neden olmuştur. Bu süreçte devletlerin rolünün neo-liberal politikaların etkisiyle kısmen azalmasıyla bölgeler daha aktif bir hale gelmiştir. Yatırımlar için bölgeler arasındaki

6 rekabetin artması da bu noktada bölgesel politika liderlerini temel aktör konumuna getirebilmektedir. Avrupa Komisyonu na göre bölgesel rekabet gücünü aşağıdaki faktörler belirlemektedir; a. Sektördeki istihdam yoğunlaşması. Verimliliği yüksek sektörlerde istihdam rekabet gücünü arttırırken verimliliği düşük sektörlerde istihdam rekabet gücünü azaltmaktadır. b. Dış göç ve yaşlı nüfusun fazlalığı. Emekli ya da yaşlı nüfusun fazla olması ve genç nüfusun başka bölgelere kayması bölgenin rekabet gücünü azaltmaktadır. c. Yatırımlar. Yatırımların fazla oluşu doğal olarak rekabet gücüne olumlu etki yapmaktadır. d. Bölgeye yapılan dolaysız yabancı sermaye yatırımları. Sanayi yapısında olumlu etkiler doğuran yabancı yatırımlara öncelik verilmesi gerektiği belirtilmektedir. Türkiye de de özellikle Endüstri Bölgeleri Kanunu vasıtasıyla yüksek teknolojinin yabancı yatırımcıyla birlikte ülkemize çekilmesi hedeflenmektedir. Türkiye de henüz kurulmuş bir Endüstri Bölgesi bulunmamaktadır. Ancak Kalkınma Ajansları nın kurulmasıyla birlikte bu konudaki öncü rolü üstlenmesi beklenmektedir. e. Bilgi ekonomisi varlıklarına yapılan yatırımlar/yenilikler. Bölgede Ar-Ge, eğitim, bilgi ve iletişim teknolojilerine yapılan yatırımlar son derece önemlidir. Çünkü bilgi ve yenilikle elde edilen farklılaşma günümüzde rekabet açısından avantaj sağlayıcı unsurlardan biridir. Bu konuda Kalkınma Ajansları ve üniversiteler arasında işbirliği kurulmalı ve yeniliklerin üretilmesi teşvik edilmelidir. f. Altyapı donanımı. Özellikle ulaşım konusu burada öne çıkmaktadır. Ulaşım ağlarının üstünde olan bölgelerin rekabet gücünde artış elde ettiği bilinmektedir. g. Eğitim düzeyi. Bölgedeki nüfusun yenilik üretebilme ve bilgi teknolojilerini kullanabilme becerisi gereklidir. Bölgelerin bilgiye dayanan rekabet gücü elde edebilmesi için beşeri sermayesinin buna elvermesi gereklidir. Bu konudaki bir diğer unsur da dış göçtür. Gelişmekte olan bölgelerin yetişmiş insan gücünün istihdam, eğitim vb. nedenlerle gelişmiş bölgelere göç etmesi ülkemizde de yaşanan bir durumdur. Avrupa Birliği bölgesel politikasının yılları arasındaki öncelik alanlarından biri rekabet gücünün arttırılmasıdır dönemindeki bu süreçte bölgelerin ve kentlerin

7 cazibesini arttırma, yenilik, girişimcilik ve bilgi ekonomisinin büyümesini destekleme ve daha fazla ve daha iyi iş alanları yaratma kavramları öne çıkacaktır. Örneğin; Karadeniz bölgesi konsorsiyum liderliğini Samsun TSO nun yürüttüğü, KOBİ(lerin uluslar arası rekabet edebilirlik düzeylerini artırma amacıyla oluşturulan Avrupa İşletmeler Ağı projesi gibi. KOBİ ler bu sürecin dinamik aktörleridir. Bölgesel Kalkınma Ajansları da bu süreçte faaliyet gösterdikleri bölgelerin küresel pazarda rekabet gücü elde edebilmesine, tanıtılmasına ve bölgelerine yatırım çekilmesine yönelik faaliyet göstererek küreselleşmeyle birlikte önemi artan yapılanmalardan biri haline gelmiştir. Küresel rekabetin sağlanabilmesi için tanıtım faaliyetlerinin de büyük önemi bulunmaktadır. Bölgeler sadece yatırımları kendi bölgelerine çekme amacıyla rekabet içine girmemektedirler. Dünya Kupası, Olimpiyat Oyunları gibi önemli küresel etkinlikler için rekabet etmek de olasıdır. Dünya çapındaki etkinliklerin bir bölgede düzenlenmesinin önemi ortadadır. Bu etkinliklerin düzenlenmesiyle bölgeler kendi tanıtımlarını sağlamak ve sonrasında yatırım ve iş olanaklarını geliştirilebilmek için büyük bir fırsatı da yakalamış olmaktadırlar. Rekabet edebilirlik ve girişimciliğin Bölgesel Kalkınma Ajansları nın sorumluluğunda olduğu düşünülmektedir. Küresel rekabet, bölgesel politikaların tespiti, işbirliği ve eşgüdüm sağlama misyonlarıyla ön plana çıkan Kalkınma Ajanslarını bu noktada bölgesel/kurumsal idari yapılanma olarak analiz etmek gerekmektedir. Kaynakça: Ataay, Faruk (2005), Bölgesel Kalkınma Ajansları Modelinin Kalkınma Anlayışı, Erişim Tarihi: EURADA web sitesi, Report EUROPEAN COMMISION, A Study on the Factors of Regional Competitiveness A Draft Final Report for The European Commision Directorate-General Regional Policy, Erişim: 10/08/2010. Hekimoğlu, B., Altındeğer, M. (2006), Bölgesel Gelişme Politikalarında Yaşanan Değişim: Bölgesel Kalkınma Ajansları, Samsun. s:18. /yayim/strateji/bolge.pdf.

8 Karaarslan, Gökçe (2008), Avrupa Birliği ve Türkiye de Bölgesel Politikalar ve Kalkınma Ajansları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ekonomi-Maliye Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kayasü, Serap; Melih Pınarcıoğlu, Suna Senem Yaşar, Sencer Dere, (2003), Yerel/Bölgesel Ekonomik Kalkınma ve Rekabet Gücünün Arttırılması: Bölgesel Kalkınma Ajansları, İstanbul Ticaret Odası Yayın No: Pınarcıoğlu, Melih; Oğuz Işık, (2004), Yeni Kalkınmacılık: Bölgesel Kalkınmada Arayışlar, GAP-GİDEM Yayınları- 4. ÖZER, Yunus Emre (2008), Küresel Rekabet-Bölgesel Kalkınma Ajansları ve Türkiye, Review of Social, Economic & Business Studies, 9(10): Erişim Tarihi: Taş, Cesurhan (2008), Kalkınmaya Giden Yol Kalkınma Ajanslarından mı Geçer?, Ekonomik Yorumlar Dergisi. Sayı: 523, T.C. Kalkınma Bakanlığı resmi web sitesi, Bölgesel Kalkınma Programları