Stok-Akım Uyarlaması, Bütçe Açığı ve Kamu Borç Stoku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Bağlamında Avrupa Birliği Üyesi Ülkeler Üzerine Bir Analiz

Transkript

1 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Bağlamında Avrupa Birliği Üyesi Ülkeler Üzerine Bir Analiz İler ÜNLÜKAPLAN * İbrahim ARISOY ** Öze Sok-akım uyarlaması, belirli bir dönem için kamu borç sokundaki değişim ve büçe açığı arasındaki farkır. Poziif değere sahip sok-akım uyarlaması, kamu borç sokundaki arışın büçe açığından daha yüksek olduğunu göserirken, negaif sokakım uyarlaması, kamu borç sokundaki arışın büçe açığından daha düşük olduğunu gösermekedir. Bu çalışma kapsamında, dönemi için on beş Avrupa Birliği üyesi ülke için uygulanmış olan panel veri analizinde sok-akım uyarlamalarının büçe açıkları ile negaif, kamu borç sokundaki arış ile poziif korelasyon içinde bulunduğu espi edilmişir. Bu sonuçlara göre üye ülkelerin büçe açıklarını gizlemede bir yol olarak aslen kalını değer olarak kullanılan sok-akım uyarlamalarını, özellikle son küresel kriz döneminde, sraejik bir poliika aracı olarak kullandıkları sonucuna varılmışır. Anahar Kelimeler: İsikrar ve Büyüme Pakı, Sok-Akım Uyarlamaları, Büçe Açığı, Borç Soku, Panel Veri Analizi The Relaions Beween Sock-Flow Adjusmen, Budge Defici and Public Deb Sock: An Analysis on European Union Counries in he Conex of Global Crisis Absrac The sock-flow adjusmen is he difference beween he change in governmen deb and he budge defici for a given period. A sock-flow adjusmen wih a * Öğr.Gör.Dr., Çukurova Üniversiesi, İİBF, Maliye Bölümü, ikaplan@cu.edu.r ** Arş.Gör., Çukurova Üniversiesi, İİBF, İkisa Bölümü, iarisoy@cu.edu.r 376

2 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY posiive value indicaes ha he deb sock increases more han he budge defici while a negaive sock-flow adjusmen indicaes ha he deb sock increases less han he budge defici. Wihin he scope of his sudy, he resuls of he panel daa analysis, employed for EU-fifeen counries, for he period indicae ha sock-flow adjusmens and budge defici are negaively correlaed while sock-flow adjusmens and deb sock are posiively correlaed. These resuls show ha European counries use sock-flow adjusmens, which are residual values in fac, as a sraegic policy ool o hide heir repored budge deficis, especially a he period of recen global crisis. Key Words: Sabiliy and Growh Pac, Sock-Flow Adjusmens, Budge Deficis, Deb Sock, Panel Daa Analysis JEL Classificaion Codes: H62, H63, H83 Giriş İsikrar ve Büyüme Pakı (The Sabiliy and he Growh Pac), Avrupa Birliğine dahil ülke ekonomilerindeki maliye poliikalarına ilişkin kural ve prosedürleri belirler. Avrupa Birliği içerisinde mali kuralların olmasının emel gerekçesi ülkeler arasında zaman uarlı mali poliikaları ve poliika eşgüdümünü eşvik emekir (Anne, Decressin ve Deppler, 2005:4). İsikrar ve Büyüme Pakı, kuramsal alyapısını, fiyalar genel düzeyinin maliye poliikaları arafından belirlendiğini öne süren Fiya Düzeyinin Mali Teorisi adlı yaklaşımdan alır ve büçe açığına özel bir önem afeder (Fiya Düzeyinin Mali Teorisi hakkında ayrınılı bilgi için bkz. Cochrane,1998; Leeper,1991; Sims,1994 ve Woodford, 1994, 1995, 2001). Pak, büçe açığının eşik seviyesi olan %3 ün geçilmesi durumunda gerekli önlemleri almayan ülkelere yapırım uygulanması için konseye yeki vermekedir. Büçe açığına yönelik süreç, aşırı açık prosedürü ile oraya konulur. Aşırı açık prosedürüne göre geçici, isisnai ve eşik değere yakın olmadığı sürece büçe açığının GSYİH ye olan oranının %3 ü geçmesi durumunda prosedür devreye girer ve öncelikle vadesiz mevdua, iki yıl içerisinde açığın kapaılmaması durumunda da para cezasını öngörür. Temel borç dinamiği denkliği, kamu borç sokunu, geçmiş büçe açıklarının oplamı olarak ele alır. Ancak bu denklik çoğu zaman gerçekleşmez. Bu denkliken ihmal edilebilecek kadar küçük sapmalar bir nokaya kadar dikkae alınmayabilir. Borç-açık uyarlaması olarak da bilinen sok-akım uyarlaması, büçe açığı ve borç sokundaki değişme arasında uarlılığı sağlayıp finansal varlıkların edinimi, dövizle gerçekleşirilen borçlanmanın değerindeki değişmeler ve diğer farklı isaisiksel uyarlamaları içerir. Avrupa Birliği üyesi ülkeler sok-akım uyarlamasını İsikrar ve Büyüme Pakı öncesinde de kullanmışır yılında Yunanisan da sok-akım uyarlamaları GSYİH nin %20 sine ulaşmışır yılında Almanya ekonomisi için hesaplanan kamu borç sokunun GSYİH içindeki payı düşük büçe açığı ve güçlü ikisadi büyüme sayesinde %50 civarında sabi kalması gerekirken %58 e sıçramışır. Bu sıçramanın alında yaan neden GSYİH nin %8 i olan ve Treuhandansal adı verilen özelleşirme ajansının borçlarının devralınmasından kaynaklanan sok-akım 377

3 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz uyarlamalarıdır (Gros, 2003:5). Ancak sok-akım uyarlamalarının sisemaik bir poliika aracına dönüşmesi mali kuralların devreye girmesi ile başlamışır. Bu çalışmada öncelikle sok-akım uyarlamalarının anımı ve borç dinamiklerinin belirlenmesindeki önemi üzerinde durulacakır. Daha sonra hangi işlemlerin sokakım uyarlamalarının kapsamında inceleneceği açıklanacakır. Sok-akım uyarlamalarına yönelik çalışmaların özelenmesinden sonra ise küresel krizin kaynakları ve krizin borç soku, büçe açığı ve sok-akım uyarlamaları üzerindeki ekileri incelenecekir. Çalışmadaki son aşama on beş Avrupa Birliği üyesi ülke için sok-akım uyarlamalarının büçe açığı ve borç sokundaki değişim ile olan ilişkilerini panel veri analizi ile espi emeye yönelik olarak kullanılacak olan model, veri, ahmin yönemi ve analiz sonuçlarını içermekedir. 1. Sok-Akım Uyarlamaları: Tanım ve Bileşenler Kamu borç sokunun büyümesinde ekili olan fakörler büçe açıkları ve aslen kalını değer nieliğinde olan sok-akım uyarlamalarıdır. En basi şekilde ifade edilecek olursa, kamu borç soku geçmiş büçe açıklarının birikimli oplamından oluşur. Kamu borçlanması (B) ve büçe açıkları (D) arasındaki ilişkiler aşağıdaki denklikle ifade edilebilir: B = B 1 + D (1) (1) numaralı eşiliken harekele cari dönem kamu borçlanması düzeyi, geçmiş birikimli büçe açığı ve başlangıç borç soku oplamından oluşur: n 1 n + i= 0 B = B D (2) i Büçe açığının harcamalar ve gelirler arasındaki fark olarak hesaplanması durumunda (1) numaralı denklik her zaman gerçekleşmez. Geçmiş farklı ecrübeler kamu borçlanmasındaki arışın çoğu zaman büçe açığından yüksek olduğunu gösermişir. Aşağıda ifade edilen (3) numaralı denkliğe göre bir kalını değer hesaplanır: B B 1 D = SFA (3) (3) numaralı denklike SFA (Sock-Flow Adjusmen) olarak hesaplanan kalını değer sok-akım uyarlamalarını ifade eder (Von Hagen ve Wolff, 2006:3262). Aslen kalını değer olarak hesaplanan sok-akım uyarlamaları, akım değişken olarak ölçülen büçe açığı ve sok değişken olarak kamu borçlanmasını bağdaşırma görevi görmekedir (IADB, 2006:42). Poziif sok-akım uyarlamaları, ve -1 dönemleri arasında kamu borçlanmasındaki arışın dönemindeki büçe açığından daha yüksek olduğunu gösermekedir. Negaif sok-akım uyarlamaları ise kamu borçlanmasındaki arışın büçe açığından daha düşük olduğuna işare eder Sok-Akım Uyarlamalarının Bileşenleri Sok-akım uyarlamalarının bileşenleri, Eurosa (2009) ın sınıflandırmasında; a. Finansal varlıkların ne edinimi, b. Finansal ürevler, diğer ne finansal yükümlülükler, c. Diğer uyarlamalar (kamu borçlanmasında değerleme ve diğer ekiler) ve 378

4 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY d. İsaisiksel uyuşmazlıklar olmak üzere dör ana grupa oplulaşırılmışır: Finansal varlıkların ne edinimi: Sok-akım uyarlamalarındaki en önemli bileşendir. Merkezi hüküme arafından mevdua ve para, hisse senedi dışındaki paylar, devle dışı birimlerle ilgili devle garanili borçlar, pay ve diğer öz varlıklar vs. şeklindeki finansal varlıkların edinimi ve elden çıkarılması arasındaki farka karşılık gelir. Düzelme işlevli ve saır alı nieliğindeki bu finansal işlemler büçe açığına bir ekide bulunmazken borç sokunda arış veya azalışa neden olurlar. Finansal ürevler, diğer ne finansal varlık ve yükümlülükler: Bu işlemler Maasrich Kamu Borç Soku anımından çıkarılmış olan işlemleri içerir. Avrupa Muhasebe Sisemindeki (ESA 95) ilkeler ödemelere ilişkin kayıların ödemelerin gerçekleşiğinde değil, ödeme yükümlülüğünün oraya çıkığı dönemde yapılmasını öngörmekedir. Böylelikle, kamu gelirleri naki olarak elde edilebildiğinden veya kamu harcamaları farklı muhasebe dönemlerinde gerçekleşirilebildiğinden, hükümein finansman ihiyacı doğrudan doğruya büçe açığından kaynaklanmamakadır. Bu yüzden, büçe açığından kamu borçlanmasındaki değişime geçişe diğer finansal varlıklar (hüküme arafından alınacaklar) ve ne yükümlülüklerin (hüküme arafından ödenecekler) eklenmesi gerekmekedir. Diğer yandan hükümeler bazı finansal işlemlerini swap, vadeli işlemler ve opsiyon gibi finansal ürevler aracılığıyla gerçekleşirmeke olup bu işlemlere ilişkin naki akışları da bu kapsamda yer alır. Diğer uyarlamalar (kamu borçlanmasında değerleme ve diğer ekiler): Avrupa Muhasebe Sisemine (ESA 95) göre kamu harcamalarına ilişkin faiz oranı zaman içerisinde bir kaydı gerekirirken, naki ekisi faiz fiili olarak ödendiğinde gerçekleşir. Bu yüzden bu grupa gerçekleşen ve ödenen faiz arasındaki farkın yer alması gerekmekedir. Diğer yandan hükümeler ulusal para yerine dövizle borçlanma yoluna giderse ulusal paranın değer kayıp ya da arışları büçe açığı ya da fazlasını ekilemeden kamu borç sokunda değişmelere yol açar. Döviz cinsinden borcun değer kaybı/değer arışı da sok-akım uyarlamalarına dahil edilmekedir. Başa başın alı/üsü ihraç, başa başın alı/üsü borç ödeme de bu kapsamda yer alır. Bu kapsamdaki son bileşen daha önceleri kamu sekörü dışında (içinde) uulan, ancak daha sonra ekrar kamu sekörü kapsamına (dışına) alınan kurumsal birimlerle ilgilidir. İsaisiksel uyuşmazlıklar: Milli hesaplarda yer alan kamu sekörü hesapları genellikle am büünleşmemiş ya da ürdeş olmayan, harcama ve gelir verileri ile finansman verileri arasında ya da borçlanma işlemleri ve borçlanmadaki diğer ekonomik akımlar ile borç soku verilerindeki değişme arasında farklılığa yol açan farklı kaynaklardan elde edilir. İsaisiklerdeki uyuşmazlıklar sunulan verilerin kesinliğini de gösermekedir. Finansal olmayan ve finansal hesaplar arasındaki uyuşmazlıklar genelde hazine ya da büçe işlemlerinin kayı zamanı ile bu işlemlerin bankacılık sisemine akım anının farklılığından oraya çıkar. 2. Sok-Akım Uyarlamaları: Lieraür Özei Milesi-Ferrei (2003), Von Hagen ve Harden (1996) in modelini emelini emel almış, hüküme poliikalarını kısılamayı öngören mali kuralların uygulanması durumunda ekonomi yöneimlerinin yaraıcı muhasebe adı verilen işlemlerle mali kuralları kısmen ekisiz hale geirebileceğini öne sürerek bu işlemlerin derecesini hükümelerin iibar maliyeine ve mali kurallara uymanın ikisadi maliyeine 379

5 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz bağlamışır. Yaraıcı muhasebe, muhasebe eknikleri kullanarak mali/finansal abloların, işlemelerin durumunu olduğundan daha iyi gösermesi amacıyla gerçekleşirilen uygulamalardır (Ama ve Gowhorpe, 2004). Campos, Jaimovich ve Panizza (2006), yirmi dör yüksek gelir, elli dokuz ora düzey gelir, ouz dör düşük gelir düzeyi olmak üzere yüz on yedi ülkeyi kapsayan panel veri analizinde büçe açıklarının borç sokunun büyümesinde nispeen küçük paya sahip olduğunu belirmiş ve aslında kalını değer olarak hesaplanan sok-akım uyarlamalarının borç dinamiklerinde önemli bir eken olduğu sonucuna varmışır. Buna göre, sok-akım uyarlamaları özellikle Lain Amerika ve Sahra Çölünün güneyinde kalan ülkeler gibi gelişmeke olan ekonomilerde yüksek değerlere ulaşmakadır. Çalışma aynı zamanda sok-akım uyarlamalarının büyüklüğünü ekileyen fakörleri açıklamayı amaçlamış ve regresyon sonuçları, bankacılık krizlerinin gerçekleşiği dönemlerde yükselen şara bağlı yükümlülükler ve reel değer kayıplarından kaynaklanan bilanço ekilerinin borçlanma ve büçe açığı arasındaki farkla yüksek korelasyon içinde bulunduğunu gösermişir. Von Hagen ve Wolff (2006), Milesi-Ferrei (2003) nin modelini es eme amacıyla Avrupa Birliğinde yaraıcı muhasebeye ilişkin ampirik bulgular oraya koymuşur. Çalışmadaki emel vurgu, İsikrar ve Büyüme Pakının yaraıcı muhasebenin bir şekli olarak, büçe açıklarının gizlenmesi amacıyla, sok-akım uyarlamalarının kullanılmasını eşvik eiği olmuşur. On beş Avrupa Birliği üyesi ülke için ve olmak üzere iki farklı dönem için yürüülmüş olan analizde İsikrar ve Büyüme Pakının yürürlüğe girdiği 1998 yılından önce büçe açığı ve sok-akım uyarlamaları arasında sisemaik ve anlamlı bir ilişki bulunmamışır döneminde ise büçe açığı ve sok-akım uyarlaması arasında negaif korelasyon bulunmuşur. Bu bulgu, hükümelerin mali kurallar karşısında sok-akım uyarlamalarının da dahil olduğu yaraıcı muhasebe uygulamalarına gime eğiliminde olduğunu gösermekedir. Yazarlar, çalışmalarının ikinci aşamasında büçe açığını yapısal ve çevrimsel uyarlanmış olarak ayrışırarak alernaif bir regresyona gimiş ve elde eikleri sonuçlar sok-akım uyarlamalarının çevrimsel büçe açıkları ile daha güçlü bir ilişki halinde bulunduğunu vurgulamışır. Balassone, Franco ve Zoeri (2007), borç sokundaki değişim ve büçe açığının karşılaşırılmasının kamu maliyesine ilişkin verilerdeki uarsızlığa ışık uacağını kabul emekle birlike uarlılık konrollerinin basi bir karşılaşırmadan öeye gimesi gerekiğini vurgulayarak, sok-akım uyarlamasının farklı bileşenlerinin birbirlerini dengeleyebileceğini öne sürmüş, gelişirdikleri ekonomerik yönem, on beş Avrupa Birliği üyesi ülkenin dönemine ilişkin büçe açığı, borç soku ve sok-akım uyarlamaları arasındaki ilişkileri espi emeyi amaçlamışır. Çalışmanın ayır edici kakısı sok-akım uyarlamalarını borç sokuna özgü sokakım uyarlaması (Maasrich anımlı büçe açığını ekilemede kullanılan ancak borç sokundaki değişimi ekilemeyen) ve büçe açığına özgü (borç sokundaki değişimi düşürmede kullanılan faka Maasrich anımlı büçe açığını ekilemeyen) sok-akım uyarlaması olarak ayrışırmasıdır. Çalışmanın sonuçları büçe açığına özgü sok-akım uyarlamasının gerçekleşen büçe açığı ile birlike yükseldiğini, borç sokuna özgü sok-akım uyarlamasının ise bu arışı karşıladığını oraya koymuşur. Bui, Marins ve Turrini (2007), Ekonomik ve Parasal Birlike olduğu gibi, sayısal mali kuralların olması durumunda hükümelerin mali kısıları karşılamak 380

6 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY amacıyla muhasebe hileleri kullanma eğiliminde olacaklarını vurgulayarak, bu eğilimlerin mali kurallara geçilmesinin öncesinde amamıyla bir kalını değer olarak hesaplanan sok-akım uyarlamalarının sraejik kullanımına yol açacağını oraya koymuşur. Sok-akım uyarlamalarının mali oorielerin kısılı opimizasyonuna göre belirlenen, ilki büçe açığının bir kısmını gizlemek, diğeri de borç sokunu düşürmek amacıyla kullanılan iki al kaleme ayrıldığı çalışmada, büçe açığını gizlemek için kullanılan sok-akım uyarlamasının gerçekleşen büçe açığı ile birlike yükseldiği, borç sokunu konrol alında umak amacı aşıyan finansal varlıkların saılmasının ise hem büçe açığı hem de borç soku ile birlike yükseldiği gözlemlenmişir. Çalışmada ulaşılan diğer önemli bir sonuç ise İsikrar ve Büyüme Pakının üye ülkelerdeki büçe açıklarına ilişkin %3 lük sınırının geçilmesi durumunda üye ülkelerde mali hilelerin kullanımının büçe açıklarına daha duyarlı hale gelmesi şeklindeki vurgusudur. Bernoh ve Wolff (2008), Avrupa Birliği üyesi ülkeler açısından yaraıcı muhasebenin gösergeleri olarak sok-akım uyarlamaları ve Koen ve Van den Noord (2005) un mali hile olarak anımladığı ve hesapladığı değerler arasındaki ilişkiyi incelemişir. Analiz sonuçları mali hileler ve sok-akım uyarlamaları arasındaki aynı yönlü ilişkiye işare emişir. 3. Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Sok-Akım Uyarlamaları ve Küresel Kriz 2008 Küresel Finans Krizi, 2007 yılının son çeyreğinde başlamış olup, ABD Sub-prime konu kredilerinden kaynaklanmışır. ABD de daralmış olan yur içi alebi canlandırma amacıyla uygulanmış olan düşük faiz poliikasının ekisi, kredi alebini de arırarak, piyasaları canlandırma yönünde olmuşur. Sonuç olarak kredi alebiyle birlike konu fiyaları da yükselmişir. Konu fiyalarındaki yükselişin devam emesi ve bunun sonucunda konu piyasalarının durgunluğa girmesi, enflasyon riski nedeniyle düşük faiz poliikalarından yüksek faizlere yönelinmesi, kredi geri ödemelerinde sorunlara yol açmışır. Finans seköründen reel ekonomiye doğru bir yayılma göseren kriz, 2008 sonbaharında Lehman Brohers ın iflasıyla şiddeini gösermişir. Finansal dalgalanmanın ekisiyle kısa sürede küresel piyasalara yayılan kriz, derinliğini 2009 yılının başlarına kadar sürdürmüşür. ABD den doğan ve ekileri hızla yayılmaya başlayan krizin şok dalgası Avrupa Birliği üyesi ülkelerin küresel sermaye piyasaları ile büünleşmiş, bu piyasaların da önemli role sahip, ciddi ölçüde ihracaa bağımlı ekonomilerden oluşması ve bazı üye ülkelerdeki önemli iç ve dış makro ekonomik dengesizlikler nedeniyle Avrupa Birliği üzerindeki ciddi ahriplere yol açmışır yılı için Avrupa Birliğinde ahmin edilen GSYİH düşüş oranı %4 olarak hesaplanmışır (European Commision, 2009a:1). Avrupa Birliği üyeleri açısından bakıldığında küresel kriz, mali sıkını çeken ülkelere yapılan mali desekler ve bankacılık sisemlerine müdahaleler nedeniyle, kamu borç sokunun ve büçe açıklarının GSYİH içindeki paylarının ciddi ölçüde armasına neden olmuşur. AMECO verilerine göre yirmi yedi Avrupa Birliği üyesi ülke için kamu borç sokunun GSYİH ye olan oranı 2007 yılında oralama %58,7, 2008 yılında ise %61,5 olarak gerçekleşmişir. 2009, 2010 ve 2011 yılları için ahmin edilen değerler sırasıyla %73, %79,3 ve %83,7 dir. Şekil 1 de de görüleceği gibi arası gelişim incelendiğinde nispeen isikrarlı bir eğilim akip eden kamu borç soku, kriz döneminde, yukarıda sayılan nedenlerin ekisiyle hızlı bir 381

7 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz şekilde yükselmişir. Küresel krizin de dikkae alınmasıyla revize edilen ahminler dönemi içerisinde kamu borç sokunun GSYİH içindeki payında %61,5 den %83,7 e yükseliş öngörmekedir. İsikrar ve Büyüme Pakının kamu borç sokunun GSYİH içindeki oranına ilişkin sınırının %60 olduğu düşünüldüğünde krizin kamu finansmanı üzerinde önemli ahriplere yol açığı, 2009, 2010 ve 2011 yıllarında da bu ahribaın devam edeceği Avrupa Komisyonu arafından ahmin edilmekedir Kamu Borç Soku / GSYİH Kaynak: AMECO Daabase Şekil 1: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Kamu Borç Sokunun GSYİH İçindeki Payı ( ) Büçe Açığı / GSYİH Kaynak: AMECO Daabase Şekil 2: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Büçe Açıklarının GSYİH İçindeki Payı ( ) Şekil 2, Avrupa Birliğinde büçe açıklarının GSYİH içindeki payının yirmi yedi ülke için oralamasını gösermekedir. İsikrar ve Büyüme Pakının yürürlüke olduğu yıl olan 1998 den iibaren, sadece bir kez olmak üzere 2003 yılında eşik değerini geçen büçe açığının GSYİH içindeki payı 2007 yılından iibaren yükseliş rendine girmişir yılında büçe açıklarının GSYİH içindeki payı %0,80 iken, 2008 yılında küresel krizin ekisiyle %2,29 a yükselmişir. Küresel krizin ekisini en çok belli eiği mali gösergelerden olan büçe açığının 2009, 2010 ve 2011 yılında ahmin edilen değerleri %6,93, %7,49 ve %6,93 dür. Küresel krizin ekisiyle İsikrar ve Büyüme Pakının eşik değeri olan %3 lük büçe açığı 2008 yılından iibaren aşılmış olmakadır. 382

8 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY İsikrar ve Büyüme Pakı, üye ülkelerin büçe açığının GSYİH içindeki payına ilişkin %3 lük eşik değerini ihlal emeleri durumunda devreye sokuğu Aşırı Açık Prosedüründeki (Excess Defici Procedure) büçe açığının eşik değerine çekilmesine yönelik zaman sınırı konusunda krizin ekilerini de göz önüne alarak bazı esneklik uygulamalarını yürürlüğe koymuşur. Halen aşırı açık prosedüründe olan İngilere için yeni bir süreç başlaılmışır. Krizin kamu finansmanı üzerindeki olumsuz ekileri de göz önüne alınarak, Macarisan için büçe açığının eşik değere çekilmesi için zaman sınırı 2013 e çekilmişir de %3 ü aşan büçe açığı oranlarına sahip ülkelerden Fransa, Yunanisan, İrlanda ve İspanya için 2009 un ilk yarısında yeni aşırı açık prosedürleri başlaılmış olup aşırı açıkların eşik değere çekilmesi için zaman sınırı 2010 ve 2013 yılları arasında değişmekedir yılında kamu finansmanında ciddi bozulmaların yaşandığı Leonya, Mala, Polonya ve Romanya için de yeni aşırı açık prosedürlerinin açılması beklenmekedir (European Commision, 2009a:5) Büçe Açığı Kaynak: European Commission (2009b) Borç Soku Şekil 3: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Büçe Açıkları ve Kamu Borç Sokundaki Arış, Milyon Euro ( ) Şekil 3, büçe açığının ve kamu borç sokundaki arışın Avrupa Birliğine üye yirmi yedi ülke oralamasını dönemleri iibarıyla incelemekedir yılları arasında birbirine yakın değerlerle seyreden iki değişken 2008 krizinden sonra ciddi ölçüde farklılaşmışır yılında kamu borç sokundaki arış, büçe açığını büyük ölçüde aşmışır. Daha önce de üzerinde durulduğu gibi kamu borç sokundaki arışın büçe açıklarından yüksek olması durumunda oraya çıkan sokakım uyarlamaları Şekil 3 incelendiğinde kamu borç sokundaki değişme ve büçe açığı arasındaki dikey uzaklıkla ölçülmekedir. 383

9 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Kaynak: European Commission (2009b) Sok Akım Uyarlaması Şekil 4: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Sok-Akım Uyarlamaları, Milyon Euro ( ) Şekil 4, sok-akım uyarlamalarının Avrupa Birliğine üye yirmi yedi ülke oralamasını dönemleri iibarıyla incelemekedir yılında 63 milyar euro olan sok-akım uyarlamalarının oralama değeri, 2008 yılında küresel krizin ekisiyle 417 milyar euroya ulaşarak yaklaşık alı buçuk ka armışır. Sok-akım uyarlamalarının borç sokunu ekilemesi ancak büçe açığını ekilememesi özelliği, aslen kalını değer olarak hesaplanan bu değişkenleri, İsikrar ve Büyüme Pakının büçe açığı eşik değerini aşmamak amacıyla üye ülkeler arafından kullanılan bir poliika aracına dönüşürmüşür. Sok-akım uyarlamalarına özellikle küresel kriz döneminde başvurulduğu da Şekil 4 deki gözlemlenen ciddi sıçramadan anlaşılmakadır. Tablo 1: Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Yılları Arasında Sok- Akım Uyarlamalarının GSYİH ye Oranı Belçika 0,4-2,0 0,7-1,0 0,7 0,2 6,8 Bulgarisan ,3 0,4-1,5 0,2 Çek Cumhuriyei -2,3-3,8 0,0-2,5-0,7 1,4 0,8 Danimarka 1,9-0,2 2,7 0,1 1,3 1,2 10,9 Almanya -1,3 0,0-0,6-0,2 0,5 0,2 2,5 Esonya 1,7 2,6 2,4 1,6 3,3 2,5-1,5 İrlanda ,3 1,8 1,9 2,8 2,0 10,5 Yunanisan -0,3-0,5 1,1 1,1 1,4 1,6 3,5 İspanya 0,5-0,2 0,6 1,2 1,9 1,4 0,9 Fransa 0,7 1,6 0,8 1,0-2,0 0,4 2,7 İalya -2,1-1,6 0,2 0,5 1,3-0,4 1,4 Kıbrıs Rum Kesimi 1,5 2,3 2,1 0,7-1,0 3,0-4,6 Livanya -1,5 1,1 1,2-0,3 0,1 0,6 7,3 Leonya -0,6-0,4-1,3 1,1 1,6 0,8-2,6 384

10 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY Lüksemburg 2,5 0,5-0,5 0,3 2,7 4,3 10,4 Macarisan 0,8 0,4 0,0-2,0-0,8-0,4 6,4 Mala -3,9 1,0-0,2-0,7-4,5 0,1-0,3 Hollanda -0,3-0,4 0,2 1,4-1,3 0,9 15,7 Avusurya 0,8-1,2 0,7 0,5-0,2 0,0 5,1 Polonya 2,0 1,0-2,1-0,2 0,1 0,0 1,7 Porekiz 2,2-0,6 0,6 1,1-0,2-0,6 1,4 Romanya ,4-3,1-0,2-2,2 Slovenya 1,8-1,1 0,1-0,1 0,4-0,2 0,1 Slovakya -9,2-0,7 0,4-6,6-3,6 0,2-1,4 Finlandiya 4,3 6,1 4,0 1,4 4,3 3,8 3,7 İsveç -0,2 1,7 2,8 4,1 0,3 0,9 1,2 İngilere -0,3 0,1 0,5-0,1 0,6 0,5 3,7 EU ,3 0,1 0,4 0,5 0,3 0,5 3,4 EU ,57 0,28 0,96 0,85 0,86 1,02 5,13 Kaynak: Eurosa (2006; 2009) Tablo 1, dönemleri arasında sok-akım uyarlamalarının GSYİH ye olan oranını Avrupa Birliğine üye ülkeler iibarıyla incelemekedir döneminde Esonya, Kıbrıs Rum Kesimi, Finlandiya ve İsveç e yüksek poziif sokakım uyarlamaları gerçekleşmişken, Çek Cumhuriyei ve Slovakya da yüksek negaif sok-akım uyarlamaları gözlemlenmişir. Belçika, Danimarka, İalya, Lüksemburg, Mala, Polonya ve Porekiz de ise yıldan yıla değişen poziif ve negaif sok-akım uyarlamaları gerçekleşmişir. Bu dönemde dikka çeken diğer bir ayrını, on beş Avrupa Birliği ülkesinin diğer ülkelere nispeen sok-akım uyarlamalarına daha yoğun başvurduğudur döneminde ise Hollanda, Danimarka, Yunanisan, İrlanda Finlandiya, Lüksemburg ve İsveç e yüksek poziif sok-akım uyarlamaları gerçekleşmişken Bulgarisan, Romanya, Slovakya ve Mala da yüksek negaif sok-akım uyarlamaları gözlemlenmişir. Diğer yandan dönemi, dönemine göre sok-akım uyarlamalarının daha yoğun olarak kullanıldığı bir dönem olmuşur. Özellikle 2008 yılında sok-akım uyarlamalarının GSYİH içindeki payına yönelik olarak yirmi yedi Avrupa Birliği üyesi için oralama 3,4 iken, on beş Avrupa Birliği üyesi için oralama 5,13 olarak gerçekleşmişir. Bu son derece yüksek değerler küresel kriz nedeniyle üye ülkelerin kamu finansmanındaki bozulmayı ve büçe açıklarını gizleme eğilimlerini yansımakadır , 2003 ve 2004 yılları için elde edilmiş isaisikler Bulgarisan ve Romanya yı kapsamadığı için bu yıllara ilişkin oralamalarda yirmi beş Avrupa Birliği üyesi ülke dikkae alınmışır. 385

11 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Tablo 2: Sok-Akım Uyarlamalarının Bileşimi ( ) Kaynak: Eurosa (2006 ve 2009) an yararlanılarak hazırlanmışır. Tablo 2, yılları iibarıyla sok-akım uyarlaması bileşenlerinin yirmi yedi Avrupa Birliği üyesi ülkesine yönelik oralamalarını yansımakadır. Daha önce de üzerinde durulduğu gibi sok-akım uyarlamasının dör bileşeni finansal varlıkların ne edinimi, finansal ürevler, diğer ne finansal yükümlülükler, diğer uyarlamalar (kamu borçlanmasında değerleme ve diğer ekiler) ve isaisiksel uyuşmazlıklar dır. Tabloda finansal ürevler, diğer ne finansal yükümlülükler, diğer uyarlamalar, kamu borçlanmasında değerleme ve diğer ekiler bileşenleri oplulaşırılarak uyarlamalar bileşeni alında göserilmişir. Böylelikle sok-akım uyarlaması oplulaşırılmış üç bileşenden oluşmakadır: Finansal varlıkların ne edinimi, uyarlamalar ve isaisiksel uyuşmazlıklar. Tablo 2 nin incelenmesi sokakım uyarlamalarının en önemli bileşeninin finansal varlıkların ne edinimi olduğunu gösermekedir. 4. Yönem İsikrar ve Büyüme Pakı, özellikle büçe açığı üzerinde yoğunlaşan mali kurallar büünüdür. Amaç, Ekonomik ve Parasal Birlik (EMU) çerçevesinde üye ülkelerin büçe disiplinlerini sağlamakır. İsikrar ve Büyüme Pakı, ilki büçe pozisyonlarının deneimi ve ikisa poliikaların eşgüdümü, diğeri de aşırı büçe açığının engellenmesine yönelik iki konsey üzüğünden meydana gelir. Milesi-Ferrei (2003) nin bulguları, büçe açığının %3 eşik seviyesinin alında kalmasının ve üye ülkelerin ora vadede dengeye yakın olmasının öngörüldüğü İsikrar ve Büyüme Pakının yürürlüğe girmesiyle üye ülkelerin sok-akım uyarlamalarını kullanarak büçe açıklarını kamu borç sokundaki arışan daha düşük göserme eğilimine girdiklerini oraya koymuşur. Von Hagen ve Wolff (2006), Milesi-Ferrei (2003) nin modelinden harekele hükümein kamu harcamalarını ve vergileri zaman içerisinde opimal olarak ahsis * eiğini kabul emişir. Buna göre hüküme, dönemi için ile ifade edilen kamu borç sokunda opimal değişiklik esis emişir. Kamu borç sokundaki fiili * 2 değişim, opimal değişikliken saparsa hüküme K1 = α ( B B 1 ) ile ölçülen bir maliyee kalanmış olur. α parameresi zaman içerisinde değişebilmekle birlike iş çevrimlerinin farklı nokalarındaki opimal mali durumlardan sapmanın 386

12 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY farklı maliyelerini ifade eder. Büçe açıkları üzerinde herhangi bir sınır olmaması durumunda kamu borç sokundaki değişim, büçe açığı ( D ) ve dışsal olarak belirlenen sok-akım uyarlaması ( ε ) oplamına eşiir. Diğer yandan E 1 ( ε ) = 0 koşulu kabul edilecekir. E 1, -1 dönemindeki enformasyonun emel alındığı beklenen değeri göserir. Bu durumda kamu borç sokundaki değişim * B B 1 = D + ε = + ε şeklinde ifade edilir. Gözlemlenen büçe açığı üzerinde DL ile ifade edilen bir büçe açığı limiinin söz konusu olduğu kabul edildiğinde, hükümein büçe açığı limiini aşması 2 durumunda K 2 = β 0 + β1( D DL) ile göserilen ve limii aşmanın büyüklüğüyle birlike aran bir maliye oraya çıkacakır. Hükümein sraejik olarak kamu borç sokunu büçe açığından daha fazla arırmak için bilinçli olarak sokakım uyarlamalarını kullandığı kabul edildiğinde, sok-akım uyarlamalarının sraejik bileşeni S ile göserilir ve dönem sonunda gözlemlenen sok-akım uyarlaması değeri SFA = S + ε olarak gerçekleşir. p olasılık düzeyinde sok-akım uyarlamalarının sraejik kullanımı halk arafından bilinecek ve hüküme için K3 = γ 0 + γ 1S kadar bir iibar kaybı olacakır. Bu durumda hükümein kamu borç sokunda opimal değişikliği gerçekleşirebilmesi için büçe açıkları ve sraejik sok-akım uyarlamaları olmak üzere iki poliika aracı olmakadır. Hüküme B B 1 = D + S + ε kısıına göre K = K1 = K 2 + K 3 olarak ifade edilen maliye fonksiyonunu minimize emek amacındadır. Büçe açığına ilişkin bir limi olmaması durumunda hüküme sok-akım uyarlamalarını sraejik olarak * kullanmayacak ve D = E 1 ( B B 1) = olarak göserilen durum gerçekleşirecek, diğer bir deyişle kamu borç sokunda opimal değişiklik elde edilmiş olacakır. Hüküme arafından kamu borç sokunda opimal değişikliken sapmanın maliyeinin bilinmesi durumunda D ve S ye ilişkin seçimlerin yapıldığı varsayıldığında, büçe açığı ve sraejik sok-akım uyarlamasına ilişkin aşağıdaki çözümler elde edilir: * * * α ( S ) + β1dl D = (4) β + α S * * * α ( D ) = γ 1 + α 1 Kamu borç sokunda opimal değişikliken sapmanın maliyei düşükse 2 ( α < β. γ ), kamu borç sokundaki değişim, borç limii olmadığı duruma göre daha düşük olacak ve gerçekleşen büçe açığı, kısılanmamış büçe açığı ve büçe açığı limii arasında yer alacakır. Büçe açığı üzerinde bir limi söz konusu olduğunda gerçekleşen açık ve sok-akım uyarlamalarının sraejik amaçlı kullanılan kısmı negaif korelasyon halinde olacakır. Kamu borç sokunda opimal değişikliken sapmanın maliyei yükseldikçe bu korelasyon daha yüksek değer alacakır. (5) 387

13 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Von Hagen ve Wolff (2006), Ekonomik ve Parasal Birlik alında, büçe açıklarını gizleme amacıyla sraejik olarak sok-akım uyarlamaları kullanımını es emek üzere bu korelasyon üzerinde yoğunlaşmışır. Bu bağlamda 1998 yılı öncesinde İsikrar ve Büyüme Pakı devrede olmadığından sok-akım uyarlamaları ve büçe açıkları arasında sisemaik bir ilişki beklenmemişir yılından sonra ise hükümeler büçe açıklarını akif olarak konrol eme amacıyla sok-akım uyarlamalarını kullanma yoluna gimiş ve sok-akım uyarlamalarını büçe açığını konrol eden bir poliika aracına dönüşürmüşlerdir. Von Hagen ve Wolff (2006) Avrupa Birliği üyesi ülkelerin İsikrar ve Büyüme Pakına uymaya başladıkları dönem olan dönemi için sok-akım uyarlamaları ve büçe açıkları arasında negaif ilişki öngörmüşür. Çalışmanın bulguları bu öngörüyü deseklemişir dönemi için korelasyon kasayısı -0,03 ve isaisiksel olarak anlamsız iken dönemi için -0,53 ve isaisiksel olarak anlamlıdır. Bu çerçevede, çalışmamızın amacı Von Hagen ve Wolff (2006) un analizini bir adım daha ileri göürerek dönemi için sok-akım uyarlamalarının büçe açıkları (d) ve kamu borç sokundaki değişimle ( b) olan ilişkisini on beş Avrupa Birliği üyesi ülke için irdelemek ve 2008 küresel krizinin, sok-akım uyarlamalarına başvurulmasında önemli bir dönem olduğunu oraya koymakır Model, Veri ve Tahmin Yönemi Çalışmamızda ilk aşamada, sok-akım uyarlaması (sfa) ile büçe açığı (d) arasındaki korelasyon kasayısı -0,214; sok-akım uyarlaması (sfa) ile borç sokundaki değişim ( b) arasındaki korelasyon ise 0,296 olarak hesaplanmış ve her iki korelasyon kasayısı da isaisiksel olarak anlamlı bulunmuşur. Bununla birlike, basi korelasyon kasayısı ne ülkelere özgü ekilerin ne de ikisadi çevrimlerin neden olduğu değişkenlerdeki ardışık bağımlılık sorunu gibi unsurların ekilerini ayrışırmaya olanak vermemekedir. Kısaca elde edilen bu önsel bulgu, ele alınan dönem içerisinde değişkenlerin zaman içerisindeki seyri kuramsal beklenilere uygun bir ilişkiye işare emeke ve değişkenler arasındaki söz konusu ilişkinin deaylı bir şekilde irdelenmesini gerekirmekedir. Bu nedenle çalışmamızı bir adım daha ileri göürerek, uygulamada baz aldığımız modelin hem kesi hem de zaman boyuunu içermesi nedeniyle panel veri yaklaşımından yararlanılmışır yılında amamlanan dördüncü genişleme dalgasındaki on beş Avrupa Birliği üyesi (EU-15)2 ülkedeki sok-akım uyarlamasıyla (sfa) büçe açıkları (d) ve kamu borç sokundaki değişme ( b) arasındaki ilişki, hem zaman hem de kesi boyuunu içerdiğinden panel veri yaklaşımı kullanılarak analiz edilmişir. Bilindiği gibi, ikisadi değişkenler arasındaki ilişkiler incelenirken, ekonomerik ve isaisiksel olarak üç farklı veri çeşidinden yararlanılmakadır. Bunlar; zaman serileri, yaay kesi veriler ve her ikisinin karmasından oluşan panel verilerdir. Panel veriler, çok sayıdaki kesie ai zaman serileri veya zaman boyuuna sahip kesi 2 Günümüzde dünya ekonomisinde en ileri ekonomik büünleşme aşamasındaki ikisadi birlik olan Avrupa Birliği, kuruluşundan bugüne kadar alı genişleme süreci yaşayarak, yirmi yedi üyeli bir birlik haline gelmişir. Birinci genişleme 1973 yılında, Danimarka, İngilere ve İrlanda nın kaılımı ile; ikinci genişleme 1980 yılında Yunanisan ın kaılımı ile; üçüncü genişleme 1986 yılında İspanya ve Porekiz in kaılımı ile; dördüncü genişleme 1995 yılında Avusurya, Finlandiya ve İsveç in kaılımı ile; beşinci genişleme 2004 yılında Çek Cumhuriyei, Esonya, Leonya, Livanya, Mala, Macarisan, Kıbrıs Rum Kesimi, Polonya, Slovenya ve Slovakya nın kaılımı ile; alıncı genişleme 1 Ocak 2007 arihinde Bulgarisan ve Romanya nın kaılımı ile gerçekleşmişir. 388

14 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY veriler olarak anımlanabilir (Greene, 2000:612). Panel veri kullanmanın en büyük üsünlüğü; sadece birimler arası farklılıkların araşırılabildiği kesi verileriyle yapılan ahminlerin aksine, gerek birimler gerekse bir birimin içerisinde zamana göre meydana gelen farklılıkların birlike incelenebilmesine olanak vermesidir (Balagi, 2001:3-5). Panel veriler, bu özellikleri nedeniyle aynı örneklem birimine ilişkin çok sayıda değişik gözlem yapılmasına olanak anımakadırlar. Analizin örneklemini oluşuran on beş Avrupa Birliği üyesi ülke, Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İalya, Lüksemburg, İngilere, İrlanda, Danimarka, Yunanisan, Porekiz, İspanya, Avusurya, Finlandiya ve İsveç ir yılında amamlanan beşinci ve 2007 yılında amamlanan alıncı genişleme ülkelerinin analize alınmamasının nedeni, söz konusu ülkelerin üyelik süreçlerinin yakın zamanlarda amamlanmasından dolayı ekonomerik bir analize konu olabilmelerinin zorluğunun yanı sıra bu ülkelerin hem dünya hem de Avrupa Birliği ekonomisindeki ikisadi ağırlıklarının göreli olarak düşük oluşudur. Diğer yandan Tablo 1 de de görülebileceği gibi, on beş Avrupa Birliği üyesi ülke sok-akım uyarlamalarına diğer Avrupa Birliği üyelerine nispeen daha yoğun başvurmakadır. Analizimize konu olan on beş Avrupa Birliği üyesi ülkenin zaman aralığını kapsayan ve GSYİH nin oranı olarak ölçülen, yıllık bazdaki sok-akım uyarlaması, büçe açığı ve kamu borç soku verileri Eurosa ve AMECO veri abanlarından elde edilmişir. Çalışmamızda bu dönemin seçilmesinin iki nedeni vardır. Von Hagen ve Wolff (2006) un analizindeki dönem dönemini kapsamakadır. Von Hagen ve Wolff (2006) un analizini bir adım öeye göürerek modelin öngörülerini daha güncel verilerle es emek birinci neden olmuşur. İkinci neden ise 2007 nin son çeyreğinde başlayan, 2009 da ekisini ciddi olarak göseren ve ekileri halen devam eden küresel krizin, sok-akım uyarlamalarına yoğun olarak başvurulmasında çok ciddi bir fakör olduğunu oraya koymakır. Finansal piyasalara yönelik desekler, sok-akım uyarlamalarına benzer şekilde büçe açıklarına yansımadan kamu borç sokunu yükselme nieliğine sahipir. Ancak bu harcamalar açık bir şekilde gerçekleşirildiğinden ve dolayısıyla büçe açıklarını gizleme amaçlı sraejik poliika araçları olmadığından yaraıcı muhasebe uygulamaları kapsamında, diğer bir deyişle saır alı işlemler nieliğinde ele alınmamakadır. Bu amaçla, sok-akım uyarlamalarının büçe açıkları ve kamu borç sokundaki değişim ile ilişkisinin araşırılması kamu borç sokuna ilişkin değerlerden finansal piyasalara yönelik deseklerin düşülmesini gerekirmekedir. IMF (2009: 41)'de belirilmiş olan ve ilgili ülkelerin 2008 yılına ai GSYİH lerinin yüzdesi olarak ölçülmüş bu harcamalar küresel kriz döneminde finansal piyasaları deseklemeye yönelik olup sermaye arırımları, varlık swap ve alımları, doğrudan verilen borçlar ve krize yönelik likidie araçları ve garaniler i içermekedir. Finansal sisem deseklerinin herhangi bir yaraıcı muhasebe uygulamasına ihiyaç duymadan büçe açıklarını arırmayıp kamu borç sokunu arırma özelliklerinden harekele bu önlemlere ilişkin harcamalardan sermaye arırımları, doğrudan verilen borçlar, krize yönelik likidie araçları ve garanileri ne yönelik değerler ilgili ülkelerin 2008 yılına ai kamu borç sokundan düşülmüşür. Varlık swap ve alımları halihazırda sok-akım uyarlaması verilerince kapsandığı için finansal piyasaya yönelik desekler bu bileşenleri arındırma işleminin dışında bırakılmışır. 389

15 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Büçe açığı (d) ile sok-akım uyarlaması (sfa) arasındaki ilişkiyi analiz emek için Von Hagen ve Wolff (2006) un çalışmasındaki model benimsenmişir. Buna göre modelin basi fonksiyonel şekli aşağıdaki gibidir: d = α 0 + α1sfa i + ε i (6) Bu eşilike al indiseki i kesi birimleri, ise zamanı gösermekedir. Bu eşilike bağımsız değişkenlerce gözlemlenemeyen, zamana göre değişmeyen ancak kesilere özgü özellikleri kapsayan bireysel ekiler söz konusudur ve birimlere ai farklı özellikler haa erimi içerisinde yer alır. Panel veri modelleriyle yapılan ahminlerde, haa erimlerinin özellikleri ve kasayıların değişebilirliği ile ilgili çeşili varsayımlara dayanan farklı modeller kullanılmakadır. Bunların en bilinenleri sabi (fixed) ve esadüfi (random) ekiler modelleridir. Lieraürde, panel veri ahmininde hangi modelin ercih edilmesi ile ilgili olarak Hausman esi kullanılmakadır. Bununla birlike, sabi ekiler ve esadüfi ekiler modellerinden sadece birinin kullanılması gerekiğine ilişkin kesin bir ayırım yokur. Bu modeller arasında kesin bir ercihin yapılması haalı ahminlere neden olabilir (Greene, 2000:576). Hausman esi, yaay kesi birimleri bazında değişen ekiler ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiyi es eder ve panel veri esadüfi ekiler yönemine göre hesaplanır. Bu ese, esadüfi ekiler modelindeki sabi erim ve haa eriminden oluşan haa bileşenlerinin modeldeki açıklayıcı değişkenlerden bağımsız olduğu hipoezi es edilir. Yani, başlangıça paneldeki birimlere özgü ekinin esadüfi olduğu varsayılır. Hausman esinde sabi ekiler ve esadüfi ekiler yönemlerine göre ahmin edilmiş açıklayıcı değişken paramereleri arasındaki farkın isaisiksel olarak anlamlı olup olmadığı araşırılır. Boş hipoezin reddedilememesi durumunda sabi ekiler modeli, yoksa esadüfi ekiler modeli seçilir (Balagi, 2001; Hsiao, 2003). Bu çalışmada Hausman model seçim esi uygulanmakla beraber, sabi ekiler ve esadüfi ekiler modelleri arasında kesin bir ayrıma gidilmemişir. Çalışmada yapılan regresyon ahminleri, olası değişen varyans sorununa karşı Whie.yönemi kullanılarak gerçekleşirilmişir. Tablo 3: Model Seçimi İçin Ön Tesler Hausman χ 2 İsaisik Değeri Sok-Akım Uyarlaması ve Büçe Açığı Modeli 0,453 (0,501) Sok-Akım Uyarlaması ve Kamu Borç Sokundaki Değişim Modeli No: Paranez içindeki değerler olasılık (p) değerlerini gösermekedir. 0,217 (0,640) Tablo 3 de sok-akım uyarlaması (sfa) ile büçe açığı ) (d ve sok-akım uyarlaması (sfa) ile kamu borç sokundaki değişim ( b) arasındaki ilişki analiz edilmeden önce Hausman model seçim esi uygulanmış ve elde edilen sonuçlar Tablo 3 de sunulmuşur. Buna göre, sabi erim modeldeki açıklayıcı değişkenlerden bağımsızdır, şeklindeki yokluk hipoezi reddedilemediği için her iki modelin ahmininde sabi ekiler modeli daha uarlı olacakır. Çalışmada ana model için hem 390

16 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY sabi ekiler hem de esadüfi ekiler ahmin yönemi uygulandıkan sonra söz konusu ahmin yönemlerinin sonucunda elde edilen kasayılar karşılaşırılmış ve iki ahmin yöneminden elde edilen kasayıların işareleri aynı ve büyüklükleri birbirine yakın bulunmuşur. Bunlara ek olarak, ahmin edilen modellerde ardışık bağımlılık olup olmadığını anlamak için Durbin Wason (DW) esine ek olarak Wooldridge (2002: ) esi yapılmış ve her iki modelde de ardışık bağımlılık sorunu olmadığı sapanmışır. Tablo 4: Tesadüfi Ekiler ve Sabi Ekiler Modeli Sonuçları (Sok-Akım Uyarlaması ve Büçe Açığı) Tesadüfi Ekiler Modeli Sabi Ekiler Modeli d = 0,174 0,131*sfa (0,572) (0,010) d = 0,212 0,154*sfa (0,333) (0,006) R 2 0,045 0,131 Düzelilmiş R 2 0, Yaay Kesi (i) N D.W 1,581 1,742 Wooldridge Tesi 0,214 (0,660) No: Paranez içindeki değerler olasılık (p) değerlerini gösermekedir. 0,162 (0,786) Tablo 4 den de görüldüğü gibi, sok-akım uyarlaması ile büçe açığı arasındaki ilişkinin irdelendiği modelde hem esadüfi hem de sabi ekiler modeline göre ahmin edilmiş sfa değişkenine ai kasayı, aynı işareli ve isaisiksel olarak da anlamlıdır. Bulgularımız büçe açığı ve sok-akım uyarlamaları arasında ers yönlü ilişkiyi vurgulamakadır. Aynı şekilde, yukarıdaki analize ek olarak, kamu borç sokundaki değişimin Bi Bi, 1 GSYİH ye olan oranı ( bi = ) ile sok-akım uyarlamaları (sfa) Yi arasındaki ilişkinin araşırılması durumunda ahmin edilecek modelin basi fonksiyonel şekli aşağıdaki gibi olacakır: bi = α 0 + α1sfa i + ε i (7) dönemi için sok-akım uyarlaması (sfa) ile kamu borç sokundaki değişim arasındaki ilişkinin araşırılması amacıyla esadüfi ekiler ve sabi ekiler modeline göre ahminler yapılmışır. Tablo 5 den de görüldüğü gibi, hem esadüfi hem de sabi ekiler modeline göre ahmin edilmiş sfa değişkenine ai kasayı, aynı işareli ve isaisiksel olarak da anlamlıdır. Bulgular, sok-akım uyarlamaları (sfa) ve kamu borç sokundaki değişim arasında güçlü ve aynı yönde bir ilişkiye işare emekedir. 391

17 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Tablo 5: Tesadüfi Ekiler ve Sabi Ekiler Modeli Sonuçları (Sok-Akım Uyarlaması ve Kamu Borç Sokundaki Değişim) Tesadüfi Ekiler Modeli Sabi Ekiler Modeli ( b) =-0,424+ 0,442 *sfa (0,375) (0,000) ( b) =- 0,471+ 0,478*sfa (0,266) (0,000) R 2 0,09 0,14 Düzelilmiş R 2 0,08-0,29 Yaay Kesi (i) N DW 1,98 2,11 Wooldridge Tesi 0,487 (0,526) 0,379 (0,743) No: Paranez içindeki değerler olasılık (p) değerlerini gösermekedir. Kısaca, ekonomerik spesifikasyona duyarlı olmaksızın, büün yönemler aynı bulguları deseklemekedir. Tahminlerin beklenilerle uyumlu olmasının yanında ahmin edilen paramereler büyüklük açısından birbirlerine yakındır. Sonuç Bu çalışmanın amacı, sok-akım uyarlamalarının ihmal edilmeyecek kadar önemli bir kavram olduğunu vurgulayarak aslında kalını değer olan bu değişkenlerin mali kuralların ekisiz hale geirilmesi amacıyla başvurulan bir poliika aracına dönüşüğünü vurgulamakır. Özellikle, Aşırı Açık Prodesürü gibi, yapırımı yüksek mali kuralların var olması, üye ülkeleri yaraıcı muhasebe uygulamalarına sevkemiş, özellikle 2008 küresel kriz döneminde sok-akım uyarlamalarına başvurma çok ciddi ölçüde yoğunlaşmışır yılında yirmi yedi Avrupa Birliği üyesi ülkenin sok-akım uyarlamalarının GSYİH içindeki payı oralama %3,4 iken sok-akım uyarlamalarına daha yoğun başvuran on beş Avrupa Birliği ülkesinin sok-akım uyarlamalarının GSYİH içindeki payı oralama %5,13 gibi son derece ciddi bir rakama ulaşmışır. Büçe açığını gizleme pahasına kamu borç sokunu arıran bu uygulamaların büçe açığı ve kamu borç sokundaki değişim ile ilişkisinin araşırıldığı bu çalışmanın bulguları, on beş Avrupa Birliği ülkesi için sok-akım uyarlamalarının büçe açıkları ile anlamlı ve ers yönlü, kamu borç sokundaki değişim ile yine anlamlı faka aynı yönlü ilişkisine işare emişir. Bu bağlamda çalışmamızın emel vurgusu, mali kuralların, sok-akım uyarlamalarını içeren yaraıcı muhasebe uygulamaları yoluyla büçe açıklarının gizlenmesini sağlayacağıdır. Çalışmamızın diğer önemli bir sonucu mali kuralların al edilerek ekisiz duruma geirebileceği, bu yüzden de şeffaflığın arırılması ve kurumların yaraıcı muhasebenin konrolüne yönelik kuralların ekili olabilmesi yönünde çaba gösermesi gerekiğidir. 392

18 İ. ÜNLÜKAPLAN, İ. ARISOY Kaynakça Ama, O. ve Gowhorpe, C. (2004), Creaive Accouning: Naure, Incidence and Ehical Issues, UPF Working Paper, No.749. Anne, A., Decressin, J. ve Deppler, M. (2005), Reforming he Sabiliy and Growh Pac, IMF Policy Discussion Paper, PDP/05/02. Balassone, F., Franco, D. ve Zoeri, S. (2007), The Reliabiliy of EMU Fiscal Indicaors: Risks and Safeguards, Bank of Ialy Temi di Discussione Working Paper, No Balagi, B. H. (2001), Economeric Analysis of Panel Daa: Second Ediion, New York: John Wiley & Sons. Bernoh, K. ve Wolff, G. B. (2008), Fool he Markes? Creaive Accouning, Fiscal Transparency and Sovereign Risk Premia, Scoish Journal of Poliical Economy, 55 (4), Bui, M., Marins, J. N. ve Turrini, A. (2007), From Deficis o Deb and Back: Poliical Incenives under Numerical Fiscal Rules, CESifo Economic Sudies, 53 (1), Campos, C. F. S., Jaimovich, D. ve Panizza, U. (2006), The Unexplained Par of Public Deb, Emerging Markes Review, 7 (3), European Commission (2009a), Public Finances in EMU 2009, Brussels: The European Commission. European Commission (2009b), Governmen Finance Saisics, Brussels: The European Commission. Gujarai, D. N. (1995), Basic Economerics: Third Ediion, New York: McGraw- Hill, Inc. Hsiao, C. (2003), Analysis of Panel Daa: Second Ediion, Cambridge: Cambridge Universiy Press. IADB (2006), Living Wih Deb: How o Limi he Risks of Sovereign Finance, Washingon: Iner-American Developmen Bank. Leeper, E. M. (1991), Equilibria Under Acive and Passive Moneary and Fiscal Policies, Journal of Moneary Economics, 27, Milesi-Ferrei, G. M. (2003), Good, Bad or Ugly? On he Effecs of Fiscal Rules wih Creaive Accouning, Journal of Public Economics, 88, Sıms, C. A. (1994), A Simple Model for Sudy of he Deerminaion of he Price Level and he Ineracion of Moneary and Fiscal Policy, Economic Theory, 4 (3), Von Hagen, J. ve Wolff, G. B. (2006), Wha Do Deficis Tell Us Abou Deb? Empirical Evidence on Creaive Accouning wih Fiscal Rules in he EU, Journal of Banking & Finance, 30 (1), Wooldrige, J. (2003), Economeric Analysis of Cross Secion and Panel Daa, New York: The MIT Press. Woodford, M. (1994), Moneary Policy and Price Level Deerminancy in a Cashin-Advance Economy, Economic Theory, 4, Eurosa (2006), Sock-flow Adjusmens in Governmen Accouns hp://epp.eurosa.ec.europa.eu/cache/ity_public/stock_flow_2006/ EN/STOCK_FLOW_2006-EN.PDF (Erişim Tarihi: 28/08/2010). 393

19 Sok-Akım Uyarlaması, Büçe Açığı ve Kamu Borç Soku Arasındaki İlişkiler: Küresel Kriz Eurosa (2009), Sock-Flow Adjusmen (SFA) for he Member Saes, he Euro Area and he EU27 for he Period , as Repored in he April 2009 EDP Noificaion hp://epp.eurosa.ec.europa.eu/cache/ity_public/ STOCK_FLOW_2009_1/EN/STOCK_FLOW_2009_1-EN.PDF (Erişim Tarihi:01/09/2010). Gros, D. (2003), A Sabiliy Pac for Public Deb, CEPS Policy Brief, No.30. Koen, V. ve Noord, P. V. D. (2005), Fiscal Gimmickry in Europe: One-Off Measures and Creaive Accouning, OECD Economics Deparmen Working Papers, No: 417. Von Hagen, J. ve Harden, I. J. (1996), Budge Processes and Commimen o Fiscal Discipline IMF Working Paper, No: 96/78. Woodford, M. (1995). Price Level Deerminacy Wihou Conrol Of a Moneary Aggregae, NBER Working Paper, No: Woodford, M. (2001), Fiscal Requiremens for Price Sabiliy, NBER Working Paper, No: