YÜKSEKÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLERİN OTOBÜS YOLCULUKLARINDAKİ GEREKSİNİMLERİ VE ERGONOMİK BEKLENTİLERİ: DÜZCE ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 YÜKSEKÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLERİN OTOBÜS YOLCULUKLARINDAKİ GEREKSİNİMLERİ VE ERGONOMİK BEKLENTİLERİ: DÜZCE ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ Barış ÇAYIR* A. Cemil İLÇE** 1 ÖZET Bu çalışmanın amacı Türkiye de şehirlerarası yolculuk yapan yükseköğrenim öğrencilerinin otobüs koltukları ve yolculukla ilgili kullanıcı gereksinimlerini belirlemektir. Araştırmanın evrenini Düzce Üniversitesi nde öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Örneklem grubunu ise fiziksel özrü bulunmayan, gönüllü olmayı kabul eden 50 kız ve 50 erkek olmak üzere toplam 100 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmaya ilişkin veriler Şubat - Haziran 2009 tarihleri arasında veri toplama formu ile toplanmıştır. Öğrencilere rasgele erişim yöntemiyle anket formları uygulanmış, verilerin yüzdelik değerleri ortaya konulmuştur. Araştırma sonuçlarının, koltuk ve otobüs üreticilerinin tasarımlarını yapılandırmalarına faydalı olacağı düşünülmüştür. Ayrıca bu sonuçlar ile seyahat firmalarından beklenen hizmetler belirlenerek, hizmet kalitesinin arttırılması da sağlanabilir. Anahtar Kelimeler: Ergonomi, otobüs koltuğu, yolcu konforu. HIGHER EDUCATION STUDENTS' REQUIREMENTS IN BUS TRAVELS AND THEIR ERGONOMICS EXPECTATIONS: SAMPLE OF DUZCE UNIVERSITY ABSTRACT The purpose of this study is to determine the bus seats and the user requirements about travel of higher education students who travel long-distance in Turkey. The study population consists of students studying at the University of Duzce. Research sample consists of a total of 100 students being 50 male and 50 female not having a physical disability and accepting to participate as voluntary. The data has been collected in February June period of 2009 with data collection form. Survey forms have been applied to students with random sampling procedure and percentage values of data have been determined. It is thought that research results will be useful in the design restructuring of seat and bus manufacturers. In addition, it is provided to be improved the quality of service by determining services expected from travel companies with the results. Key Words: Ergonomics, bus passenger seat, passenger comfort. Düzce Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi Bölümü * Arş. Gör. ** Yrd. Doç.

2 1. GİRİŞ Ülkemizde şehirlerarası yolcu taşımacılığında önemli bir yere sahip olan otobüs ile yolcu taşımacılığı diğer Avrupa ülkelerine göre daha fazla tercih edilmektedir. Kuşkusuz bu tercihte Yükseköğrenim gören öğrencilerin de payı büyüktür. Nitekim Doğan vd. (2006), Yükseköğrenimdeki öğrencilerin %90 ının otobüs, %9 unun uçak ve %1 inin de tren yolculuğunu tercih ettiklerini belirlemiştir. Ergonomik ürün tasarımında önemli rol oynayan insan ölçülerinin dünya üzerindeki toplumlarda farklılık gösterdiği, toplumlara ait antropometrik değerlerin ise kendi aralarında zamanla değiştiği kabul edilen görüş haline gelmiştir. Ürünlerin üretilmeden önce topluma uygun verilerin elde edilmesi ve bu değerlere göre üretilen ürünlerin, toplumdaki