İ Ç İ N D E K İ L E R

Transkript

1

2 İ Ç İ N D E K İ L E R 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu Murat Sadullah Çebi... 1 Medyanın Sosyolojik İşlevlerinden Gündem Kurma Çetin Murat Hazar Haberde Yeni Olan Nedir? Umut Tümay Arslan Sanal Dünyada Duygusal Doyum Nejla Polat Küresel ve Yerel Medyada Gelişmeler ve Ulus-Devlet Serdar Kaypakoğlu Bütünleşik Pazarlama İletişimi Sürecinde Halkla İlişkilerin Rolü İzzet Bozkurt Sivil Toplum Örgütlerinin İşlerlik Kazanması Açısından Halkla İlişkiler (Türkiye Örneği) Ayhan Biber

3 İletişim 2002/12

4 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu Giriş Murat Sadullah ÇEBİ * Atina Zirvesi, Yunanistan ın AB Dönem Başkanlığı döneminde 16 Nisan 2003 tarihinde 10 yeni ülkenin AB ne katılımı nedeniyle düzenlenmiştir. Atina doruğunda AB ne katılım anlaşması imzalayan ülkeler şunlardır: Çek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Kıbrıs Rum Kesimi, Slovakya ve Slovenya. Atina Zirvesi nde düzenlenecek imza töreninde yapılacak katılım anlaşması ile birlikte söz konusu ülkelerin 1 Mayıs 2004 ten itibaren AB ne tam üyelik süreçleri de tamamlanacaktır. Konu, Kıbrıs Rum Kesimi nin Kıbrıs Cumhuriyeti adıyla Kıbrıs coğrafyasının tamamını temsil hakkı verilerek AB ne tam üye olarak kabul edilmesi; böylece Kıbrıs sorunu ekseninde AB ile Türkiye arasındaki ilişkilerin yeni bir boyut kazanması, Türkiye nin Kıbrıs sorununa yönelik yeni strateji ve çözüm geliştirme arayışlarına girmesi gibi nedenlerden dolayı önem taşımaktadır. Bu araştırma, 16 Nisan 2003 tarihinde düzenlenen AB Atina Zirvesi nin Türkiye deki ulusal günlük gazetelerde sunumunu inceleme ve çözümleme amacını taşımaktadır. Çalışmanın temel sorusu, AB Atina Zirvesi nin Türkiye deki yazılı basında nasıl yansıtıldığını belirlemektir. Nitel yöntembilim anlayışına dayalı bu araştırmanın tasarımı, zamanın belli bir kesitinde araştırma sorusuyla ilgili verilerin bir kez toplanmasına yönelik olarak yapılmıştır. Araştırma süresi, Güney Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne tam üyelik anlaşmasını imzaladığı tarihinde gerçekleşen Atina Zirvesi ile bu olayla ilgili haberlerin Türkiye deki ulusal günlük gazetelerde * Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü

5 2 Murat Sadullah ÇEBİ yoğun olarak gündeme getirildiği ve öne çıkarıldığı tarihleri arasını kapsamaktadır. Araştırmanın örneklemini, çoğunlukla siyasal/ideolojik yelpazenin solunda yer alan okuyucuların tercih ettiği Cumhuriyet gazetesi ile siyasal/ideolojik yelpazenin sağında yer alan okuyucuların okuduğu Zaman gazetesi oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini oluşturan gazetelerde yer alan bütün ilgili haberler ve fotoğraflar, veri elde etmek ve çözümlemek amacıyla kullanılmıştır. Bu çalışmada veri toplama tekniği olarak nitel içerik çözümlemesi nin özetleyici çözümleme türü ile birlikte eleştirel söylem çözümlemesi kullanılmıştır. Nitel içerik çözümlemesi içeriğin örtülü anlamını, yani kaynağın ilettiği mesajların arka plânını ve bağlamını; mesajların kodlanmasındaki örtülü niyetleri ve güdüleri araştırmaya yarayan bir araştırma tekniğidir. Nitel içerik analizinin alt tekniklerinden biri olan özetleyici içerik analizinin araştırma materyaline uygulandığı ilk aşamada; her araştırma birimini oluşturan paragraflar, cümleler, açıklamalar, sözcükler başka sözcüklerle ifade edilmektedir. Bir başka deyişle, özetleyici nitel içerik analizinin ilk aşamasında araştırma sorusu ile ilgisi olmayan paragraflar ve cümleler, aynı anlama gelen ifadeler dikkate alınmaz. Buna, ilk azaltma denmektedir. Analizin ikinci aşamasında, benzer ifadeler bir araya getirilmekte ve özetlenmektedir. Buna da ikinci azaltma adı verilmektedir (Tavşancıl ve Aslan, 2001: ). Bu araştırmada, özetleyici nitel içerik analizinin yanı sıra haber metinlerinde anlamın nasıl inşa edildiğini incelemek amacıyla Van Dijk ın eleştirel söylem çözümlemesi tekniği kullanılmıştır. Eleştirel söylem çözümlemesi ile medya haberleri iki bakımdan incelenmektedir: 1. Makro Yapı, 2. Mikro Yapı. Makro yapısı bakımından haber metinleri iki analiz kategorisinde ele alınmaktadır: a. Temaya Yönelik Çözümleme, b. Biçime Yönelik Çözümleme. Haber metninin temasına yönelik çözümlemede haber başlığı, alt başlık, üst başlık, spot ve haber girişleri incelenmektedir. Bu bağlamda başlıklar ve haber girişlerinde ana olay hakkında okuyucuya özet bilgi sunulup sunulmadığı irdelenmektedir. Başlıklar ve haber girişleri, haber metninin genel yapısının veya bütününün anlamını yansıtan bir özet bilgi sunmakta, okuyucunun haber metnine konu edilen ana olayı anlayabilmesine

6 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 3 katkı sağlamaktadırlar. Bu bağlamda haber başlıklarının birbiriyle ve haber metni ile ilişkileri, uzunluğu, kısalığı, spot başlıkta veya haber girişinde ana olaya ilişkin özet bilgi verilip verilmediği, başlıkların yazı stili, başlıklardaki efektler, sözcük seçimleri; kısacası başlıklarda ve haber girişinde hiyerarşik bir yapıda makrodan mikroya veya bütünden parçaya doğru bir anlam inşası olup olmadığı incelenmektedir. Haber metninin biçimsel yapısına yönelik bir çözümleme, durum ve yorum bölümlerinden oluşmaktadır. Durum bölümünde önce habere konu edilen öykünün örgüsü incelenmektedir. Sonra, haber öyküsünün konusunu oluşturan ana olay ile ilgili bilgilerin eksik veya yeterli olup olmadığı belirlenmektedir. Daha sonra haber metninin dayandığı ana olayın ve ana olay çerçevesinde yer alan diğer olayların işleniş biçimleri ele alınmakta, bu olayların nedenleri ve sonuçları değerlendirilmektedir. Durum bölümünde ayrıca, haber öyküsünün konusunu oluşturan ana olayın arka plânı ve bağlamı incelenmektedir. Arka plâna ilişkin bilgiler, ana olayın önceki olaylarla ilişkisinin incelenmesiyle ortaya çıkarılmaktadır. Olayın bağlamı; ana olayın ortaya çıktığı tarihsel, toplumsal, siyasal ve ekonomik koşulların incelenmesiyle gözler önüne sergilenmektedir. Durum bölümünde son olarak, olaya katılan aktörlere ilişkin bilgiler üzerinde durulmaktadır. Haber metninin şematik yapısının çözümlenmesine yönelik yorum aşamasında ise, haber kaynaklarının ve habere konu edilen ana olaya katılan tarafların açıklamaları incelenmektedir. Bu bağlamda önce, aktörlerin açıklamalarına yönelik tepkiler ele alınmaktadır. Daha sonra bu açıklamaların neden olduğu sonuçlar ve bu sonuçlarla ilgili beklentiler ve değerlendirmeler üzerinde durulmaktadır. Haberin mikro yapısının çözümlenmesinde, haber metnini oluşturan cümlelerin sözdizimsel yapısı, sözcük seçimleri ve haber retoriği incelenmektedir. Haber metninde anlamın inşasına yönelik sözdizimsel çözümlemede cümlelerin kısa/uzun, basit/karmaşık, etken/edilgen durumları ele alınmaktadır. Mikro çözümlemede diğer önemli bir aşama, birbirini izleyen cümleler arasında kurulan ilişkilerdir. Haber söylemini mikro açıdan çözümlemenin diğer önemli bir aşaması, haber retoriğinin incelenmesidir. Haber metninin hem ifade biçimi hem de bağlamıyla ilgilenen retorik, okuyucuyu belli bir konuda ikna etmek amacıyla kurgulanan dil olarak

