İnşaatlarda Kullanılan TS EN ve Standartlarına Uyumlu Güvenlik Ağlarının Özellikleri

Transkript

1 Bildiriler Kitabı İnşaatlarda Kullanılan TS EN ve Standartlarına Uyumlu Güvenlik Ağlarının Özellikleri Mert Uzun Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,34349 Beşiktaş/İstanbul Tel: Serhat Yaman Gayrettepe Mahallesi Yıldız Posta Caddesi No:18/B Beşiktaş-İstanbul Tel: Öz Sayısı her geçen gün artan yüksek katlı bina inşaatlarında uygulanan toplu koruma önlemlerinin başında güvenlik ağları gelmektedir. Hemen hemen tüm inşaat projelerinde yüksekten malzeme ve insan düşme riskini en aza indirmek için kullanılan güvenlik ağları, Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nce de zorunlu tutulmaktadır. İlgili yönetmeliğin yüksekte çalışma başlıklı bölümünde, yüksekte yapılan çalışmalarda önceliğin güvenli korkuluklar, düşme önleyici platformlar, bariyer ve kapaklar, çalışma iskeleleri, hava yastıkları veya güvenlik ağları gibi toplu koruma tedbirlerine verileceği belirtilmektedir. Yine aynı yönetmelikte toplu koruma önlemi olarak kullanılacak güvenlik ağlarının malzeme özelliklerinin, deney metotları ile bağlantı ve kurulum şartlarının TS EN ve standartlarına uygun olması gerektiği vurgulanmaktadır. Bu çalışma, yapı iş kolunda ölümle sonuçlanan iş kazaları arasında en büyük paya sahip olan yüksekten düşme ve yüksekten malzeme düşme risklerinin kontrol altında tutulması için kullanılan güvenlik ağlarının TS EN ve standartlarınca incelenmesi amaçlamaktadır. Çalışmada, ilgili standartların ülkemiz yapı iş kolunda takip edilen iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uyum ve uyumsuzlukları da incelenmiş ve çalışmanın bir çıktısı olarak, yapılan saha gözlemlerine dayanarak inşaat projelerinde kullanılan güvenlik ağlarının bahsi geçen standartlara uygunluğunun kontrol edilebilmesi için bir çeşitli öneriler sunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Güvenlik Ağı, Yüksekten Düşme, Malzeme Düşmesi, İş Güvenliği, TS EN , TS EN Giriş Yüksekte güvenli çalışmanın en önemli ilkelerinden olan toplu koruma önlemlerinin alınması ilkesinin, ülkemiz inşaat sektöründeki uygulamalarda maalesef yeterince anlaşılamadığı veya çeşitli sebeplerle yaygın kullanıma alınamadığı görülmektedir. Yapı iş kolunu kapsamına alarak gerekli asgari sağlık ve güvenlik düzenlemelerinin 177