değişmeler dikkate alınarak yeniden tasarlanması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Duyar (1995) a göre Türk toplumunun boyutlarının değişeceği öngörüsü ile ülkemizde insan taşınmasında ağırlığın önemli bir kısmını yüklenen otobüslerde koltuklar arasındaki mesafenin önümüzdeki bir kaç on yıl içerisinde yeniden ele alınması gerekmektedir. Ergonomik ürün tasarımında veya yeniden ürün geliştirmede kullanıcı kitlesinin antropometrik ölçülerine dikkat edilmesi temel gereklerdendir. Ancak uzun süreli yolculuklarda sadece koltukların vücuda ölçüsel uyumlandırılmasıyla konfor sağlanamamaktadır. Bu konuya ilişkin Sabancı (1999), antropometrik verilerin genellikle çıplak yetişkinlerden alınmış ham ölçüler olduğunu ve bu ölçülerin de girintili çıkıntılı vücut yüzeyleri için uygun veri sağlamayacağını belirtmiştir. Ayrıca antropometrik veriler durağan konumdaki insanlardan alınmış ölçülerdir. Dinamik bir yapıya sahip insanın koltuk üzerinde uzun süre sabit postürde kalması beklenmeyen bir durumdur. Özellikle ülkemizde bir günü bulabilen yolculuklarda ise bu durum imkansızdır. İnsanlar zamanla oluşabilecek çeşitli rahatsızlıkların etkilerini azaltmak için hareket etme zorunluluğu hissederler. Hareket etme alanı olarak yolculara ayrılmış kullanım hacmi de koltuk yerleşim ölçüleri ile belirlenmektedir. Bu yüzden sadece koltuk ölçüleri değil koltuk yerleşim ölçüleri de rahat yolculuk sağlamada önemli görülmelidir. Ergonomi bilimi kapsamındaki bu çalışmanın amacı; otobüs ile şehirlerarası yolcuk yapan öğrencilerin görüşleri doğrultusunda ergonomik beklentileri ve tercihleri belirlemek, koltukların konfor analizini yapmak, kullanımdan kaynaklanan rahatsızlıkların asıl kaynağına ulaşarak, yeni ve yeniden ürün tasarımında öneriler sunmaktır. 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Ergonomi Ergonomi kelimesi Yunanca iş anlamına gelen ergos ve yasa anlamına gelen nomos sözcüğünden türemiştir. Birçok ülkede insan faktörleri terimi de kullanılmaktadır. Türk Dil Kurumu ise bu terimi İşbilim sözcüğü ile Türkçeleştirmiştir. 66

3 Ergonomi bilimi insan ve sistemin diğer öğeleri arasındaki etkileşimleri anlama çabası içerisinde olan bir bilimdir. Meslek olarak kuramsal ilke, veri ve yöntemleri insanın iyilik durumunu, sistemin genel performansını arttırma amacıyla kullanılır. Disiplinler arası bir alan olan ergonominin fiziksel ergonomi, bilişsel ergonomi ve örgütsel ergonomi olmak üzere üç ana özelleşmesi vardır (Güler, 2004). Dul ve Weerdmeester (2007) tarafından kısaca ergonominin amacı; araç-gereç, teknik sistemler ve işlerin; insan sağlığı, güvenliği, rahatlığı ve performansını artıracak şekilde tasarlanması olarak ifade edilmiştir Oturma Ergonomisi Oğur ve diğ. (2004) e göre oturma durumunda vücudun üst bölümünün bütün ağırlığı kaba etler ve uyluklara aktarılır. Deri ve kaslar yassılaşır ve kaba etlerdeki kemiğin çıkıntılı bölümü (iskiyum) yumuşak dokunun içine çekilir. Burada yağ ve bağ dokusu iskiyumla yavaş biçimde çekilerek iskiyumun yavaşça ortaya çıkmasına ve iskiyumla oturma yüzeyi arasında sadece derinin kalmasına yol açar. Bu kayma meydana geldiğinde ağırlığı taşıyan doku miktarı azalır. Bu nedenle oturma süresi ile doğru orantılı olarak doku kayması oluşur. Dik duruşta lumbar bölgenin doğal duruşu lordoz (içbükey) durumdadır. Ancak dik oturuştan kifoz (dışbükey, kambur) duruşa geçildiği zaman lumbar bölge düzleşir sonra kifoz (dışbükey) durumuna geçer. Bu durumun nedeni, yaklaşık 60 dönebilen kalça dönme merkezinin (hip point), 90 lik kalça açısına ulaşmak için pelvisin arka bölgeyi 30 lik dönmeye zorlaması olarak açıklanabilir. Lumbar bölgenin lordoz şekilden kifoza dönmesi, bu bölgedeki omurlar arasında basınç artışına sebep olmaktadır (Sanders ve McCormic, 1993). Oturma postüründe bacaklara gelen yük azaltılırken, özellikle omurgaya gelen yük artmaktadır. Oturma omurga açısından ağır bir iştir, çünkü oturma pozisyonu ile birlikte omurganın statik konumu da değişmektedir. Ayakta durmaya oranla, omurlar arası disklere gelen basınç bel (lumbar) bölgesinde % daha fazladır (Efe vd., 2004). Ecerkale (2006), ideal oturma postürünün aşağıdaki koşullarda sağlanacağını belirtmiştir. İskiyum kemikleri en büyük destek yüzeyini oluşturmalıdır, Uylukların üst kısmı diz eklemi arkasına aşırı basınç oluşturmayacak şekilde oturma yüzeyine yerleştirilmelidir, Lomber omurga mid-fleksiyonda olmalı fizyolojik eğrilikler sürdürülmelidir, Tüm omurga hafifçe arkaya doğru eğimli bir arkalıkla desteklenmelidir, Bacakların ağırlığı ayaklar ile destek yüzeyine aktarılmalıdır, Yerde otururken ellere ve kollara veya duvara dayanarak gövde desteklenmelidir. 67

4 2.3. Türkiye de Şehirlerarası Yolcu Taşımacılığında Yaygın Kullanılan Otobüs Markaları ve Koltukları Otobüs koltuğu üreticileri kökenlerine göre yerli ve yabancı kökenli olarak ikiye ayrılabilir. Kiel ve Grammer yerli kökenli üreticilerdir ve üretim yerleri Bursa dır. Man Fortuna nın koltukları ise Kiel tarafından geliştirilmiştir. Mitsubishi-Temsa nın Safir modeline ait koltukları ise Grammer tarafından geliştirilmiştir. Bu iki üreticiye ek olarak Mercedes te yerli kökenli üretici olarak kabul edilebilir. Çünkü ürünleri için tüm koltukları İstanbul a bağlı organizasyonda geliştirilmektedir. Setra ise Mercedes grubuna aittir ve Mercedes koltuklarının ölçülerine benzer ölçüler kullansa da farklı özellikler göstermektedir. Sonuç olarak Fiansa yabancı kökenli (İspanya) koltuk üreticisidir ve Neoplan modellerinde bu koltuk markası kullanılır (Güner, 2005). Türkiye'de yaygın kullanılan otobüs koltuklarının ölçüleri Şekil 2.1 de verilmiştir. Koltuk Koltuk Parçalarına Ölçüler (mm) Parçaları Eşdeğer Ölçüler Kiel Grammer Mercedes Fainsa A Oturma yüksekliği B Oturma genişliği C Oturma derinliği D Arkalık yüksekliği E Arkalık genişliği F Kolçak yüksekliği G Kolçak genişliği H Kolçak uzunluğu Şekil Türkiye'de Yaygın Kullanılan Otobüs Koltuklarının Ölçüleri (Güner, 2005). 68

5 3. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma tanımlayıcı tiptedir. Araştırmanın evrenini Düzce Üniversitesi nde öğrenim gören öğrenciler; örneklem grubunu ise araştırmaya gönüllü katılmak isteyen ve fiziksel özrü bulunmayan 50 kız ve 50 erkek olmak üzere toplam 100 öğrenci oluşturmaktadır. Örneklem seçiminde seçkisiz örnekleme (basit tesadüfi örnekleme) yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak veri toplama formu (anket) kullanılmıştır. Veriler Şubat-Haziran 2009 tarihleri arasında toplanmıştır. Elde edilen veriler SPSS 15.0 programından yararlanılarak analiz edilmiştir. 