7 4 Murat Sadullah ÇEBİ tanımlanmaktadır. Haber metninin ikna dili; haber başlıkları, başlıkların ifade biçimi veya sunumu; haber metinlerinde tercih edilen sözcükler, deyimler, metaforlar, çağrışımlar, anlatım türleri, anlatım dili, çarpıtılmış benzetmeler, anlamı çok fazla bilinmeyen sözcükler, rakamlar, haber öyküsünün konusunu oluşturan olaya karışan taraflardan ve tanıklardan alıntılar yapılması, uzman görüşlerine başvurulması, fotoğraf seçimi ve sunumu aracılığıyla incelenmektedir. Haber metninin mikro çözümlenmesi aşamasında ayrıca, cümle ve cümlecikler arasında kurulan nedensel ilişkiler üzerinde de durulmaktadır (Van Dijk, 1988a: 17-82, 1988b: 1-18; Sözen 1999: ). Bu araştırmada haber metinlerinde inşa edilen söyleme ilişkin bilgiler şu başlıklar altında sınıflandırılmış ve çözümlenmiştir: 1. Haber Metinlerinin Tematik Yapısı, 2. Haber Metinlerinin Şematik Yapısı, 3. Haber Metinlerinde Cümle Yapıları ve Sözcük Seçimleri, 4. Haber Metinlerinin İkna Dili. Özetleyici nitel içerik çözümlemesine başlamadan önce, örneklemin seçileceği araştırma evreni açık ve kesin biçimde tanımlanmıştır. Bu çalışmanın araştırma evrenini Türkiye de günlük yayın süresine sahip, ulusal çapta ve dağıtılan gazeteler oluşturmaktadır. Bir sonraki aşamada araştırma evreni daraltılmıştır. Bu amaçla araştırma evrenini temsil etme niteliğine sahip bir örneklem belirlenmeye çalışılmıştır. Amaçlı olarak gerçekleştirilen örneklemede, siyasal yelpazenin sağında ve solunda yer alan okuyucuları temsil eden ve genel yayın politikaları birbirine taban tabana ters iki ulusal günlük gazete örneklem olarak belirlenmiştir. Analiz aşamasına geçmeden önce gerçekleştirilen bir başka işlem, araştırma kategorilerinin oluşturulmasıdır. Kategorilerin belirlenmesi, araştırma örneklemini oluşturan gazetelerde yer alan konu ile ilgili bütün haberlerin ön incelemesi gerçekleştirilmiştir. Böylece materyale dayalı olarak tümevarımsal kategoriler belirlenmiş, konulara yönelik bir kategori sistemi oluşturulmuştur (Mayring, 2000: ; Gökçe, 2001: ). Örneklemi oluşturan ilgili gazetelerin haberlerinden yola çıkılarak oluşturulan araştırma kategorileri şunlardır: Türkiye nin Atina Zirvesi ne Katılımı, Kıbrıs Rum Kesimi nin Avrupa Birliği ne Tam Üyeliği ve Kıbrıs Sorunu. Nitel içerik

8 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 5 çözümlemesinin özetleyici analiz türü için belirlenen bu kategoriler, aynı zamanda eleştirel söylem çözümlemesinde de kullanılmıştır. Araştırma, üç bölüm şeklinde tasarlanmıştır. Birinci bölümde Türkiye nin Atina Zirvesi ne Katılımı, ikinci bölümde Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne Tam Üyeliği, üçüncü bölümde ise Kıbrıs Sorunu ele alınmıştır. Her bölümde belirlenen bu ana kategoriler çerçevesinde, nitel içerik çözümlemesinin özetleyici analiz türü ile elde edilen bilgiler yorumlanmakta, daha sonra da aynı kategoriler ekseninde eleştirel söylem çözümlemesi aracılığıyla elde edilen bilgiler değerlendirilmektedir. 1. Türkiye nin Atina Zirvesi ne Katılımı 1.1. Nitel İçerik Çözümlemesi Cumhuriyet, 16 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Gül törene katılmayacak haber başlığı ve 5. sayfadaki devamında Dışişleri Bakanı, sadece toplantılara katılarak Ankara nın tavrını gösterecek üst başlığı ile yayınladığı haberde, 59. AKP hükümetinin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün Atina Zirvesi nde Kıbrıs Rum Kesimi başta olmak üzere yeni üye ülkelerin AB ne katılımı için düzenlenecek imza törenine katılmayacağı yönündeki tutumunu nesnel bir biçimde yansıtıyor gözükmektedir. Cumhuriyet, 59. AKP hükümetinin AB Atina Zirvesi ne katılmama kararını örtülü biçimde desteklemekte; bu tavrın haklılığına ve sürdürülmesi gerektiğine gönderme yapmaktadır (Cumhuriyet, Gül törene katılmayacak, , s.1, 5). Söz konusu haberde, Türkiye nin Atina Zirvesi nde AB ne tam üye olarak kabul edilecek ülkeler için düzenlenecek imza törenine katılmama kararı ile ilgili olarak Dışişleri Bakanı Gül, dolayısıyla 59. AKP hükümeti öne çıkarılmıştır. Gazete bu tutumuyla, okuyucularda 59. AKP hükümetinin Kıbrıs konusunda izlediği dış politika ile bu konudaki temel Türk dış politikası arasında bir çift başlılık olduğu izlenimi oluşturmayı amaçlar gibi gözükmektedir. Haberde, AB Atina Zirvesi nde düzenlenecek imza törenine katılmama kararının Türk dış politikasına bağlı olarak alındığını ifade etmeye çalışılsa da, haberin bütününde uygulanan

9 6 Murat Sadullah ÇEBİ politikanın iktidar merkezli bir politika olduğu izlenimini verilmeye çalışılmaktadır. Öte yandan, söz konusu haberde AB Atina Zirvesi okuyucuya tek boyutta sunulmuştur. 10 ayrı ülkenin aynı törende AB ne tam üye olarak kabul edileceğine ilişkin bilgi okuyucuya sadece Güney Kıbrıs ın AB ye katılımı olarak sunulmakta, böylelikle Türkiye açısından olumsuz olan bu gelişmenin kaynağı olarak 59. AKP hükümeti gösterilmeye çalışılmaktadır. Cumhuriyet, 16 Nisan 2003 tarihinde Türkiye gitmemeliydi başlığı ve Denktaş, Rumlar ın şımararak, baskıyı artırabileceğini söyledi üst başlığıyla verdiği haberin içeriği, sunumu ve haberde kullanılan başlıklar ile 59. AKP hükümetinin AB Atina Zirvesi ne yönelik tutumu olumsuzlandırılırken, Denktaş ın AB Atina Zirvesine karşı takındığı olumsuz tutumu gazete tarafından örtülü olarak onaylanmaktadır. (Cumhuriyet, Türkiye gitmemeliydi, , s.5). Cumhuriyet, 17 Nisan 2003 tarihinde Ankara dan protesto haber başlığı ve Kıbrıs Rum Kesimi AB de üst başlığı ile 1. sayfada yer alan ve 4. sayfada devam eden kısmındaki Türkiye den imza protestosu haber başlığı ve Rum kesimi, AB ye katılım anlaşmasını Kıbrıs Cumhuriyeti adı altında imzaladı üst başlığı ile yayınladığı haberde, imzalanan üyelik anlaşmasının yalnızca Kıbrıs Rum Kesimi ni bağladığını, KKTC için geçerli olmadığını ima etmektedir. Haberde öne çıkan en önemli husus, 59. AKP hükümetinin AB Atina Zirvesi ne katılmama yönündeki tepkisinin, kaynağı belirsiz olumsuz görüşlerle örtülmeye çalışılmasıdır: Yetkililer, Gül ün katılmamasının boykot olarak anlaşılmaması gerektiğini söylerken, siyasi gözlemciler, törene katılmama kararını anlamlı bir protesto olmadığı görüşünü dile getirdiler. Haberde dikkat çeken diğer bir yön ise, Abdullah Gül ün AB Atini Zirvesi yle ilgili açıklamalarının olumsuzluk çağrıştıran sözcüklerle verilmesidir: Gül, AB doruğuna hareketinden önce yaptığı açıklamalarda Kıbrıs ve AB üyeliği konusunda olumlu mesajlar vermeye çalıştı. Haberde olumlu mesajlar vermeye çalıştı ifadesi yerine olumlu mesajlar verdi ifadesi kullanılabilirdi. Vermeye çalıştı sözcüğünün tercih edilmesiyle, Dışişleri Bakanı Gül ün söylemlerini olumsuzlama yönünde

