Füze Kalkanı projesi ABD ye askeri ve siyasi katkısının yanında, silahlanma yarışını teşvik ederek ekonomik katkı da sağlayacak.

Transkript

1 Kapak Konusu Füze Kalkanı projesi ABD ye askeri ve siyasi katkısının yanında, silahlanma yarışını teşvik ederek ekonomik katkı da sağlayacak. Uluslararası Politika Manivelası Olarak Füze Kalkanı Missile Shield, As An International Political Leverage Prof. Dr. Ramazan GÖZEN Abant İzzet Baysal Üniversitesi İ.İ.B.F Dekanı Abstract The Missile Shield system, which was recently brought to agenda and this time which was integrated into the New Strategic Concept of NATO, represents the development of a new international politics agenda. The Missile Shield that has been one of the foreign policy instruments of the US for a long time, makes a sense when it is considered in the context of international balances, system and politics in the past, today and above all in the future. War is not merely a political act, but also a political instrument, a continuation of political relations, a carrying out of the same by other means, Clausewtiz said in his notable work On War. From this point of view if we draw an analogy for the Missile Shield, we can say that In fact, the Missile Shield is a new instrument or method of the international politics fight. So that rather than being a military capacity having a purpose of pure defense or attack, the Missile Shield is used on the purpose of affecting, changing both general and regional balances or creating new political balances in the international system. 34

2 Obama, dış politikada İran ve diğer ülkeleri baskı altına alarak etkileyebilecek, iç politikada ise Yeni Muhafazakarların ve İsrail lobisinin desteğini alabilecek bir çıkış yoluna ihtiyaç duymaktadır. Bu çıkış, ekonomik krizin çözümüne de katkı yapacak bir çare olarak, Füze Kalkanı projesidir. Son dönemde yeniden gündeme gelen ve bu kez NATO nun Yeni Stratejik Konsepti ne entegre edilen Füze Kalkanı sistemi, yeni bir uluslararası politika gündeminin gelişimini temsil etmektedir. Uzun zamandır ABD nin dış politika araçları arasında olan Füze Kalkanı, ancak geçmişteki, günümüzdeki ve en önemlisi gelecekteki uluslararası dengeler, sistem ve politika bağlamında değerlendirildiğinde bir anlam ifade eder. Clausewitz in ünlü eseri Savaş Üzerine de, Savaş siyasetin başka araçlarla devamıdır demişti. Buradan hareketle bir benzetme yaparsak Füze Kalkan için de, Füze kalkanı aslında uluslararası politika mücadelesinin yeni bir aracı veya yöntemidir diyebiliriz. Dolayısıyla Füze Kalkanı, salt savunma veya saldırı amaçlı bir askeri kapasite olmaktan daha çok, uluslararası sistemde hem genel hem de bölgesel düzeydeki dengeleri etkilemek, değiştirmek veya yeni siyasi dengeler oluşturmak amacıyla kullanılmaktadır. Füze Kalkanı nın teknolojik ve silah boyutunu ihmal ediyor değilim elbette. Zira böylesi sofistike bir projenin, sadece ABD teknoloji ve askeri gücü tarafından tasarlanmış ve uygulamaya çalışılıyor olması bile kendi başına bir askeri güç ve kapasite boyutunu ortaya koyuyor. ABD nin bugün tüm dünyada askeri teknoloji bakımından hegemonik bir güç olduğunu; silah, savaş uçağı, mühimmat ve diğer askeri araçlar yapımında tekel konumunda ya da en azından meydan okunamaz durumda olduğunu biliyoruz. Ve yine biliyoruz ki, Füze Kalkanı 1980 lerden beri değişik isimler altında ABD nin gündeminde olan ve başka hiçbir ülkenin üretmeye teşebbüs edemediği bir teknolojidir lerde dönemin ABD Başkanı Ronald Reagan, Kuzey Atlantik bölgesini yani NATO ülkelerini Sovyetleri Birliği ne karşı savunmak