2 5. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu çerçevesini oluşturan Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nde, toplu koruma önlemlerine öncelik verilmesi gerektiğinden bahsedilmekte ve bir dizi toplu koruma sistemi ile birlikte güvenlik ağları ile ilgili hususlar da açıklanmaktadır. İlgili yönetmelikte yapı iş kolunda kullanılacak güvenlik ağları ile ilgili TS EN ve TS EN standartlarına atıf yapılmaktadır. Güvenlik ağları özellikle yüksekten malzeme ve insan düşmesi riskini önlemeye yönelik olarak yapı iş kolunun olmazsa olmaz parçalarından birisi haline gelmiş durumdadır. Birkaç yıl öncesine kadar büyük şehirlerde, merkezi konumda bulunan projelerde göze çarpan güvenlik ağları, gün geçtikçe daha yaygın hale gelmektedir. Günümüzde kullanılmakta olan güvenlik ağları yapısal tasarımları ve konumlandırılma biçimlerinden de kaynaklanan nedenlerle düşme önleyici vazifeden daha çok düşme tutucu olarak işlev görmektedirler. Bu nedenledir ki güvenlik ağları ikincil düşme koruma sistemleri olarak algılanmalıdırlar. Bu sistemde öncelik, yüksekten düşme(malzeme ya da insan) riskinin önlenmesi anlayışı üzerine yoğunlaşmalıdır. Bu durumun yanı sıra, güvenlik ağlarının çalışanlardan daha çok, düşen malzemeleri yakalama uygulamalarında öne çıktıkları da bilinmektedir. Öyle ki, özellikle yoğun şantiyelerin kat boşluklarında ve dış cephelerinde kullanılan güvenlik ağlarının üzerlerinde her gün kalas, demir, yalıtım malzemesi, elektrik boruları, havalandırma kanal malzemesi vb. yapı malzemeleri birikmekte ve ağların temizletilme somut bir ihtiyaç haline gelmektedir. İnşaat Sektöründe Gerçekleşen İş Kazaları Gerek dünya çapında gerekse ülkemizde iş kazası sayıları ve sonuçları incelendiğinde, inşaat sektörünün başı çektiği görülmektedir. Sektörün kendine has özellikleri sebebiyle sürekli iş göremezlik ve ölümle sonuçlanan kazaların büyük bir çoğunluğu yine inşaat işkolunda gerçekleşmektedir yılı verilerine göre toplam istihdamdaki payı %7 mertebelerinde olan sektörün ölümlü iş kazalarındaki payı ise %33,5 mertebelerindedir.(gürcanlı, 2013) Toplam istihdamdaki payının neredeyse beş katı olan bu rakam, inşaat sektöründeki vahim tabloyu gözler önüne sermektedir yılları arasında inşaat sektöründe en fazla karşılaşılan kaza tipleri incelendiğinde, ölümle sonuçlanan kazaların %53,4 ünün insan düşmesi ve malzeme düşmesi şeklinde gerçekleştiği görülmektedir (Tablo 1) (Gürcanlı, 2006). Sektörde gerçekleşen kazaların neredeyse yarısını oluşturan bu kaza tiplerinin, projeye uygun güvenlik ağlarının doğru kullanımı ile büyük oranda azaltılabileceği düşünülmektedir. 178

3 Bildiriler Kitabı Tablo1. İnşaat sektöründe gerçekleşen iş kazaları (Gürcanlı, 2013). Kaza Tipi Ölüm % Yaralanma % İnsan Düşmesi , ,9 Elektrik Çarpması ,2 80 2,8 Malzeme Düşmesi , ,8 Yapı Makinasındaki Kazalar 206 8,6 97 3,4 Şantiye İçi Trafik Kazası ,3 Yapı Kısmının Çökmesi ,6 Kazı Kenarının Göçmesi 138 5,8 53 1,9 Diğer Tip Kazalar 85 3,5 74 2,6 Patlayıcı Madde Kullanımındaki Kazalar 50 2,1 82 2,9 Malzeme Sıçraması 10 0, ,4 Tezgah ve Makinaya Uzuv Kaptırma ,3 Malzeme Altında Arasında Uzuv Sıkıştırma El Aleti İle Ele Vurma ,5 Sivri Uçlu Keskin Kenarlı Cisimle Yaralama ,6 Toplam Sektörde Kullanılan Güvenlik Ağlarının Değerlendirilmesi Güvenlik ağları kullanarak insan düşmesi ve malzeme düşmesi şeklinde gerçekleşen iş kazalarının önüne geçebilmek için önemli birkaç hususun dikkate alınması gerekmektedir. Bunlardan ilki, güvenlik ağlarının projeye özgün olarak tasarlanması hususudur. Sektörde, önceki projelerde temin edilmiş ve kullanılmış güvenlik ağlarının uzun yıllar ve projeler boyunca kullanılma eğiliminin fazlaca yaygın olduğu görülmektedir. TS EN standardında dört tip güvenlik ağının tanımı yapılmaktadır ve bu ağlardan üç tanesi dış cephede farklı kombinasyonlarda kullanılabilecek türdendir. İnşaatlarda yaygın olarak, konsol şeklinde çalışmakta olan sadece bir tip güvenlik ağının kullanıldığı görülmektedir. Projede güvenlik önlemleri alınması için hangi ağ tipinin kullanılacağı hususunu, projenin sınır yerleşim konumu, coğrafi konumundan kaynaklanabilecek olumsuz hava şartları ve mimari yapısı belirleyecektir. Projenin henüz hazırlık aşamasındayken hangi mahalde hangi tip güvenlik ağının kullanılacağı belirlenmelidir. Güvenlik ağlarının nem, UV ışınları, açık alev vb. etkenlerden kolaylıkla etkilendikleri bilinmektedir. Sistemlerin kullanılacağı mahallerde hangi tip çalışmalar gerçekleştirileceği ve bu çalışmaların sıralamasının önceden iyi belirlenmesi gerekmektedir. Güvenlik ağları ile ilgili sektörde yaşanan bir diğer sorun ise, bu sistemlerin şantiyelerin oldukça dinamik olan yapısına entegre edilememesidir. Güvenlik ağlarının TS EN standardınca belirtilen konumlandırılma şartlarına uygun olmayacak şekilde, yükselen binaların imalat seviyelerinin oldukça altında bırakıldığı bilinmektedir. Ağlar şantiyelerde beton programlarına entegre edilmeli ve görevleri sadece güvenlik 179