10 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 7 örtülü bir niyet olduğu izlenimi edinilmiştir (Cumhuriyet, Ankara dan protesto, Türkiye den imza protestosu, , s.1, 4) Eleştirel Söylem Çözümlemesi Türkiye nin Atina Zirvesi ne Katılımı kategorisi ekseninde Tablo 1 de görülen haberlere eleştirel söylem çözümlemesi uygulanmıştır. Gazete Yayın Tarihi Başlıklar Sayfa Cumhuriyet 16 Nisan 2003 Haber Başlığı: -Gül törene katılmayacak 1 ve 5 Üst Başlık: -Dışişleri Bakanı, sadece toplantılara katılarak Ankara nın tavrını gösterecek Cumhuriyet 16 Nisan 2003 Haber Başlığı: -Türkiye gitmemeliydi 5 Üst Başlık: -Denktaş, Rumların şımararak, baskıyı artırabileceğini söyledi Cumhuriyet 17 Nisan 2003 Haber Başlığı: Ankara dan protesto Üst Başlık: Kıbrıs Rum Kesimi AB de Haber Başlığı: Türkiye den imza protestosu Üst başlık: Rum kesimi AB ye katılım anlaşmasını Kıbrıs Cumhuriyeti adı altında imzaladı. Gül törene katılmadı 1 ve 4 4 Tablo 1: Türkiye nin Atina Zirvesi ne Katılımı Kategorisi Ekseninde Eleştirel Söylem Çözümlemesi Uygulanan Haberler Haber Metinlerinin Tematik Yapısı Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan verdiği haberde kullanılan Gül törene katılmayacak başlığında, 59. AKP hükümetinin AB Atina Zirvesi ne karşı sergilediği tavır özetlenmektedir. Haber başlığı ile üst başlık arasında anlamsal bir bütünlük göze çarpmaktadır. Gazetenin başlık seçimleri ana olayı yansıtmaktadır. Haber başlığının alt bölümünde yer alan spot bölümü, okuyucuya haberin öykülediği ana olay hakkında özet bilgi vermektedir. Haberin 5. sayfasında da, 1. sayfada kullanılan başlık ve üst başlığın benzeri kullanılmıştır. Ancak, devam sayfasında yer alan haberde 1. sayfadan farklı bir spot kullanılmıştır. Bu spotta Gül ün Rum kesiminin AB ne girmesiyle her şeyin bitmediğine, yok olmadığına, Türkiye nin

11 8 Murat Sadullah ÇEBİ çabalarını sürdüreceğine ilişkin ifadelerine yer verilerek okuyuculara dolaylı bir biçimde umut verilmeye çalışılmaktadır. Cumhuriyet, 16 Nisan 2003 tarihinde 5. sayfadan Türkiye gitmemeliydi başlığı ile sunduğu haberde hem KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ın Türkiye nin AB Atina Zirvesi ne katılımına yönelik rahatsızlığı ve serzenişini; hem de katılmaması yönündeki beklentisi ve istemini yansıtmaktadır. Denktaş, Rumlar ın şımararak, baskıyı artırabileceğini söyledi şeklindeki alt başlık, olayın taraflarından Denktaş ın Rumlar ın Türkiye nin Atina Zirvesi ne katılmasını kendilerine gösterilen ilgi ve saygı olarak değerlendirip yersiz, rahatsız edici davranışlarda bulunabileceklerine, taşkınlık edebileceklerine, Türkiye ve KKTC üzerinde baskıyı artırabileceklerine ve Kuzey Kıbrıs Türklerine dayatmada bulunabileceklerine ilişkin öngörü ve endişelerini yansıtmaktadır. Haber başlıklarında habere konu edilen ana olay özetlenmiştir. Haber başlığı ile üst başlık arasında anlamsal bir bütünlük bulunmaktadır. Haberde spot başlık kullanılmamış, ana olay haber girişinde özetlenmiştir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan verdiği haberin Ankara dan protesto başlığı, Türkiye nin Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ye tam üyeliğine, AB ne ve Atina Zirvesi ne karşı tepkisini göstermektedir. Haber başlığı ve üst başlık ana olayı yansıtmaktadır. Habere konu edilen ana olay, haber başlığının alt bölümünde yer alan spotta ve 4.sayfadaki haber girişinde özetlenmiştir. Haberin 4. sayfadaki devam bölümünde 1. sayfadan farklı bir haber başlığı ve üst başlık kullanılmıştır. Buradaki üst başlıkta dikkati çeken en önemli husus, Kıbrıs Rum Kesimi nin tırnak içine alınan Kıbrıs Cumhuriyeti adı altında AB ortaklık anlaşmasına imza atmasının belirtilmesidir. Haber Metinlerinin Şematik Yapısı Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Gül törene katılmayacak başlığıyla verdiği haberin ana olayı, Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ye tam üyelik anlaşmasını imzalayacağı AB Atina Zirvesi dir. Haber metninin örgüsü ve işleniş biçimi iki ayrı bölümde değerlendirilebilir. İlk

12 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 9 bölümde gazete, Atina Zirvesi ile ilgili olarak Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün tavrını, ikinci bölümde ise Gül ün ABD Dışişleri Bakanı Colin Powell ile yaptığı telefon görüşmesini ele almıştır. Haber metni bütünüyle Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün açıklamaları üzerine inşa edilmiştir. Ancak, Gül ün bu açıklamaları nerede ve kime yaptığı konusunda okuyucuya herhangi bir bilgi verilmemiştir. Gazete bu konudaki eksikliğini, belirtildi sözcüğü ile belirsiz bir kaynağa dayandırmaktadır. Haber metnine konu olan ana olayın arka plânında yer alan unsurlar, Kıbrıs sorunu ve Türkiye nin AB ne tam üyeliği olmakla birlikte haber metninde bu konulara ilişkin bilgilere rastlanmamaktadır. Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 5. sayfadan Türkiye gitmemeliydi başlığıyla verdiği ve 4. sayfada devam eden haberin ana olayı, AB Atina Zirvesi dir. Bu ana olay etrafında yapılandırılan haber iki bölümden oluşmaktadır. Haberin ilk bölümünde KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ın T.C. Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün Atina Zirvesi ne katılımına yönelik serzeniş, beklenti ve isteklerini içeren açıklamaları verilirken, ikinci bölümünde BM Güvenlik Konseyi nin Kıbrıs kararıyla ilgili olarak BM Kıbrıs özel temsilcisi De Soto ya yönelik eleştirileri yer almaktadır. Haber metni Denktaş ın Bursa gezisinde gerçekleştirdiği temaslar sırasında yaptığı açıklamalara dayanmaktadır. Haberde olayın arka plânına ilişkin bilgiler yer almazken, Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne tam üye olarak katılımı konusu Kıbrıs sorunu bağlamında yetersiz biçimde irdelenmiştir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Ankara dan protesto başlığıyla yayınladığı ve 4. sayfadaki devamında Türkiye den protesto başlığıyla verdiği haberin ana olayı, AB Atina Zirvesi dir. Haber iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Kıbrıs Rum Yönetimi lideri Papadopulos un Kıbrıs sorunu konusundaki açıklamaları, ikinci bölümde ise T.C. Dışişleri Bakanı Gül ün Kıbrıs sorunu ve Türkiye nin AB üyeliği konusundaki mesajları yer almaktadır. Haberde olayın arka plânına ilişkin bilgiler kısmen yer alırken olayın bağlamına ilişkin bilgiler Kıbrıs sorunu bağlamında, ancak yetersiz biçimde verilmektedir.

13 10 Murat Sadullah ÇEBİ Haber Metinlerinde Cümle Yapıları ve Sözcük Seçimleri Cumhuriyet, 16 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfada Gül törene katılmayacak başlığıyla verdiği haber metnindeki sentaktik yapılanmada uzun, etken cümlelerin öznesi olarak Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ve 59. AKP hükümeti öne çıkmaktadır. Gül, AB nin yalnızca Güney Kıbrıs Rum Kesimi ni üyeliğe kabul etmesine yönelik tavrına tepki gösteren, kimi zaman yorum yapan ve görüş bildiren Atina Zirvesi nde yapılacak imza törene katılmayacak olan eylemin faili etken bir özne olarak inşa edilmektedir. Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 5. sayfadan Türkiye gitmemeliydi başlığıyla yapılandırdığı haberde olayın tarafı olan öznelerden biri olan Denktaş ın açıklamaları uzun ve etken cümle yapılarıyla verilmektedir. Denktaş ın etken cümle yapıları içinden verilen değerlendirmelerinin yer aldığı haber metninde Rumlar Ankara nın Atina Zirvesi ne katılmasını Türkiye nin kendilerine ilgi gösterdiği veya değer vermesi şeklinde algılayabilecek ve bundan yüreklenerek yersiz ve aşırı istek, beklenti ve davranışlarda bulunabilecek, Türkiye Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti üzerindeki baskıyı artırabilecek olumsuz özne olarak kurulmaktadır. Yine Denktaş ın açıklamalarına dayalı ifadelerin yer aldığı eylemin faili olan Türkiye nin açıkça belirtildiği cümle yapıları içinde, 59. AKP hükümeti olumsuzlanmaktadır. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Ankara dan protesto başlığıyla verdiği haber metnindeki sözdizimsel yapılanmada; Ankara, Türkiye, Kıbrıs Rum Kesimi, Tassos Papadopulos, Abdullah Gül, Tony Blair taraflarının uzun ve etken cümlelerin öznesi olduğu göze çarpmaktadır. Kimi zaman Dışişleri Bakanı Abdullah Gül etken cümle yapıları içine yerleştirilmekte, kimi zaman faillerin örtülü olarak belirtildiği etken cümle yapıları içinde 59. AKP hükümetinin AB Atina Zirvesi ndeki imza törenine katılmama yönündeki tavrı görmezden gelinmekte ve önemsizleştirilmektedir.

14 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 11 Haber Metinlerinin İkna Dili Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfada kullandığı Gül törene katılmayacak başlığında seçilen katılmayacak sözcüğünde kullanılan zaman, Gül ün bu tutumunun kesin olduğu ve gazetenin bu bilgiyi doğrulattırdığını göstermektedir. Törene katılmayacak ifadesi ile de Gül ün Atina Zirvesi nden önce düzenlenecek imza törenine katılmayacağı açık ve kesin bir dille vurgulanmaktadır. Haberin üst başlığında kullanılan sadece nitelemesi ile Dışişleri Bakanı nın Atina Zirvesi nde belirlenen resmî tutumun dışına çıkmaksızın yalnızca düzenlenecek diğer toplantılara katılacağının altı önemle çizilmektedir. Haber metni, Kıbrıs Rum Kesiminin AB ne tam üye kabul edilecek olmasının oluşturabileceği karamsar kanaat iklimini, iyimser bir iklime dönüştürmeye yönelik bir söylem ve ikna dili aracılığıyla inşa edilmiştir. Kıbrıs sorununun çözümüne yönelik beklentileri, istemleri içeren umut söylemini yapılandıran ikna dili, Gül ün açıklamalarında yer alan çabalar sürecek, gayretlerimiz devam edecek deyimleri aracılığıyla yapılandırılmaktadır. Haber metnini yapılandıran ikna dili sadece, tepki göstermek, tavır göstermek gibi sözcük ve deyim seçimleriyle desteklenmektedir. Haber retoriği incelendiğinde Cumhuriyet in AB Atina Zirvesi ne karşı sergilediği olumsuz tavır açıkça görülecektir. Ayrıca Gül ün açıklamaları alıntılarla ve belirtti, dedi, diye konuştu sözcük seçimleriyle verilmektedir. Öte yandan Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne Kıbrıs Cumhuriyeti adı altında tam üye olarak katılması tırnak içinde verilerek Rum kesimini üyeliğinin tüm adayı kapsamadığı ima edilmekte, Kıbrıs Cumhuriyeti sözcüğünün yalnızca AB ile Kıbrıs Rum Kesimi nin imzaladığı ortaklık protokol metninde yer aldığına gönderme yapılmaktadır. Fotoğraf seçimleri ve sunumları da haber metinlerinin retoriğinde önemli bir etmen olarak ortaya çıkmaktadır. 16 Nisan 2003 tarihli Cumhuriyet 1. sayfada yayınladığı Gül törene katılmayacak başlıklı habere ilişkin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün bir adet fotoğrafını kullanmıştır. Portre fotoğraftaki Gül imgesinin üzgün, karamsar, düşünceli olduğu izlenimi edinilmektedir.

15 12 Murat Sadullah ÇEBİ Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 5. sayfadan Türkiye gitmemeliydi başlığıyla verdiği ve 4. sayfada devam eden haberin retoriği 59. AKP hükümeti nin Atina Zirvesi ne katılımına yönelik tavrını KKTC Cumhurbaşkanı Denktaş ın üzerinden eleştiren bir biçimde yapılandırılmıştır. Haber başlığında seçilen gitmemeliydi yüklemi Türkiye nin zirveye katılmamasının daha anlamlı olabileceğini ima etmektedir. Yine Denktaş ın açıklamalarından alınarak üst başlıkta kullanılan şımarık sözcüğü ile Türkiye nin Atina Zirvesi ne katılmasının Rumlar ı cesaretlendirebileceğine gönderme yapılmaktadır. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfada Ankara dan protesto başlığı, 4. sayfada Türkiye den imza protestosu başlığıyla verdiği haber metnini yapılandırılan ikna dilinde, Türkiye nin Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne kabul edilmesine yönelik tepkisi törene katılmadı, imza protestosu gibi sözcük seçimleri aracılığıyla yapılandırılmaktadır. Gazete, Kıbrıs Rum Kesimi Lideri Tassos Papadopulos un Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı sıfatıyla üyelik protokolüne imza atmasını tırnak içinde ve bold yazı tipi stili ile vererek bu kararı onaylamadığını ima etmektedir. Haber başlıklarında tercih edilen, öne çıkarılan sözcükler ve bu sözcüklerin kullanılış biçimi de egemen söylemle uyuşmaktadır. Haber başlığında seçilen protesto ve imza protestosu sözcükleri, üst başlıkta kullanılan Rum Kesimi ve katılmadı sözcükleri ve Kıbrıs Cumhuriyeti sözcüğünün tırnak içinde verilmesi, haber metninde yer alan Kıbrıs Rum Yönetimi, Rum Kesimi, GKRY yani Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Rumlar gibi sözcükler egemen söylemin haber söyleminde kurulması ve yeniden üretilmesinin göstergeleri olarak göze çarpmaktadırlar. 2. Kıbrıs Rum Kesimi nin Avrupa Birliği ne Tam Üyeliği 2.1. Nitel İçerik Çözümlemesi Cumhuriyet, 16 Nisan 2003 tarihinde Rum kesimi AB üyesi başlığıyla 1. sayfadan verdiği haberde, yalnızca Rum Kesimi nin AB ne tam üye olarak kabul edildiği gerçeğinin altını çizerek Rum kesiminin bu üyeliğinin Kıbrıs adasının tamamı için geçerli olmadığını ima etmekte,

16 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 13 dolayısıyla Türkiye nin ulusal Kıbrıs politikasına destek vermektedir (Cumhuriyet, Rum kesimi AB üyesi, , s.1, 5). Cumhuriyet, 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Midesiz ve hazımsızlar başlığı ile verdiği haberde Yunanistan Başbakanı Kostas Simitis in 18 Nisan 2003 Cuma günü Kıbrıs Rum Kesimi nde yapacağı toplantıya katılacak olan KKTC muhalefet parti liderlerini KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ın sert açıklamaları üzerinden örtülü olarak eleştirmektedir (Cumhuriyet, Midesiz ve hazımsızlar, , 1, 5). Cumhuriyet, 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Türkiye tam teslim oldu başlığıyla verdiği haberde, muhalefet partilerinden CHP lideri Deniz Baykal, CHP İstanbul milletvekili Onur Öymen ve MHP lideri Devlet Bahçeli nin açıklamaları üzerinden 59. AKP hükümetini dolaylı bir biçimde eleştirmektedir. Muhalif siyasal aktörlerin söylemleri üzerinden 59. AKP hükümetinin AB ve Kıbrıs konularında teslimiyetçi ve basiretsiz politikalar izlediğine, bu yüzden Türkiye nin AB ne boyun eğmek zorunda kaldığına ve AB nin her isteğini olduğu gibi kabul ettiğine gönderme yapılmaktadır (Cumhuriyet, Türkiye tam teslim oldu, , s. 1; Basiretsizlik yaptılar, , s.4; Baykal: Kuzey i işgal teşebbüsü, , s. 4). Cumhuriyet, Kıbrıs Rum Kesimi ni tam üyeliğe kabul eden AB ne ve bu karara yeterli tepkiyi göstermediğini iddia ettiği önceki hükümetlere ve 59. AKP hükümetine yönelik eleştirilerini muhalefet partilerinin açıklamaları üzerinden dolaylı bir biçimde gerçekleştirmektedir. Gazete AB nin tutumunu doğrudan eleştirmemekte, tepkisini CHP ve MHP aracılığıyla ortaya koymaktadır. Gazete, bu konuda ulusalcı söylemleri ağır basan iki partiyi öne çıkarmış, diğer muhalefet partilerinden görüş almamış veya açıklamalarını gündeme getirmemiştir.1. sayfadaki haber ve 4. sayfadaki devamında verilen diğer üç haber birlikte değerlendirildiğinde, söz konusu haberlerde yer alan açıklamalar, muhalefetin eleştirisi olarak nitelendirilirken, muhalefet olarak yalnızca CHP ve MHP nin öne çıkartıldığı gözlemlenmektedir. Dolayısıyla bütün bu haberlerde Türkiye de

17 14 Murat Sadullah ÇEBİ 59. AKP hükümetinin Atina Zirvesi ne yönelik tutumuna karşı çıkan muhalefet partilerinin sadece CHP ve MHP olduğu izlenimi verilmek istenmektedir. Bu haberlerde, muhalefet partisi olarak CHP den iki siyasal aktörün; Genel Başkan Deniz Baykal ve İstanbul milletvekili Onur Öymen in açıklamalarına yer verilirken, MHP den sadece tek bir siyasal aktörün, Genel Başkan Devlet Bahçeli nin açıklamalarına yer verilmiştir. Bu bağlamda dikkati çeken nokta, muhalefeti temsil eden CHP ve MHP nin AB Atina Zirvesi ile ilgili açıklamalarının yan yana iki ayrı haber olarak verilmesi değil, bu iki haberde haber kaynaklarının birinin bir milletvekili, diğerinin ise bir partinin Genel Başkanı olmasıdır. Bir başka deyişle CHP İstanbul milletvekili Onur Öymen ile MHP Genel Başkanı Bahçeli nin açıklamaları iki ayrı haberde yan yana ve CHP Milletvekili Onur Öymen ve MHP Lideri Bahçeli Kıbrıs ta Gelinen Noktadan 59. AKP Hükümeti Sorumlu üst başlığı ile birlikte, ancak ayrı haber başlıklarıyla ve ayrı haber metinleriyle verilmiştir. Cumhuriyet in haberleri bu şekilde sunumu, söz konusu partilerdeki işbölümünün bir sonucu gibi değerlendirilebilir. Çünkü CHP nin dış politika ile ilgili görüşleri daha çok deneyimli bir diplomat olan ve uzun yıllar Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığında Büyükelçi olarak görev yapmış olan İstanbul Milletvekili Onur Öymen tarafından açıklanmaktadır. MHP de ise bu haberden anlaşıldığına göre, partinin dış politika ile ilgili açıklamalarında Genel Başkan Devlet Bahçeli öne çıkarılmaktadır. Ancak, 17 Nisan 2003 tarihli Cumhuriyet te CHP lideri Deniz Baykal ın konu ile ilgili açıklamalarının 4. sayfada Baykal: Kuzey i işgal teşebbüsü başlığı ve AB yi eleştirdi üst başlığıyla ayrı bir haber olarak verildiği görülmektedir. Bu durumda söz konusu iki haberin sunumunda CHP lehine bir yanlılığın, öne çıkarmanın buna karşılık MHP aleyhine bir dengesizliğin bulunduğu açık ve kesin bir biçimde göze çarpmaktadır. Çünkü, yan yana verilen iki haberde bir milletvekili ile bir Genel Başkan eşdeğer tutulurken, CHP Genel Başkanı nın açıklamaları ayrı bir haber olarak verilmiştir.

18 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 15 Cumhuriyet, 17 Nisan 2003 tarihinde 5. sayfadan AB bayrakları asıldı başlığıyla yayınladığı haberin girişinde, Kıbrıs Rum Yönetimi nin Kıbrıs Cumhuriyeti adıyla tek yanlı olarak AB ne katıldığını vurgulayarak, bu üyeliğin meşruiyet temellerinin çürük olduğuna gönderme yapmaktadır. Gazete bu nitelemeyle Güney Kıbrıs ın AB üyeliğine olan bakış açısını ortaya koyarken, Kıbrıs konusundaki ulusal Türk dış politikasıyla örtüşen bir yaklaşım sergilemektedir. Haberde ayrıca, Güney Kıbrıs ın AB üyeliğine kabulüne karşı yeterli tepki ve duyarlılığı göstermeyen 59. AKP hükümeti ve KKTC koalisyon hükümetlerine üstü kapalı eleştiriler yöneltilmektedir (AB bayrakları asıldı, Cumhuriyet, , s. 5). Cumhuriyet, 18 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Atina da kutlama bilmecesi başlığıyla verdiği haberde, Yunan devlet televizyonu NET e konuşan Rum Yönetimi Sözcüsü Kipros Hrisostomidis in AB Konferansı için Atina da bulunan Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün Güney Kıbrıs Rum Yönetimi nin AB üyeliğine kabul edilmesi nedeniyle kendilerini kutladığı yönündeki açıklamalarını yayınlayarak AB Atina Zirvesi bağlamında 59. AKP hükümetinin Kıbrıs konusunda izlediği politikayı sorgulamaktadır (Cumhuriyet, Atina da kutlama bilmecesi, ). Zaman, Yunanistan ın tarihî AB Atina Zirvesi nde izlediği Kıbrıs politikasının meyvelerini aldığını belirtmekte, 5. AKP hükümetini dışarıda tutup Türkiye deki geçmiş hükümetlerin Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ye üyeliğine karşı izledikleri politikaların tutarsızlığına gönderme yapmaktadır (Bilici, Abdülhamit, Alkışlar, Türk gazetecileri hüzünlendirdi, Toplantının yetimleri, Zaman, , s. 1, 11) Eleştirel Söylem Çözümlemesi Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne Tam Üyeliği kategorisi ekseninde Tablo 2 de yer alan haberlere eleştirel söylem çözümlemesi uygulanmıştır.

