LPG ve UYGULAMALARI KONFERANSI

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası LPG ve UYGULAMALARI KONFERANSI BİLDİRİLER KİTABI 24 EYLÜL 999 İSTANBUL MMO Yayın No: 225

2 tmmob makina mühendisleri odası Sümer Sok. No: 36/-A Kızılay/ANKARA Tel. : (32) Faz : (32) MMO Yayın No: 225 ISBN : Bu kitabın yayın hakkı MMO'ya aittir. Kitabın hiçbir bölümü değiştirilemez, alıntı yapılamaz MMO'nun izni olmadan kitabın hiçbir bölümü elektronik, mekanik fotokopi vs. yollarla kopya edilip kullanılamaz. Dizgi Baskı : MMO İstanbul Şube : Mart Matbaacılık Sanatları Ltd. Şti. Tel: (22) Pbx

3 LPG ve YANGIN GÜVENLİĞİ, EĞİTİMİ ve UYGULAMALARI Serkan KÜÇÜK Kimya Mühendisi / Kimya Mühendisleri Odası Trafikte her gün onlarca insanın öldüğü, uzun sayılamayacak aralıklarla meydana gelen depremlerde binlerce insanın can ve mal kaybına uğradığı, sel, yangın ve iş kazası gibi olaylarla sık sık ölümlerin yaşandığı bir ülke olarak ne yazık ki güvenlik kavramına yabancı bir görünüm arzetmekteyiz. Teknolojinin gelişmesi, iş dünyasının globalleşme sonucu uluslararası üretim standartlarına uyma zorunluluğu, çevresel risklerin artması vb. sebeplerle son yıllarda genel anlamıyla güvenlik kavramına verilen önemin arttığı gözlemlesek de varılan nokta istenilen düzeyde değildir. Kaderci bir toplum yapısına sahip olmamız, genel anlamda güvenlik sorunlarıyla uğraşanlarda bile bir rehavete ve vurdum duymazlığa yol açmaktadır. Bu açıdan ele alındığında LPG'nin endüstride, konutlarda ve taşıtlardaki gederek yaygınlaşan kullanımı beraberinde başta yangın ve patlama olmak üzere önemli riskleri taşımaktadır. Mevcut standart, yönetmelik ve tüzüklerde LPG'nin kullanımı ve alınması gereken önlemlere ilişkin maddeler yer alsa da uygulamayı yapacak olan insan malzemesinin ülkemizdeki niteliği yeni soru işaretleri oluşturmaktadır. Endüstride ya da ticari ve kişisel kullanımda LPG'nin yaratacağı tehlikelere karşı önlem almadan ve aldırmadan önce insanların kişisel yaşamlarındaki risklerin ortaya konulması ve güvenlik kavramının insanın sosyal yaşamında ayrılmaz bir yere oturtulması gerekmektedir. ÖZEL YAŞAMDAKİ RİSKLER ve GÜVENLİK ANLAYIŞI Eğitim düzeyi ne olursa olsun birçok insan oturduğu konutlarda önemli risklerle birarada yaşamaktadır. Var olan riskler detaylı incelendiğinde, sıradan bir konutun yangın yükünün, en ağır endüstriyel tesisin yangın yükünden çok daha fazla olduğunu ileri sürmek abartılı olmaz. Şöyle ilk ağızdan sıralarsak evlerimizde, kolonya, aseton, boya, tiner, çakmak, sigara, kibrit, mum.sinek ilaçları, sprey ve deodorantlar, LPG, doğalgaz, diğer sıvı yakıtlar, ispirto, alkol, yemeklik yağlar, bacalar, sobalar, elektrikli cihazlar ve standart dışı elektrik tesisatı can ve mal güvenliği açısından önemli riskleri taşıyan unsurlardır. Ve bizler de bu maddeleri tehlikelilik özelliklerine hiç dikkat etmeden gelişigüzel kullanmaktayız. İşte endüstride ya da benzeri kullanım alanlarında önlem almaya gitmeden önce kişisel yaşamımızdaki riskleri saptayıp önlemini almalı ve ona göre davranmalıyız ki iş hayatında inandırıcı olabilelim. Bunun tek yolu da geniş kitleleri içeren bir eğitim programının oluşturulmasıdır.

4 EĞİTİM Yangın ve patlama gibi can ve mal kaybına yol açan tehlikeli yanıcı, parlayıcı maddelerin günlük hayatta ve endüstride geniş yer kapladığı düşünüldüğünde nasıl bir eğitim programı uygulanmalıdır? Herşeyden önce uygulanacak olan eğitimin SOĞUKKANLILIK ve BİLİNÇ KAZANDIRMA kavramları üzerine oturması gerekmektedir. İş hayatında ve özel yaşamda risk yaratan unsurların ayrıntılı olarak açıklandığı hatalı davranış biçimlerinin ortaya serildiği ve psikolojik boyutu ağır basan, soğukkanlılık kavramının bilimsel yöntemlerle yerleştirildiği bir teorik eğitim programı uygulanmalı ve tamamlayıcı unsur olarak tatbikatlarla eğitim ömürboyu unutulmayacak biçimde tamamlanmalıdır. Tamamlanan temel eğitimler mutlaka yılda en az bir defa olmak kaydıyla tekrarlanmalıdır. Tüp patlamaları ve şofben zehirlenmeleri! (boğulmaları) ile kamuoyunda çok korkulan LPG'nin özellikleri ve tehlike yarattığı koşullar örneklemelerle iyi bir şekilde anlatıldığında, mesleğimiz gereği birçok insanın tereddütlerinin anında ortadan kalktığına şahit oluyoruz. Eğitimlerimizde tespit ettiğimiz belirgin bir konu eğitim düzeyine bakmaksızın birçok insanın LPG hakkında çok yetersiz veya yanlış bilgi sahibi olduğudur. Herhangi bir LPG kaçağı sonucu insanlar ne yapacaklarını %9 oranında bilmemekte ya da yanlış bilmektedir. Bir konut tatil için kısa süreli terk edilip geri dönüldüğünde dış kapı açılır açılmaz kesif bir LPG kokusu duyulduysa ne yaparsınız sorusu adeta boşlukta sallanmaktadır. Burada bu sorunun cevabını kısaca açıklamakta fayda görüyoruz; - Daireye kesinlikle girmeyin ve açtığınız kapıyı yavaşça kapatın. 2- Kendinize yaklaşık 5- saniyelik bir süre tanıyın. Bu sürede SOĞUKKANLILIĞINI- ZI VE BİLİNÇLİ HAREKET ETME ALIŞKANLIĞINIZI korumanın önemini hatırlayın. Düşünmeniz gereken daire içinde birikmiş olan gazı tahliye ederken ve daireye girerken olası tüm kıvılcım kaynaklarını ortadan kaldırmanız gerekliliğidir. 3- Dairenizin elektriğini apartmanın dağıtım panosundan kesin. 4- Dairenizin zili, apartman otomatikleri ile aynı sigortaya bağlı olduğu için bu hatta giden elektriği de kesin. 5, Dairenizin telefon hattını kesin. 6- Vücudunuzdaki statik elektriği topraklayın. 7- Olay gece olduysa mutlaka bir el feneri bulun ve daire dışında yakın. 8- Cep telefonu Dijital saat vb. cihazlarınızı kapatın. 9- Kapıyı yavaşça açın ve mutlaka arkanızdan kapatın. - Yavaşça pencere vb. açın ve LPG havadan ağır olduğu için süpürme işlemiyle gazın tahliyesini kolaylaştırın. Birçok insan bir gaz kaçağı durumunda direkt olarak havalandırma yapacağını söylemektedir. Eğer sözkonusu dairede sızan LPG yanma ve patlama limitlerinin üstünde ise o anda bir 6