4 5. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu ağlarının deplasesini gerçekleştirmek olacak eğitimli bir ekip tarafından takip edilmelidir. TS ve Standartlarında Güvenlik Ağları TS ve standartları ayrı ayrı ele alınacak olursa; TS de ip, ağ, güvenlik ağı, destek sistemler ve deney metotlarından bahsedilirken, TS de de tanımlaması yapılan ve sınıflandırılan güvenlik ağlarının konumlandırılması (kurulması) ve deneye tabi tutulmaları için güvenlik kurallarından bahsedilmektedir. İpler TS de, ipler kullanım amacına bağlı olarak; kenar ipi, bağlama ipi ve birleştirme ipi olmak üzere üç sınıfa ayrılmaktadır. Kenar ipleri ağları çepeçevre sarmakta olup, güvenlik ağının yüke maruz kalması durumunda oluşan etkiyi homojen olarak dağıtan ve nihai yükü karşılayan bileşenlerdir. Bağlama ipleri, ağlar ile kanca noktaları arasındaki bağlantıyı sağlamakta iken birleştirme ipleri de birden fazla ağın birleştirilmesinde kullanılmaktadırlar. Standartlarda, ağların destek yapı veya birbirleri arasında sağlanacak bağlantıları için sadece iplerden bahsedilmekte iken, sektörde bu işlemler için çoğunlukla alaşım veya çelikten imal edilmiş kanca vb. malzemeler kullanılmaktadır. Ağlar Ağ terimi TS de küçük ağ gözlerinin bağlantısı (birleşimi) olarak tanımlanmıştır. Ağlar, azami ağ gözü büyüklüğüne (IRmR) ve ağın sahip olması gereken asgari enerjiye (E RAR ve ERBR) göre dört sınıfta incelenirler. Şekil 1 de kare desenli (Q) ve eşkenar dörtgen desenli (D) ağ gözleri görülmektedir. Şekil 1 Ağ gözü desenleri. Q ve D göz desenli ağların piyasada hangisinin tercih edileceğini genelde kenar ipi kullanımı gerekliliği belirlemektedir. Kenar ipi kullanımının standartta zorunlu tutulduğu S ve V tipi güvenlik ağlarında genellikle D göz desenli ağlar kullanılmaktadır. Tablo 2 de, ağların yüke maruz kalmaları durumunda asgari enerji sönümleme kapasiteleri(e RAR) ve azami ağ gözü büyüklüğüne (IRM R) göre ağların sınıflandırılması yer almaktadır. 180

