KEÇİÖREN REHBERLİK ARAŞTIRMA MERKEZİ

Transkript

1 KEÇİÖREN REHBERLİK ARAŞTIRMA MERKEZİ ARALIK,2014

2 Riskli davranış gösteren çocuklarla çalışırken uyulması gereken bir takım temel ilkeler ve stratejiler vardır. Bunlar görüşmecinin çocuk ile daha rahat ilişki kurması ve daha az direnç ile karşılaşması için dikkat edilmesi gereken bir takım ilkelerdir

3 1. Görüşmede ilişkiyi geliştirecek ipuçlarını kazandırmak. 2. Sürecin kolay olmayan ve sabır gerektiren bir durum olduğunu, dolayısıyla acele edilmemesi gerektiğini göstermek. 3. Çocuğu olduğu gibi kabullenmek. 4. Değişim için motive etme kriterleri.

4 1 2 3 Karşınızdaki çocuk kaç yaşında olursa olsun kişiliğine saygı gösterin. Onunla bir yetişkinle nasıl konuşuyorsanız öyle konuşun. Bu ona saygı duyduğunuzu gösterir ve çocuğun size güven duymasını sağlar. İlişki kurmak için onunla empati kurmanız gerekir. Onu anlamaya çalışınn ve bunu belli edin. Çocuğu olduğu gibi kabul edin. Bu onun, her davranışını onayladığınız anlamına gelmez. Çocuğun ilgi alanlarını destekleyin. İlgi alanları ile kendiniz arasında bir bağlantı kurun. Bu daha yakın ilişki kurmanızı sağlayacak ve size gelmesi için bir nedeni olacaktır. 4 Aktif dinleme yapın. Onları dinleyen pek fazla insan yoktur. Sizin kendisini gerçekten dinlediğinizi hissetmesi önemlidir. 5 Sürekliliğinizi koruyun ve sabırlı olun. Bu uzun bir süreç ve sizin bu sürede çocuğun yanında olmanız önemli.

5 İstikrarlı olun. Aynı tür davranışlara aynı tepkiler verin. Çevresindeki insanlarla yaşadığı tutarsızlığı sizinle yaşamasına izin vermeyin. Hangi davranışının nasıl tepki alacağını bilirse daha güvenli davranacaktır. Çocuğun tuzaklarına düşmeyin. Zaman zaman sizi sinirlendirmek isteyecek, tartışmaya Tartışmadan çekmeye çalışacaktır. kaçının. Tartışmak çözüm getirmez, verimli değildir. Onun bu tuzaklarına düşmeyin. Hayal kırıklıkları yaşamaya hazırlıklı olun. Süreç her zaman sizin planladığınız gibi ilerlemeyebilir. Hayal kırıklıklarına hazırlıklı olursanız daha az etkilenirsiniz. Çocuğun kötü davranışları yerine iyi davranışlarına odaklanın. Herkes olumsuz davranışları ile zaten ilgileniyor. Çocuğun, iyi davranışlarının fark edilmesine ihtiyacı vardır. Çocuğu değil; davranışlarını eleştirin konuşun. Ona öğrenme şansı verin. ve olumlu tarzda "Geçen sefer öfkeni tutamadın ama bundan sonra onu kontrol etmelisin. Bunun için ne yapmak gerekli?" Olumlu davranışları olduğu sürece onun yanında olduğunuz mesajını verin.

6 11 Tutarlı ve kararlı olun ama esneklik de gösterin. Bir davranışa her zaman aynı tepkiyi göstermek önemlidir. Ancak bu çocuğun farklı oldu unu unutmayın. Gerektiğinde esneklik göstermek gerekebilir. 12 Çocuk için iyimser bir çerçeve kurun. Bir şeylerin değişebileceğine inanmasını sağlayın. Değişime yönlendirin. 13 Çocuğa seçenekler sunun. Seçenekler sunmak kendine olan kontrolünü artırmaya yardım eder. 14 Hedeflerini netleştirin. Hedefleri netleştirirken somut, gerçekçi olanlarını seçmesine yardımcı olun. Somut önerilerde bulunun. İstek ve hedeflerine uygun önerilerde bulunarak yönlendirin. 15 Çocuğun çelişkilerini ortaya koyun. Hedefleri ile yaptıkları arasındaki uyumsuzluğu gösterin.

7 Değişim için cesaretlendirin. Kendine olan yeterliliğini destekleyin, güveni-ni ve inancını arttırın. Sorunlarla uğraşın. Önünüze çıkan sorunlarla uğraşırken çocuğun her yaşanandan bir ders ç karmasını sağlayın. Yavaş yavaş öğrenmesine zaman tanıyın. Değişimin önündeki engelleri kaldırmasına yardım edin. Şimdi" ile uğraşın. Geçmiş ile uğraşmayın ve çocuğun da uğraşmasına izin vermeyin. Önemli olan şu ana ve geleceğe konsantre olmaktır. Çocuğun kendine verdiği zararı azaltın. Yaşamının bu dönemini en az zararla atlatmasını hedefleyin. Zaman zaman küçük zararlar olabilir. Bunlara tahammül edin. Farklı ve zarar verici davranışlarda bulunmak istediğinde, zaman kazanmaya çalışın. O an için zaman kazanarak kendisine zarar vermesini önleyebilirsiniz. 21 Yeni beceriler kazandırın. Öfke kontrolü, iletişim becerileri, çatışma çözme gibi sosyal becerileri edinmesini sağayın.

8 Uyuşturucu madde kullanımı riskli davranışlar gösteren çocuklarda sık olarak gözlenmektedir. Daha küçük yaşlarda sigara ve alkol kullanımı, daha büyük yaşlarda ise tiner ve bazı yapıştırıcılar gibi uçucu maddeler ile esrar kullanımının görülmesi seyrek değildir. Madde kullanımı bu yaşlarda henüz bağımlılık düzeyinde değildir. Bu müdahale eden için büyük bir kolaylık getirmektedir. Burada amaç çocuğu bağımlılık hakkında bilgilendirerek ileride bağımlı hale gelmesini önlemektir.

9 1. Bağımlılık kavramı ile ilgili bilgilerinin ve tutumlarının ne olduğunu öğrenmek. 2. Bağımlılık yapan maddelerin etkileri hakknda çocuğa bilgi vermek. 3. Bağımlılık sürecini anlatmak. 4. Herkesin bağımlı olabileceğini vurgulamak. 5. İnsanların neden bu maddeleri kullanmaya başladığını ve madde kullanmak yerine neler yapabileceklerini tartışmak. 6. Arkadaş baskısına karşı koyma becerilerini öğretmek.

10 1 2 3 Okulunda, ailesinde, arkadaş çevresinde madde kullananlar varsa veya kendisinin madde kullandığından şüpheleniyorsanız ya da bir defa madde denediğini öğrendiyseniz aşağıdaki sırayı takip ederek madde bağımlılığı hakkında çocuğu bilgilendirin. Çocuğun bağımlılık kavramı hakkında ne bildiğini öğrenin. Önyargılarını ve yanlış bilgilerini yakalamaya çalışarak, müdahale etmeden dinleyin. Hangi maddelerin bağımlılık yaptığını sorun.eğer atladığı maddeler olursa, bunları da dile getirin.

11 [7-10] [10-14] 4 Bu maddelerin etkilerini bilip bilmediğini sorun. Maddeler ve etkileri hak- kında bilgilendirme yapın. Bu yaş grubu için daha ağırlıklı olarak sigara ve alkolün etkilerinden bahsetmek, uçucu maddelere değinmek fakat diğer maddeler hakkında detaylı bilgiye girmemek yerinde olacaktır. Bu maddelerin en kötü etkisinin ne olduğunu sorun. Bunun bağımlılık olduğunu söyleyin. Bu maddelerin etkilerini bilip bilmediğini sorun. Maddeler ve etkileri hakkında bilgilendirme yapın. Sigara ve alkolün yanı sıra diğer madde- ler hakkında da bilgi verilebilir fakat kullanılan dile dikkat etmek, çocuğun merakını arttıracak bilgiler yerine bu maddelerin insan sağlığına olan etkilerinden söz edin. Bu maddelerin en kötü etkisinin ne oldu unu sorun. Bunun bağımlılık olduğunu söyleyin. Bağımlılığın sosyal ve psikolojik sonuçlarını an- latın. 5 Bağımlılık gelişimi kartını görebileceği bir yere koyarak çocuğa bağımlılık sürecini anlatın. Kendisinin ya da çevresindeki insanların bu süreçte nere- de olduklarını göstermesini isteyin. İnsanların maddeleri kontrol edebileceklerini düşündüklerini ancak bunun mümkün olmadığını, bu yüzden bazı insanların bu döngüyü sürekli yaşadıklarını ve maddenin esiri olduklarını belirtin. Bağımlılık gelişimi kartını görebileceği bir yere koyarak çocuğa bağımlılık sürecini anlatın. Kendisinin, ailesinde sigara içen varsa onların ya da sigara, alkol ya da madde deneyen arkadaşları varsa onların bu süreçte nerede olduklarını göstermesini isteyin. Bu süreçle ilgili en tehlikeli gördü ü noktanın ne olduğunu sorun. insanların maddeleri kontrol edebileceklerini düşündüklerini ancak bunun mümkün olmadığını, bu yüzden bazı insanların bu döngüyü sürekli yaşadıklarını ve maddenin esiri olduklarını belirtin. 6 Bağımlılığın bir hastalık oldu unu açıklayın. Şeker hastalığı benzetmesini kullanarak bağımlılığın kişinin hayatı boyunca kontrol altında tutması gereken bir hastalık oldu unu vurgulayın. "Bağımlılık tıpkı şeker hastalığı gibidir. Şeker hastası olan biri bunu hayatı boyunca kontrol altında tutmak zorundadır ve bunun için de hiç şeker yemez. Fakat bir gün tek bir kesme şeker yese bile hastalığı yeniden ortaya çıkar. Bağımlılık da sürekli kontrol altında tutulması gereken bir hastalıktır."

12 [7-10] [10-14] 7 Kimlerin bağımlı olabileceğini sorun. İnsanların bu maddeleri kullanmaya başladıklarında bağımlı olacaklarını bilmediklerini, hiç kimsenin madde kullanmaya "ben bağımlı olacağım" diyerek başlamadıklarını belirtin. Bağımlılık süreci kartını göstererek insanların hep "bu son" dedikleri halde madde kullanmaya devam ettiklerini hatırlatın. Herkesin bağımlı olabileceğini vurgulayın. Kimlerin bağımlı olabileceğini sorun. İnsanların bu maddeleri kullanmaya başladıklarında bağımlı olacaklarını bilmediklerini, hiç kimsenin madde kullanmaya "ben bağımlı olacağım" diyerek başlamadığını belirtin. Herkesin bağımlı olabileceğini vurgulayın. 8 Eğer "ben iradeliyim" ya da "iradesiz kişiler bağımlı" olur gibi önyargılarını dile getirirse maddeler karşısında güçsüz olduğunu, herkesin bağımlı olabi- leceğini tekrar edin. Ailesinde, sigara içen biri olup olmadığını sorun. Onların iradeleri de zayıf mı? Kontrolün bir süre sonra tamamen maddeye geçtiğini vurgulayın. yakın çevresinde 9 İnsanların bu maddeleri neden kullandıklarını sorun. Bazı insanların eğlenmek, bazılarının sorunlardan kaçmak, kiminin de merak ettikleri için kullandığını söyleyin. Eğlenmek için yapılabilecek (daha tehlikesiz) başka şeyler oldu unu, sorunlardan kaçmak yerine çözüm yolları arayıp bu sorunların ortadan kalkabileceğini ve her şeyi yaşayarak öğrenmek gerekmediğini anlatın. 10 İnsanların bazen arkadaş baskısına hayır diyemedikleri için de madde kullandıklarını söyleyin. Kendisine hiç böyle bir teklif yapılıp yapılmadığını sorun. eğer yapılmışsa tepkisi ne olmuş öğrenin. Arkadaşlarına hayır demenin zor oldu unu ancak bunun bazı durumlarda gerekli olduğunu vurgulayın. Bunu arkadaşlarını kırmadan yapmanın yolları ol- duğunu belirtin çocuğa hayır deme becerilerini öğretin

13 Belki kullanabilirim Korku ve Merak Bir kereden bir şey olmaz Bıraktım,bir daha başlamam Bir daha asla Artık bırakacağım Ben bağımlı olmam Bırakmak zorundayım İstersem bırakırım Bu meret bırakılmaz ki

14 Herhangi bir maddeyi kullanan çocukların aynı zamanda başka bir madde de kullanıyor olması sık görülen bir durumdur. Daha küçük yaşlarda sigara ve alkol kullanımı yaygınken,daha büyük yaşlarda uçucu madde kullanımı gözlenmektedir. Eroin, kokain gibi uyuşturucuların 14 yaş ve altında görülmesi ülkemizde sık değildir.

15 1. Madde kullanım öyküsünün alınması. 2. Maddeler ve bağımlılık hakkında bilgilendirme yapmak. 3. Kullandığı maddeyi kesmesini ya da en düşük zararla kullanmasını sağlamak.

16 1 2 3 Ne kullandığını sorun. O kullandığı maddeyi söyledikten sonra, siz de diğer maddeleri sayarak kullanıp kullanmadığını araştırın. Bazı maddelerin adını anmak onun madde kullanmasını kolaylaştıran durum yaratmaz. Aksine, ona maddelerin adını sayarak ne kullandığını sormazsanız, hiçbir zaman onun ne kullandığını bilemez ve eğer bir madde kullan yor ise bağımlı olmasını engelleyemezsiniz. Ne kadar zamandır eğer düzenli kullanıyor soruşturun. kullandığını araştırın. İlk kez ne zaman kullandığını ve bir ise ne kadar zamandır düzenli olarak kullandığını Psikiyatrist ve/veya psikologa yönlendirme yapın. Onlarla bilgi alışverişinde bulunun. Çocuğu okulda izlemeye devam edin. Ne sıklıkta bu maddeleri kullandığını arafştırın. Her bir madde için sıklık sorusunu yineleyin. Tam bir yanıt alamaz iseniz, geçen hafta içinde bu maddeleri ne sıklıkta kullandığını sorun. Bu da eğer tam bir yanıt oluşturmuyorsa, geçen ay içindeki kullanım sıklığını sorabilirsiniz. Genellikle çocuklar kullanım sıklıklarını abartabilir ya da düşük gösterebilirler. Bu konuda dikkatli olmak gerekir. Kullandığı maddeyi, kullandığı zaman ne miktarda kullandığını soruşturun. 4 Her seferinde ortalama ne kadar kullandığı, en düşük kullandığı zaman ne miktarda, en fazla ne miktarda kullandığı öğrenilmelidir. 5 Hangi ortamlarda ve kimlerle birlikte kullandığını araştırın. Belirli saatler arasında mı kullanıyor, farklı zamanlarda da kullanıyor olabilir mi?

17 6 Tüm bunları sorarken tarafsız ve nötr bir tavır takınmanız gerekir. Herhangi bir korku, üzüntü ya da kızgınlık ifadesi sergilememeniz doğru olacaktır. Böylece bu konuda sizi kendisine daha yak n hissedecek ve her şeyi anlatmaktan çekinmeyecektir. Onu yargılamıyor olmanız da, bir sonraki adımdaki etkinliğinizi artıracaktır. 7 Ailesinin bu konudan haberi olup olmadığını araştırın. Ailesine söylemiş mi, ya da ailesi fark etmiş mi? Bu konuda ailesinin tutumu nasıldır? Ailede başka alkol ya da madde kullanan var mı? [7-10] [10-14] 8 Kullandığı maddelerin zararlarını anlatın. Sigaranın akciğer kanseri, akciğer hastalıkları, yutak kanseri, damarlarda tıkanma yaptığını, alkolün karaciğer de siroz, damarlarda tıkanma, bunama, felç yaptığını, uçucu maddelerin zekanın gerilemesine yol açtığını, yeni bir şey öğrenmeyi etkilediğni, insanın kavrama yeteneğini bozduğunu anlatın. Bu maddelerin etkilerinin ne olduğunu bilip bilmediğini sorun. Eksik-eri ya da yanlışları varsa düzeltin ya da bilmediklerini ekleyin. 9 Ardından bu maddelerin en kötü etkisinin ne olduğunu sorun. En kötü etkisinin bağımlılık olduğunu, bağımlılığın düzelmeyeceğini anlatın. Bağımlılığın yavaş yavaş ve sinsice geliştiğini, bu maddeleri kullananların ne zaman bağımlı olduklarının farkına varamadıklarını, farkına vardıklarında ise her şeyin çok geç olduğunu anlatın.çünkü bağımlılık geri dönmez. Ona bağımlı olmayı isteyip istemediğini sorun

18 10 Neden bu maddeleri kullandığını sorun. Eğer eğlenmek için kullanıyorsa; eğlenmenin başka yolları da olduğunu, kendisi için bu kadar tehlikeli bir eğlenme yolu yerine başkasını seçmesini önerin Eğer sorunlarını çözmek için kullanıyorsa; bu maddelerin sorunları çözmeyeceğini aksine sorunları artıracağını anlatın ve başını kuma saklayan deve kuşunu örnek verin. Eğer merak için kullanıyorsa; bu konuda kendisini sizin ya da başka birilerinin bilgilendirebileceğini yaşayarak öğrenmek zorunda olmadığını anlatın Bu maddelerin insanın kontrol yeteneğini bozduğunu, bir süre sonra bu maddeleri kontrol edemeyeceğini anlatın. Bir süre sonra kontrolün maddenin eline geçtiğini ve kişinin kontrolsüz olduğunu söyleyin. Ailesine bu durumdan söz etmek zorunda olduğunuzu, ancak öncelikle onun söylemesinin doğru olacağını anlatın. Ancak en geç bir ay içerisinde bu durumu ailesi ile paylaşması gerektiğini bildirin. Kendisinden büyüklerin ya da arkadaşlarının aslında kendisini kullanıyor olabileceğini, madde satmak ve para kazanmak için ona madde veriyor olabileceğini belirtin. Ancak bunu yaparken, arkadaşlarını kötülemekten kaçının, üçüncü şahıs dili kullanın. "Bazı madde kullanıcıları yanlarında başkaları olsun diye, ya da madde satıp para kazanmak için başkaları ile arkadaşlık edebilirler. Böyle arkadaflların olabilir." 14 Arkadaşlarına hayır deme becerisini kazandırın. Sorun çözme becerileri üs tünde durun

19 15 Madde kullanımını kesmesi gerektiğini, bunun için sizin ona yardım edebileceğinizi söyleyin. 16 Madde kullanımını kesmesi gerektiğini, bunun için sizin ona yardım edebileceğinizi söyleyin. Kesme konusunda tam bir karar vermesi için bir birlikte bir tarih belirlemeye çalışın. 17 Eğer madde kullanımını kesmez ise, o zaman kullandığı madde sayısını, sıklığını ve miktarı azaltmaya çalışın ve takip etmeye devam edin. 18 Unutmayın! Madde kullanımı uzun süreli takip gerektirir. Bu nedenle ilişkiyi kesmeyin ve ilişkinizi sürdürün. Bu dönem içinde özellikle çocuğun karşılaştığı yaşam sorunlarını çözmeye ve çözmesini öğrenmesine özen gösterin. 19 Gerekli olan durumlarda Kanunla İhtilaf Halindeki Çocuklar ile yapılması gerekenleri uygulayın

20 Kaynakça: Riskli Davranış Gösteren Çocuklara Yaklaşım (MEB UNICEF işbirliği ile gerçekleştirilen Çocuk Dostu Okul Projesi Eğitim Materyali) Hazırlayanlar: Doç.Dr. Kültegin Ögel Psk.Dan.Sevil Töre Uzm.Psk.Ceyda Yılmazçetin Eke

21