5 tehlike oluşturmayacaktır. Ancak havalandırma yoluyla gaz seyreltiğinde patlama limitleri de düşecek ve bu esnada buzdolabının devreye girmesi gibi bir ihtimal sonucu büyük bir hacim patlaması yaşanabilecektir. Bu ve benzeri temel konular aslında örgün öğretim ve medya yoluyla insanlarla anlatılmalıdır. Endüstriyel tesislerde ya da iş merkezi, turistik tesis, okul, hastane gibi insanların topluca bulunduğu yerlerde yapılacak bu tür eğitimlerde ise değişik bir yöntem izlenmelidir. Öncelikle yangın güvenliği söz konusu olduğunda, yetersiz ve akademik bilgiden yoksun kişilerce yapılan ve bir tavada yakıt söndürül meşinden öteye geçmeyen uygulamalardan vazgeçilmesi gerekmektedir. Basit mantıklı oluşturulan ve yasak savmaktan öteye geçmeyen yangın timi görevlileri listelerinin bilimsel bir bakış açısıyla işlevsel hale dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu maksatla, bir iş yerinde yangın, sel, deprem, sabotaj, patlama vb. durumlara yönelik hareket edecek ve sağlıklı bir biçimde tahliye yapabilecek temel olarak 3 grup saptanır. Çekirdek Kadro, Aktif Kadro ve Kilit Personel. Çekirdek Kadro: Üretim, enerji, mekanik tesisat, yardımcı işletmeler, güvenlik, insan kaynakları gibi alanlarda yönetici ve sorumlu olarak çalışan personelden oluşur. Aktif Kadro: Çekirdek kadronun emri altında çalışan usta başı, teknik förmen, yardımcı işletmelerde çalışan kazancı, pompacı vb. işçiler ile üretimde çalışan işçileri kapsar. Kilit Personel: Yukarıdaki 2 grup dışında bulunan tüm personeli kapsar. Çekirdek Kadro, bilimsel, teknik ve psikolojik yanı ağır basan 8 saatlik teorik eğitimden geçirildikten sonra, işletme koşullarında olası kazalara yönelik senaryolar eşliğinde organizasyonun sağlanmasına ağırlık verilen bir tatbikattan geçirilir. Bu grup 4-6 ay sonra 8 saatlik ileri teorik ve tatbiki bir eğitimden daha geçirilir ve işletmenin acil durum planlarının geliştirilmesine hazır hale getirilir. Aktif Kadro, Çekirdek Kadro ile benzer ancak tatbiki yönü daha ağır basan bir eğitimden geçirildikten sonra 4 ayda bir tatbiki periyodik eğitimlerden geçirilir. Kilit Personele ise temel yangın kimyası, olağanüstü durumlarda davranış psikolojisi, tahliye yöntemleri, iş yerlerinde bulunan riskler ve organizasyona yönelik 8 saatlik bir teorik eğitim verilir ve bu eğitim yılda bir defa tekrarlanır. 7

6 LPG NEDİR? Kısaca değinmek gerekirse sıvılaştırılmış petrol gazı anlamına gelen LPG; petrol ve gaz kuyularından elde edilen ürünün gaz proses ünitelerinde işlenmesi veya rafinelerde petrolün damıtılması sırasında elde edilen, basınç altında sıvılaştırılan, başlıca propan, bütan ve izomerleri gibi hidrokarbonlar veya bunların karışımıdır. LPG %7 bütan %3 propan şeklinde satılmaktadır. Normal şartlar altında gaz halindedir. Basınç altında sıvılaştırılır ve basınç kalktığında derhal gaz haline geri döner. Bu esnada hacmi 25 C'de yaklaşık 273 kat artar. LPG renksiz, kokusuz, zehirsiz ancak boğucu bir gazdır. Havadan ağırdır ve yere çöker. Formül Molekül Ağırlığı (Kg/mol) Donma Noktası (C) Kaynama Noktası (C) Buhar Basıncı (2 C, kg/cm 2 ) Buhar Basıncı (55 C, kg/cm 2 ) Sıvı Yoğunluğu (5 C, kg/m») Sıvı Özgül Isısı (5 C, kj/kg) İt Sıvının Gaz Hacmi (5 C, m 3 ) Kg Sıvının Gaz Hacmi (5 C, m 3 ) Özgür Ağırlık (g/cm 3 ) îzafi Yoğunluk (hava-) Parlama Noktası (C) Tutuşma Noktası (Havada C) Alev Sıcaklığı (Havada C) Gaz Yoğunluğu (Hava-) Isı Değeri (Kcal/kg) Tutuşma Limitleri (hava-gaz karışımı) BÜTAN C 4 H %.9-% 8.5 PROPAN C^Hg %2.4-%9.5 LPG VE ENDÜSTRİYEL UYGULAMALAR LPG endüstride giderek yaygınlaşan bir kullanım bulmaktadır. Ancak endüstriyel kuruluşlara kurulan dökme LPG tarih ve tesislerinin hepsinin güvenlik açısından yeter düzeyde olduunu söyleyemeyiz. Can ve mal güvenliği ile ilgili son derece önemli olan bu konuda, işin içine rekabet ve ekonomik koşullar ağırlıklı olarak girdiğinde maalesef güvenliğin seyrek de ol- 8

7 sa geri plana itildiğine şahit oluyoruz. Deluge sistemi olmayan, gerekli mesafede hidrant hattı bulunmayan, meskun mahallere ya da çeşitli üretim birimlerine çok yakın, işaretlemesi, acil aydınlatması olmayan algılama dedaktörleri olmayan birçok dökme LPG tank sahası görmek mümkündür. Oysa ki İstanbul Büyük Şehir Belediyesi'nin 992 yılında çıkardığı Yangından Korunma Yönetmeliklerine göre aşağıdaki önlemlerin alınması güvenlik açısından kaçınılmazdır. Sıvılaştırılmış Petrol Gazı Dolum Yerleri ve Buralardaki Depolama Alanlarında Yangın Güvenliği - Sıvılaştırılmış petrol gazı depolama tesislerinde, depolama tanklarının toplam dış yüzeyinin her m 2> si için veya bu tesis içindeki dolum tesisi platform, sundurma gibi alanlarının her m 2 'si için en az 8 m 3 /saat olmak üzere su ihtiyacı tesbit edilecek hangi değer fazla ise; tesiste bu kapasitede su deposu veya havuzu yapılacaktır. Depo hacmi 2 m 3 'den az olmaz. Eğer bu deniz, göl veya rafineri yangın su şebekesinden sağlanırsa ayrıca su deposu yapılmayabilir. Yangın suyu şebekesi suyun donmamasını sağlayacak şekilde düzenlenecektir. Hesaplanan su miktarını depolama tankları üzerine veya platform veya sundurma alanına uygun şekilde dağıtabilecek yağmurlama sistemi yapılacaktır. Her başlığın verdiği su en az 7 mvsaat olacaktır. Yağmurlama başlıkları tank boyutlarına ve platform ve sundurma alanlarına etkili bir soğutmayı sağlayacak dağılım içerisinde yerleştirilecek ve bu sistem haftada en az bir kere çalıştırılarak kontrol edilecektir. 2- Depolama tesislerini ve bunların yanında tüplerin depolandığı açık alanı etkili bir şekilde kontrol altına alabilecek en az 4 adet ve her biri 3 mvsaat su kapasiteli yer üstü yangın muslukları sistemi kurulacaktır. Yangın musluklarında suyun statik basıncı en az 6 bar olacaktır. 3- Yağmurlama sistemine ve yangın musluklarına ihtiyaca uygun olarak su pompalayacak en az 2 pompa bulundurulacak ve bu pompaların çıkış basıncı 7 bardan az olmayacaktır. Elektrik Pompalarıyla hareketli pompaların çalıştırılması otomatik veya uzaktan kumandalı sistemli olacaktır. Elektrik motorlarıyla hareketli pompaların çalıştırılması otomatik veya uzaktan kumandalı sistemli olacaktır. Elektrik motorlarıyla hareketli pompaların çalıştırılması otomatik veya uzaktan kumandalı sistemli olacaktır. Ve bu sistem haftada en az bir kere çalıştırılarak kontrol edilecektir. 4- Depolama alanlarında çıkabilecek yangınları güvenlik sorumlulularına ihbar edecek bir alarm sistemi yapılacaktır. Sıvılaştırılmış Petrol gazının Dökme Olarak Yer Üstü Tanklarında Depolanması. Yukarıdaki yangın güvenliği sistemleri ile ilgili hükümler geçerlidir. 2- Depolama Tankları üst üste konularak tesis edilmeyecektir. 9

8 3- Tankların bulunduğu yerin en az 3 metre yakın çevresinde ot ve benzeri kolay yanabilir maddeler bulundurulmayacaktır. 4- Dökme sıvılaştırılmış petrol gazı depolama tankları taş veya beton bir zemin üzerine oturtulmuş, yanmaz yapıda ayaklar üzerine tesis edilecektir. 5- Dökme sıvılaştırılmış petrol gazı depolama tankları fuel-oil, benzin, motorin gibi diğer bir yanıcı sıvı depolanan tanklarla aynı havuzlama duvarı ile çevrilmiş bir mahalde tesis edilmeyecektir ve bu duvarlardan en az 3 metre mesafede kurulacaktır. 6- Endüstri tesislerinin yanına kurulacak dökme sıvılaştırılmış petrol gazı depolama tanklarının toplam kapasiteleri 68 m 3 'ten fazla olduunda depolama tankları ayrıca özel yangın duvarlarıyla çevrilecektir. 7- Dökme sıvılaştırılmış petrol gazı depolanacak yatay tanklar, genleşme ve daralmaya imkan verecek destekler üzerine yerleştirilecektir. Tankların temel veya ayaklara değer kısımları korozyona karşı korunmuş olacaktır. 8- Kapasiteleri 8 m 3 veya daha az olan tankların en alt noktası beton veya taş zemin üzerine, yüksekliği m'den az olduğu taktirde, çelik beton veya benzeri ayaklar üzerine kurulabilir. Sıvılaştırılmış Petrol Gazının Dökme Olarak Yeraltı Tanklarında Depolanması -Yeraltı depolama tanklarının en üst noktası toprak seviyesinden en az.5 m aşağıda kalacak durumda olacaktır. 2- Motorlu araçların trafik etkisi ve aşındırıcı fiziksel etkilerin söz konusu olduğu yerlerde depolama tankları fiziksel etkilere karşı korunmuş olacaktır. 3-Yeraltı depolama tanklarına giden bütün boru sistemi korunmuş olarak tesis edilecektir. 8- Sıvılaştırılmış petrol gazının dökme olarak depolandığı yeraltı ve yerüstü tanklarının binalardan ve tankların birbirinden uzaklıkları 7 / 775 sayılı "Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük"ün 3. maddesi ve tablo Ve uygun olarak, aşağıda açıklanan tabloya göre seçilir.

9 Kabın (tankın) meskun yerlerden, komşu araziden, kara ve demir yollarından uzaklığı Beher Tankın Su hacmi m^ Yeraltı Tankları m Yerüstü Tankları m Yerüstü Tanklarının Birbirinden Uzaklığı m 5'denaz kabın çapının toplamının /4'ü TAŞITLARDA LPG KULLANIMI Halen birçok insan LPG'nin tehlikelilik özelliklerini tam olarak bilmediği için sadece güvenlik kaygısıyla aracını LPG'ye dönüştermekte tereddüt yaşamaktadır. Bu konuda mevcut standart yönetmelik ve tebliğler kapsayıcı güvenlik önlemlerini içerse de uygulamanın nasıl gerçekleştiği ve denetlendiği hakkında, Türkiye'de yaşadığımız için soru işaretleri okunmaktadır. Olayın birden çok boyutu vardır. LPG dolum ve dağıtım tesislerinden, kişisel dökme LPG tesislerine alternatif yakıt sistemi dönüşümü yapan firmalardan, LPG otogaz istasyonlarına kadar geniş ve kapsayıcı bir bakış açısı gereklidir. Otogaz istasyonlarında da TS 939 standartlarına göre aşağıdaki tedbirlerin alınması gerekmektedir. LPG Oto Gaz İkmal İstasyonlarında Uyulması Gerekli Emniyet Kuralları LPG oto ikmal istasyonlarında uyulması gereken emniyet kuralları TS 939 standardında yer almaktadır. Bu kurallar şunlardır:. LPG ikmal istasyonu projesine uygun olarak tesis edilmeli; tesisat projesi, vaziyet planı gibi projelerin birer örneği tesiste bulundurulmalıdır. 2. Tesis açık alana kurulmalı. Sundurma gibi örtüler varsa, çevrenin en az yarısı açık olmalıdır. 3. Tesise ilgisiz kişilerin girmesi teçhizata müdahalesi önlenmelidir. 4. Tesiste işletme basıncının belirlenmesinde propan esas alınmalıdır.

10 5. Dispenser bölgesine giriş ve çıkışlar ayrı olmalıdır. 6. Yıldırım tehlikesine karşı paratoner kullanılmalıdır. 7. Tesiste çalışan personel LPG'nin özellikleri ve tehlikelere karşı işletmeci tarafından eğtiilmiş olmalıdır. 8. LPG dağıtım şirketi ile bayilik sözleşmesi yapılmadan LPG ikmal istasyonu kurulmamalı ve işletilmemelidir. 9. Tesiste tehlikeli maddeler sorumluluk sigortası yaptırılmalıdır.. LPG ile çalışabilmesi için gerekli izni motorlu araç ve tescil ve trafik belgesine (ruhsatına) kayıt ettirmemiş araçlara dolum yapılmamalıdır.. LPG ikmal istasyonları TS 939'a göre, Türk standartları Ensttüsünden TSE Hizmet Yeterlilik Belgsi almış olmalıdır. 2. LPG satış fiyatları LPG ikmal istasyonunun görünür bir yerine aşılmalıdır. 3. Bu standartta belirtmeyen hususlarda TS 445, TS 446 ve TS 449'a uyulmalıdır. 4. TS 939'da belirtilen emniyet mesafelerine uyulmalıdır. TS 939 standardına göre, depolama tanklarının, bina veya bina gruplarına, komşu arsa sınırına, ana trafik yollarına veya demir yollarına olan emniyet mesafeleri: Tank (Su) Kapasitesi (m 3 ) Yerüstü Tankı (m) Yeraltı Tankı (m) Tanklar Arası Mesafe (m) şeklindedir. Ayrıca LPG ikmal istasyonunda tank ve dispenserin çeşitli yerlere uzaklıkları ise (m) olarak şöyledir. Akaryakıt Dispenseri LPG Dispenseri Okul Hastane Akaryakıt Tankı Karayolu Bina LPG Yeraltı Tankı LPG Yerüstü Tankı LPG Dispenseri

11 5. Tesiste LPG tüplerine. Tüplerden LPG ile çalışan araçlardaki tanklara ve araçlardaki standartlara aykırı tanklara dolum yapılamaz. 6. LPG ikmal istasyonuna gelen araç dolumdan önce topraklanmalı, dolum sırasında motoru durdurmalı, elektrik aksamı kapatılmalı ve el freni çekilmelidir. Dolum yapılırken araca 5 m mesafede motoru çalışır durumda araç olmamalıdır. 7. Tesisin zemini düzgün olmalı, araçların giriş çıkışı için gerekli emniyet alınmış ve aydınlatma yapılmış olmalıdır. 8. Tesiste çalışan personel kıvılcım meydana getirmeyen emniyet ayakkabısı ve koruyucu eldiven giymelidir. 9. LPG dispenserlerinintip ve sistem onayı yapılmış olmalıdır. Dispenser sayacının kalibrasyonu yılda en az bir defa yapılmalıdır. 2. Tesiste boru ve hortumlar 2.4 Mpa basınca dayanıklı, LPG ve propan için tasarlanmış olmalıdır. 2. Dispenser hortumları en az 3 metre ve en fazla 5 metre uzunlukta olmalıdır. 22. Dispenser beton kaide üzerine monte edilmeli, dışarıdan gelecek darbelere karşı 2 cm yükseklikte sabit korugan yapılmalı, dispenser önünde araçların duracağı alanlar sarı bir çizgi ile belirlenmelidir. 23. Dispenser içinde ve üzerinde ayrılabilir kaplin ve dispinsir üzerinde veya yanında acil durdurma butonu olmalıdır. 24. Dispenser sevk pompasının kumandası hem dispenser üzerinde hem de kontrol panosu üzerinde olmalıdır. 25. Dispinser sıvı besleme hattı üzerinde pompa ile dispenser arasında filtre, emniyet valfi, elle kapatılabilen vana ve by-pass valfi, dispenser tank geri dönüş hattı üzerinde emniyet valfi ve elle kapatılabilen vana olmalıdır. 26. İstasyon girişinde ve dispenser üzerinde LPG ve sigara içilmez levhaları olmalıdır. 27. Dispenser ile trafik yolu arasına, taşıt giriş çıkış kısmı hariç en az cm yüksekliğinde sabit korugan yapılmalıdır. 28. Dispenser ile tank sahasında, yerden 2 cm yüksekliğinde LPG dedektörlü gaz alarm sistemi olmalıdır. Gaz kaçağı durumunda alarm sistemi, yangın söndürme ve aydınlatma haricinde tesisin elektriğini kesebilmelidir. 29. Tank sahası ve dispenserin 5 m'den daha yakınında kanal kanalizasyon vb. çukurluklar olmamalıdır. 3. Tank çevresi tank civarından en az m uzaklıkta.8 m yüksekliğinde tel örgü veya çitle çevrilmiş olmalıdır. 3. Boru, tank, pompa, motor, tank ve dispenser üzerinde topraklamalar eksiksiz olmalıdır. 32. Yeraltı ve yerüstü tankları uygun şekilde ankraşlanmalıdır. Tanklar yeraltına gömüldüğünde katodik koruma yapılmalı dış yüzeyi zeminden en az 5 cm aşağıda olmalıdır. 33. Tankların ve tesisin 3 m yakınına kadar kuru ot vb. yanıcı maddeler bulunmamalıdır. 3

12 34. Tankların sıvı giriş çıkış ağızları işaretlenmelidir. 35. Tanklarla dolum sırasında donanım dikkatle gözlemlenmeli, LPG tankerine egzoz tutucu takılmalı, araç topraklanmalı ve takoz konmalıdır. 36. Tanklara dolum yapılan bölümde, sigara içilmemeli ateş yakılmamalı, sigara içilmez, ateşle yaklaşılmaz gibi gerekli uyarı levhaları ve tanker boşaltma talimatı olmalıdır. Ayrıca uyarı levhaları tesiste çeşitli yerlere aşılmalıdır. 37. Kapatma vanaları ile tank arasına aşırı akım valfleri, hidrolik kumandalı emniyet valfleri veya ters akım çek valfleri olmalıdır. 38. Vanalar, borular, kavramlar, kompresörler, pompa vb. tesisat uygun şekilde monte edilmeli ve LPG'den zarar görmeyecek yapıda seçilmiş olmalıdır. Emniyet valf lerinin ağzına yağmur ve toza karşı koruyucu başlıklar takılmalıdır. 39. Yerüstü depolama tankları.6-.5 kw'lik elektrik nakil hatlarından 2 m,.5 kw'un üzerindeki elektrik nakil hatlarından 7.5 m uzakta olmalıdır. 4. Tanklara dolum oranı maksimum %8 olmalıdır. 4. LPG tankı, dispenser ve pompa grubunun bulunduğu bölgelerde elektrikli cihazlar ve tesisat ark sızdırmaz olmalıdır. 42. Tesiste her bir dispenser için birer adet 6 kg'lik tank sahasında 2 adet 2 kg'lık veya 4 adet 6 kg'lık, idari binada adet 6 kg'lık ayrıca tesiste adet 5 kg'hk veya 257'şer kg'lık kuru tozlu yangın söndürücü olmalıdır. 43. LPG ikmal istasyonunda tank dispenser ve kesiş için m 2 alan için dakikada 3 litre su sağlayacak yeterli su kaynağı veya depo bulunmalı, tesiste yeterli uzunlukta yangın hidrantı ve yangın hortumu olmalıdır. 44. Tesiste yerüstü tankları için tank soğutma sistemleri olan otomatik sprink (duş) veya nozul sistemi olmalıdır. 45. Tesiste elektrikli veya mekanik olarak çalışan yangın ihbar ve alarm sistemi olmalıdır. SONUÇ 7 Ağustosta yaşadığımız büyük acının da bir kez daha gösterdiği gibi, can ve mal güvenliği ile ilgili tüm konular tartışılmaz derecede bir öneme sahiptir. Bu konularda ilgili kurum ve kişilerce yapılacak çalışmaların önündeki engeller kaldırılmalı ve projeler teşvik edilmelidir. Toplumsal bir bilinç oluşturmanın önemi kavrandığında buna yönelik eğtim programlarının da daha işlevsel bir biçimde hayata geçeceği açıktır. Kimya Mühendisleri Odası olarak LPG gibi ilgi alanımıza giren konularda başlattığımız eğitim çalışmalarının.ilgili diğer meslek disiplinleri ile koordine bir biçimde yürütülmesinin önemine inanıyoruz. LPG oto ikmal istasyonlarında, LPG perakende satış noktalarında ve dökme LPG kullanan tesislerde çalışan personelin vakit geçirilmeden Kimya Mühendisleri Odasının eğitim programından geçirilmesinin önemini, ilgili kamu kuruluşlarına gerekli yasal düzenlemeleri yapmaları amacıyla bir kez daha hatırlatıyoruz. 4

13 MEVZUAT Kimya Müh. Turgut CIRGAOĞLU İstanbul B.Şehir Belediyesi Yanıcı Parlayıcı Kimyevi Depolar Müdür Yrd. Özet Mevzuat; Kelime anlamı bir şeyin esasını teşkil eden hususlarjürürlükte olan kanun, yönetmelik ve tüzüklerin tamamı anlamına gelmektedir. Ruhsatlandırma veya denetlemelerde aynı iş koluna birden fazla kurum tarafından ve değişik mevzuatlar uygulandığından bir yetki karmaşası meydana gelmekte olup işyeri üzerinde güvensizlik ve huzursuzluk yaratmaktadır.bu nedenle teknik detaya inmeden LPG otogaz ve dökme gaz mevzuatı incelenecektir -LPG tanımı :.- Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ham petrolün damıtılması ve parçalanması sırasında elde edilen ve sonradan basınç altında sıvılaştırılan başlıca bütan ile propan gazları ve bu gazların izomerleri gibi hidrokarbonlar veya bunların karışımı olup %3 propan, %7 bütan dan oluşmaktadır. LPG hava ile hacımsal olarak %2 ile % arasında karıştığında patlayıcı karışım oluşturur. Kapalı hacımlar da kullanıldığında hava akımı sağlanmalıdır..2- LPG:Renksiz,kokusuz ve havadan ağırdır. Zehirli değildir. Kapalı yerde kaçak oluştuğu takdirde havanın yerini alacağından oksijen yetersizliğinden dolayı boğulmaya neden olur. Kaçak halinde tanınması için rafinerilerde etilmerkaptan veya metilmerkaptan katkı maddeleriyle kokulandırılır..3- LPG basınç altında sıvı haldedir ve sıvı olarak depolanır. Sıvı halde aynı hacımdaki suyun yarı ağırlığındadır, bu nedenle birçok petrol ürünü gibi suyun üzerinde kalır. Gaz olarak ise havanın iki katı ağırlığındadır, tabana yayılır. 2- Giriş : Petrol gazlarının sabit tanklarda depolandığı (dökme gaz) ile bu gazın sabit ve standartlara uygun depolu karayolu taşıt araçlarına sabit tanklardan ikmal hizmeti verdiği otogaz istasyonları aynı mevzuat şartları altında değerlendirilebilmektedir. Otogazın haricinde konutlarda ısınma, işyerlerinde ısınma ve üretim maksatlı dökme gaz kullanılmaktadır. 3- Otogaz istasyonları: 3.- Petrol gazları ile çalışan motorlu araçlar ikmal istasyonları; Petrol gazlarının sabit tanklarda depolandığı ve bu gazın sabit ve standartlara uygun depolu karayolları taşıt araçlarına ikmal hizmeti veren istasyonlar olup kısaca petrol gazları istasyonları veya otogaz istasyonları denilmektedir. 5

14 4- Otogaz istasyonları kuruluş : 4.-Petrol gazlan istasyonları konut dışı kentsel çalışma alanları, sanayi alanları, küçük sanayi alanları, akaryakıt istasyonları alanları ve ticaret-hizmet alanlarında kurulabilirler Yukarıda belirtilen alanlar dışında kurulmak istenen petrol gazları istasyonları için öncelikle plan tadilinin yaptırılması zorunludur Petrol gazları istasyonlarının cephesi en az 3 metre, alanı en az 8 metre kare olan parsellerde kurulabilirler. İlgili birimin teklifi ve GSM inceleme kurulu kararı ile bu mesafeler değiştirilebilir Petrol gazları istasyonları, GSM. Yönetmeliği sınıflandırılmasında 'akaryakıt satış ve servis istasyonu' sınıfında mütalaa edilmektedir Petrol Gazlan istasyonları, akaryakıt istasyonları ile aynı parselde kurulmak istendiği takdirde parsel alanı en az 6 metrekare olmalıdır. Ayrıca emniyet uzaklıkları, gaz dolum tesisatı, depolama tanklarının müstakil olması ve gereken diğer kurallara uyulması koşulu ile izin verilebilir Petrol gazları istasyonları tesis izni almadan kurulamaz ve faaliyet gösteremezler. Seyyar araçlardan ve tüplerden dolum yapılamaz. 5- Tesis izni : 5.- Petrol Gazları istasyonu kurmak için öncelikle parselin 4.' de belirtilen sahalarda kalması zorunludur. Bu sahaların dışındaki parsellerde kurulmak istenmesi durumunda akaryakıt istasyonlarında olduğu gibi gerekli plan tadili yapılmadan 'tesis izni' talebi kabul edilmez Petrol gazları istasyonu kurmak için öncelikle aşağıda belirtilen belgelerle birlikte İst.Büyükşehir Belediyesi İlgili müdürlüğüne (Ruhsat ve Denetim Müd.) başvurulur. - Dilekçe, adres krokisi, imza sirküleri. Tapu, çap, inşaat istikamet rölevesi, imar durumu. - Vaziyet planı, ( / 2 veya / ölçekli) 4 adet. - Avan proje ( 4 adet, /5 ölçekli) Gaz dağıtım şirketi ile yapılan sözleşme, Belgeler 3'er nüsha olup, gerekli görüldüğü durumda; itfaiye müdürlüğü görüşü, İSKİ görüşü ve benzeri belgeler istenebilir İlgili müdürlükçe, ibraz edilen belgeler incelenir ve yerinde tetkik yapılır. Teklif uygun bulunmaz ise gerekçeleri ile birlikte ilgilisine bildirilir. Uygun görüldüğü durumda UKOME kararı alınmak üzere dosya Ulaşım ve Koordinasyon Müdürlüğüne gönderilir. a-ukome kararı olumsuz ise, dosya gerekçesi ile birlikte ilgilisine bildirilir. 6

15 b-olumlu ise, dosya ilgili müdürlükçe Büyükşehir Belediyesi Gayrı Sıhhi Müesseseler İnceleme Kuruluna sunulur. G.S.M. İnceleme kurulu kararı olumsuz ise, ilgilisine bildirilir. Karar olumlu ise, tesis izni belgesi düzenlenerek avan proje onaylanır Tesiste yapılması düşünülen değişikliklerle ilgili olarak öncelikle ilgili müdürlükten tadilat avan proje onayı yaptırılır. Avan projeye uygun olarak hareket edilmemesi durumlarında, İmar ve GSM mevzuatı uygulanır Petrol gazı istasyonları, akaryakıt istasyonlarına benzer şekilde GSM yönetmeliğinin. Maddesi ve bu yönetmelik doğrultusunda tesis iznine bağlanır Tesis izni alan petrol Gazı istasyonları, ilgili ilçe Belediye Başkanlıklarına başvurarak imar mevzuatına göre inşaat izni, inşaat tamamlanınca da yapı kullanma izin (iskan) belgesi alacaktır Tesis izni ücretleri akaryakıt izni ücretleri esas alınarak uygulanır. 6- Deneme izni : 6.- Tesis iznine uygun olarak kurulan Petrol Gazları İstasyonlarına açılma izni için gerekli belgeleri tamamlayabilmeleri için GSM yönetmeliğinin ilgili (md.2) maddesine göre deneme izni verilir Tesis iznine uygun olarak kurulmuş petrol gazları istasyonları ilgilileri aşağıda belirtilen belgelerle birlikte Büyükşehir Belediye Başkanlığı ilgili müdürlüğüne başvuracaklardır. Dilekçe, İskan belgesi - Ruhsat projesi - İSKİ belgesi (Yıkama yağlama varsa) İşletme belgesi başvurusu İtfaiye raporu Üçüncü şahıslara karsı sigorta poliçesi Sorumlu müdür sözleşmesi, diploma sureti Kiracı ise kira kontratı Tesisin test kontrol raporu İlgili müdürlükçe yerinde yapılan denetim olumsuz ise ilgilisine süreli tebligat yapılır. Olumlu ise dosya GSM inceleme kuruluna sunulur. GSM inceleme kurulu kararı olumsuz ise ilgilisine bildirilir. Olumlu ise açılma ruhsatı düzenlenir ve ruhsat projesi onaylanır Açılma ruhsatı ücret ve harçları akaryakıt istasyonları ücret ve harçları baz alınarak uygulanır Açılma ruhsatı almış petrol gazları istasyonlarında değişiklik yapılmak istendiği durumlarda ilgili müdürlüğe başvurularak proje onayı yaptırılır. Petrol Gazlan İstasyonları GSM yönetmeliğinin ilgili maddesine (md. 3) göre ruhsatlandırılır. 7

16 7- Yaptırım: 7.- Tesis izni alınmadan kurulmaya başlanan Petrol Gazları İstasyonlarına imar mevzuatına göre işlem yapılır Açılma ruhsatı (GSM) almadan faaliyet gösteren Petrol Gazları İstasyonlarına GSM yönetmeliğinin ilgili maddesi ( md. 7 ) uygulanır İlgili standart hükümlerine uymayan, çevre ve toplum sağlığına uymayan Petrol Gazları İstasyonlarına GSM yönetmeliğinin ilgili maddeleri uygulanır. 8- Genel kurallar: Petrol Gazları istasyonlarında aşağıda belirtilen kurallara uyulması zorunludur. Bu kurallara uymayan petrol gazları istasyonlarına madde 7'deki yaptırımlar uygulanır. 8.- LPG kullanan istasyonlar TS 446 vets 449 da belirtilen esaslara uygun olarak kurulacaktır LPG kullanan istasyonların işletme basıncının belirlenmesinde 55 C sıcaklıkta propanın buhar basıncı esas alınacaktır LPG kullanan istasyonların LPG dağıtım ve dolum teşkilatı olan bir LPG dağıtım şirketi ile arasında enaz 2 yıllık LPG ikmal anlaşması yapmış olacaktır LPG kullanan istasyonlarda hiçbir şekilde ev tüpü doldurulamaz, bu çeşit tüplerin dolu yada boşu bulundurulamaz LPG kullanan istasyonların personeli, İtfaiye okulu veya anlaşma yapılan LPG dağıtım şirketi tarafından eğitilecek ve personele bu istasyonlarda çalışma için yeterlilik belgesi verilmesi zorunludur Petrol Gazı istasyonları bina içerisine tesis edilemezler. Sundurma gibi örtülerin yapılması durumunda çevresinin en az yarısı açık kalmalıdır Petrol Gazı istasyonları kurulurken parselin en az % 'u yeşil alan olarak ayrılacaktır Petrol Gazı istasyonlarının idari binalarının yüksekliği en fazla 6,5 m. olacaktır Petrol Gazı istasyonlarına ilgisiz kişiler girmeyecek ve teçhizata müdahale ettirilmeyecek, bu konuda görülecek yerlere yeterli ikaz levhaları konulacaktır. 8.- Petrol Gazı istasyonlarına dolum için gelen araçlar motorlarını durduracaklar ve dolumdan sonra dolum yerlerini hemen terk edeceklerdir. 8.- LPG istasyonlarında dispensır (dağıtım pompa cihazı) bölgesine giriş ve çıkışlar ayrı olacak ve bölgeye yalnız ikmali yapılacak araçlar girecektir. 8

17 9- Öneriler: 9.- Yetki karmaşasının önlenmesi için yetki ve denetimlerin tek bir yerde toplanarak, ruhsatlandırma ve kontrol hizmetlerinde kolaylık, sürat ve etkinliğin sağlanması gerekmektedir. LPG istasyonları ve LPG satış yerleri ile ilgili yetki sahibi kamu kurumları arasında Belediyeler, Sanayi Bakanlığı, Enerji Bakanlığı, Çalışma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çevre Bakanlığı ve il teşkilatları örnek olarak gösterilebilir Deprem açısından zemini müsait olmayan yerlerde LPG tanklarının tesis edilmemesi, daha önce edilenlerle yeni tesis edileceklere sarsıntı esnasında meydana gelecek kinetik enerji nedeniyle oluşacak infilak ve yangınları önleyecek önlemlerin alınması. Kaynaklar: () TS 446 (2) TS 449 (3) TS 939 (4) Belediye Genel Teknik Yönetmeliği (5) Gayrı Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği (GSM) (6) 7/755 sayılı Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı maddelerle çalışan işyerlerinde alınacak tedbirler hk. tüzük. ( R.G /4752) (7) Ist.Büyükşehir Belediyesi Petrol Gazları ile çalışan motorlu araçlar ikmal istasyonları kuruluş ve emniyet kuralları hk. yönetmelik. (8) İmar mevzuat hükümleri. 9

18 SIVILAŞTIRILMIŞ PETROL GAZLARI (LPG)' NİN PETROL SEKTÖRÜNDEKİ YERİ E.T.K.B. AÇISINDAN MEVZUATI FİYATLANDIRMA POLİTİKALARI HURİYE UZDİL PETROL İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EYLÜL T.M.M.O.B. - Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi önderliğinde ilgili kamu kuruluşlarının ve özel sektörün katılımı ile gerçekleştirilen "LPG Uygulamaları Konferansı" etkinliğine katılmaktan dolayı memnuniyetimi belirtir, LPG sektörüne yeni açılımlar getireceği inancımla konferansın başarılı geçmesini diler, teşekkür ederim. I. ÖZET Bu bildiri ile Türkiye'de Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)'nin "Türk Petrol Sektörü" içindeki yeri, E.T.K.B. - Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (P.İ.G.M.) yetki ve sorumluluğuna giren alanlardaki mevzuatı, "LPG Fiyatlandırma Politikaları", muadil yakıtlarla karşılaştırılması, mevzuatın uygulanmasında karşılaşılan sorunlar, bu sorunların giderilmesi aşamasında Ülkemizin içinde bulunduğu koşullardan kaynaklanan olumsuzluklar ve çözüm önerileri konularında bilgiler verilmiş ve görüş oluşturulmuştur. II. GİRİŞ 96iı yılların başında yoğun olarak Türkiye'nin gündemine giren ve vatandaşın tüketimine sunulan Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (Liquefıed Petroleum Gases) (LPG), hem petrol sektöründeki yeri, hem kullanıcısı açısından her zaman akaryakıttan ayrı olarak değerlendirilmiş ve günümüze kadar üretim-ithalat-dağıtım ve fıyatlandırma politikaları kendine özgü oluşturulmuştur. itibariyle, yaklaşık %75'ı ithalatla karşılanan 3.2 Milyon Ton'a ulaşan LPG tüketimi toplam 28 Milyon Ton petrol tüketimi içindeki %'lik payına karşın, LPG'nin ürün özelliği, tüketici çeşitliliği ve tüketim mekanları açısından Türkiye'nin her köşesine uzanmış dağıtım ağıyla hayatımızın vazgeçilmez bir kurumu olmuştur. Yıllarca vatandaşın mutfağına giren enerji olması nedeniyle fıyatlandırma politikasında, geçmiş hükümetlerin yönetim tercihleri hep diğer akaryakıt ürünlerinden daha ucuz tutularak sübvansiye edilme yönünde olmuş ve gerçek fiyatının altında tüketiciye sunulmuştur. Yine akaryakıt dağıtımı halen yabancı ve yerli 3 şirket tarafından yapılırken LPG dağıtımı 45 şirket tarafından yürütülmektedir. 2

19 Üretimi ve ithalatı büyük çoğunluğu TÜPRAŞ tarafından gerçekleştirilmektedir. Ancak bugün gelinen noktada, Petrol Sektöründe 989 yılında başlatılan Liberasyon uygulamasının en temel ayağı olan otomatik fiyatlandırma sisteminin yılı ikinci yarısında uygulamaya girmesi, otogaz ve dökme LPG'nin hızla artış eğrisi göstermesi diğer ürünlerde olduğu gibi LPG'de de yeni oluşumları ve yapılanmaları gündeme getirmiştir. Bu da sektörün, standardizasyonundan mevzuatına, ürün verimliliğinden fıyatlandırmasına ve denetim kontrol sistemine yeni yaklaşımların oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. m. MEVCUT DURUM VE DEĞERLENDİRME. LPG'NİN PETROL SEKTÖRÜ İÇİNDEKİ YERİ Petrol piyasasının yılı işlem hacmi 4.3 Katrilyon TL (6.2 Milyar US $) seviyesine ulaşmıştır. Bu petrol faturasının yılında devletin.8 Katrilyon TL'lik bütçesi ile karşılaştırıldığında %4'ını oluşturduğu görülmektedir. Yine devletin toplam vergi gelirleri içindeki payı ise %23'lere ulaşmıştır. Ülke ekonomisinde bu kadar büyük rolü olan petrol sektöründe, yaklaşık 3 Milyon mertebesinde tüketilen LPG ile ilgili bazı istatistiki bilgiler vermek istiyorum. Tablo- 'de görüleceği üzere 97 yılı itibariyle 28. Ton tüketilen LPG'nin büyük kısmı rafinerilerde üretilirken sadece %33'ü ithalatla karşılanmıştır. Ancak, son yıllık üretim-tüketim dengesine bakıldığında ithalat yıllar itibariyle artarak %75'ler seviyesine ulaşmıştır. Bugün TÜPRAŞ sorumluluğunda ürün arzı yürütülmekte, dağıtım şirketleri ve bayilik örgütleri ile tüketiciye pazarlanmaktadır. itibariyle, 28 Milyon Ton petrol ürünü tüketimi içinde 24 Milyon Ton ile %86'lık payı oluşturan akaryakıt 3 dağıtım şirketi tarafından pazarlanırken %'lik payı ile 3.2 Milyon Ton LPG, 45 dağıtım şirketi tarafından pazarlanmaktadır. Tablo-2 'de belirtilen 45 LPG dağıtım şirketi tarafından toplam 85. Ton depolama kapasitesi ve 5. Ton/gün LPG dolum kapasitesi ve yaklaşık 2.85 adet bayilik örgütü ile 3.2 Milyon Ton ürün pazarlanmaktadır. Ürün pazar paylarına bakıldığında Aygaz (%32.4), İpragaz (%2), Tüpgaz (%4.8), Mogaz (%4.5), BP Gaz A.Ş. (%2.6) ve 5 şirketten oluşan Demirören Gaz Grubu (%5.4) tarafından yaklaşık %8 LPG pazarına sahip olunduğu, %2'lik kısmın ise diğer 35 şirket arasında paylaşıldığı görülmektedir. Ancak, bu şirketlerden en az 5'ine ait pazar payları sektörde yapılan yatırımların karlılık oranının tartışılabileceğini açıkça göstermektedir. LPG'nin Otogaz olarak pazarlanması hakkındaki tarih ve 2356 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan E.T.K.B. Tebliği üzerine Tablo - 3'de adı geçen şirketlerin büyük çoğunluğu yılında Bakanlık Onayı alarak bayilil örgütü ve Otogaz istasyonlarını daha hızlı bir şekilde oluşturmuşlardır. 999 Ağustos ayı itibariyle, 4 LPG dağıtım şirketi, yarısı Ankara, İzmir ve İstanbul'da olmak üzere 32 adet otogaz istasyonu ile LPG'yi otogaz olarak pazarlamaktadırlar. 22

20 Tablo - 4 ve Tablo - 5'de ise ve 999 yıllarında, bazı büyük illerde LPG satışlarının tüplü, ısınma, sanayi, elektrik ve otogaz olarak dağılımı verilmiştir. Görüleceği üzere 3.2 Milyon Ton LPG 'nin sektörel dağılımı, aşağıdaki oranlarda gerçekleşmiş olup 999 yılında, otoga, elektrik ve ısınmada artış gözlenmektedir % Payı () % Payı (999) Değişim (%)si Tüplü 67,2 64,2-3, Sanayi 27,4 25,4-2, Otogaz 4,7 9, 4,4 Elektrik,5,9,4 Isınma,2,4,2 2. E.T.K.B.-P.İ.G.M. YETKİ VE SORUMLULUĞUNA GİREN LPG MEVZUATI 96'lı yılların başında Türkiye'de kullanımı yaygınlaşan ve halen kullanılan LPG %3 Propan ve %7 Bütan karışımından oluşmaktadır. LPG dağıtım ve pazarlama esasları ile mahalli idareler, dağıtım şirketleri, bayiler ve abonelerin uygulaması gereken esaslar ile ilgili ilk derlitoplu mevzuat tarih ve 7748 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın Tebliği ile oluşturulmuştur. Bu mevzuat tarihi ve 7/7298 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının vermiş olduğu yetkiye uyarınca oluşturulmuş ve 982 yılı itibariyle 82. Ton LPG'nin kullanımı koordine edilmiştir. Bu tebliğ ile;. LPG'nin üretimi, ithalatı ve Propan-Bütan karışım oranlarının tesbiti konuları E.T.K.B. yetkisinde olduğu genel olarak belirtilmiştir. 2. LPG Dağıtım Şirketlerinde aranan şartlar çok genel olarak hiçbir kısıt belirtilmeksizin tamamiyle Bakanlığın yetki ve sorumluluğunda olduğu ; açıklanmıştır. 3. Dağıtım Şirketlerinin sorumlulukları çok genel hatlarıyla belirtilmiştir. 4. LPG bayilerinin sorumlulukları ise biraz daha tüketiciye haklarını arayabilme olanağı sağlayarak koruyucu bir yaklaşımla oluşturulmuştur. 5. Tebliğin. maddesi ile, LPG Dağıtım Şirketlerine,..983 tarihinden geçerli olmak üzere sadece kendi markasını, rengini ve TS -55 standardını taşıyan tüplere dolum yapma şartı getirmiştir. (Ancak, E.T.K.B.'nın yazılı müsaadesi ile şirketler arasında yapılacak anlaşma uyarınca sorumluluk iki şirkete ait olmak üzere tüp dolumu yapılabilecektir.) 6. Rafineri bölgeleri arasındaki LPG nakliye farkı ödemeleri Bakanlığımız sorumluluğuna verilmiştir. Bu Tebliğ ile getirilen en önemli konulardan birisi, dağıtım şirketlerinin sadece kendi tüplerini doldurma mecburiyeti maalesef 99 yılına kadar uygulanmamış ve 8 yıllık dönemde sırasıyla,. 23

21 tarihi ve 782 sayılı tarihi ve 795 sayılı tarihi ve 858 sayılı tarihi ve 826 sayılı tarihi ve 9468 sayılı Resmi Gazetelerde yayımlanan Bakanlığımız Tebliğleri ve tarihi ve 765 sayılı Bakanlığımız Genelgesi ile söz konusu. madde "Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Türk Standardları Enstitüsü" çalışmaları sonuçlanıncaya kadar, suni bir LPG sıkıntısına meydan verilmeme gerekçesi ile ertelendiği duyurusu yapılmıştır. Ayrıca, tarihli Bakanlığımız Tebliği ile tüplerin doldurulduğu dağıtım şirketinin renginde tüpler üzerine kuşak koyulması uygulaması getirilmiş ancak sonuç alınamamıştır. 99 yılına kadar genellikle tüplü LPG satışı yoğun olarak gerçekleştirilmiş ve yaşanan en önemli sorunlar ise;. Sektörde gerekli olan standardların yayınlanmamış olması, 2. Zorunlu standard kapsamına alınmamış olması, 3. Zorunlu standard kapsamında olanlara (TS gibi) ait denetimlerin etkin olarak yapılamamış olması, 4. Tüpten tüpe kaçak olarak dolum yapılarak can ve mal güvenliğinin tehdit edilmesi, 5. E.TKB. Tebliğlerine rağmen yasaların tebliğlerin üstünde olması nedeniyle dağıtım şirketlerinin markalı tüplerinin diğer dağıtım şirketlerinin dolum tesislerinde doldurularak bayileri vasıtasıyla satılması sonucu mahkemelere yansıyan bir çok dava ile ilgili (alınan kararların kendi içindeki çelişkisi nedeniyle) dağıtım şirketleri, bayiler ve tüketicilerin mağduriyetini gündeme getiren kararların alınması, şeklinde sonuçlanmıştır. Uygulama aşamasında P.İ.G.M.'nün taşra teşkilatının olmaması, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın standartlarından gelen yetki donanımı ve birçok ilde bulunan teşkilatları nedeniyle denetim ve kontrollerin daha etkin ve düzenli yürütülmesi amaçlanarak, LPG Dağıtım Şirketleri Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve E.T.K.B. yetkililerinin katılımı ile yetki ve sorumluluklar bazında görev dağılımı yapılmıştır. Böylece E.T.K.B. sorumluluğunda bulunan LPG Dağıtım ve Pazarlama Şirketlerinin onaylanarak faaliyete geçmesi ile gaz tahsisinin yapılması aşamasından sonraki, tüp dolumu, dağıtımı, zorunlu standartların uygulanması ve denetimi aşamalarında, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na yetki devri yapılarak bir yıl sonra yani tarihinde yürürlüğe girmek üzere, tarih ve 2532 sayılı Resmi Gazete'de Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın "Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) Dağıtım Şirketleri ile Yetkili Bayilerin ve Tüketicilerin Uymaları Gereken Usul ve Esaslar"a ilişkin Tebliği yayınlanmıştır. Bu yeni uygulama çerçevesinde, tarihli E.T.K.B. Tebliğinde yer alan LPG'nin propan ve bütan karışım oranları ve LPG dağıtım şirketi kurulması ile ilgili maddelerin ve ayrıca, tamim şeklinde yer alan LPG dağıtım şirketi kurulması aşamasında aranan koşulların yer aldığı yeni bir tebliği oluşturulmuş ve tarih ve 2963 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. 24

22 Söz konusu Tebliğin l-() maddesindeki şirket sermayesi 3 Milyar TL'den, tarih ve 2672 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan E.T.K.B. Tebliği ile 3 Milyar TL'ye, tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Tebliği ile de 5 Milyar TL'ye yükseltilmiştir. Sonuç olarak halen yeni kurulacak LPG dağıtım ve pazarlama şirketinde aranan koşulları içeren: tarih ve 2963 sayılı, tarih ve 2672 sayılı, tarih ve sayılı, Resmi Gazetelerde yayımlanmış, E.T.K.B.'nın 3 adet Tebliği yürürlükde bulunmaktadır. Yürürlükde bulunan bu Tebliğlerde yer alan koşulların halen faaliyetini sürdüren mevcut 45 adet LPG dağıtım ve pazarlama şirketleri tarafından karşılanmasının sağlanması birinci konu olup, söz konusu şartların günün koşullarına göre uyarlanması ikinci önemli hususu oluşturmaktadır. Ayrıca, serbest rekabet kuralına göre, özel sektörün yapılanması, yukarıda detaylı olarak belirtilen LPG pazarlarında karlılık ilkesinin geçerli olması, aranan koşulların ve LPG dolum tesisi yatırımlarının verimlilik açısından mutlaka güncelleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. 99O'lı yıllarının ikinci yarısında, LPG'nin tüplü kullanımının yanı sıra dökme ve otogaz olarak kullanımında artış gözlenmiştir. Öncelikle tüketicinin, LPG'nin fıyatlandırma politikasından gelen ekonomik göstergesi nedeniyle tercih ederek araçlarına kaçak olarak, can ve mal güvenliğini riske sokma pahasına ilkel yöntemlerle LPG dönüşüm aparatını uygulatmasıyla otogaz Türkiye'nin gündemine girmiştir. Fiili durumun oluşumu ayrıca, büyük şehirlerde yaşanan hava kirliliği ve bu kirlilikte, motorlu taşıtlardan kaynaklanan egzoz gazı emisyonlarının %75-8'lere varan payı LPG'nin hızlı bir şekilde alternatif yakıt olarak yerini almasını sağlamıştır. Bu konuda ilk mevzuat oluşumu Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmeliğin 9. Maddesine Bir Alt Bent Eklenmesine Dair Yönetmeliğin, tarih ve sayılı Resmi Gazete'de 6 ay sonra uygulanmak üzere yayımlanması ile başlamıştır. Ben burada konuya daha çok E.T.K.B. tarafindan uygulanan mevzuat açısından bakmak istiyorum. E.T.K.B. tarfindan 354 sayılı Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Yasa ve 89/4264 ve 97/9758 sayılı Kararnameler uyarınca; tarih ve 2356 sayılı Resmi Gazete'de "LPG'nin Tüplü, Dökme ve Otogaz olarak Kullanımı ve Kontrolleri" hakkında bir Tebliği yayımlanmıştır. 25

23 Bu Tebliği ile; Otogaz kullanımının genel olarak tahsisi, LPG dağıtım şirketlerinin otogaz şirketi olarak onaylanması, otogaz bayilik örgütünün kurulması, takibi ve kontrolü gibi konular koordine edilmiştir. Otogaz ikmalinin E.T.K.B.'ca Otogaz Dağıtım Şirketi olarak Onaylanmış LPG Dağıtım Şirketleri tarafından yapılacağı, Otogaz Bayilerinin, Otogaz Onayı almış dağıtım şirketiyle bayilik sözleşmesi yapmadan "Otogaz İstasyonu" açamayacağı, Söz konusu Tebliğin Madde--(d) fırkasında, "Başka şirketlere ait LPG Otogaz bayilerine LPG satışı yapmayacağını ve bayilerini kontrol edeceğini ve bu Tebliğe aykırı davranmada ısrarı halinde ise bayiliklerini iptal edeceğini, kendisi veya başka şirketlerce bu şekilde iptal edilen bayilere şirketi tarafından tekrar bayilik verilmeyeceğini belirten taahhütname" ibaresi yer aldığından, her bayinin bir dağıtım şirketi ile bayilik sözleşmesi yapacağı hükmü getirilmiştir. Ancak, bu konu halen tartışmalı olup, söz konusu Tebliğ yorumlandığında bir şirketin birden fazla dağıtım şirketi ile bayilik sözleşmesi yapabileceği, şirketler yasasına göre değişik illerde şubeler açabileceği görüşünün de oluşturulabileceğini savunan kesimler bulunmaktadır. LPG dağıtım şirketi ile bayilik sözleşmesi olmayan otogaz istasyonlarının mahalli idarelerce kapatılacağı, Otogaz olarak kullanılan LPG'de ödenmesi gereken AFİF'in, otogaz istasyonlarında şirketlerine tüplü ve dökme LPG satışı yapılmak üzere verilen ürünün, otogaz olarak satılması nedeniyle ödenmemesi halinde, tebliğe aykırı faaliyetin yanısıra vergi ve fon kaçakçılığının da gündeme geldiği, konunun Maliye Bakanlığı'na intikal ettirileceği, Tebliğ hükümlerine aykırı davranan LPG dağıtım şirketlerinin ay süreyle %3, %5 ve % gaz tahsisinin kesileceği, bayilerin ise 5 gün, gün ve 3 gün süre ile faaliyetlerinin durdurulacağı, hükümleri getirilmiştir. Ancak, herşeye rağmen fonsuz alınan LPG otogaz istasyonlarında fonlu olarak tüketiciye satılmış ve çok büyük meblağlarda haksız kazanç elde eden bayiler olmuştur. 3. LPG FİYATLANDIRMA POLİTİKALARI VE MUADİL YAKITLARLA KARŞILAŞTIRILMASI Akaryakıt fiyatları, 989 yılında, 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanunda Yapılan Değişiklikler ile tarih ve 89/4264 sayılı Kararname kapsamında Petrol Sektöründe liberasyon uygulamasının başlatılmasıyla bir ölçüde serbest bırakılmış ancak, rafineri gümrüksüz satış fiyatlarının hükümetler tarafından belirlenmesi ve fiyat oluşumuna etki eden vergi ve fonların nisbi olarak uygulanmasıyla perakende satış fiyatlarının oluşumuna, özünde çok da fazla bir serbestlik getirilmemiştir. Çünkü, vergi ve fonlara, ithal CİF fiyatı İZMİT Rafinerisi gümrüksüz satış fiyatının altında ise bu rafineri fiyatlarının, matrah olarak alınması uygulaması serbest rekabet ortamının oluşumunu büyük ölçüde etkilemiştir. (Tabiki bu noktayı vurgularken ülke menfaatleri açısından bu uygulamanın kaçınılmaz olduğunu, liberasyona geçişte altyapının tüm kurum ve kuruluşları ile oluşturulamaması sonucu yaşanan darboğazların o günki koşullara göre zorunlu çözüm arayışlarından birisi olduğunu belirtmeden geçemeyeceğim.) 26

24 LPG fiyatları geçmişte sürekli, akaryakıt, özellikle benzinden, farklı tutulmuş olup vatandaşın mutfağına giren enerji olması nedeniyle ülkemizdeki gelir dağılımı da göz önünde bulundurularak, yıllarca devlet tarafından subvansiye edilmiş ve benzine göre çok düşük fiyatlarda satılmıştır. Bu da zaten diğer dünya ülkelerinde otogaz olarak kullanılan LPG'nin Türkiye'de kullanımını çok cazip bir seçenek olarak tüketicinin gündemine getirmiştir. Benzine ve Motorine göre LPG, rafineri satış fiyatları ve CİF Uluslararası afişe fiyatları bazında yüksek olmasına rağmen, düşük vergilendirme politikasıyla oluşturulan perakende satış fiyatı bazında göreceli olarak ucuz kalmaktadır. Bu göreceli ucuzluk ve farklılık geçmişte de var olmuş halen.7. tarihinde yürürlüğe giren tarih ve 98/745 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca "Otomatik Fiyat Mekanizması" ile "Maktu akaryakıt Fiyat İstikrar Fonu (AFİF)" uygulaması ve buna bağlı olarak nisbi olan Akaryakıt Tüketim Vergisi (ATV)'nin fiyat değişikliğinin yapıldığı dönemde maktu olarak uygulanması sonucu fıyatlandırma aşamasında serbest rekabet kurallarından birini oluşturan ayak hayata geçirilmiş bulunmaktadır. Burada birazda "Otomatik Fiyat Mekanizmasının işleyişini anlatmak istiyorum.. 98/745 sayılı Kararnamenin İşleyişi Hakkındaki P.İ.G.M.-98/3 sayılı tebliğin (A) Bölümü uyarınca akaryakıt ve LPG'de baz alınacak afişe fiyatlar belirlenmektedir. Buna göre Gulf Körfezi FOB afişe fiyatları ortalaması esas alınmaktadır. 2. CİF fiyat yayınlanmayan LPG'de CİF fiyat, aynı tebliğde "(B) Navlun bölümünün (c ) maddesi" uyarınca oluşturulur ve halen Navlun + Sigorta 3 US $/Ton olarak uygulanmaktadır /743 sayılı Kararnamenin 3. maddesi uyarınca akaryakıt tavan fiyatının uygulanmaya konduğu günden başlamak üzere her son beş günün İthal Parite Fiyatları Ortalamasının, %3'lük fiyat değişim koridoru dediğimiz marjın artı veya eksi yönde değişimi halinde tavan fiyat ve buna bağlı Rafineri Satış Fiyatı (ki bu fiyat içinde gümrük vergisi sıfır kabul edilmektedir.) belirlenmektedir. 4. Tavan fiyatının oluşumunda, uluslar arası afişe fiyatlar ve Dolar Kurundaki artışlar temel iki etkendir /745 sayılı Kararnamenin. maddesi uyarınca dağıtım şirketleri tarafından Tavan Fiyata göre tesbit edilen petrol ürünlerinin mahalli perakende azami satış fiyatlarının, aynı gün P.İ.G.M.'ne, Valiliklere ve Basına bildirilmesi esastır /745 sayılı Kararnamenin. maddesi (.7. tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan değişiklik dahil) uyarınca, dağıtım şirketleri ve bayi payları toplam olarak aşağıdaki şekilde belirlenmiş olup, fire, masraf ve kar marjlarının tamamını kapsaması nedeniyle, "Azami Perakende Satış Fiyatları" nın belirlenmesinde esas alınmakta ve dağıtım şirketi ile bayiler arasında paylaşımı yapılmaktadır. Ürün Adları Benzinler Dağıtım Payı.85 $/Litre 27