5 P ver Bildiriler Kitabı Güvenlik Ağları Tablo 2 Enerji kapasitelerine göre ağ sınıfları (TS , 2004). Sınıf A1 : ERAR 2,3 kj R IRM 60 mm Sınıf A2 : ERAR 2,3 kj R IRM 100 mm Sınıf B1 : ERAR 4,4 kj R IRM 60 mm Sınıf B2 : ERAR 4,4 kj R IRM 100 mm Güvenlik ağları TS de, bir kenar (sınır) ipi veya diğer destekleme elemanları ile veya bunların birleşimi ile desteklenen, yüksekten düşen kişileri yakalamak için tasarımlanmış sistem olarak betimlenmektedir. Güvenlik ağları konumlandırılma şekilleri ve desteklenme çeşitlerine göre dört sınıfa ayrılmaktadırlar. Tablo 3 te bu sınıflar görülebilmektedir. İlgili standartlarda ağ ve güvenlik ağı kavramları farklı anlamlar barındırmaktadır. Ağlar, küçük ağ gözlerinden birleşmiş olan ve belirli ölçüye göre kare veya eşkenar dörtgen göz desenli olarak poliamid veya polipropilen hammadde ile üretilen malzemeyi ifade etmektedir. Güvenlik ağları ise bir yapıya veya alana kurulan ve içerisinde ağ barındıran toplu koruma sisteminin bütününü ifade etmektedir (ağ, destek ayakları, bağlantı ipleri, kancalar vs.). Tablo 3 Güvenlik ağı sınıfları (TS , 2004). Sistem S: Kenar ipi olan güvenlik ağı Sistem T: Yatay kullanım için konsollara bağlanan güvenlik ağı Sistem U: Düşey kullanım için destek yapısına bağlanan güvenlik ağı Sistem V: Bir sehpa tipi desteğe bağlanan kenar ipi olan güvenlik ağı S Tipi Güvenlik Ağları S tipi güvenlik ağları, projenin mimari yapısına bağlı olarak geniş galeri boşluklarında kullanılmakla birlikte asansör, mekanik, elektrik vb. küçük boyutlu boşluklarda daha sıklıkla kullanılmaktadır. S tipi güvenlik ağlarının standartlarda belirtilen en karakteristik özelliği bir kenar ipine sahip olmasının gerekliliğidir (Şekil 2). Bir S tipi 2 güvenlik ağının ilgili standartlar kapsamına girebilmesi için alanının en az 35 mp Rdikdörtgen şeklinde ise en kısa kenarının en az 5 metre olması gerekmektedir. Sınır değerlerden ufak olan küçük S tipi güvenlik ağlarının uygulanabilir olduğu yerlerde kurulum ve güvenlik esasları ulusal düzenlemelere göre belirlenir (TS , 2005). Burada belirtilmelidir ki ülkemizde küçük S tipi güvenlik ağları için herhangi bir ulusal düzenleme bulunmamaktadır. Bu durum, sektörde küçük boyutlu boşlukları korumak için çoklukla kullanılmakta olan bu tarz güvenlik ağlarının üretim, montaj ve deney aşamalarında kontrolsüzlüğe yol açmış bulunmaktadır. 181

6 5. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu Şekil 2 S tipi güvenlik ağları (TS , 2004). S tipi güvenlik ağlarının bağlantıları, yapı ile arasındaki boşluklar 100 mm yi aşmayacak şekilde gerçekleştirilmelidir. Ağlar bindirmeli olarak yerleştirildiği zaman asgari bindirme uzunluğu 2 metre olmalıdır (TS , 2005). S tipi güvenlik ağları, bağlama ipleriyle karakteristik yükünü taşıyabilecek özellikteki kanca noktalarına bağlanmalıdır. Kanca noktaları arasındaki mesafe 2,5 metreden az olmalıdır. T Tipi Güvenlik Ağları T tipi güvenlik ağları, dış cephelerde konsol sistem olarak koruma sağlamaktadır. Ağların yapı sınırı ile karşı cephesindeki destekleri, kullanılan çelik vb. yapı malzemesi ile verilmekte olup, kenar kısımlarda ise bu destek duruma göre birleştirme ipi veya kenar ipleriyle sağlanmalıdır. T tipi güvenlik ağları bindirmeli olarak yerleştirildiği zaman asgari bindirme uzunluğu 0,75 metre olmalıdır (TS , 2005). İnşaatlarda kullanılan tipik T tipi güvenlik ağlarının yapısal tasarımı Şekil 3 te görülebilir. V Tipi Güvenlik Ağları Şekil 3 T tipi güvenlik ağı (TS , 2004). V tipi güvenlik ağları günümüzde modern ve prestijli projelerde tercih edilmekte olan panel tipi kapama sistemlerine yakın performans sergilemektedirler. 182

7 Bildiriler Kitabı Şekil 4 V tipi güvenlik ağı (TS , 2004). Güvenlik ağının yukarıdaki kenarı, çalışma alanının en azından 1,0 m yukarısında olmalıdır. Ağların kenarları arasında 100 mm den daha büyük boşluklar oluşmayacak şekilde bağlantı yapılmalıdır. V tipi güvenlik ağları için (üst üste) bindirme kullanılmamalıdır. Güvenlik ağı, ağın yukarıdaki kenarında sehpa tipi desteklere ve binaya veya ağın alt kenarındaki destek yapıya tutturulmalıdır (TS , 2005) U Tipi Güvenlik Ağları TS , U tipi güvenlik ağlarına ait konumlandırma sınırları için, EN Kenar Koruma (Korkuluk) Sistemleriyle ilgili standarda bakılmasını belirtmektedir. Türkiye de kabul edilmiş haliyle TS EN e kısaca bakıldığında; geçici kenar koruma sistemlerinde ara korkuluk yerine ara koruma (ağ, çit, vb.) sistemi kullanılabileceği hususu görülmektedir. U tipi güvenlik ağları düşey kullanım için tasarlanmışlardır ve bir destek yapısına bağlanarak kullanılırlar (Şekil 5). Şekil 5 U tipi güvenlik ağı (TS , 2004). 183

8 HReR ve ifadeleri 5. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu Güvenlik Ağlarının Konumlandırılma Sınırları TS EN de verilen sınır durumlar, ürünlerin farklı inşaatlarda kullanımında bir eş güdüm sağlamakla beraber, bazı sınır durumlara göre hareket etmek özellikle konut projelerinin süregelen imalat sıralamalarıyla çakışmaktadır. Şekil 6 da eğimi 0-20 olan yüzeylerde yapılan çalışmalar için azami düşme yükseklikleri verilmiş olup verilen HRiR, HRrR Tablo 4 te tanımlanmıştır. Şekil derece arasında eğimi olan çalışma alanındaki izin verilen düşme yüksekliği ve buna bağlı olarak gerekli yakalama genişlikleri (TS , 2005). Tablo 4 Düşme yüksekliklerinin tanımlamaları (TS , 2005). Tanım Açıklama HRi Güvenlik ağı ile korunmakta olan bir çalışma konumu arasındaki düşey mesafedir Bir güvenlik ağına olan izin verilmiş azami düşme yüksekliği, çalışma konumundan 6 m'dir. Bu, bir kişinin ağırlık merkezinden azami beyan edilen düşme yüksekliğinin 7 m olması anlamına gelir. HRe HRr Korunmakta olan çalışma konumunun kenarı ile güvenlik ağı arasındaki düşey mesafedir Güvenlik ağının 2,0 m genişliğindeki sınır kenarı ile korunmakta olan çalışma konumu arasındaki düşey mesafedir Bu boyut, güvenlik ağının üzerindeki çalışma konumunun ötesinde bulunan güvenlik ağının yatay izdüşümünü hesaplamak için kullanılmalıdır. Güvenlik ağları, ağ kenarları yakın yerlerdeki darbe yükünü taşıma konusundaki özelliği, ağ ortasına göre daha azdır. Bu nedenle, bu noktadaki düşey mesafe 3 m'yi aşmamalıdır. Eğimi 20 den fazla olan çalışma yüzeyleri için ise Şekil 7 de verilen sınır değerler dikkate alınır. Tablo 5 te ise ise izin verilen düşme yüksekliklerine bağlı olarak yakalama genişliği sınır değerleri verilmiştir. 184