amacıyla Strategic Defense Initiative (Stratejik Savunma Girişimi)) projesini ortaya atmıştı. Reagan ın Uzay Savaşları olarak da isimlendirilen bu projesi ortaya atıldığında, ortada reel bir Sovyet tehdidi kalmamıştı aslında; zira kısa süre sonra Sovyetler Birliği ve Doğu Bloku çözülecek ve çökecekti. Buna rağmen Reagan ın bu projeyi kurmaya çalışması, askeri bir savunma oluşturmayı değil, Soğuk Savaş sonrasında ortaya çıkmakta olan yeni uluslararası sistemdeki etkinliğini sağlamlaştırmayı amaçlıyordu; aynen İkinci Dünya Savaşı nda zaten yenilmiş olan Japonya ya karşı nükleer silahlar kullanarak, hem Japonya ya ama esasen Sovyetler Birliği ne gözdağı vermek ve İkinci Dünya Savaşı sonrasında ABD nin üstünlüğünü göstermek istemesi durumunda olduğu gibi. Burada belirtmek istediğim şudur: ABD nin askeri güç ve yetenekleri, her zaman ve durumda fiilen kullanılmak amacını değil, kısmen caydırıcı bir unsur olarak, ama daha önemlisi, hedefteki ülke ve bölgeler üzerinde hegemonya kurabilmek amacını güder. Esasında sadece ABD değil, tüm büyük askeri güçler, böylesi askeri kapasitelerini ve teknolojilerini fiili olarak kullanmak amacıyla değil, rakiplerine karşı stratejik denge oluşturmak amacıyla üretirler. Soğuk Savaş döneminde gördüğümüz gibi, ne ABD ne de SSCB, ellerindeki nükleer, balistik ve konvansiyonel silahları birbirine karşı kullanmak için teşebbüs ettiler, ne de kullandılar. Aksine yüksek teknolojileri ve kuvvetleri üzerinden, ekonomik, stratejik ve siyasi çıkarlarını artırmaya çalıştılar. 35

3 Somuta gelecek olursak, ABD nin son dönemde Füze Kalkanı konusuna yoğunlaşmasının ve bunu bir NATO stratejisi haline getirmesinin askeri boyut dışında siyasi nedenleri vardır. Şöyle ki: 1990 larda hemen hemen tamamen gündemden düşmüş olan bu proje, Başkan Bush ve Yeni Muhafazakarların etkili olduğu 2000 lerde zaman zaman gündeme gelmişti. Bush Yönetimi, Füze Kalkanı nı Polonya ya ve Çek Cumhuriyeti ne yerleştirerek bir taşla iki kuş vurmayı planlıyordu: Rusya yı ve İran ı baskı altına alarak bu iki ülke arasındaki işbirliğini sona erdirmek. Rusya, füzelerin bu iki ülkeye yerleştirilmesine karşı çıkınca, Bush yönetimi füzelerin amacının İran dan ve diğer ülkelerden NATO ülkelerine yapılabilecek bir füze saldırısını önlemek olduğunu ileri sürdü. Ancak, aslında ABD nin diğer hedefi, sadece İran ı değil Rusya yı da mümkün olduğu kadar denetim altında tutmaktı. Bu nedenle Rusya nın muhalefeti şiddetlenerek devam etti. Hatta, 2007 yılında 43. Münih Güvenlik Konferansına katılan Putin, füzeler konusunun devam etmesi durumunda yeni bir soğuk savaşın başlayacağı tehdidinde bulundu. Bu tehdit, ABD Savunma Bakanı Gates in de bulunduğu Konferansta soğuk duş etkisi yaptı. Bundan sonra, ABD Füze Kalkanı projesini gündemden düşürdü, ta ki Başkan Obama nın ikinci yılına kadar. Aslında Başkan Obama nın da Füze Kalkanı ndan yana olması teorik olarak pek anlaşılır değildir. Zira Obama nın gerek genel siyaset felsefesi gerekse dış politika anlayışı, Füze Kalkanı ve silahlı çatışma gibi kaba güç / hard power şeklinde isimlendirilen alanın dışındadır. Obama, uluslararası ilişkilerde ve dış politikada, çok taraflılık, diyalog, diplomasi, ekonomik işbirliği gibi ilkeler üzerine kurulan liberal bir dünya düzenine yakındır. Bush un ortaya çıkardığı silahlara ve savaşa dayalı uluslararası düzenin değişimini tercih eder. Tüm seçim propagandasını değişim kavramı etrafından oluşturan Obama, başkan seçildikten sonra, adım adım değişim idealini gerçekleştirme çabası içine girdi. Obama nın iç ve dış politika değişim gündeminin üç önemli konusu vardı: Birincisi, ekonomik krizi çözerek işsizliği azaltmak, ABD nin dünya ekonomisindeki rekabet gücünü artırmak ve nihayet global krizi sona erdirmekti. Obama bu amacı gerçekleştirmek için çok ciddi mali ve ekonomik politikalar uyguladı. Ancak, birinci yılın sonunda hiç de beklediği sonuçları alamadı. Bu ise ülkesinde hayal kırıklığına yol açtı. Obama nin ikinci değişim hedefi, İran ın nükleer programı sorununu barışçı yollardan çözmekti. Obama, yine Bush tan farklı olarak bu sorunu İran la çatışarak değil, İran la aynı masa etrafında diplomatik müzakereler yaparak ve ikna ederek çözmek istiyordu. Bu amaçla, 1 Ekim 2009 tarihinde Cenevre de 5+1 ve İran müzakereleri yapıldı. Müzakereler sonucunda İran la nükleer takas anlaşması yapılması konusunda uzlaşma sağlanmıştı. Ancak, bir yıllık dönemin sonunda İran ın nükleer program sorununu hala çözemedi. Türkiye nin ve Uluslararası Atom Enerji Kurumu nun (UAEK) tüm gayretlerine rağmen, ABD deki Yeni Muhafazakarlar ve İsrail lobisi, Tahran Takas Anlaşması nın içeriğine destek vermedi. Burada, Obama ile Dışişleri Bakanı Clinton arasında farklılık olduğunu, Clinton un şahin rolü oynayarak çözüme engel olduğunu düşünüyorum. Yeni muhafazakarlar, İsrail lobisi ve Clinton, Obama yı İran la diyalog yerine çatışmaya devam etmesi yönünde ikna etmeye çalıştılar. Obama yı zor durumda bırakan üçüncü değişim gündemi, İsrail-Filistin sorunundaki başarısızlığıdır. Obama tüm ideallerine rağmen, iki devletli çözüm yönündeki politikasını hayata geçirmekte başarılı olamadı. Tam tersine, İsrail in Gazze saldırısının ve ambargosunun şiddetlenerek devam etmesine göz yumdu. Aralık 2008-Ocak 2009 da İsrail in Gazze ye yaptığı Dökme Kurşun operasyonunda 1500 ün üstünde insan ölmüş ve binlerce insan yaralanmış olmasına rağmen, Obama hiçbir tepki göstermedi. Obama nın Afganistan da da başarılı olmadığı gayet açıktır. Obama nın iç ve dış politikadaki başarısızlıklarının sonuçları, Kasım 2010 da yapılan Kongre seçimlerinde açıkça görüldü. Demokratlar Kongre nin her iki kanadını da kaybedince, Obama nın Kongre de tabanı kalmadı. Daha da kötüsü, Obama nın gelecek dönem başkanlık se- 36

4 Türkiye, Füze Kalkanı projesine, durumu kendi özel şartlarına ve çıkarlarına uygun halen getirerek katılmak istiyor. çimlerinde tekrar adaylığını koyması durumunda ikinci kez seçilme şansı da giderek azalmıştır. Diğer bir deyişle, Obama nın dış politika yanında iç politikadaki konumu da çok zayıflamıştır. Bu açıdan bakarsak, Obama, dış politikada İran ve diğer ülkeleri baskı altına alarak etkileyebilecek, iç politikada ise Yeni Muhafazakarların ve İsrail lobisinin desteğini alabilecek bir çıkış yoluna ihtiyaç duymaktadır. Bu çıkış, hem Yeni Muhafazakarların ve İsrail lobisinin hoşuna gidecek, hem de ekonomik krizin çözümüne bir nebze de olsa katkı yapacak bir çare olarak, Füze Kalkanı projesidir. Bu iki noktayı biraz açarsak; öncelikle Füze Kalkanı nın ABD deki silah lobilerinin desteklediği uzun vadeli bir strateji olduğunu ileri sürebiliriz. Yeni Muhafazakarlar, ABD nin dünyadaki üstünlüğünün ancak silahlı kuvvetler aracılığıyla ve ABD nin silah gücünü diğer ülkeler üzerinde baskı oluşturarak geliştirilebileceğine inanır. Yeni Muhafazakarların, ABD iç politikasında, medyasında, ekonomisinde, sivil toplumunda ve silah sektöründe çok etkili olduğu ise bilinmektedir. İşte bu nedenle Obama, Füze Kalkanı na destek vererek, aslında Yeni Muhafazakarların da sempatisini kazanmaya ve böylece önümüzdeki seçimlerde oyunu artırmaya çalışmaktadır. Füze Kalkanı ABD nin ve Obama nın zayıflayan imajını ve etkisini tekrar kurmayı amaçlıyor. Diğer yandan, silah yarışının gelişmesi, ABD deki işsizliğe ve ekonomik krize bir çözüm bulunmasına da yardımcı olabilir. En azından Obama nın 37