19 16 Murat Sadullah ÇEBİ Gazete Yayın Tarihi Başlıklar Sayfa Cumhuriyet 16 Nisan 2003 Haber Başlığı: -Rum kesimi AB üyesi Üst Başlık: -Genişleme süreci Haber Başlığı: -Rum kesimi birliğe katılıyor 1 5 Üst Başlık: -Anlaşmaya Kıbrıs Cumhuriyeti adıyla imza atacak Cumhuriyet 17 Nisan 2003 Haber Başlığı: -Midesiz ve hazımsızlar 1 ve 5 Üst Başlık: -Denktaş, Yunanistan Başbakanı Simitis in davetini kabul eden muhalefeti eleştirdi. Cumhuriyet 17 Nisan 2003 Haber Başlığı: -Türkiye tam teslim oldu 1 ve 4 Üst Başlık: -Muhalefet: AB yanlış yaptı. AKP kişiliksiz politika izledi. Cumhuriyet 17 Nisan 2003 Haber Başlığı: -Cesaretsizliğin bedeli 4 Üst Başlık: -CHP Milletvekili Onur Öymen ve MHP lideri Bahçeli: Kıbrıs ta gelinen noktadan AKP hükümeti sorumlu Cumhuriyet 17 Nisan 2003 Haber Başlığı: -Basiretsizlik yaptılar 4 Üst başlık: -CHP Milletvekili Onur Öymen ve MHP lideri Bahçeli: Kıbrıs ta gelinen noktadan AKP hükümeti sorumlu Cumhuriyet 17 Nisan 2003 Haber Başlığı: -AB bayrakları asıldı 5 Üst Başlık: -Katılım Ortaklığını imzalayan Rum kesiminde bayram havası Cumhuriyet 18 Nisan 2003 Haber Başlığı: -Atina da kutlama bilmecesi 1 ve 10 Üst Başlık: -Rumlar: Gül bizi tebrik etti. Gül: Böyle bir olay olmadı Zaman 17 Nisan 2003 Haber-Analiz Başlığı: -Alkışlar, Türk 1 gazetecileri hüzünlendirdi Zaman 17 Nisan 2003 Haber-Analiz Başlığı: Toplantının 5 Yetimleri Tablo 2: Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne Tam Üyeliği Kategorisi Ekseninde Eleştirel Söylem Çözümlemesi Uygulanan Haberler Haber Metinlerinin Tematik Yapısı Cumhuriyet, 16 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan verdiği habere ilişkin Rum kesimi AB üyesi başlığı ile Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne katılımı konusunda okuyucuya özet bilgi vermektedir. 5. sayfadaki devam metninde Rum kesimi birliğe katılıyor başlığı ve Anlaşmaya Kıbrıs Cumhuriyeti adıyla imza atacak üst başlığı kullanılmıştır. Haber başlığında habere konu edilen olay özetlenmiştir.haber başlığı ile üst başlık arasında

20 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 17 anlamsal bir bütünlük söz konusudur. Haber konusunu oluşturan ana olay, 1. sayfada haber başlığının altında yer alan spot içerisinde özetlenerek verilmiştir. Gazetenin 5. sayfasında yer alan haberin devam kısmında farklı haber başlığı ve üst başlık kullanılsa da bütün başlıklar arasında anlamlı bir paralellik vardır. 1. sayfada verilen üst başlık dişi olarak kullanılmıştır. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan verdiği haberin Midesiz ve hazımsızlar şeklindeki başlığı Denktaş ın KKTC muhalefetine yönelik eleştirilerini yansıtmaktadır. Sözlük anlamı hiçbir şeyden tiksinmeyen, en iğrenilecek şeyler karşısında bile tiksinti duymayan kişileri niteleyen midesiz sözcüğü ile Yunanistan Başbakanı Simitis in Güney Kıbrıs ta düzenleyeceği toplantıya ilişkin davetini kabul eden KKTC deki muhalefetin tavrı Denktaş ın söylemleri aracılığıyla eleştirilmektedir. Haber başlığında habere konu edilen daveti kabul eden KKTC deki muhalefetin tavrını sert bir dille eleştiren Denktaş ın söylemleri aracılığıyla olay özetlenmiştir. Haber başlığı ile üst başlık arasında anlamsal bir bütünlük bulunmaktadır. Denktaş ın fotoğrafı ile haber metni arasına yerleştirilen spot başlık, okuyucuya haberin bütününü özetlemiştir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan verdiği haberin Türkiye tam teslim oldu başlığı Türkiye deki muhalefet partilerinin yaptığı açıklamalara dayanarak Rum Kesiminin AB ye katılımı karşısında 59. AKP hükümetinin izlediği politikaların Türkiye yi içine düşürdüğü olumsuz durumu tanımlamaktadır. Muhalefet partileri AKP hükümetinin AB nin Rum Kesiminin tam üye yapılmasına yönelik genişleme ile ilgili politikaları karşısında Türkiye yi çaresiz bıraktığını, AB nin gücü karşısında mücadeleden vazgeçip yenilgiyi kabul ettiği ileri sürmektedirler. Aynı haberin üst başlığında ise muhalefetin Rum Kesimini tam üye olarak kabul eden AB ne ve AKP hükümetinin bu konuda izlediği politikaya yönelik eleştirileri yer almaktadır. Haber başlığında habere konu edilen ana olay, muhalefetin söylemleri ile özetlenmiştir. Haber başlığı ile üst başlığı arasında anlamsal bir ilişki vardır. Haberin 4. sayfasında yer alan devamında, ana olay üç ayrı haberde ele alınmıştır. CHP Milletvekili Öymen ile MHP lideri Bahçeli nin açıklamaları ortak üst başlık altında toplanarak iki ayrı

21 18 Murat Sadullah ÇEBİ haber başlığının kullanıldığı iki ayrı haberde değerlendirilmiştir. Bu iki ayrı haber başlığı üst başlıkla anlam bakımından uyumlu olup başlıklarda kullanılan sözcüklerin ses benzeşmeleri ile bütünleştirilmiştir (cesaretsiz, basiretsiz). Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Türkiye tam teslim oldu başlığıyla yapılandırdığı haberin 4. sayfada devam eden bölümünde Cesaretsizliğin bedeli başlığıyla verilen haberde CHP Milletvekili Onur Öymen in 59. AKP hükümetinin ve önceki hükümetlerin Kıbrıs ve AB konularında izledikleri politikalara yönelik eleştirilerine yer verilmektedir. Haber başlığı, ana olayı özetlemektedir. Haber başlığı ve üst başlık arasında anlamsal bir bütünlük kurulmuştur. Habere konu edilen ana olay haber girişinde özetlenmiştir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Türkiye tam teslim oldu başlığıyla verdiği haberin 4. sayfada devam eden Basiretsizlik yaptılar başlığıyla yapılandırdığı kısmında, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli nin AKP hükümeti nin Kıbrıs ve AB politikalarına yönelik eleştirilerine yer verilmektedir. Bahçeli nin açıklamalardan seçilerek yapılandırılan haber başlığı, AKP hükümetinin Kıbrıs ve AB konusunda tutarlı bakış açısına sahip olmadığını, uzağı göremediğini, bu konuda ileride ortaya çıkabilecek sorunları proaktif bir yaklaşımla sezemediğini ve kavrayamadığını anlatmaktadır. Haber başlığında habere konu edilen ana olay özetlenmektedir. Haber başlığı ile üst başlık arasında anlamsal bir bütünlük vardır. Habere konu edilen ana olay haber girişinde özetlenmiştir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 5. sayfadan verdiği habere ilişkin AB bayrakları asıldı başlığında Kıbrıs Rum Kesimi nin Atina Zirvesi nde AB ne üye olmasının ardından Güney Kıbrıs ta yaşanan gelişmeler özetlenmiştir. Haberin ana olayı haber başlığında sembolleştirilmiştir. Haber başlığı ile üst başlık arasında anlamsal bir bütünlük söz konusudur. Haberin sunumunun yapıldığı 1. sayfada yer alan spot başlıkta haberin bütünü özetlenmiştir. Gazetenin 5. sayfasında yer alan haberin devam kısmında farklı haber başlığı ve üst başlık kullanılsa da,

22 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 19 bütün başlıklar arasında anlamlı bir paralellik vardır.. Habere konu edilen ana olay, 5. sayfada yer alan haber girişinde özetlenmiştir. Cumhuriyet in tarihinde 1. sayfadan verdiği habere ilişkin Atina da kutlama bilmecesi başlığı Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün Atina Zirvesi nde AB ne katılan Kıbrıs Rum Yönetimi ni kutladığına ilişkin belirsizliği özetlemektedir. Haber başlığı ile üst başlık arasında anlamsal bir bütünlük söz konusudur. Haberin sunumunun yapıldığı 1. sayfada yer alan spot başlıkta, haberin bütünü özetlenmiştir. Zaman ın tarihinde 1. sayfadan yayınladığı haber-analizin Alkışlar, Türk gazetecileri hüzünlendirdi ve 5. sayfadaki devamındaki Toplantının Yetimleri başlıkları gazete muhabirinin duygu, düşünce ve serzenişleri üzerinden Kıbrıs Rum Kesimi nin Atina Zirvesi nde AB ne üye olmasına ilişkin ana olayı özetlemektedir. Haber Metinlerinin Şematik Yapısı Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan verdiği Rum kesimi AB üyesi başlıklı haberin ana olayı, Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne tam üye olarak katılımıdır. Haber metninin örgüsü ve işleniş biçimi iki ayrı bölümde değerlendirilebilir. İlk bölümde gazete, Atina Zirvesi ndeki gelişmelere ilişkin genel değerlendirmelerin yanı sıra, AB içinde Irak savaşı konusundaki bölünmeyi ve çatışmaları ele almıştır. İkinci bölümde, Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne katılımı konusunu detaylandırmıştır. Bu iki bölüm göz önüne alınarak yapılan değerlendirmede her iki konuda da muhabirin elde ettiği bilgiler esas alınmıştır. Haberde olayın arka plânına ilişkin bilgiler kısmen yer alırken, olayın bağlamına ilişkin bilgiler Kıbrıs sorunuyla ilinti kurulmasına karşın yetersiz biçimde verilmiştir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Türkiye tam teslim olduğu başlığıyla verdiği ve 4.sayfada devam eden haberin ana olayı, Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne tam üye olarak katılımıdır. Bu ana olay esas alınarak yapılandırılan haber, üç ayrı bölümde değerlendirilmelidir. Haberin ilk bölümünde CHP lideri Deniz Baykal ın açıklamaları esas alınırken, ikinci

23 20 Murat Sadullah ÇEBİ bölümde yine bir CHP Milletvekili olan Onur Öymen in açıklamalarına, üçüncü bölümde ise MHP lideri Devlet Bahçeli nin açıklamalarına yer verilmiştir. Ana olayın üç ayrı haber şeklinde verilmesi, iki ayrı bakımdan değerlendirilebilir. Birincisi, ana olayın bu şekilde işlenmesi ve sunumu, muhalif siyasal aktörlerin 59. AKP hükümetine karşı yöneltikleri eleştiriler ile okuyucuların davranış ve tutumlarını etkileme çabası olarak görülebilir. İkincisi ise, CHP nin konuya ilişkin söylemlerini daha öne çıkarma çabası olarak ele alınabilir. Ana olayın arka plânında yer alan konu, Kıbrıs sorunu ekseninde Türkiye-AB ilişkileridir. Ana olayın işleniş biçimi bakımından değerlendirildiğinde haber, bütünüyle CHP ve MHP yi temsil eden siyasal aktörlerin açıklamalarına dayandırılırken, sözgelimi DYP ve ANAP ın konu ile ilgili görüşleri alınmamıştır. Haberde olayın arka plânına ilişkin bilgiler kısmen yer alırken, olayın bağlamına ilişkin bilgiler Kıbrıs sorunu ve AB genişleme süreciyle ilintili olarak yetersiz biçimde verilmiştir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 5. sayfadan verdiği AB bayrakları asıldı başlıklı haberin ana olayı, Atina Zirvesi nde Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne tam üye olarak katılmasıdır. Haber metninin örgüsü ve işleniş biçimi, üç ayrı bölümde değerlendirilebilir. İlk bölümde gazete, Güney Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ye üyeliğine ilişkin kendi değerlendirmelerini okuyucularına aktarırken, ikinci bölümde KKTC Ekonomi Bakanı Salih Coşar ın Güney Kıbrıs ın AB ye üyeliğinin ardından yapılacak yasal düzenlemelere ilişkin açıklamalarına, üçüncü bölümde ise Yunanistan Başbakanı Kostas Simitis in konu ile ilgili değerlendirmelerine yer vermiştir. İkinci bölümde gazete ayrıca Simitis in Rum Kesimi ne düzenleyeceği toplantıya katılacak KKTC deki siyasal aktörlere ilişkin bilgi vermektedir. Haberde üç farklı kaynak vardır. İlk bölümünde gazete kaynak olarak muhabirini gösterirken, ikinci bölümde Coşar ı, üçüncü bölümde ise Simitis i haber kaynağı olarak göstermiştir. Haber metninde, ana olayın arka plânına ve bağlamına ilişkin bilgilere yer verilmemiştir. Cumhuriyet in 18 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan verdiği Kutlama bilmecesi başlıklı haberin ana olayı, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi nin AB ne katılımıdır. Haber metninin örgüsü ve işleniş biçimi iki ayrı bölümde değerlendirilebilir. İlk bölümde gazete, Rum Yönetimi Sözcüsü Kipros

24 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 21 Hrisostomidis in AB Konferansı için Atina da bulunan Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün Güney Kıbrıs Rum Yönetimi nin AB üyeliğine kabul edilmesi nedeniyle kendilerini kutladığı yönündeki açıklamalarına yer vermiştir. Bu bölümde ayrıca Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ün olayın bu şekilde gelişmediğine ilişkin açıklamaları yer almıştır. İkinci bölümde ise gazete Gül ün Güney Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ye üyeliğine ilişkin değerlendirmelerini okuyucularına aktarılmıştır. Haberde iki farklı haber kaynağı bulunmaktadır: Rum Yönetimi Sözcüsü Hrisostomidis ve T.C. Dışişleri Gül. Ana olay ile ilgili tarafların değerlendirmeleri yansız ve dengeli biçimde verilmiştir. Ana olayın arka plânında Rum Yönetimi nin Türkiye nezdinde meşruiyet arama çabaları yatmaktadır. Haber Metinlerinde Cümle Yapıları ve Sözcük Seçimleri Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 1.sayfadan verdiği Rum kesimi AB üyesi başlığıyla verdiği haber metninde yer alan özneleri oluşturan Rum Kesimi ve AB ye ilişkin ifadeler etken cümle yapısıyla verilmektedir. Ancak, sözgelimi bölünen nitelemesi ve acı tartışmalar eğretilemesi aracılığıyla AB etken cümle yapısı içinden olumsuz biçimde inşa edilerek aralarındaki birlik ve beraberliğin bozulduğuna, parçalandığına gönderme yapılmakta ve üye ülkeler arasında sorunlu konular üzerinde sert, kırıcı, hoş olmayan, şiddetli tartışmaların yaşandığı ima edilmektedir. Yine Güney Kıbrıs Rum Kesimine ilişkin seçilen Kıbrıs Cumhuriyeti sözcüğü gazetenin bu üyeliğin tüm ada için geçerli olamayacağına ilişkin tutumunu yansıtmaktadır. Haber metni kısa, basit ve etken cümle yapılarıyla kurulmaktadır. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfada Türkiye tam teslim oldu başlığı, 4. sayfada Cesaretsizliğin bedeli ve Basiretsizlik yaptılar başlıkları ile verdiği haber metinlerinde kurulan sentaktik yapılanmada; AB, AKP, Türkiye, Deniz Baykal, Devlet Bahçeli, Onur Öymen, Kıbrıs Rum Yönetimi, BM Güvenlik Konseyi etken cümlelerin öznelerini oluşturmaktadır. Etken cümlelerde, sözgelimi Baykal ın açıklamalarına dayalı olarak kurulan AB nin politikası iflas etti, Bahçeli nin açıklamaları