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Sosyo Demografik Özellikler Araştırma kapsamındaki katılımcıların yaş, kg vücut ağırlığı ve cm boy uzunluğu aralığında olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların yaş ortalaması 21,5, vücut ağırlığı ortalaması 61,4 kg, boy uzunluğu ortalaması ise 171 cm dir Koltuk Yeri Tercihleri Katılımcıların otobüsteki koltuk yeri tercihlerine ilişkin dağılımı Tablo 4.1 de verilmiştir. Tablo Otobüsteki Koltuk Yeri Tercihi Geçerli Sayı (N) Yüzde (%) Ön ve cam kenarı 39 56,5% Ön ve koridor kenarı 6 8,7% Orta ve cam kenarı 16 23,2% Orta ve koridor kenarı 3 4,3% Arka ve cam kenarı 5 7,2% Arka ve koridor kenarı 0 0,0% Toplam ,0% Cevapsız* 31 Toplam 100 *31 katılımcının yatını geçersiz sayılmıştır Buna göre katılımcıların %56,5 i ön ve cam kenarı, %8,7 si ön ve koridor kenarı, %23,2 si orta ve cam kenarı, %4,3 ü orta ve koridor kenarı, %7,2 si 69

6 arka ve cam kenarı bölgelerinde yolculuk yapmayı tercih ettikleri belirlenmiştir. Katılımcıların özellikle cam kenarında yolculuk yapmayı tercih ettikleri dikkat çekmektedir. Önden arkaya doğru koltuk sıralamasında tercihin azaldığı ve arkakoridor bölgesinde hiç tercihin bulunmadığı tespit edilmiştir Koltuk Yeri Tercih Nedenleri Katılımcıların koltuk yeri seçme nedenlerine göre dağılımı Tablo 4.2 de verilmiştir. Tablo Koltuk Yeri Seçme Nedenleri Sayı (N) Yüzde (%) Cam kenarı 75 36,4 Çevreyi gözlemlemek 39 18,9 Güneş etkisi 31 15,0 Uyuma isteği 22 10,7 İkili koltukta tek oturmak 16 7,8 Koridor kenarı 10 4,9 Öndeki koltuğun boş olması 8 3,9 Gürültü 5 2,4 Toplam* *Birden fazla işaretleme yapılmıştır Buna göre katılımcıların %36,4 ü cam kenarı, %18,9 u çevreyi gözlemlemek, %15 i güneş etkisi %10,7 si uyuma isteği, %7,8 i ikili koltukta tek oturma, %4,9 u koridor kenarı, %3,9 u öndeki koltuğun boş olması ve %2,4 ü de gürültü nedeniyle koltuk yeri tercihi yaptıklarını belirtmişlerdir. Katılımcıların ön ve cam kenarı (%56,5) bölgesini daha çok tercih ettikleri belirlenmiştir. Cam kenarında oturma (%36,4) ve çevreyi gözlemleme (%18,9) isteği de koltuk yeri tercihinde en etkili iki faktör olarak tespit edilmiştir. Bu tercih önceliklerinin nedeni; ön ve cam kenarı bölgelerinde oturan insanların çevreyi daha fazla izleme olanağı bulabilmeleri, cam bölgesinin uyuma veya dinlenme eylemini gerçekleştirmeye olanak sağlayıcı yapıda olması ve ön tarafın motor gürültüsünden daha uzak, dinlenmeye elverişli bölgeler olmasından kaynaklanabilir Genel Rahatsızlıklar Katılımcıların yolculuk sırasında yaşadıkları genel rahatsızlıkların sıklığına göre yüzdelik dağılımı Tablo 4.3 te verilmiştir. 70

7 Tablo Yolculuk Sırasında Yaşanan Genel Rahatsızlıkların Sıklık Dağılımı Önünüzdeki yolcunun koltuğunu arkaya yatırmasından dolayı rahatsızlık yaşıyor musunuz? Ortam sıcaklığından kaynaklanan rahatsızlıklar yaşıyor musunuz? Koridor tarafındayken servis elemanı veya yolcu geçişi sırasında rahatsızlık yaşıyor musunuz? Koltuğa temas eden bölgelerinizde terleme sorunuyla karşılaşıyor musunuz? Pencere kenarı sırasında otobüs içi sıcaklığından farklı ve rahatsız edici bir sıcaklık farkına maruz kalıyor musunuz? Sallantı ve titreşimden kaynaklanan rahatsızlıklar yaşıyor musunuz? Yanınızdaki yolcu gazete, dergi, kitap