5 Füze kalkanı, Türkiye nin istediği, tercih ettiği, savunduğu bir proje değildir. Komşularla sıfır sorun yanında sivilleşmeyi, ekonomik karşılıklı bağımlılığı, diyalogu, diplomasiyi savunan bir Türkiye nin, Füze Kalkanı gibi militarist bir projeye destek vermesi mantıklı ve tutarlı değildir. bu yoldan ABD ekonomik sorunlarına bir çözüm bulunabileceğine inandığını düşünmek mümkündür. Teoride yaygın olarak bilinen askeri-sanayi kompleks anlayışa göre, silahlanma ve silah yarışı ABD nin en önemli ekmek kapılarından biridir. Uluslararası silahlanma ABD silah şirketlerinin ve endüstrisinin işlerinin gelişmesi bakımından çok yararlı bir durumdur. Uluslararası ilişkilerde füzelerin ve silahların hakim olduğu bir konjonktürün gelişmesi, öncelikle en iyi silah füze ve silah üreticisi olan ABD ye yarayacaktır. Belki Füze Kalkanı sisteminin kendisi büyük bir pazar malzemesi olmayabilir; ancak füzeler nedeniyle uluslararası askeri güç rekabetinin artması, ülkeler arasında silah yarışının artmasına yol açacaktır. Dolayısıyla, Füze Kalkanı, en azından ABD açısından, uluslararası ilişkiler gündemini değiştirme amacını gütmektedir. Daha doğru bir ifadeyle, Başkan Bush tan itibaren zaten silahların gölgesinde devam eden uluslararası ilişkilerin, Obama tarafından dönüştürülerek daha çok diplomasi ve çok taraflılık ilkeleri üzerine dayanan bir uluslararası ilişkiler haline gelmesini engellemeye çalışmaktadır. Bunun kısaca anlamı, ekonomik ve ticari ilişkilerin hakim olduğu bir küreselleşmiş dünya yerine silahların ve çatışmaların devam edeceği militarist bir dünya kurulmasıdır. Füze Kalkanı işte bu açıdan çok önemli bir uluslararası politika aracıdır. Yeni Muhafazakarların ve İsrail lobisinin savunduğu bu görüşü paylaşmış görünen Obama nın hem kendi siyasi çıkarları açısından hem de ABD nin gelecek çıkarları açısından en öncelikli sorunların başında, İran nükleer sorununun çözülmesi, İran ın ve diğer ülkelerin füze sistemlerine karşı caydırıcılık oluşturulması bulunmaktadır. ABD nin böylesi bir stratejiyi gerçekleştirebilmesi, şimdiye kadarki tecrübeden de görüldüğü gibi, tek başına mümkün değildir. Bu nedenle, ABD tek başına gitmek yerine, tüm ilgili tarafları ikna ederek işbirliği içinde yapılmasını sağlayacak bir aktör olarak NATO ya yönelmiştir. Yeniden NATO ABD nin dış politika enstrümanları arasında, özellikle Avrupa çevresi bakımından, en etkilisi NATO dur. ABD nin Soğuk Savaş tan beri Avrupa da var oluşunda ve dünya politikasını dizaynında NATO nun sunduğu kurumsal ve stratejik imkanların başrol oynadığı şüphesizdir. Soğuk Savaş döneminde Sovyetlere karşı Avrupalıları motive eden NATO, ortak düşmana karşı olmak amacıyla ABD çıkarlarına paralel bir dünya düzeni kurmuştu. ABD ideolojisini, stratejisini ve politikasını NATO üzerinden işleterek dünyayı şekillendirmiştir. Soğuk Savaş ın bitmesinden sonra NATO klasik işlevini ve misyonunu kaybederken kendine yeni bir rol bulmuştu. Önce, Bosna ve benzeri krizleri göz önünde bulundurarak, insani kurtarma, barış koruma ve kriz çözümü gibi roller belirledi ve bunları büyük oranda uyguladı. Bosna da ve Kosova da rol aldı. Ardından, 11 Eylül 2001 terör saldırıları sonrasında, terörle mücadele yapmak amacıyla rol oynamaya başladı ve bu çerçevede Afganistan a yerleşti den itibaren Afganistan da oluşturulan ISAF komutanlığı, hem terörle mücadele etmekte hem de Afganistan ı yeniden yapılandırmaya çalışmaktadır. Her iki strateji de, ABD nin öncülüğünde ama Avrupalı üyelerin de yoğun katılımı ile gerçekleşmektedir. 38

6 Şimdi de, başta İran olmak üzere otuz civarında ülkede olduğu varsayılan füzelere karşı yeni bir strateji oluşturulmaya çalışılıyor. Burada, NATO Füze Kalkanı nın hedefinde kim var sorusu önemlidir. Resmi NATO belgelerine yansımamış olsa da (ki Soğuk Savaş döneminde de NATO belgelerinde örgütün Sovyetlere karşı kurulduğuyla ilgili bir madde yoktu), herkesin malumudur ki, hedefteki ülkelerin başında İran gelmektedir. Burada, İran la ilgili temel sorunun füzelerinin değil, sahip olmaya çalıştığı nükleer programı, ABD ve İsrail karşıtı grupları ve ülkeleri desteklemesi, siyasal rejiminin ve dış politikasının ABD, İsrail ve birçok Batı ülkesi karşıtı olduğunu vurgulamak gerekir. İran yanında, İran la yakın ilişkiler içinde olan ve onu askeri, ekonomik, siyasi ve diplomatik olarak destekleyen diğer ülkeleri de listeye eklemek gerekir. Bunların başında Çin geliyor. Çin in hem sahip olduğu füzeler nedeniyle hem de İran la olan sıkı işbirliği nedeniyle NATO nun hedefinde olduğunu söyleyebiliriz. Burada, NATO nun Yeni Stratejisinin ve bir unsuru olan Füze Kalkanı nın, iki boyutu ortaya çıkmaktadır: Birincisi, içe dönük boyutudur; yani müttefikleri ortak düşman tehdidine karşı NATO şemsiyesi altında tutarak ABD nin üstünlüğünü perçinlemektir. İkincisi, dışa dönük boyutudur; yani dünyada ABD ile birlikte hareket etmeyen ülkeleri ortak düşmanlar olarak baskı altına almaktır. Yani, İran ı ve Çin i baskı altına alarak, onların iç ve dış politikasını etkilemektir; İran ın nükleer programında geri adım atmasını; Çin in ise İran a desteğini çekmesini sağlamaktır. ABD ve NATO nun bu stratejisinin başarılı olup olmayacağını bekleyip görmek gerekiyor. Füze Kalkanı nın NATO kapsamı içine alınmasında her şey açık ve ikna edici değil elbette. En azından iki ülkenin desteği ve tavrı şaşırtmıştır. Bunlar Rusya ve Fransa. Zira, daha önceki dönemlerde ABD ve NATO nun her türlü füze projesine, başta bu iki ülke tarafından karşı çıkılmıştı. Rusya, bu füzelerin kendini tehdit edeceğinden endişelendiği için karşı çıkarken; Fransa ve bazı Avrupa ülkeleri ABD ye tam olarak güvenmedikleri yani ABD nin güvenlik şem- Füze Kalkanı sisteminin yerleştiği bir Türkiye nin bölgesindeki güvenlik riskleri artabilir. siyesinin başarılı olamayacağını düşündükleri için karşı çıkmıştı. Fransa, 1960 larda De Gaulle döneminden beri ABD ye sürekli muhalif olmuş, AB nin ABD den bağımsız bir güvenlik sistemine sahip olması gerektiğini savunmuştur. Peki öyleyse, şimdi bu iki ülke ve diğer NATO üyeleri Füze Kalkanı na niçin destek verdiler? En şaşırtıcı tavır Rusya dan geldi. Zira Rusya, 2009 a kadar hem Füze Kalkanı nı kendisine tehdit olarak algıladığı için karşı çıkmıştı hem de İran a askeri ve diplomatik destek vermiştir. Ancak, Rusya nın 2009 yılından itibaren önemli bir değişim içinde olduğunu görüyoruz. Öncelikle, BM Güvenlik Konseyi nde İran a karşı ambargo kararına olumlu oy verdi. Nihayet, başka ülkelere konuşlanması şartıyla Füze Kalkanı na karşı olmadığını da açıkladı ve nihayet bunu gerçekleştiren NATO nun Lizbon Zirvesi ne destek verdi. Rusya dış politikasındaki bu değişimin nedeni, 39

7 Türkiye nin NATO ve ABD ye rahatlıkla ret cevabı vermesi de mümkün değildir; zira Türkiye nin hem iç ve dış politika bağlamında, hem de güvenlik ve ekonomik istikrarı açısından, NATO ve Batı sistemine ne kadar bağımlı olduğu açıktır. kısmen Rusya nın kendi güvenliğini garanti altına almasıdır, kısmen de ABD ile işbirliği içinde olmanın getireceği askeri, siyasi, ekonomik ve güvenlik çıkarları elde etmesidir. Örneğin, Rusya nın Afganistan da daha çok rol oynamaya başlaması gibi. Geçmiş yıllara göre Fransa nın tavrındaki değişimin temel nedeni ise kısaca Sarkozy faktörüdür. Zira Sarkozy, başkan olduğu günden itibaren, aynen Alman Merkel gibi, ABD ye yakın bir dış politika izlemiştir. En azından, ABD ye karşı veya zorluk çıkaran bir politika veya tavır ortaya koymamıştır. Ama, hem Fransa ve Almanya nın hem de diğer üyelerin NATO nun Yeni Stratejisine ve Füze Kalkanı projesine destek vermelerinin genel bir nedeni var: O da, Genel Sekreter Rasmussen in ortaya koyduğu başarılı performansla tüm üye ülkeleri ikna etmeyi başarmasıdır. Rasmussen ve NATO Sekreterliği, NATO nun bütünlüğünü sağlayabilmek ve ABD nin NATO içinde kalarak hareket etmesini sağlamak amacıyla Füze Kalkanı nı NATO nun kapsamı içine aldı. Böylece ABD nin kendi başına hareket etmek yerine, her ne kadar üstün bir konumda olsa da NATO nun organlarına ve mekanizmalarına bağlı kalarak hareket etmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla, Füze Kalkanı nın nerede konuşlanacağı, nasıl ve ne zaman kullanılacağı, kimin hedef olacağı gibi konularda ABD yi etki altına almayı sağlamaktır. Ama daha genel bir faktör, AB nin stratejik vizyon yoksunluğu ve son dönemde içinden geçmekte olduğu derin krizdir. Burada, AB ülkelerinde geçerli olan ve paranoya derecesine varan İslam karşıtlığının (İslamafobya) ve bu bağlamda İran ın İslam rejiminden duyulan tehdit algılamasının da dikkate alınması gerekiyor. İran devrimine ve etkilerine baştan itibaren karşı olan Avrupalılar, şimdi İran ın nükleer bir güç haline gelmesini ve kontrol dışına çıkmasını, büyüyen bir tehdit olarak görmektedirler. ABD gibi onlar da, Füze Kalkanı nın NATO kapsamında bölgeye yerleştirilmesinin İran ve bölgedeki müttefikleri üzerinde baskı oluşturarak sorunların çözümüne katkı sağlayabileceğini düşünüyorlar. Füzelerin temel siyasi amacı da budur. Buradan hareketle, NATO nun asıl hedefinin Ortadoğu da yeni bir düzenin oluşumunu sağlamaya çalışmak olduğunu söyleyebiliriz. İşte bu noktada, NATO nun bölgedeki tek üyesi olan Türkiye nin konumu, kararı ve politikasını incelemek gerekiyor. Ortadoğu da Yeni Düzen Arayışı ve Türkiye NATO ve Füze Kalkanı kaçınılmaz olarak Ortadoğu ya yansıyacak ve Ortadoğu siyasetini etkilemeye çalışacaktır. NATO ve Batılı ülkelerin, yeni strateji ve füze savunması aracılığıyla Ortadoğu da yeni bir düzen kurmaya çalıştıklarını söylemek mümkündür. Bu proje, son yıllarda İsrail ve İran arasında ya da Batılı ülkeler ve destekledikleri rejimler ile Batı karşıtı ve İran yanlısı ülkeler arasında köklü bir denge değişimine sahne olan Ortadoğu yu etkilemeye namzettir. Basına, İsrail in İran füzelerinden korunması şeklinde yansıyan argüman, aslında İsrail merkezli yeni bir denge oluşturmayı, İran ın ve desteklediği grupların etkisini kırmayı amaçlamaktadır. Hatta daha global bakarsak, Ortadoğu da etkinliğini artırmaya çalışan Çin-İran işbirliğine karşı ABD-İsrail-Avrupa dengesini oluşturmaya çalışmaktır. Öyle ki, İran ve Çin in tehdit ve tehlike olarak algılanması, diğer ülkelerin ve grupların NATO nun ve Batılı ülkelerin yanında tutulma- 40

8 sını sağlıyor. Bu ülkelerden biri ve belki de en başında Türkiye geliyor. NATO ve Batı ülkeleri açısından Türkiye nin rolü ve yeri bellidir: İran a karşı durmasını ve İsrail in yanında yer alacak bir dış politika izlemesini bekliyorlar. Aynen Türkiye nin Soğuk Savaş döneminde NATO stratejileri ve politikaları çerçevesinde Ortadoğu gelişmelerinde oynadığı rol gibi, örneğin Bağdat Paktı ve askeri operasyonlardaki konumu gibi, şimdi de NATO Yeni Stratejisi ve Füze Kalkanı projesinde rol oynaması isteniyor. Türkiye nin şimdiye kadar olduğu gibi sadece diplomatik, kültürel, siyasi ve ekonomik yönlerden değil, aynı zamanda askeri ve stratejik yönlerden de bölgenin yeniden yapılanması sürecine katkı yapması bekleniyor. Ancak durum Türkiye açısından biraz komplike. En azından mevcut AK Parti yönetiminin anlayışı ve vizyonu bakımından, NATO nun beklentilerini ve taleplerini karşılamak kolay değildir; Türkiye böyle bir istek ve lükse sahip değildir. Zira tüm süreç ve sonuçları Türkiye yi derin bir ikilemle karşı karşıya bırakıyor. NATO, ABD ve İsrail in açık bir şekilde tehdit olarak gördüğü İran, Türkiye nin hem genel olarak hem de komşularla sıfır problem politikası bağlamında çok önemli muhatabıdır. NATO nun Yeni Stratejisi ve Füze Kalkanı, Türkiye nin son dönemde izlediği barış ve istikrar merkezli, komşularla sıfır problem perspektifli ve düzen kurucu misyonlu dış politikasıyla çelişki içindedir. Aynı şekilde, özelikle medyada sık sık ileri sürülen NATO kendine yeni düşman olarak İslam ı, Müslüman ülkeleri ve bu bağlamda İran la çatışmayı tercih etti şeklindeki kısmen asparagas haberlerin böylesine yaygın olduğu bir dönemde, AK Parti nin veya başka herhangi bir partinin rahat bir şekilde Füze Kalkanı nı desteklemesi mümkün değildir. Dolayısıyla, Türkiye nin Füze Kalkanı na sorgusuz-sualsiz ve hararetli bir şekilde destek vermesi beklenemezdi. Füze kalkanı, Türkiye nin istediği, tercih ettiği, savunduğu bir proje değildir; en azından mevcut hükümetin dış politika vizyonu ve uygulamaları bakımından olmaması gerekir. Komşularla sıfır sorun yanında sivilleşmeyi, ekonomik karşılıklı bağımlılığı, diyalogu, diplomasiyi savunan bir Türkiye nin, Füze Kalkanı gibi militarist bir projeye destek vermesi mantıklı ve tutarlı değildir. Ancak diğer yandan, Türkiye nin NATO ve ABD ye rahatlıkla ret cevabı vermesi de mümkün değildir; zira Türkiye nin hem iç ve dış politika bağlamında, hem de güvenlik ve ekonomik istikrarı açısından, NATO ve Batı sistemine ne kadar bağımlı olduğu açıktır. Türkiye nin uluslararası politikadaki konumunun belirlenmesinde çok kritik bir rol oynayan NATO ve ABD stratejilerine karşı çıkması mümkün değildir. İşte bu nedenle, geçmişte birçok kez yaşadığı gibi (örneğin 1 Mart 2003 kararında olduğu gibi), Türkiye bir kez daha Batılı müttefiklerinin talepleri ile Doğudaki hassas dengeler arasında sıkışmıştır. Bu sıkışmadan kurtulması için içeride kamuoyunu da ikna edecek bir strateji izlemesi gerekiyordu. Strateji denilince aklımıza ilk gelen Davutoğlu ve hükümet bu konuda da ilginç bir strateji izledi. Bu stratejiyi, kuşatmacı strateji olarak tanımlamak mümkündür. Birincisi, Davutoğlu ve Gül, NATO yu Türkiye nin çıkarlarını tam olarak karşılayan bir örgüt olarak gösterip, Türkiye ile NATO yu özdeşleştirdiler. Aynı şekilde, Gül ün Lizbon Zirvesine giderken Türkiye nin ekseni NATO dur şeklindeki açıklaması, bir süredir devam eden Türkiye nin eksen kayması içinde olduğu görüşlerine bir cevap niteliğindeydi. Böylece Türkiye, Batılı ülkeleri ve NATO yu kuşatarak etki altına almaya çalıştı; Batıda Türkiye ve özellikle AK Parti hükümetiyle ilgili ileri sürülen eleştirileri ve endişeleri ortadan kaldırmayı düşündü. Son iki yıldır Batıda yapılan eksen kayması tartışmaları Türkiye yi ve Ak Parti hükümetini o kadar etkiledi ki, Lizbon Zirvesinde farklı bir karar verme şansı neredeyse hiç yoktu. Türkiye, son yıllarda özellikle Gazze sorunu, İran sorunu, Kıbrıs sorununda o kadar çok hayır dedi ki, bir başka hayır deme şansı neredeyse hiç kalmamıştı. Hayır demek, Türkiye nin ve AK Parti hükümetinin uluslararası ve hatta ulusal siyasetteki işini zorlaştırırdı; dışlanma ve cezalandırılma ihtimalini doğururdu. 41

9 Türkiye nin Yeni Stratejiye destek vermesi, tekrar NATO nun Ortadoğu politikasının uygulanmasında cephe ülke haline gelmesine neden olacaktır. Bugünkü anlayışın yerine tamamen NATO endeksli bir politikanın oluşması, Türkiye yi öncelikle komşuları ile karşı karşıya getirir. Ancak, bu durumun, Türk iç ve dış politikası açısından çok büyük bir sıkıntı yarattığı da ortadadır. İşte bu amaçla, kuşatıcı strateji, Türkiye nin NATO Yeni Stratejisini ve Füze Kalkanı nı kabul etmesinin ancak belli şartlar çerçevesinde mümkün olabileceğini ileri sürdü. Yani Türkiye nin çıkarlarına uygun olması bakımından bazı şartların yerine gelmesi gerektiğini ifade etti. Bu şartların ne kadar önemli ve gerçekçi olduğu ayrı bir tartışma; ancak Türkiye ve bölge halkının çıkarlarına önem verdiğini göstermesi açısından çok mantıklı idi. Türkiye nin şartları şunlardı: Birincisi, Füze Kalkanı Türkiye nin de tam olarak savunmasını sağlayacak şekilde kurulmalıdır; sadece doğuya değil batıya da önem verilmelidir. İkincisi, NATO belgelerinde tehdit olarak hiçbir ülkenin ismi verilmemelidir; yani İran ve Suriye nin ismi belirtilmemelidir. Üçüncüsü, füzelerin komuta kontrol sisteminde Türkiye nin de yer alması gerekir, ki burada amaç halk arasında dolaşan İsrail in korunması için kuruluyor iddiasını boşa çıkarmaktır. Dördüncüsü, güvenliğin bölünmezliği ilkesi gereği bütün NATO ülkelerini kapsayacak şekilde kurulmalıdır. Beşincisi, proje Türkiye ye ek ekonomik maliyet getirmemelidir, en azından yük paylaşılmalıdır. Türkiye nin NA- TO stratejisine bakışı ve Füze Kalkanı na Lizbon Zirvesinde verdiği destek, prensip olarak ve yukarıdaki şartlar çerçevesinde olmuştur. Henüz proje aşamasında olan ve Türkiye nin prensip olarak kabul ettiği Lizbon Zirvesi kararları, yani Yeni Strateji ve bunun bir parçası olan Füze Kalkanı önümüzdeki dönemde gündemde olmaya devam edecek. Bu noktada projenin nasıl sonuçlanacağını, uygulanacağını, gerçekten uygulamaya konup konamayacağını henüz bilmiyoruz. Zira hem teknolojik hem de siyasi olarak oldukça komplike olan böyle bir projenin pek çok riskleri, zorlukları ve yan etkileri vardır. Diyelim ki uygulanırsa, öncelikle belirtelim ki, Türkiye nin Lizbon Zirvesine katılması ve Yeni Stratejiye destek vermesinin önemli yansımaları olacaktır. Bunlardan en önemlisi, Türkiye nin tekrar NATO nun Ortadoğu politikasının uygulanmasında cephe ülke haline gelmesi olacaktır. Bugünkü anlayışın yerine tamamen NA- TO endeksli bir politikanın oluşması, Türkiye yi öncelikle komşuları ile karşı karşıya getirir. Sıfır sorun politikasının çökmesinin ötesinde, Türkiye nin komşularında ve bölgede tehdit duyulan ülke haline gelmesi muhtemeldir. Bu ise, Ortadoğu da yeni kutuplaşmaların ve çatışmaların kaynağı olabilir. Bu durumda, Türkiye nin 1990 lar ve hatta 1950 lerdeki gibi bir iç ve dış politikaya doğru kayması ve hatta daha olumsuz bir noktaya gelmesi şaşırtıcı olmayacaktır. Füze Kalkanı nın radarlarının veya füzelerinin yerleştiği bir Türkiye nin, güvenlik riskleri de artacaktır. Zira, komşu ve diğer bölge ülkelerinden Türkiye ye karşı askeri koalisyonlar bile oluşabilir. Sonuç olarak, umarız ve dileriz ki, NATO nun Yeni Stratejisi ve Füze Kalkanı sistemi, dünyada ve bölgede Türkiye nin de destekleyeceği yeni çatışmaların, kutuplaşmaların ve olumsuzlukların kaynağı olmaz. O 42