25 22 Murat Sadullah ÇEBİ üzerine kurulan Basiretsizlik yaptılar, Öymen in açıklamaları üzerine inşa edilen Hükümet teslimiyetçi bir politika izledi, AB yanlış yaptı, AKP kişiliksiz politika izledi ifadeleri ve bu ifadelerde kullanılan metaforlar aracılığıyla AB nin izlediği politikaların başarısızlığına ve AKP hükümetinin izlediği politikaların ulusal çıkarlara aykırılığına, belirsizliğine, tutarsızlığına gönderme yapılmaktadır. Öte yandan sözgelimi Baykal, Bahçeli veya Öymen in açıklamalarına dayalı etken cümle yapıları içinden AB açık veya örtülü biçimde Kıbrıs konusunda Türkiye ye karşı onursuz, arsız, yüzsüz, riyâkar, yapmacık politikalar izleyen, gerçek amacını gizleyen, bu tutumunu devam ettirerek gerçek niyetini ve amaçlarını açığa vurmayan; uluslar arası toplumu düzenleyen yasalara önem vermeyen, bunları kabul etmeyen veya dikkate almayan; gerçeğe uymayan eylemlerde bulunan ve yanılgıya düşen, kalıcı çözümler üretemeyen ve bu nedenle yenilgiye uğrayan bir aktör olarak olumsuz anlamda inşa edilmektedir. AKP hükümeti ise dış güçlerin art niyetli politikalarını ve dayatmalarını efendisinin buyruğu altında bulunmayı kabul eden bir emir kulu gibi kendisini aldığı buyruğu gereğince yapma yükümlülüğünde hisseden; gerçeklikle bağdaşmayan, tutarsız, korkak politikalar üreten ve bu nedenle Türkiye yi uluslar arası politik arenada çıkmaza sokan, Kıbrıs ve AB konularında titiz davranmayan, ufuksuz ve beceriksiz bir siyasal aktör olarak kurulmaktadır. Haber metninde uzun, basit, etken cümle yapıları tercih edilmiştir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 5. sayfadan AB bayrakları asıldı başlığıyla verdiği haber metninde yer alan özneleri oluşturan Güney Kıbrıs, KKTC Ekonomi Bakanı Salih Coşar, KKTC muhalefet liderleri UBP Genel Başkanı Derviş Eroğlu, DP Genel Başkanı Serdar Denktaş, YAP Genel Başkanı Ertuğrul Hasipoğlu, CTP Genel Başkanı Mehmet Emin Talat, TKP Genel Başkanı Hüseyin Angolemli ile ilgili ifadeler kimi zaman etken, kimi zaman edilgen cümle yapılarıyla verilmektedir. Limasol da Girne gemisinin denize indirilmesinin sembolik anlamına dikkat çeken Cumhuriyet, bu eylem ile Rumların tüm dünyaya yakında Girne deyiz mesajı verdiklerini vurgulayarak, haber metninde Rum Kesimini saldırgan, güç yanlısı, barış karşıtı olarak olumsuz anlamda yapılandırmaktadır. Güney Kıbrıs ın tek yanlı AB üyeliği ifadesi ile AB nin söz konusu kararının

26 16 Nisan 2003 Avrupa Birliği Atina Zirvesi nin Türk Yazılı Basınında Sunumu 23 meşruiyeti sorgulanmaktadır. Aynı cümlenin devamında yer alan beklenen tepkiyi görmedi ifadesi ile de, 59. AKP hükümeti ve KKTC ndeki koalisyon hükümeti örtülü olarak eleştirilmekte ve her iki hükümet alınan karara karşı yeterli tepki göstermedikleri için olumsuz anlamda kurulmaktadır. Haber metninde, kısa/uzun, basit ve etken cümlelerin kullanıldığı görülmektedir. Cumhuriyet in 18 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Atina da kutlama bilmecesi başlığıyla yayınladığı haber metninde yer alan özneler T.C. Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, Rum Yönetimi Sözcüsü Kipros Hrisostomidis ile ilgili ifadeler etken cümle yapılarıyla verilmektedirler. Gazetenin söz konusu haber metninde tercih ettiği cümle yapıları incelendiğinde Rum Kesimi sözcüsünün konu ile ilgili açıklamalarını ileri sürdü şeklinde verdiği, buna karşılık Gül ün ifadelerini belirtti, dedi sözcükleriyle aktardığı görülmektedir. Haberde Gül ün AB ye üye olan Rum Kesimi ni kutlayıp kutlamadığına ilişkin belirgin bir ifade bulunmamaktadır. Daha çok Dışişleri Bakanı Gül ün açıklamalarına yer verildiği haber metninde AB vicdan azabı çekiyor ifadesiyle AB nin Rum Kesimi nin katılımı konusunda insafsız bir karar verdiği, kendini yargıladığı, AB nin kafası karışık ifadesinin de ara başlık olarak kullanılmasıyla da Rum Kesimi nin katılımının AB üye ülkeleri arasında çalkantılara yol açtığını ima edilerek Rum Kesimi nin AB üyeliğinin meşruiyeti tartışmaya açılmaktadır. Haber metni cümle yapısı açısından incelendiğinde kısa/uzun, basit ve etken cümlelerin kullanıldığı görülmektedir. Haber Metinlerinin İkna Dili Cumhuriyet, 16 Nisan 2003 tarihinde 1 sayfadan Midesiz ve Hazımsızlar başlığı ile verdiği haberin daha çok KKTC Cumhurbaşkanı Denktaş ağırlıklı olduğu söylenebilir. Cumhuriyet yayın politikası gereği, Denktaş ın KKKTC muhalefetine karşı yönelttiği ağır eleştirileri öne çıkarmıştır. Denktaş ın açıklamalarını tek yanlı ve geniş biçimde aktarmış, olayın taraflarına gazetenin bütününde yer vermemiştir.

27 24 Murat Sadullah ÇEBİ Cumhuriyet in 16 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Rum kesimi AB üyesi başlığıyla yayınladığı haber metninde, AB nin Atina Zirvesi nde Kıbrıs adasının tamamı için aldığı üyelik kararının gazete tarafından kullanılan dil aracılığıyla kabul edilemez olarak kaydedilerek kararın sadece Rum kesimini kapsadığı anlatılmaktadır. Haber başlıklarının açık anlamı incelendiğinde haber başlığı ile üst başlık arasında ilk bakışta bir çelişki olduğu söylenebilir. Ancak başlıkların örtülü anlamı ve haber başlıklarında kullanımı tercih edilen sözcüklerin ideolojik arka plânı göz önünde tutulduğunda, bu başlıkların aslında amaçlı-akılcı bir seçimin, ideolojik bir tercihin yansıması olduğu ileri sürülebilir. Haber başlığında kullanılan Rum kesimi ifadesi biz/onlar, dost/düşman karşıtlığına dayalı olarak ötekini açık biçimde tanımlamaktadır. Haberin 5. sayfadaki devam bölümünde üst başlıkta kullanılan Kıbrıs Cumhuriyeti sözcüğü ise AB nin Kıbrıs Rum Kesimi ile ilgili üyelik sözleşmesinde geçen bir ifade olup gazete bu sözcük ile arasındaki mesafeyi belirtmek için sözcüğü tırnak içinde vermiştir. Cumhuriyet, egemen söylemi veya güçlü, saygın haber kaynaklarının, birincil tanımlayıcıların söylemini onaylamak amacıyla haber başlığında Rum Kesimi sözcüğünü kullanmıştır. Gazete, adanın tamamını tanımlayan Kıbrıs Cumhuriyeti kavramını üst başlıkta tırnak içinde verip AB nin kararının meşruiyetini sorgularken, haber başlığında kullandığı Rum Kesimi kavramıyla da bu kararın Türkiye için kabul edilemez olduğuna ve sadece Rum Kesimi için geçerli olduğuna gönderme yapmaktadır. Haberde kullanılan Rum kesimi birliğe katılıyor haber başlığı adanın tamamının AB ye katılmadığını, sadece Rum Kesimi nin katıldığını ima etmektedir. Cumhuriyet in 17 Nisan 2003 tarihinde 1. sayfadan Türkiye tam teslim oldu başlığı, 4. sayfada Cesaretsizliğin bedeli ve Basiretsizlik yaptılar başlıkları ile verdiği haber metinlerini yapılandıran retorik, 59. AKP hükümetinin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ü Atina Zirvesi ne göndermesi yönündeki tavrını Türkiye deki muhalefet partilerinden CHP ve MHP üzerinden eleştirmeye ve okuyucuları da hükümetin bu tavrının yanlış olduğu yönünde iknaya yöneliktir. 1. sayfadaki haber başlığında kullanılan teslim oldu deyimi ve bu deyimi niteleyen tam sözcüğü ile Türkiye nin Kıbrıs Rum Kesimi nin AB ne tam üyeliği konusunda artık yapılabilecek