9 Bildiriler Kitabı Şekil 7 20 den daha fazla eğimi olan çalışma alanındaki izin verilen düşme yükseklikleri ve buna bağlı olarak gerekli yakalama genişlikleri (TS , 2005). Tablo 5 İzin verilen düşme yükseklikleri ve buna bağlı olarak gerekli yakalama genişlikleri (TS , 2005). Düşme yüksekliği, He 1,0 m 3,0 m 6,0 m Yakalama genişliği, b 2,0 m 2,5 m 3,0 m Sonuç ve Öneriler Güvenlik ağlarının, düşme eylemi başladıktan sonra devreye girdiği unutulmamalı ve dolayısıyla ikincil düşme koruma sistemi veya düşme tutucu sistemler olarak tercih edilmelidirler. Ağlara insan ve malzeme düşmemesi adına diğer toplu koruma önlemlerine başvurulmalı ve alınan her önleme rağmen ortaya çıkabilecek aksi durumlar için güvenlik ağları yedek önlem statüsünde daima hazır bulundurulmalıdır. Sektörde bu başlıktaki bilgi eksikliğinin giderilmesi için daha fazla uygulama çalışması ve yazılı çalışma hayata geçmelidir. Güvenlik ağları sınıfının tercihinden, konumlandırılması ve denetimine kadar olan tüm süreçler bir plan ve denetim dahilinde gerçekleştirilmelidir. Güvenlik ağları ile ilgili ulusal mevzuatta bulunan boşluklar giderilmeli, mevcut düzenlemelerin sektördeki uygulamalar ile uyumlulaştırılması sağlanmalıdır. Güvenlik ağlarının montajının, yer değiştirmesinin, denetiminin ve deneylerinin kimler tarafından ve nerelerde gerçekleştirileceği hususundaki belirsizlikler giderilmelidir. Sektörde en yaygın olarak kullanılan küçük S tipi güvenlik ağları, ilgili standartlar tarafından kapsam dışında bırakıldığından, en azından ulusal mevzuat kapsamında bu güvenlik ağlarıyla ilgili bir çerçeve oluşturulmalıdır. 185

10 5. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu Kaynaklar Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, (2013) 05/10/2013 tarihli ve sayılı Resmi Gazete 1TUhttp:// Erişim Tarihi: Gürcanlı G. E., (2006) İnşaat Şantiyelerinde Bulanık Kümeler Yardımıyla İş Güvenliği Risk Analizi Yöntemi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Gürcanlı G. E., (2013) İnşaat Sektöründe Gerçekleşen Ölüm ve Yaralanmaların Analizi. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Yayım Tarihi: Nisan-Mayıs-Haziran 2013 Türk Standardı, TS EN , 2004 Türk Standardı, TS EN , 2005 Türk Standardı, TS EN 13374, 2013 Capital Safety. Netting Systems, Catch Debris, Personnel Or Both! 1TUhttps:// Page.aspx?prodCatId13U1T Erişim Tarihi: