YUNANİSTAN: AVRUPA NIN YENİ ENERJİ AKTARIM MERKEZİ Mİ?: POLİTİK BİR DEĞERLENDİRME

Transkript

1 Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies YUNANİSTAN: AVRUPA NIN YENİ ENERJİ AKTARIM MERKEZİ Mİ?: POLİTİK BİR DEĞERLENDİRME BARIŞ HASAN EPPEN1 MAYIS 2014

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ YUNANİSTAN IN GENEL ENERJİ GÖRÜNÜMÜ BURGAZ- DEDEAĞAÇ PETROL BORU HATTI TRANS- ADRİYATİK BORU HATTI SONUÇ NOTLAR...15 Not: Bu makalede yazılanların içeriği tamamen yazara aittir. EPPEN in ya da makale yazarının görev yaptığı herhangi bir yerin kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. The contents of this paper are the author s sole responsibility. They do not necessarily represent the views of the EPPEN, or of the author s other affiliations. 2

3 YÖNETİCİ ÖZETİ Yunanistan son dönemde enerji köprüsü ülke vurgusunu öne çıkarmaktadır. Yunan Hükümetlerinin son yıllarda, Avrupa nın enerji konularında Yunanistan ın rolünün önemine ilişkin nitelendirmeleri ve gerek enerji üretimi, gerekse de enerji aktarımında Yunanistan ın büyük bir kavşak olabileceği yönündeki söylemleri dikkat çekici. Özellikle, enerjide Avrupa Birliği içinde başat öneme sahip ülke konumuna gelme çabasını ülkenin ekonomik kalkınması ile de yakından ilişkilendiren ve enerjiden büyük paralar kazanarak ekonomik krizden kurtulabilecekleri şeklinde mesajları Yunanlı siyasilerden sık sık duymak mümkün. Yunanistan ın son dönemde yeni enerji politikalarının işaretlerini vermeye başladığı gözlemlenebilir. Ülkede yaşanmakta olan ekonomik kriz bağlamında, enerji konusu Yunanistan ın yeni ekonomi politikalarında da çok önemli, hatta belki de en önemli bileşeni oluşturuyor. Yunanistan, 2000 li yılların başından bu yana petrole olan bağımlılığı azaltma yönünde enerji politikaları izlemektedir. Buna ek olarak, özellikle enerji nakil hatlarında merkez ülke konumuna gelme politikasının izleri de iyice belirginleşmektedir. Avrupa Birliği nin sağlamış olduğu siyasi destekle birlikte Türkiye ile girişmeye çalıştığı rekabette Avrupa nın yeni enerji aktarım merkezi konumuna yükselme çabası ortaya çıkmış durumda. Bu politikanın temelleri sayılabilecek iki önemli araç ise Burgaz- Dedeağaç Petrol Boru Hattı ve Trans- Adriyatik Boru Hattı dır. Bu politikaya yönelmesinin altında yatan jeopolitik sebepler ise, bölgedeki enerji oyununda Türkiye gibi enerji koridorlarının kilidi haline gelen bir komşuya sahip olması, Akdeniz de zengin yataklara sahip olduğu anlaşılan Kıbrıs Rum Kesimi ve bölgede enerjinin belirleyici aktörü haline gelmeye çalışan İsrail in varlıkları olarak açıklanabilir. Burgaz- Dedeağaç Petrol Boru Hattı, Yunanistan için enerji aktarım merkezi olma çabasının ilk adımını oluşturmaktadır. Ekonomik krizle birlikte bu hattın önemi çok daha fazla kritik hale gelmiş durumdadır. Bu projede, Yunanistan açısından temel amacın, Rus petrolünün Akdeniz e taşınması için ana hat olması planlanan Samsun- Ceyhan boru hattına bir alternatif oluşturmak olduğu önemle dikkate alınmalıdır. Bulgaristan dan kaynaklanan sıkıntılar sebebiyle Yunanistan ın bu hattı hayata geçirmek için dezavantajlı olduğu da bir gerçektir. Ancak her şeye rağmen, bu hattın geleceğine ilişkin, Rusya ile Yunanistan arasındaki iyi ilişkilerin etkisini ve hükümetin değişmiş olması sebebiyle Bulgaristan ın ikna edilme şansının ortaya çıktığını göz ardı etmemek gerekir. Trans- Adriyatik Boru Hattı ile yaşanan gelişmeler ise Güney Avrupa enerji koridorunda aktarım merkezi olabilmek için Yunanistan ın Türkiye ile ciddi bir rekabete girişmekte olduğunu göstermektedir. Kriz içindeki bir ülke için bulunmaz bir fırsat sunan boru hattı ekonomisi Yunanistan ın iştahını kabartmaktadır. Bu hat, Yunanistan için ciddi bir gelir kaynağı, aynı zamanda ciddi bir enerji temin kaynağı demektir sonrasında tamamlanacak Yunanistan- Bulgaristan gaz interkonnektörüyle birlikte ise Azeri gazının Bulgaristan a Türkiye üzerinden değil de Yunanistan üzerinden gitme ihtimali vardır. Bu projelerin somut şekilde hayata geçirilebileceğinin anlaşılmasıyla birlikte bütün AB ülkeleri ve kurumlarının Trans Adriyatik Boru Hattı nı bir ortak çıkar projesi şeklinde tanımlayarak Yunanistan ı destekledikleri anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, Avrupa Birliği nin siyasi desteğini de arkasına almış bir Yunanistan ın enerji aktarım merkezi konumuna gelme yönündeki çabalarını görmek ve Türkiye açısından bir rekabet unsuru olarak ortaya çıktığını anlamak gerekmektedir. 3

4 YUNANİSTAN IN ENERJİ POLİTİKALARI: AVRUPA NIN YENİ ENERJİ AKTARIM MERKEZİ Mİ? POLİTİK BİR DEĞERLENDİRME 1. GİRİŞ Yunanistan, ekonomik krize sürüklendiğinden bu yana krizin yaratmış olduğu olumsuz sosyo-ekonomik etkilerden kurtulmak amacıyla çok çeşitli ve farklı finans kaynakları yaratmayı amaçlayan politikalar izlemeye çalışıyor. Özellikle, son dönemde, Avrupa Birliği- IMF-Avrupa Merkez Bankası ndan oluşan Troyka nın ağır baskısı altındaki hükümetlerin, ülkenin krizden çıkabilmesi için önerilen mali tedbirleri, çoğu zaman vatandaşlarının önemli sosyal haklarını da ellerinden alarak birebir uyguladıklarını gözlemlemek mümkün. Ülkedeki ekonomik krizin toplum katmanlarında yarattığı bunaltıcı etkiye, Troyka nın halkın gözünde yarattığı sömürgeci imajı da eklenince bu durum, hükümeti Yunanistan ın bağımsız ekonomi politikaları da izleyebileceğini gösterme çabasına itiyor. Bu açıdan, pek de rahat bir konumda bulunmayan Yunan Başbakanı Antonis Samaras, Troyka nın Yunanistan ekonomisini ve Yunan gururunu esir alamadığına dair bazı göstergeler ortaya koymaya çalışıyor ve bu yönde siyasi tavırlar sergilemek zorunda kalıyor. Bu kapsamda, Troyka dan bağımsız iktisat politikaları izleyebileceğini göstermeye çalışan Yunan Hükümeti nin ekonomi-politik hamlelerinden biri de enerji. Başbakan Antonis Samaras, Nisan ayında düzenlenen Atina Enerji Forumu ndaki konuşmasında hükümetin enerjiye verdiği önemi vurgularken, Yunanistan ın Avrupa enerji koridorları açısından önemini de gösterme çabasındaydı. Samaras ın Forum daki konuşmasında satır aralarında verdiği mesajların anlamını iyi okumak gerekli. Yunanistan ın artık Dünya enerji haritasındaki yerini aldığını söyleyerek, ülkenin enerji zenginliğinin umut verici olduğunu vurguladı ve Avrupa nın enerjide Yunan coğrafyasındaki potansiyeli 4

5 gördüğünü ekledi. i Yunan Başbakanı nın bu mesajı aslında, Avrupa Birliği nin zayıf halkası olarak görülen ülkesine enerji üzerinden değer katma çabasını yansıtıyor. Bu noktada, Yunan Hükümet yetkililerinin kaygılarını daha açık anlayabilmek için Samaras ın söylemindeki enerji köprüsü ülke vurgusuna dikkat kesilmek gerekir. Forum da Samaras açık bir şekilde, Avrupa nın enerji konularında Yunanistan ın rolünün ön plana çıkmaya başladığını ve gerek enerji üretimi, gerekse de enerji aktarımında ülkesinin büyük bir kavşak olabileceğini dile getirdi. Üstelik, enerji konusunda Avrupa Birliği içinde başat öneme sahip ülke konumuna gelme çabasının, ülkenin ekonomik kalkınması ile de yakından ilişkili olduğunu vurgulayarak, amiyane tabiriyle vatandaşlarına enerjiden büyük paralar kazanarak ekonomik krizden kurtulabilecekleri mesajını iletti. ii Bu açıklamalar, Yunanistan ın yeni enerji politikalarının işaretini verirken, aynı zamanda hem dış politikada Avrupa Birliği ne büyük enerji oyununda biz de varız demek anlamına geliyor, hem de ekonomik açıdan bunalmakta olan Yunan toplumuna Troyka dan bağımsız krizden çıkma yolları bulabilecekleri umudunu aşılamak amacını güdüyor. Bu bağlamda, enerjinin Yunanistan ın yeni ekonomi politikalarında çok önemli, hatta belki de en önemli bileşeni oluşturduğunu söylemek mümkün. Krizden çıkmak, yada daha doğru bir ifadeyle krizin negatif etkilerini minimuma indirgemek için Yunan Hükümeti nin Avrupa ya uzanan enerji koridorunda önemli bir aktör olma çabası içinde olduğu görülüyor. Bu açıdan, söz konusu bu yeni enerji politikalarının temelinde yatan gerekçeleri anlayabilmek için Yunanistan ın enerjideki durumuna kısaca bir göz atmakta fayda var. 2. YUNANİSTAN IN GENEL ENERJİ GÖRÜNÜMÜ Verilere göre, Yunanistan 2000 yılına kadar temel enerji temininin %67 sini ithalat ile elde eden bir ülke görünümündeydi ve bu ithalatın %90 ı da petroldü li yıllarla birlikte de Yunanistan ın enerji politikasının, petrolün yerine yerel üretim linyit kullanmayı 5

6 hedeflediğini gözlemliyoruz. Buna paralel olarak, giderek büyüyen çevre sorunlarından dolayı söz konusu bu hedefin daha temiz enerji kullanımına doğru yöneldiği de söylenmelidir. Ancak, arasındaki bu politikanın ekonomik krizin de etkisiyle kısmen terk edildiği anlaşılmaktadır. Son araştırmalara göre, linyitin toplam enerji tüketimindeki payı düşerken, Rusya ve Arnavutluk tan ithal edilen doğal gaz kullanımı ise giderek artmaktadır. Yine de, doğal gaz kullanımı henüz ülke geneline yayılmış değildir. Ancak, Atina, Selanik, Patra, Larisa gibi büyük kentlerde doğal gaz kullanımının önemli ölçüde arttığını belirtmek gerekir. Yıllardır Ege ve Akdeniz deki petrol kaynakları ile ilgili tartışmalar ekseninde, hiç kuşku yok ki ülkenin en büyük enerji kalemi olan petrolün önemi yadsınamaz. Yunanistan, petrol ithaline muhtaç bir ülkedir. Ege Denizi nin kuzeyinde, Yunan karasularında bir dönem petrol çıkarılmıştır. Bu kaynak ancak 1999 yılına kadar kullanılabilmiş ve petrol ihtiyacının küçük bir bölümünü, ülkenin toplam petrol gereksiniminin yalnızca %10 unu karşılayabilmiştir. Yunanistan da şu an toplam yıllık kapasitesi 20 milyon ton olan ikisi kamu, ikisi de özel olmak üzere dört rafineri bulunmaktadır. Bu rafinerilerdeki üretim sayesinde ülke, petrol ürünleri konusunda bir ölçüde kendine yeter bir konuma gelmiştir. Ancak özellikle ısınmada, doğal gaz kullanımının yaygın olmaması nedeniyle, hala önemli ölçüde akaryakıt kullanılmaktadır. Akaryakıt ürünlerindeki yıllık açık 2.5 milyon, yağlama ürünlerinde ise 0.2 milyon ton olarak hesaplanmaktadır. İşte söz konusu bu açıklar Yunanistan ı petrol ithalatına mecbur bırakmaktadır. Yunanistan ın şu andaki petrol ithalatı günlük 400 bin varilin üzerindedir. iii Bu aşamada, petrol ürünleri pazarı ile ilgili yasal düzenlemelerden de kısaca bahsetmek gerekir. Pazar ile ilgili yasal düzenlemeler 1990 lı yılların başında yeniden yapılmıştır. Fakat özellikle devlet tahvilleri ile ilgili yasamadaki eksiklikler, hala, özellikle ülke dışından getirilen aydınlanma ürünlerinin ithalinde ciddi güçlüklere sebep olmaktadır. Ülkenin tek petrol kurumu olan Kamu Petrol Kuruluşu 1998 yılında, Hellenic Petroleum (ELPE) adı altında bir birleşik hisse senedi kuruluşuna dönüştürülerek %35 lik bölümü borsaya açılmıştır. Hellenic Petroleum ayrıca, özel rafineri olan ve Selanik in Kuzey 6

7 Limanı ndan, Makedonya ya kadar uzanan yıllık 3.5 milyon ton kapasiteli boru hattını işleten OKTA şirketinin gelirlerini de kontrol etmektedir. Elektrikte ise Yunanistan ın talebi giderek artmaktadır ve bu talebin artışı her yıl ortalama olarak %4.5 oranında seyretmektedir. Bir karşılaştırma yapabilmek açısından 2000 lerin başında ülkenin elektrik kapasitesine bakıp bugünkü rakamlar ışığında değerlendirmek yerinde olacaktır yılında Yunanistan Kamu Enerji Kurumu (DEH) mw lık kurulu güç kapasitesine sahipti yılı sonundaki toplam kurulu güç kapasitesi ise mw tır. Yıllık ortalama %4.5 luk talep artışı dikkate alındığında, 11 yıldaki %37.5 luk toplam kapasite artışı, %49.5 lik toplam talep artışını karşılayamamaktadır. Kurumun son tespitlerine göre ülkede yıllık 1855 mw ek gereksinim bulunduğu bildirilmektedir. iv İşte bu durum, Yunanistan da elektrik ithalini zorunlu hale getirmektedir. Ülkenin petrol ve elektrikteki durumunun benzeri doğal gazda da söz konusudur yılında kurulan Devlet Gaz Kurumu (DEPA), şu ana kadar Rusya ve Arnavutluk la sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) tedariki sözleşmesi imzalamış, ancak sınırlı sayıda dağıtım şebekeleri kurabilmiştir. Ana boru hatlarının ve gerekli dağıtım şebekelerinin kurulmasının siyasi nedenlerle engellendiği izlenimi ağır basmaktadır. Zira özellikle 2000 lerin başındaki Yeni Demokrasi iktidarı dönemine dayanan büyük boyutlardaki yolsuzluklar enerji sektörüne de bulaşmış ve doğal gaz dağıtım şebekelerinin kurulması ihalelerindeki usulsüzlükler ülke genelinde doğal gaz dağıtımını engellemiştir. Yunanistan bu alanda hala Dünya standartlarının çok gerisindedir. Yukarıda da belirtildiği üzere sadece Atina, Selanik, Patra, Larisa gibi büyük şehirlerin bazı mahallelerinde doğal gaz kullanılmakta olup, Yunan toplumu ısınma ihtiyacını hala eski usullerle karşılamaktadır. Buna ek olarak, LNG alan tesislerinde ise Yunanistan ın deprem bölgesi olması nedeniyle teknik sorunlarla karşılaşılmıştır. LNG terminallerinin kriyogenik tesisleri 90 lı yılların sonlarında tamamlanmış ve 1999 yılının Eylül ayındaki şiddetli depreme direnmek zorunda kalmıştır. Yüksek ve orta derece basınçlı dağıtım şebekelerinin akışı, 2000 lerin başında ancak büyük üretici firmaların hızlı müdahalesi ile sağlanabilmiştir. Düşük basınçlı 7

8 dağıtımın gerçekleştirilmesi ise hala çok yavaş ilerlediğinden dolayı ülke genelinde doğal gaz kullanımı çok düşük seviyelerdedir. Yunanistan da yıllık doğal gaz tüketimi 4.2 milyon metreküp olup, yılda ithal edilen 4.3 milyon metreküp gaz ancak bu tüketimi karşılamaya yöneliktir. v Ülkede doğal gaz kullanımının yaygınlaşması için Avrupa Birliği nin de baskılarıyla pazarın liberalleştirilmesi öngörülmüş ve bu süreç üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Pazarın %20 si 2000 yılına kadar, %28 i 2003 e kadar ve %33 ü de 2008 e kadar özel rekabete açılmıştır. Ancak, 2008 den sonra etkisini hissettirmeye başlayan ekonomik kriz ve 2010 da ülkenin neredeyse iflasa sürüklenmesi doğal gazda özel sektörün rekabetçiliğini olumsuz etkilemiş ve bunun sonucunda Yunanistan doğal gaz piyasasında beklenen gelişme yaşanamamıştır. Özetlemek gerekirse, 2000 yılından bu yana ülkede izlenen enerji politikaları petrole olan bağımlılığı azaltma yönündedir yılından sonra gözlemlenen gelişmelere göre, hala çok yetersiz de olsa Rusya ve Arnavutluk tan ithal edilen doğal gaz kullanımı artmaktadır. Temel enerji kaynağı olarak ise daha 60 yıllık kapasiteye sahip olduğu tahmin edilen korunmuş linyit rezervleri görülmektedir. Bütün bu göstergelerin işaret ettiği, bir anlamda enerjide gerikalmışlık olarak da tanımlanabilecek olan bu durumdaki sebep-sonuç ilişkilerini üç farklı çerçeveden açıklamak mümkündür. Birincisi, Yunanistan hidrokarbon enerji tüketimi bakımından neredeyse tamamen dışa bağımlı olmasına ve dışarıdan ithal etmesine rağmen ülkede hidrokarbon enerjinin verimli kullanımını sağlayacak dağıtım kanalları için çok ciddi bir altyapı yetersizliği söz konusudur. İkinci olarak, Yunan enerji sektörü, biraz da hamasi söylemlerle desteklenen Ege ve Akdeniz deki zengin! enerji yataklarının ortaya çıkarılmasını sağlayacak inovasyon ve rekabet gücünden yoksundur. Son olarak, bir tarafta bölgedeki enerji oyununda, Türkiye gibi enerji koridorlarının kilidi haline gelen bir komşu, Akdeniz de zengin yataklara sahip olduğu anlaşılan Kıbrıs Rum Kesimi ve enerjinin belirleyici aktörü haline gelmeye çalışan İsrail var iken, diğer tarafta da ekonomik krizin pençesinde boğuşan bir Yunanistan 8

9 söz konusu iken, Yunan Hükümetlerinin neden enerji pastasından pay kapmaya çalışan tavırlar içinde oldukları daha iyi anlaşılmaktadır. Kısacası, enerjide geri kalmış bir ülkenin, enerjinin ortaya çıkardığı fırsatlardan pay alması ancak enerji nakil hatlarında bir koridor pozisyonuna gelebilmesiyle mümkün olabilir. Yunan Başbakanı Samaras ın yukarıda aktarılan siyasi tavırları tam da bu tezi destekler niteliktedir. Enerji alanında çok geri kalmış olmasına rağmen, enerji koridoru olma hevesinde bir ülke profilinin söz konusu olduğu açıktır. İşte tam da bu noktada, Yunanistan ın yeni enerji politikalarını bu düzleme oturtmakta fayda var. Bu düzlemin temelini ise iki proje oluşturmaktadır: Burgaz-Dedeağaç Petrol Boru Hattı ve Trans-Adriyatik Boru Hattı projeleri. 3. BURGAZ-DEDEAĞAÇ PETROL BORU HATTI Burgaz-Dedeağaç Petrol Boru Hattı projesi için 1995 yılında imzalanan 700 milyon Dolar değerindeki protokolle Hazar havzasındaki Rus petrolünün, Bulgaristan ın Karadeniz limanı olan Burgaz dan başlayıp Yunanistan ın Batı Trakya bölgesindeki Dedeağaç Limanı na uzanan boru hattı ile Ege Denizi ve Güney Avrupa üzerinden Avrupa ya ve Dünya ya pazarlanması öngörülmüştür. Burgaz-Dedeağaç Petrol Boru Hattı, Yunanistan için enerji aktarım merkezi olma çabasının ilk adımını oluşturmaktadır. Aslında, 1995 te bu projenin ilk adımları atıldığında, Yunan enerji uzmanları muhtemelen ülkelerinin bir enerji aktarım merkezi konumuna gelmesini öngörmüyorlardı. Ancak, ekonomik krizle birlikte bu hattın önemi Yunanistan için çok daha fazla kritik hale geldi de Yunanistan, Rusya ve Bulgaristan arasında Atina da imzalanan anlaşma ile yaklaşık 1 milyar dolara mal olması öngörülen hattın yapımı için ilk resmi adım atılmış oldu. Toplam 279 km. uzunluğunda bir boru hattı ve Burgaz da ton kapasiteli, Dedeağaç ta ton kapasiteli iki terminalden oluşacak olan hattan yılda yaklaşık 35 milyon ton petrol taşınması öngörülmüştür. vi 9

10 Harita 1: Burgaz-Dedeağaç Petrol Boru Hattı Kaynak: Ria Novosti Projede, Rusya dan Transneft, Rosneft, Gazprom Neft, Bulgaristan dan Technoexportstroy ve Yunanistan dan Latsis Konsorsiyumu ile Enerji Bakanlığı ortak konumunda bulunmaktadır. Bir süredir projenin yapımı (proje kapsamında bazı ihaleler gerçekleştirilmiş olsa da) Bulgaristan ın siyasi ve çevresel endişeleri nedeniyle rafa kaldırılmış gibi görünmekte. Ancak, son dönemde krizden çıkış yolları arayan Yunanistan ın hattın yapımı için siyasi baskı araçlarını kullanmaya çalıştığını söylemek de mümkün. Burada, siyasi anlamda Yunanistan açısından temel amacın, Rus petrolünün Akdeniz e taşınması için ana hat olması planlanan Samsun-Ceyhan boru hattına bir alternatif oluşturmak olduğu söylenebilir. Bu proje, son yıllardaki ekonomik krizle de birlikte Yunanistan açısından ciddi önem taşır hale geldi. Keza, hattın yapımı için Dedeağaç ve Batı Trakya bölgesinde altyapının oluşturulmasına yönelik gerekli adımların çoğu atılmış durumda. Finans kaynakları yaratılması için de çalışmalar sürdürülüyor. Ancak, Bulgaristan dan kaynaklanan sıkıntılar sebebiyle Yunan enerji bürokrasisinin an itibariyle, Samsun-Ceyhan a alternatif olarak düşündüğü bu hattı hayata geçirmek için Türkiye ye göre dezavantajlı bir durumda olduğunun altını çizmek yerinde olacaktır. Yine de, Rusya ile Yunanistan arasındaki iyi ilişkilerin 10

11 etkisini ve hattın yapımına karşı olan Bulgaristan daki Boyko Borisov Hükümeti nin değişmiş olması sebebiyle Bulgaristan ın ikna edilme şansının ortaya çıktığını göz ardı etmemek gerekir. 4. TRANS-ADRİYATİK BORU HATTI Yunanistan ın Avrupa enerji koridorunda aktarım merkezi konumuna gelme çabasının altında yatan bazı sebepler var. Bunlardan ilki boru hatlarının yarattığı ekonomidir. Boru hatları ile birlikte ülkeye çekilebilecek yabancı yatırım Yunanistan ın içinde bulunduğu ekonomik krize çare olabilecek mali kaynaklardan birisi olarak görülmektedir. İkinci sebep ise siyasidir. Enerji nakil hatlarında aktarım merkezi konumuna gelmeye çalışan Yunanistan, aynı zamanda, söz konusu bu hatlar aracılığıyla komşu Balkan ülkeleriyle yaratılacak ağları (network) kullanarak siyasi etkinlik kazanma çabası içindedir. vii Krize sürüklenmeden önce, Yunanistan ın özellikle finans kurumları aracılığıyla Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk ve Sırbistan da siyasi etkinliğinin küçümsenmeyecek boyutta olduğunu hatırlatmak gerekir. Krizle birlikte Yunanistan ın bu etkinliğini ve prestijini kaybettiği düşünülürse, boru hatları jeopolitiğinin yarattığı fırsatların ülkenin siyasi prestiji açısından da önemli hale geldiği anlaşılabilir olmaktadır. Üçüncü sebep yine ekonomi ile ilişkilidir. Yukarıda da açıklandığı üzere, Yunanistan enerji ihtiyacını ağırlıklı olarak ithalat ile sağlamaya çalışan bir ülkedir ve enerjide kendine yeterlilik oranı %36 dır. Boru hatları ile ülke topraklarından geçecek olan petrol ve doğal gaz gibi enerji kaynakları, haliyle daha ucuz enerji temininin ve enerji ithalatını azaltmanın önünü açacaktır. Ayrıca, bu yollarla istihdamdan teşviklere kadar geniş ölçekteki ulusal kalkınma programlarına önemli ölçüde finansman kaynakları yaratma fırsatları ortaya çıkacak ve bu da ülke ekonomisine pozitif bir etki yapacaktır. Bütün bunlar, Yunan bürokrasisinin ülkeyi bir enerji aktarım merkezi pozisyonuna getirme çabasının anlaşılabilir gerekçeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu açılardan, ikinci ve belki de hayata geçirilmesi nispeten daha 11

12 mümkün görünen Trans-Adriyatik Boru Hattı nın Yunanistan için önemini işaret eden göstergelerdir. Trans-Adriyatik Boru Hattı projesi ilk olarak İsviçreli bir enerji şirketi olan EGL Grubu (şimdiki ismi Axpo) tarafından 2003 te duyurulunca ilgi çekici bir proje olarak görüldü. Daha sonra, 2008 de Norveçli enerji şirketi Statoil de projeye katılacağını duyurunca bu iki şirket hattın yapımının finansmanı ve işletimi konusunda hükümetleri ikna ettiler ve 2010 da Yunanistan, Arnavutluk ve İtalya arasında imzalanan anlaşma ile Trans-Adriyatik Boru Hattı projesi resmen hayata geçirilmiş oldu. Önemli bir miktar Türk Azınlığın da yaşadığı Yunanistan ın Meriç vilayeti (Dedeağaç şehri bu vilayetin merkezidir) bu projede de ana aktarım merkezi olarak yer almaktadır. Yunanistan bir anlamda, daha önce Burgaz- Dedeağaç Petrol Boru Hattı vesilesiyle bölgeye yapmaya başladığı yatırımların karşılığını almıştır denilebilir. Bu proje ile birlikte de küçük bir kent olan Dedeağaç ın Avrupa enerji koridorunda bir hub olarak sunulması söz konusudur ki, bu durum Batı Trakya bölgesindeki yerel istihdam ve kalkınma için de önem arz etmektedir. Harita 2: Trans-Adriyatik Boru Hattı Kaynak: Bu proje ile başlangıçtaki temel amaç Azerbaycan gazını Avrupa ya taşımaktı. Fakat 2013 te Şah Deniz havzasındaki gazın da Trans Adriyatik hattı ile taşınması gündeme gelince 12

13 projenin önemi ciddi derecede artmıştır. Bu konuda, Şah Deniz Konsorsiyumu ile müzakereler halen sürmektedir. Trans Adriyatik Hattı nın popülaritesini yükselten bu gelişmelere rağmen, gerek Azerbaycan gazının gerekse de Şah Deniz gazının Trans Adriyatik Hattı ile Avrupa ya taşınması için hattın Türkiye den geçecek olan Trans-Anadolu Boru Hattı ile entegre edilmesi şart görünmektedir. Tam bu noktada siyasi bir rekabet ortaya çıkıyor. Bu durumda, Avrupa ya uzanacak enerji koridorunda hub ülke Yunanistan mı yoksa Türkiye mi olacaktır? İşte, Atina Enerji Forumu ndaki konuşmasında Yunan Başbakanı Antonis Samaras ın ülkesini enerji sektörü için bir nevi fırsatlar ülkesi olarak göstermeye çalışmasının altında yatan temel sebep bu soruya verilecek cevabın içinde saklıdır. Henüz çok fazla dile getirilmese de, Güney Avrupa enerji koridorunda aktarım merkezi olabilmek için Yunanistan ın Türkiye ile bir rekabete girişmekte olduğunu belirtmek gerekir. Kriz içindeki bir ülke için bulunmaz bir fırsat sunan boru hattı ekonomisi Yunanistan ın iştahını kabartıyor. Toplam uzunluğu 867 km. olacak ve 547 km.si Yunanistan topraklarından geçecek olan hat ile yıllık yaklaşık 20 milyar metreküp gaz taşınması planlanmaktadır. viii Bu da Yunanistan için ciddi bir gelir kaynağı, aynı zamanda ciddi bir ucuz enerji temin imkanı demektir. Bu sebeple, Yunan Hükümeti bu konuda Avrupa Birliği desteğini de arkasına almaya çalışıyor. Avrupa Birliği (AB) açısından bakıldığında da, Avrupa ekonomilerinin krizlerden uzak durması için şart görünen verimli üretimin devamlılığı enerji arzının güvenliğine bağlıdır. Bu sebeple, AB için, Birlik üyesi bir ülke olan Yunanistan ın enerji aktarım merkezi konumunda olması, Birliğin dışındaki Türkiye ye göre daha tercih edilebilir bir seçenektir. Nitekim, projenin somut şekilde hayata geçirilebileceğinin anlaşılmasıyla birlikte hemen bütün AB ülkeleri ve kurumları Trans Adriyatik Boru Hattı nın bir ortak çıkar projesi olduğunu beyan ettiler. Dolayısıyla, Avrupa Birliği nin siyasi desteğini arkasına almış bir Yunanistan ın enerji aktarım merkezi konumuna gelme yönündeki çabaları daha iyi anlaşılır olmaktadır. Özetle, ekonomik krizle boğuşan Yunan Hükümetlerinin, önlerine yeni yeni çıkmaya başlayan enerji jeopolitiğinin yarattığı fırsatları değerlendirmek için çalıştıkları bir süreç başlamış durumda. Bu süreçten, klasik olarak Türkiye ile yaşadığı hemen her rekabette 13

14 olduğu gibi, yine AB nin siyasi desteğini alan Yunanistan mı, yoksa Türkiye mi daha karlı çıkacak? Bunu hiç kuşku yok ki, iki ülkedeki iç siyasi gelişmelerin izleyeceği seyir, ekonomik kalkınmanın hızı ve ekonomik istikrarın durumu belirleyecektir. 5. SONUÇ Genel enerji görünümü ithalata bağımlı bir hal izleyen Yunanistan ın son dönemde enerji sektöründe önemli fırsatlar yakaladığı bir gerçektir. Özellikle, enerji nakil hatlarının Türkiye üzerinden geçerek Avrupa ya ulaşacağı koridorların açılmakta olması, Türkiye den sonra iki Balkan ülkesi Yunanistan ve Bulgaristan ı ön plana çıkardı. Avrupa nın Güney Enerji Koridoru nda İtalya ile komşuluğu Yunanistan ı Bulgaristan a göre bir adım öne çıkarınca, bu durum Türkiye ile rekabete girişme düşüncesini de doğurmuştur ki, 2000 lerin başında ortaya çıkan Burgaz-Dedeağaç ve Trans Adriyatik Hatları, Yunanistan için Türkiye ile rekabetin motivasyon kaynaklarını oluşturmaktadır. Her şeye rağmen, aktarım merkezi konumunda olabilmek için, ekonomik krizin henüz atlatılamamış olması, siyasi istikrarın pamuk ipliğine bağlı olması ve güvenilmez bürokrasi ciddi soru işaretlerini de beraberinde getirmektedir. Hantal bürokratik yapının varlığı, yolsuzlukların sistemli bir hal almış olması, ekonomik reform karşıtlığının ülke genelinde halen çok güçlü olması ve enerji sektöründe merkezi planlamanın eksikliği Yunanistan ın enerji aktarım merkezi konumuna gelme çabasının önünde duran engellerdir. Bu engeller aşılabilir mi, şu anda bir muğlaklık söz konusudur. Çünkü, krizden çıkış için gerçekleştirilmesi gereken iktisadi reformların dahi ağır aksak ilerlemesi, özelleştirmelerin yapılamaması, enerji sektörünün verimliliği açısından gerekli olan koşulların oluşturulması konusunda ne kadar başarılı olunabileceğine dair kuşkular vardır. Ülkenin gaz iletim şirketi DESFA nın Azerbaycan devlet şirketi SOCAR tarafından alınması da Yunanistan için yapılan enerji aktarım merkezi projeksiyonlarını daha karmaşık bir hale sokmuştur. Son olarak unutulmamalıdır ki gelecekte bu projelerin başarı ihtimali yukarıda bahsedilen faktörlerin yanında Türkiye ile ilişkilere de bağlıdır. 14

15 NOTLAR i Yunanistan Enerji Politikasını Sil Baştan Tasarlıyor. URL (erişim tarihi ) ii Yunan Enerji Forumu. URL (erişim tarihi ) iii Ipourgeio Perivallontos Energeias & Klimatikis Allagis, Anazitisi Erevna Kai Ekmetallevsi Idrogonanthrakon (Çevre Enerji & İklim Değişikliği Bakanlığı, Hidrokarbonların Arama Sondaj ve İşlemesi). US&language=el-GR, (erişim tarihi ) iv Smith, Herber. EER European Energy Handbook 2012, January 2012, ss v International Energy Agency, Greece Indicators. URL ct=naturalgas, (erişim tarihi ) vi Dimas, Christos. Burgas-Alexandroupolis Pipeline, IENE 3 rd Energy Dialogue Conference Proceeding, June 2009, s. 8 vii Souladaki, Vassiliki. Energy as an Opportunity for Tackling the Greek Economic Crisis, Journal of Energy Security, November 2012, ss viii Trans Adriatic Pipeline Project Plan. URL (erişim tarihi ) 15