vb. okurken rahatsızlık yaşıyor musunuz? Havalandırmadan kaynaklanan rahatsızlıklar yaşıyor musunuz? Gazete, dergi, kitap vb. okurken rahatsız oluyor musunuz? Koltuğun sünger sertliğinden dolayı rahatsızlık yaşıyor musunuz? Televizyon izlerken koltuğunuzu yükseltme ihtiyacı duyuyor musunuz? Koltuğun fonksiyonlarını yerine getirecek olan kol ve düğmeleri bulmakta ve uygulamakta zorluk çekiyor musunuz? Güneş ışınlarından rahatsız olduğunuzda bu rahatsızlığınızı gidermekte sorun yaşıyor musunuz? Sürekli Bazen Hayır 68,0% 24,0% 8,0% 75,8% 13,1% 11,1% 56,0% 29,0% 15,0% 43,0% 33,0% 24,0% 39,0% 34,0% 27,0% 44,0% 26,0% 30,0% 41,0% 28,0% 31,0% 34,0% 34,0% 32,0% 45,5% 22,2% 32,3% 29,0% 34,0% 37,0% 42,7% 19,8% 37,5% 31,0% 23,0% 46,0% 28,0% 24,0% 48,0% Buna göre tabloda belirtilen rahatsızlıklardan en az %52, en fazla %92 oranla yaşandığı görülmektedir. Öndeki yolcunun koltuk arkalığını yatırmasından dolayı rahatsız olan katılımcıların oranı %92 olduğu belirlenmiştir. Bu rahatsızlığın sebebi, arkalık bölümü yatırıldığında, arkadaki yolcu kullanım alanını azaltması olabilir. Bu rahatsızlık, art arda koltuk yerleşim ölçüsünün yetersizliğinden kaynaklandığı düşünülmüştür. 71

8 Ortam sıcaklığından rahatsız olanların oranı %88,9 olarak belirlenmiştir. Bu yüksek rahatsızlık bildiriminin sebebi, mevsime göre sıcaklık konfor değerlerine uygun sıcaklık ayarının yapılmaması olabilir. Ayrıca sıcaklık algılamalarındaki kişisel farklılıklar bu rahatsızlığın sebebi gösterilebilir. Bu rahatsızlığın, ortam sıcaklığının belirlenen sıcaklık değerini koruyacak klima sistemlerinin otobüslerde kullanım yetersizliklerinden kaynaklandığı düşünülmüştür. Koridor tarafındayken servis elemanı veya yolcu geçişinde rahatsızlık yaşayanların oranı %76 olmuştur. Bu rahatsızlığın sebebi koridor genişliğinin yetersizliği ve servis elemanlarının geçiş yaparken dikkat etmemesi olabilir. Koridor genişliğinin yetersizliği, rekabet kaygısından dolayı otobüs üreticilerinin tek sırada 4 koltuk kullanmayı tercih etmesinden kaynaklandığı düşünülmüştür Koltuk Ölçülerinden Kaynaklanan Rahatsızlıklar Katılımcıların koltuk ölçülerinden dolayı yaşadıkları rahatsızlıkların sıklıklarına ilişkin dağılım Tablo 4.4 te verilmiştir. Tablo Koltuk Ölçülerinden Kaynaklanan Rahatsızlıkların Sıklık Dağılımı Sürekli. kaynaklanan rahatsızlık yaşıyor musunuz? Ölçü yetersiz Ölçü fazla Bazen Hayır Art arda ikili koltuk arasındaki mesafeden 70,0% 2,0% 16,0% 12,0% Arkalık eğilme açısından 31,3% 6,1% 36,4% 26,3% Yan yana iki koltuk arasındaki mesafeden 56,0% 0,0% 14,0% 30,0% Oturma derinliği ölçüsünden 24,2% 2,0% 41,4% 32,3% Oturma genişliği ölçüsünden 31,6% 1,0% 29,6% 37,8% Arkalık genişliği ölçüsünden 20,2% 6,1% 27,3% 46,5% Arkalık yüksekliği ölçüsünden 14,3% 11,2% 27,6% 46,9% Yolcu paneli erişim yüksekliğinden 15,0% 10,0% 16,0% 59,0% Kolçak yüksekliği ölçüsünden 6,1% 10,1% 19,2% 64,6% Sehpa yüksekliği ölçüsünden 9,1% 2,0% 22,2% 66,7% Buna göre çizelgede belirtilen rahatsızlıklardan en az %33,3, en fazla %88 oranla katılımcıların yaşadığı görülmektedir. Art arda koltuk yerleşim ölçüsünden dolayı rahatsızlık yaşayanların oranı %88 olarak belirlenmiştir. Ancak bu rahatsızlığı sürekli yaşayan toplam %72 lik kesimin %70 i, ölçünün yetersiz olmasından dolayı rahatsızlık yaşadığını belirtmişlerdir. Yolcu kullanım alanını belirleyen bu ölçünün yetersiz gelmesinin sebebi; araştırmaya katılan öğrencilere ait boy ortalamasının (171 cm) Güleç (2006) in Anadolu insanı üzerindeki çalışmasında belirlediği boy ortalamasının (155 cm bayanlar, 168,9 cm erkekler) üzerinde olmasından 72

9 kaynaklanabilir. Bu ortalama farkı, Duyar (1995) ın, ülkemiz insanının boy uzunluğunda pozitif yönde seküler değişme olduğu görüşünü desteklemektedir. Yazar, ülkemizde boy uzunluğunun artmasından dolayı insan taşınmasında ağırlığın önemli bir kısmını yüklenen otobüslerde koltuklar arasındaki mesafenin önümüzdeki birkaç on yıl içerisinde yeniden ele alınması gerektiğini belirtmiştir. Ancak yaş değişkeninin antropometrik değerler üzerinde etkili olduğu da unutulmamalıdır. Çalışmamızdaki yaş ortalamasının düşüklüğü (21,5) nedeniyle boy ortalaması da yüksek değerde çıkmış olabilir. Arkalık eğilme açısından dolayı rahatsızlık yaşayanların oranı %73,7 olarak belirlenmiştir. Bu ölçüden sürekli rahatsız olan toplam %37,4 lik oranın %31,3 ü ölçünün yetersiz geldiğini belirtmişlerdir. Yaşanan rahatsızlığın sebebi, uyuma sırasında uygun yatma pozisyon için açının yetersiz gelmesi olabilir. Yan yana koltuk yerleşim mesafesinden dolayı rahatsızlık yaşayanları oranı %70 olarak belirlenmiştir. Bu ölçüden sürekli rahatsızlık yaşayanların tümü ölçü yetersizliği nedeniyle yaşadığını belirtmişlerdir. Yan yana koltuk yerleşim mesafesi de yolcu kullanım alanını sınırlayan diğer ölçüdür. Bu ölçünün yetersizliği, yan yana oturan iki kullanıcı arasında fiziksel temaslara neden olabilmektedir. Kullanıcılara ayrılmış kullanım alanının yetersizliği nedeniyle rahat hareket etmelerini engellemesinden kaynaklanabilir Yolculukta Yaşanan Vücut Rahatsızlıkları Katılımcıların yolculuk sırasında vücudun değişik bölümlerinde yaşadıkları rahatsızlıklara ilişkin yüzdelik dağılımı Tablo 5.3 te verilmiştir. Tablo 5. 5 Katılımcıların yolculuk sırasında vücut bölümlerinde yaşadıkları rahatsızlık dağılımı Sayı (N) Yüzde (%) Boyun 74 32,5% Bel 62 27,2% Bacaklar 47 20,6% Kalça 33 14,5% Kollar 12 5,3% Toplam* ,0% *Birden fazla işaretleme yapılmıştır Buna göre katılımcıların yaşadıkları vücut rahatsızlıklarının %32,5 i boyun, %27,5 i bel, %20,6 sı bacaklar, %14,5 i kalça ve %5,3 ü de kollar bölgesinde olduğu belirlenmiştir. Boyun ve bel bölgelerinde en fazla rahatsızlık yaşanmasının nedeni, bu bölgeleri destekleyen koltuk arkalığının yeterli desteği sağlayamaması ya da destekleme görevindeki girinti-çıkıntıların vücut bölümlerindeki doğru noktalara isabet etmemesinden olabilir. 73

10 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Öndeki koltuk arkalığının arkaya yatırılmasından kaynaklanan rahatsızlık yaşanma oranı %92 dir. Bu rahatsızlıkla ilgili olan art arda koltuk yerleşim mesafesinden kaynaklanan rahatsızlık oranı da %88 dir. Birbiri ile ilişkili olan ve ölçü yetersizliğinden kaynaklanan bu iki rahatsızlığın önlenmesi için art arda ikili koltuk mesafesi; kullanıcıların dinamik oturma pozisyonları da dikkate alınarak (art arda iki koltuktaki kullanıcıların aynı anda yatık oturma durumu vs.) ülkemiz insanı kalçadiz (%95 lik dilimde olan) ölçüsüne göre yeniden belirlenmelidir. Yan yana koltuk yerleşim mesafesinden kaynaklanan rahatsızlık yaşanma oranı %70 tir. Ölçü yetersizliğinden kaynaklanan rahatsızlığın giderilmesi için otobüslerde 2+2 koltuk yerleşimi yerine 2+1 yerleşiminin kullanılması gerekmektedir. Otobüs genişliğinin değiştirilememesi, değişimin bu yönde olmasını zorunlu kılmaktadır. Nitekim seyahat firmaları da son 6 yıldır ülkemizde 2+1 koltuk yerleşim sistemini tercih etmektedir. Ancak bunun yaygın hale getirilmesinin gerekliliğini, yaşanan bu yüksek derecedeki rahatsızlık oranı desteklemektedir. Koridor genişliği yetersizliğinden dolayı yaşanan %85 lik rahatsızlığın da bu yöntemle giderilmesi mümkün olacaktır. Koltukların yan yana yerleşim mesafesini, oturma yeri genişliğini ve koridor genişliğini artırmak için 2+1 yerleşim sistemine geçiş kaçınılmaz olmuştur. Ortam sıcaklığından kaynaklanan rahatsızlık yaşayanların oranı %88,9 dur. Mevsimine göre uygun sıcaklıkta olmayan ortamlar ve bu ortamlardaki sıcaklık değişimleri rahatsızlık vermektedir. Sıcaklığı yaz ve kış konfor değerlerine göre ayarlayan ve sabitesini sağlayan klima sistemleri ile bu rahatsızlık giderilebilir. Ayrıca yolcuların kontrol panelinde kişisel sıcaklık ayarlamalarına izin verecek kumandalar ile sıcaklık beklentileri karşılanabilir. Yolculuk sırasında vücudun değişik bölümlerinde meydana gelen rahatsızlıklardan boyun (%32,5) ve bel (%27,2) bölgeleri en fazla rahatsızlık yaşanan iki bölge olmuştur. Koltuğun arkalık bölümünden kaynaklanan bu rahatsızlıklar, arkalık formunun insanın doğal omurga yapısına daha uygun hale getirilmesi ile engellenebilir. Arkalık bölümünde, konumu ayarlanabilir boyun ve bel destek mekanizmasının kullanımı ile kişiye göre ayarlanabilir koltuklar üretilebilir ve yaşanan bu rahatsızlıklar azaltılabilir. 6. KAYNAKLAR Doğan, E.M., Akan, Y., Oktay, E., (2005), Atatürk Üniversitesi Öğrencilerinin Şehirlerarası Ulaşım Talebine Etki Eden Faktörlerin Tespiti, VII Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Mayıs

11 Dul, J. ve Weerdmeedster, B., (2007), Ergonomi, Ne, Neden, Nasıl?, çev. Münir Yavuz, Nalan Kahraman, Seçkin Yayıncılık, Ankara, Duyar, İ., (1995), İnsanın Fiziksel Boyutlarındaki Değişmeler ve Ergonomik Açıdan Önemi, 5. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildiri Kitabı, 1995 İTÜ, İstanbul: Yayınevi, Ecerkale, Ö., (2006), Postür Analizinde Symmetrigraf ile Orthoröntgenogram Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Uzmanlık Tezi, T.C. Sağlık Bakanlığı, Ankara. Efe, H., İmirzi, H.Ö. ve Dizel, T., (2004) Oturma Mobilyası Tasarımını Etkileyen Ergonomik Kriterler, 10. Ergonomi Kongresi, Ekim 2004 Uludağ Üniversitesi Bursa. Güleç, E., (2006), Anadolu İnsanının Antropometrik Boyutları, Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Kesin Raporu (Proje no: ). Güler, Ç., (2004), Sağlık Boyutuyla Ergonomi, Palme Yayıncılık, Ankara, Güner, C., (2005), Fitting Passenger Seats on Intercity Coaches to Turkish Population: An Ergonomic Study, Thesis (master), METU. Unprinted. Oğur, R., Tekbaş, F., Vaizoğlu, S. Ve Güler, Ç., 2004, Sağlık Boyutuyla Ergonomi, Oturma Ve Oturma Araçları (Bölüm 16), Palme Yayıncılık, Ankara, Sabancı, A., (1999), Ergonomi, Baki Kitabevi, Adana, Sanders, M.S. and Mccormic, E.J., (1993), Human Factors In Engineering And Design, Mc Graw-Hill, New York. 75