Difteri Çiçek Hastalığı (FOWL POX)

Transkript

1 Difteri Çiçek Hastalığı (FOWL POX) HAZIRLAYAN: Dr. Fethiye ÇÖVEN Uzm. Vet. Hekim Bornova VKAE-Kanatlı Hastalıkları Teşhis Lab. Kanatlı pox virusu, çeşitli kanatlı türlerinde (tavuk, hindi, sülün, vb.), pet ve yabani kuşlarda ibik, sakal, kulak lobları, göz çevresi ve derinin tüysüz bölgelerinde, özellikle larynx ve trachea olmak üzere ağız boşluğu ve üst solunum yollarında lezyon oluşumu ile karakterize bir hastalık oluşturur. Hastalık genellikle deri formu (çiçek, kuru) ve difteri formu (ıslak) olmak üzere iki şekilde görülür. Pox Virus (Elektron Mikroskpik görünüm) Kanatlı hayvanlarda aynı virustan ileri gelen çiçek ve difteri, çok eski yıllardan beri bilinmekte olup, tavuk, güvercin ve kanarya yetiştiriciliğinde önemli ekonomik kayıplara yol açan bir hastalıktır Etkenin kanatlılarda hastalık yapan immunolojik yönden birbirine yakın olan 4 suşu vardır. 1. Tavuk çiçek virusu (Borreliota avium) 2. Hindi çiçek virusu (Borreliota meleagridis) 3. Güvercin çiçek virusu (Borreliota columbae) 4. Kanarya çiçek virusu (Borreliota fringilae) Farklı kanatlı türlerine ait olan bu çiçek virusları patojenite yönünden farklılık göstermektedirler. Kanarya çiçek virusu sadece kanaryalar için patojendir. Hindi çiçek virusu hem hindiler hem de tavuklar için patojendir. Tavuk ve güvercin çiçek virusları tavuk, hindi ve güvercinler için patojendir. Hastalık etkeni olan pox virus ısıya çok dayanıklıdır. Özellikle lezyonlu dokularda virus partikülleri aylarca canlı kalabilmektedir. Kurumuş kabuklar içerisinde 60 0 C de 90 dakika canlı kalabilir. Kimyasal maddelere karşı oldukça dayanıksız olan bu virus, enfekte materyalde kümes koşullarında 1 yıl, dondurularak saklanan lezyonlu kabuklar içerisinde yıl canlı kalabilmektedir.

2 Genellikle sonbahar ve kış aylarında görülen bu enfeksiyona en duyarlı kanatlı hayvanlar tavuk ve hindilerdir. Güvercin ve kanaryalarda da büyük salgınlara neden olmaktadır. Her yaştaki kanatlı hayvanda görülebilen bu enfeksiyon broilerlerde ise özellikle yaz aylarında etkili olmaktadır. Güvercinde Güvercinde Hastalığın görülme sıklığı iklim, kümes yönetimi, hijyen, biyogüvenlik ve düzenli olarak kullanılan aşılama programlarına bağlı olarak değişkendir. Özellikle mevsimsel olarak sivrisineklerin çoğalma dönemlerinde genellikle sıcak ve nemli yerlerde görülür. Deride şekillenmiş olan kabuklu lezyonlar çok sayıda virus içermektedir. Bulaşma enfekte derideki lezyonların veya kabukların dökülmesi ile yine deri ve mukoza yolu ile olur. Ancak sağlam deri ve mukozadan bu etken giremez. Ayrıca kümesteki virus ile bulaşık yem, su veya araçlar bu etkenin duyarlı hayvanlara bulaşmasını sağlar. Bulaşmada mekanik olarak tavuk bitleri ve sivrisinekler de önemli rol oynamaktadır. Sivrisineklerin çiçek viruslarını bünyelerinde 210 gün canlı tuttukları saptanmıştır. Güvercinlerde özellikle difteri şeklinde bulaşma, güvercinlerin yavrularını beslemeleri sırasında ağızlarındaki difteri lezyonlarında bulunan virusun yavrularına bulaşması ile olmaktadır. Horozlar bu enfeksiyona tavuklara nazaran daha duyarlıdırlar. Kavgacı yapıları nedeniyle horozlarda deride yaralanmalar ve deri bütünlüğünün bozulması daha çok şekillenir, ayrıca bu yaraların üzerine sivrisinekler daha fazla gelerek hastalık riskini arttırmaktadır. Hastalıktaki mortalite ve morbidite oranı virusun virulansına, kümes şartlarına ve sürüdeki diğer hastalıklara (gagalama, tüy çekme gibi) bağlı olarak değişmektedir. Tavuk ve hindilerde mortalite oranı genelde düşüktür. Kanaryalarda hastalık çok şiddetli seyreder. Kuluçka süresi 4-10 gün arasında değişir. Hastalık sürü bazında genellikle 6-10 hafta kadar sürmekle beraber, bireysel vakalarda 10 gün - 2 hafta hafif seyreder. Đyi bakım ve beslemenin uygulandığı sürülerde 1-3 hafta içerisinde iyileşme görülebilir

3 Semptomlar: Hastalık ibik, sakal, gaga çevresi ve derinin tüysüz bölgelerinde lezyon oluşturan kuru formu, deri formu ya da çiçek hastalığı olarak adlandırılan form ile ağız boşluğu mukozası ve özefagus ile üst solunum yollarında lezyon oluşturan ıslak çiçek formu veya difteri formu olarak adlandırılan 2 form şeklinde karşımıza çıkar. Bazen bir sürüde her iki formu da bulunabilir. Difteri Lezyonları Trachea da kazeöz birikinti Hastalığın deri formunda özellikle derinin tüysüz bölgelerinde, yüz, gaga ve göz kenarları ile ibik ve sakallar, bacaklar kloaka çevresi ve vücudun diğer tüysüz bölgelerinde sarıdan kahverengiye doğru değişen çiçek lezyonlarına rastlanılır. Virusun epitel hücrelerine girmesinden sonra, papüller, bu papüllerin içinde sıvı toplanması ile de veziküller oluşur. Zamanla bu sıvının rengi koyulaşır ve yoğunlaşarak kabuklanma şekillenir. Enfeksiyonun sonunda kabuklar dökülür. Difteri formu daha ziyade ağız mukozasında görülür. Ağız boşluğu, dil, yemek borusu ve / veya soluk borusunda önceleri kırmızı odaklar şeklinde olan ve daha sonra sarımtırak renge dönen nodüller şekillenir. Tavuklarda larynx ve tracheaya kadar uzanan lezyonlar, hindilerde kursakta da şekillenir. Difterik form güvercinlerde daha fazla görülmekte ayrıca derinin tüysüz bölgelerinde de çiçek lezyonlarına da rastlanılmaktadır. Difterik membranlar ya da kabuklar kaldırıldığında erozyonlu hemorajik dokular gözlenir. Difterik lezyonlar genellikle A vitamini noksanlığı sonucu oluşan lezyonlar ile karışabilir, fakat A vitamini noksanlığı sonucu oluşan lezyonlar yerlerinden kaldırıldığında alttaki dokuda herhangi bir lezyon görülmez. Bu hastalığın oculonazal formunu gösteren kanatlılarda, özellikle burun ve gözde kazeifiye kitlelere rastlanılır. Hasta hayvanların burun ve gözleri kapalıdır. Görme bozukluğu ve körlük oluşabilir. Başlangıçta sulu olan burun ve göz akıntısı koyulaşır ve fena kokuludur. Sinus yangısı nedeniyle hayvanın yüzünde şişkinlikler oluşur. Ağız boşluğundaki yaralar Sinuslarda Yangı

4 nedeniyle yem yemede güçlük ve buna bağlı olarak da zayıflama görülür. Soluk borusunda şekillenen yaralar nedeniyle solunum güçlüğü oluşur, bazen bu lezyonlar ve şekillenen peynirimsi birikinti soluk borusunu tıkayarak hayvanın boğulmasına ve ölümlerin şekillenmesine neden olabilir. Yarkalarda yemden yararlanmada azalma, yumurtacılarda yumurta veriminde %15 e varan geçici bir verim düşüklüğüne sebep olur. Difterik form, benzeri lezyonlar oluşturan diğer solunum sistemi hastalıklarıyla karıştırılabilir. Difteri Lezyonları Bulaşma: Hastalık oldukça yavaş yayılır. Çiçek virusunun bulaşması çeşitli yollarla olur. Virus mekanik vektörlerle özellikle sivrisinek, bit ve pirelerle yayılabilir. Normalde virus sağlam deriden giremez, ancak bütünlüğü bozulmuş deriden ya da konjuktivadan vücuda girerek enfeksiyon oluşturabilir. Çiçek virusu hasta hayvanların duyarlı hayvanlarla teması sonucu direk olarak hayvandan hayvana, kafesten kafese kolaylıkla yayılabilir. Çiçek virusunun indirek bulaşması, hasta hayvanların vücutlarında şekillenmiş olan çiçek lezyonlarından dökülen ve virus taşıyan kabukların yem ve su kaynaklarına karışması sonucu sindirim yolu ile alınmasıyla olabilir. Virus kuruluğa oldukça dirençlidir ve kurumuş çiçek lezyonlarındaki kabuklarda aylarca hatta yıllarca canlılığını muhafaza eder. Enfekte vücut döküntüleri, tüyler ve havadaki partiküllerin solunum yoluyla alınması sonucu da bulaşma şekillenebilir. Sivrisinekler, tavuk bitleri hastalığı lokal olarak yayarken yabani kuşlarla taşınma çok daha uzak mesafelere olmaktadır. Pox viruslar insanlarda da hastalık oluştururlar. Sürüde hastalık çıktığında virus, kümes çalışanlarına da bulaşarak deride döküntü oluşumuna sebep olur. Mortalite: Ölüm oranı değişkendir. Deri formu şekillendiğinde % 1-2 dolayında olan ölüm oranı difteri formunda özellikle aşısız sürülerde % dolayına çıkabilir. Difteri Lezyonları

5 Teşhis: Baş bölgesinde, ibikte ve göz çevresinde, vücudun tüysüz bölgelerinde karakteristik siğil benzeri lezyonlar, ağız ve burun boşluğunun mukoz membranlarında sarımtırak peynirimsi lezyonlar çiçek / difteri hastalığı için tipiktir. Kesin teşhis laboratuvar muayeneleri ile yapılır. Viscerotropic velogenic Newcastle hastalığı (VVND), Enfeksiyöz Laryngotracheitis (ILT), Avian Influenza (AI), Mycoplasma gallisepticum (MG), Mycoplasma synovia (MS), Coryza ve Kolera gibi diğer üst solunum sistemi hastalıkları benzeri solunum sistemi lezyonları oluşturmasından dolayı difterik form ile karışabilir ve hastalığın ilk döneminde teşhisi zorlaştırabilir. Korunma ve Kontrol: En başarılı kontrol metodu canlı aşılar kullanılarak yapılan koruyucu aşılamadır. Aşılar prospektüslerine uygun olarak kullanılmalıdır. Çiçek Aşısı Uygulaması Aşı Reaksiyonu Çevrede etkili bir insektisit kontrol programı uygulanmalıdır. Kümeslerde biyogüvenlik önlemleri arttırılmalı ve sanitasyon kurallarına uyulmalıdır. Hasta hayvanlar sağlam olanlardan ayrılarak izole bir ortama alınmalı, ölü hayvanlar usulüne uygun olarak imha edilmelidir. Yemlik, suluk, kafesler ve diğer ekipmanlar iyice temizlendikten sonra % 10 luk Sodyum hipoklorit solüsyonu ile dezenfekte edilmelidir. Çiçek hastalığı görülen kümeslere suya iodinli dezenfektanlar uygulandığında kümeste mortalitenin azalmasına yardımcı olduğu görülmüştür. Yine kümese sprey ya da dumanlama ile dezenfektan uygulanması ortamdaki virusu inaktive edeceğinden çevredeki virus yükünü azaltır. Aşılama: Aşılama risk durumuna göre uygulanır. Bir kez uygulanan aşı ömür boyu koruma sağlamaktadır. Bununla beraber yıl boyunca sivrisineklerin bol olduğu riskli bölgelerde sürekli korunma sağlamak için biri erken, diğeri geç dönemde uygulanmak üzere genellikle iki aşılama yapılır. Çiçek enfeksiyonu genellikle yavaş yayıldığından bir salgın söz konusu olduğunda, hastalığın başlangıcında sürüye aşı uygulanabilir, bu şekilde hastalığın çevreye yayılması engellenmiş olur.

6 Çiçek aşıları genellikle aşı virusunun bacak derisine fırça ile sürülmesi ya da aşı solüsyonu içeren çift oluklu iğnenin kanat zarına batırılması ile uygulanır. Hindilere tüy folliküllerine sürme yöntemi ile aşı uygulanması tavsiye edilmektedir. Çünkü hindiler uyurken başlarını kanatlarının altına aldıklarından kanat zarına batırma yöntemi ile aşı uygulandığında canlı aşı virusunun özellikle gözlere ve yüze bulaşma riski olabilir. Aşılamadan 6-8 gün sonra aşı uygulama yerinde lokal şişlik ya da kabuklanmaların görülmesi aşılamanın başarılı olduğunun göstergesidir. Sinuslarda Yangı Tedavi: Hastalığın spesifik bir tedavisi yoktur. Sekonder bakteriyel enfeksiyonları önlemek amacıyla geniş spektrumlu antibiyotikler kullanılabilir. Hayvanların yemlerine ek olarak mineral maddeler, vitaminler katılabilir ve hayvanlara iyi bakım ve besleme uygulanmalıdır. Çiçek hastalığı çok fazla ölüm oluşturmamakla beraber sebep olduğu depresyon, canlı ağırlık kaybı ve yumurta veriminde düşme nedeniyle önemli ekonomik kayıplara sebep olduğundan önemli bir hastalıktır. Kaynaklar: TRIPATHY D.N. & REED W.M. (1998). Pox. A Laboratory Manual for the Isolation and Identification of Avian Pathogens, Fourth Edition, Swayne D.E., Glisson J.R., Jackwood M W., Pearson J.E., & Reed W.M., eds. American Association of Avian Patholo Pathologists, University of Pennsylvania, New Bolton Center, Kennett Square, PA , USA, TRIPATHY D.N. & REED W.M. (2003) Pox. Diseases of Poultry, 11th Edition, Saif, Y.M., Barnes, H.J.Glisson, J.R. Fadly, A.M., McDougald L.R. & Swayne, D.E., eds. Iowa State University Press, Ames, Iowa, USA,