İSTANBUL MARMARAY PROJESİ ÖRNEĞİNDE ETKİ DEĞERLENDİRME ANALİZİ: HANSEN MODELİ UYGULAMASI. YÜKSEK LİSANS TEZİ Kemal ÇETİN. Programı : Şehir Planlama

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "İSTANBUL MARMARAY PROJESİ ÖRNEĞİNDE ETKİ DEĞERLENDİRME ANALİZİ: HANSEN MODELİ UYGULAMASI. YÜKSEK LİSANS TEZİ Kemal ÇETİN. Programı : Şehir Planlama"

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İSTANBUL MARMARAY PROJESİ ÖRNEĞİNDE ETKİ DEĞERLENDİRME ANALİZİ: HANSEN MODELİ UYGULAMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Kemal ÇETİN Anabilim Dalı : Şehir ve Bölge Planlama Programı : Şehir Planlama HAZİRAN 2010

2 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İSTANBUL MARMARAY PROJESİ ÖRNEĞİNDE ETKİ DEĞERLENDİRME ANALİZİ: HANSEN MODELİ UYGULAMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Kemal ÇETİN ( ) Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Mayıs 2010 Tezin Savunulduğu Tarih : 10 Haziran 2010 Tez Danışmanı : Diğer Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Ferhan GEZİCİ (İTÜ) Prof. Dr. Vedia DÖKMECİ (İTU) Doç. Dr. Fatma ÜNSAL (MSGSÜ) HAZİRAN 2010

3 iii Annem ve halalarıma,

4 iv

5 ÖNSÖZ Sadece tez çalışmam içerisinde değil yedi yıllık lisans ve yüksek lisans öğrenimim boyunca sürekli yanımda olup bana destek olan ve beni gerçek potansiyelime ulaşmam için sürekli teşvik eden, hiçbir konuda yardımlarını esirgemeyen, hoca öğrenci ilişkisinden çok daha yakın olan Doç. Dr. Ferhan GEZİCİ ye, öğrenim ve mesleki hayatımda kendilerinden çok şey öğrendiğim Prof.Dr. Cengiz GİRİTLİOĞLU ve Prof.Dr. Mehmet OCAKÇI ya, kadim dostum ve dert ortağım Araş.Gör.Burçin YAZGI ya ve tüm destekleri ve tüm fedakarlıkları için aileme sonsuz teşekkürler. Planlama Bilimindeki sayısal yöntemleri öğrenmem ve uygulamamda sonsuz emeği bulunan ve her dersinde ve her konuşmasında bana yepyeni ufuklar açan Prof.Dr. Vedia DÖKMECİ ye duyduğum minneti belirtmeyi bir borç bilirim. At last but not the least, I would like to thank University of Groningen especially two wonderful professors, Prof. Dr. H. FOLMER and Drs. P.J.M. van STEEN. Thank you for all your hospitality, kindness, understanding, and help during my stay and in my research in Groningen. Er gaat niets boven Groningen! Mayıs 2010 Kemal ÇETİN (Şehir Plancısı) v

6 vi

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER... vii KISALTMALAR... ix ÇİZELGE LİSTESİ... xi ŞEKİL LİSTESİ... xiii ÖZET... xv SUMMARY... xvii 1. GİRİŞ Çalışmanın Amacı Çalışmanın Kapsamı Çalışmanın Yöntemi SOSYO EKONOMİK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ KAVRAMI ve KAPSAMI Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesi Tanımı ve Teorik Alt Yapısı Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesinin Önemi Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesinin Planlama Disiplinindeki Yeri ve Aşamaları Alternatifler arasından seçim Veri toplanması ve değerlendirilmesi Proje geri beslemeleri (feed-back) Yasa ve Yönetmelikler Açısından Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesi EKONOMİK ve SOSYO EKONOMİK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ BİLEŞENLERİ ve HESAPLANMASI Sosyo- Ekonomik Etkiler ve Bileşenleri Doğrudan etkiler (daha çok ekonomik etkiler) Ekonomik çarpan kavramı 16 Birincil etkiler 17 İkincil etkiler 17 Tetiklenen (indüklenen) etkiler Ekonomik etki hesaplama yöntemleri (doğrudan etkiler) 21 Anketler ve mülakatlar 23 Profil yaklaşımı 24 Potansiyeller yaklaşımı 24 Keynesyen gelir ve istihdam çarpanı 26 Ekonomik temel çarpanı 27 Girdi çıktı analizi 29 Ekonometri ile bütünleştirilmiş girdi çıktı analizi 32 Sosyal hesaplama yaklaşımı Dolaylı etkiler / Ağ etkileri (daha çok sosyal etkiler) Erişilebilirlik 35 Sayfa vii

8 Çekicilik Çevresel etkiler Halk sağlığına olan etkiler Eğitim ve kültüre olan etkiler Sosyal ve ekonomik etkilerin entegre edilmesi ve sosyo ekonomik etkilerin elde edilmesi Sosyal maliyet fayda analizi Çok kriterli analiz yönetemi Bölüm Sonucu MARMARAY PROJESİ ÖRNEĞİNDE ETKİ ANALİZİ Projenin Seçimi ve Tanımı Hipotezler Yöntem ve Veri Temini Metod seçimi ve uyarlanması Çalışma sınırlarının ve alanın belirlenmesi Gerekli verilerin temini Model kalibrasyonu ve model uygulaması Sonuçların Değerlendirilmesi Firmalara göre değerlendirme Hane halkına göre değerlendirme Firmalar ve hane halkı ortak değerlendirmesi Model sonuçlarının İstanbul il çevre düzeni planı ile karşılaştırılması SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR viii

9 KISALTMALAR MİA : Merkezi İş Alanı ix

10 x

11 ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge 3.1 : Örnek çok kriterli yöntem (Basit) Çizelge 3.2 : Örnek çok kriterli yöntem (Katsayılı) Çizelge 4.1 : İstanbul yakalar arası iş gücü ve istihdam istatistikleri Çizelge 4.2 : Toplam nüfuslar ve çalışma alanı içerisindeki nüfusa oranı Çizelge 4.3 : Çalışma alanı içerisindeki ilçelere göre hizmet istihdamı, toplam istihdam ve işgücü istatistikleri Çizelge 4.4 : Çalışma alanı içerisindeki ilçelere birbirlerine göre ulaşım süreleri Çizelge 4.5 : İlçe bazında çekicilik değerleri ve oranları Çizelge 4.6 : Hane halkının ilçelere göre çekicilik değerleri Çizelge 4.7 : Hane halkının ilçelere göre çekicilik değerleri Sayfa xi

12 xii

13 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 3.1 : Sosyo ekonomik etkiler Şekil 3.2 : Toplam ekonomik etkinin temini Şekil 3.3 : Döngüsel hareket Şekil 3.4 : Akış şeması Şekil 3.5 : Ekonomik etki analiz yöntemleri Şekil 3.6 : Gelir ve birleşik talep (McCann, 2001) Şekil 3.7 : Örnek girdi-çıktı şeması Şekil 3.8 : Doğrudan ve dolaylı etkiler Şekil 4.1 : İstanbul doğu-batı yakaları arasındaki hizmet işgücü ve istihdam farkları (İMP, 2005) Şekil 4.2 : Marmaray projesi güzergahı Şekil 4.3 : Potansiyel yaklaşımı şeması Şekil 4.4 : Beş kilometrelik erişim alanı Şekil 4.5 : Çalışma alanı Şekil 4.6 : Modeller için kullanılan a değerleri Şekil 4.7 : Uzaklığa göre firmaların ilçelere göre çekiciliklerin dağılımı Şekil 4.8 : Marmaray hattındaki ilçelerin uzaklığa göre firmalar bazında çekiciliklerinin dağılımı Şekil 4.9 : Avrupa ve asya yakaları arasındaki çekicilik dağılımı Şekil 4.10 : Çalışma alanının üç farklı halkaya ayrılması Şekil 4.11 : Halkalara göre firmalar çekicilik değerleri Şekil 4.12 : Uzaklığa göre hane halkının ilçelere göre çekiciliklerin dağılımı Şekil 4.13 : Marmaray hattındaki ilçelerin uzaklığa göre hane halkı bazında çekiciliklerinin dağılımı Şekil 4.14 : Avrupa ve asya yakaları arasındaki hane halkı çekicilik değerleri Şekil 4.15 : Halkalara göre hane halkı çekicilik değerleri Şekil 4.16 : Hane halkı ve firmalar temelli ilçelere göre çekiciliklerin dağılımı Şekil 4.17 : Marmaray hattındaki ilçelerin uzaklığa göre hane halkı bazında çekiciliklerinin dağılımı Şekil 4.18 : İlçeler bazında çalışan nüfus ve işgücü değerleri ile birlikte hane halkı ve firmalar temelli çekicilik değerleri Şekil 4.19 : Avrupa ve asya yakaları arasındaki hane halkı ve firmalar temelli çekicilik değerleri Şekil 4.20 : Halkalara göre hane halkı ve firmalar temelli çekicilik değerleri Şekil 4.21 : İlçelere göre çekiciliklerin dağılımı Şekil 4.22 : İstanbul 1/ ölçekli çevre düzeni planından bir görünüş Şekil 4.23 : İstanbul 1/ ölçekli çevre düzeni planından bir görünüş Sayfa xiii

14 xiv

15 İSTANBUL MARMARAY PROJESİ ÖRNEĞİNDE ETKİ DEĞERLENDİRME ANALİZİ: HANSEN MODELİ UYGULAMASI ÖZET Tez kapsamında, kullanımı gün geçtikçe artan ve popülerlik kazanan sosyoekonomik etki değerlendirmesi analizlerinin, planlama sistematiğinde kullanımı incelenmektedir. Bu bağlamda, çalışma, sosyo-ekonomik etki değerlendirme kavramını ve analiz yöntemlerini ve bu yöntemlerin planlama bilimindeki uygulamalarını kapsar. Yapılan çalışma sosyo-ekonomik etki değerlendirmesi kavramının teorik olarak açıklanması ile başlamaktadır. Analiz yönteminin teorik altyapısı içerisinde yöntemin planlama sisteminde hangi aşamalarda kullanılabileceği yapılmış olan örnek çalışmalar üzerinden değerlendirilmektedir. Ayrıca sosyo-ekonomik etki değerlendirmesi yöntemlerinin kullanımının getireceği avantajlar da yine örnekler üzerinden irdelenmektedir. Analiz yönteminin yasal altyapısı dünyadaki ve Türkiye'deki örnekler arasında yapılan karşılaştırmalara dayanarak irdelenmiştir. Çalışmanın kapsamı içerisinde sosyo-ekonomik etki değerlendirmesi analiz yöntemlerinden literatürde en çok kullanılanları araştırılmış ve değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sırasında, yöntemlerin avantajları ve dezavantajları detaylı bir şekilde incelenmiş ve literatürde yer alan örnek çalışmalar üzerinden ele alınmıştır. Bu çalışmalar değerlendirilirken yöntemlerin kullanım pratikleri ve karşılaşılan sorunlar ve bu sorunların üstesinden gelmek üzere geliştirilen çözümler de kapsam dahiline alınmıştır. Çalışma kapsamından örnek teşkil etmesi ve sosyo-ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin ne kadar güçlü ve kullanışlı bir yöntem olduğunun vurgulanması için bir vaka çalışması yapılmıştır. Vaka çalışmasında sosyo-ekonomik etki değerlendirmesi yapmak üzere İstanbul Marmaray Projesi seçilmiştir. Vaka çalışmasında kullanılmak üzere Potansiyeller Yaklaşımı ve Hansen Modeli seçilmiştir. Model uyarlaması ve kalibrasyonu işlemleri yapılmış ve model Marmaray örneğine uygulanmıştır. Tez kapsamında belirlenen hipotezleri doğrulayacak şekilde merkezi ilçelerin daha çekici olacağı ve İstanbul un iki yakası arasındaki iş yerleri ve nüfus arasındaki dengesiz dağılımın devam edeceği yönünde sonuçlar elde edilmiştir. Son olarak elde edilen sonuçların değerlendirilmesi ile birlikte Marmaray Projesi'nin gelecekteki olası etkilerine yönelik uygulanabilecek yöntemler ve planlama stratejileri oluşturulmuştur. Bununla birlikte sosyo-ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin ülkemizde yaygınlaştırılması için önerilerde bulunulmuştur. xv

16 xvi

17 IMPACT ASSESSMENT ANALYSIS in ISTANBUL MARMARAY CASE: HANSEN S MODEL APPLICATION SUMMARY Research contains usage of social-economic impact assessment analyses, which have a growing number of uses day by day and gained popularity, on planning systematic. In this context, research contains social-economic impact assessment terms and methods of analysis, and practices of these methods on planning field. Introduction of this research explains social-economic impact assessment term theoretically. Which method of analysis could be used on which planning systematic level discussed over case studies. Moreover, incomes of social-economic impact assessment methods discussed over case studies too. Legal basis of the method of analysis is compared over case studies between world and Turkey. Common methods of social-economic impact assessment analysis are researched and discussed in this research. In the process of discussion, advantages and disadvantages of methods assessed very carefully and approached through case studies. Practices of methods, confronted problems and methods developed to come over these problems are also discussed in the process of research. In this context, to be an example as an application and to show how powerful and how useful the technique is, there is a case study part in the research. In the case study, the Maramaray Project of Istanbul is chosen to calculate the impacts. The potentials approach and Hansen s Model are chosen to apply in the case study. After choosing the method and model they are modified and calibrated for the case study. After modifying and calibrating the model the method is applied to Marmaray Project. The outcomes of the analysis is tested through the hypnotizes that are generated. According to hypnotizes, core districts of the city will gain advantage and the unbalanced distribution of jobs and population between to side of the city will be widening. At last, precautions and planning strategies to overcome the possible bad effects of the Marmaray Project are constructed within the evaluation of the outcomes of the analysis. In addition to that the solutions to enlarge the usage of social-economic impact assessment tool in Turkey are studied. xvii

18 xviii

19 1. GİRİŞ Plancılar, ekonomistler ve coğrafya uzmanları yaklaşık bir yüzyıldır ekonomik ve sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yöntemleri üzerine büyük bir ilgi ile yaklaşmaktadırlar. Bununla birlikte politikacılar, yerel yönetimler ve kara alıcı merciler verdikleri proje ve yatırım karalarının kentsel sistemi iyi yönde mi kötü yönde mi ve ne büyüklükte etkileyeceğini merak etmekte ve cevaplar aramaktadırlar. Bu nokta sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin ne kadar kullanışlı ve karar verici merciler için ne derece önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenledir ki bilim insanları bu yöntemleri kullanarak projelerin ve yatırım kararlarının olası etkilerini önceden belirlemeye çalışmak için çok çeşitli yöntemler ve metotlar geliştirmişlerdir. Karar alıcı merciler ise bu yöntemler kullanılarak elde edilmiş bilgileri kullanarak kamu yararına uygun olan projeleri hayata geçirmek için karar verme sürecinde kullanabilirler. Sosyo ekonomik etki değerlemesi yöntemlerinin dünya üzerinde sıklıkla kullanılmasına rağmen ülkemizde bu yöntemlerin kullanım çeşitli nedenlerle son derece kısıtlı bir düzeydedir. Bu kısıtların en başında ulusal istatistik kurumumuzun elinde, gerekli düzeyde (il, ilçe, mahalle), güncel ve belirli periyotlarda güncellenen kolaylıkla ve hızlı bir biçimde erişilebilen bir veri tabanın bulunmaması gelmektedir. Dünya da Standard haline gelmiş pek çok veri seti maalesef ülkemizde kayıt altına alınamamıştır. Diğer bir önemli kısıt ise sosyo ekonomik etki değerlendirme yöntemlerinin özellikle planlama sistematiği içerisinde kullanımını teşvik eden ve hatta zorunlu kılan bir yasa ve ilgili yönetmelikler zincirinin bulunmamasıdır. İlgili yasalarla zorunluluğu hale getirilmeye ya da kullanımı önerilmeyen sosyo ekonomik etki değerlendirmesi ile ilgili ülkemizde örnek çalışma ya da vaka çalışması bulmak son derece zordur. Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi ülkemizde de tüm kısıtlarına rağmen belirli ölçek ve düzeylerde özellikle de planlama biliminde farklı aşamalarda, kullanılabilecek son derece güçlü ve kullanışlı bir hesaplama ve karar vermeye yardımcı analiz ve hesaplama yöntemidir. 1

20 Bu çalışma, sözü edilen kısıtlara ve eksikliklere rağmen sosyo ekonomik etki değerlendirmesinin ne derecede önemli olduğu araştırmak ve kullanımı ile elde edilebilecek avantajları dile getirmek amacıyla yola çıkılmıştır. Sosyo ekonomik etki değerlendirmesinin karar süreçlerindeki önemi ve yararını vurgulamak üzere seçilen bir vaka üzerinden bir yöntem denemesi gerçekleştirilmiştir. 1.1 Çalışmanın Amacı Bu tez çalışmasını amacı ülkemizde karar verici merciler tarafında pek de kullanılmayan fakat planlamada ve karar verme mekanizmalarında kullanımı son derece faydalı olan, bilimsel bir yaklaşım olarak sosyo ekonomik etki değerlendirme yöntemlerini incelemek ve bu yöntemlerden en sık kullanılanlarını araştırmaktır. Ayrıca bu yöntemlerin hesaplama prensipleri ile hesaplamalar sırasında karşılaşılabilecek sorunlara çözüm önerilerini özellikle de yapılmış olan çalışmalar ile ortaya koymaktır. Bir vaka çalışması ile sosyo-ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin önemi örnek üzerinden ortaya koymaktır. Vaka çalışması için İstanbul da çalışmaları sürmekte olan Marmaray Projesi seçilmiştir. Projenin getireceği sosyo ekonomik etkiler hesaplanarak il genelinde hangi bölgelerin konut ve hizmet sektörü için daha cazip hale gelebileceği hesaplanarak, bu yeni cazibe merkezleri hakkında ne gibi tedbirler ve olası planlama kararları verilebileceği irdelenecektir. 1.2 Çalışmanın Kapsamı Çalışma sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin teorik alt yapısı ile başlamaktadır (bkz. Bölüm 2). Çalışmanın bu kısmında sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin tanımları ve teorisine yer verilmektedir. Daha sonra çalışma sosyo ekonomik etki değerlendirme yönteminin önemi ve planlama bilimindeki yerini irdeler. Bu bölüm ülkemizde ve dünya da ki sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin yasal dayanaklarının incelendiği kısım ile sonlanmaktadır. 2

21 Çalışmanın üçüncü bölümünde ise sosyo ekonomik etki değerlendirmesinin bileşenleri ve hesaplama metotları incelenecektir. Bu bölümde sosyo ekonomik etkiler bileşenler bazında incelenecek ve literatürde sıklıkla kullanılan hesaplama yöntemleri örnekler vasıtası ile incelenecektir. Örnek çalışmalarda karşılaşılan sorunlar ve çözüm yöntemleri hesaplama metotları ile birlikte açıklanacaktır. Çalışmanın dördüncü bölümünde ise vaka çalışması yer almaktadır. Bu bölümde kullanılacak model seçimi ve modelin çalışma alanı olan İstanbul'a uyarlanmasının yanı sıra sonuçların değerlendirilmesi ve hipotezlerin test edilmesi başlıklarını kapsamaktadır. Bu son bölümde çalışmada amaçlanan ve elde edilen bilgiler değerlendirilmektedir. 1.3 Çalışmanın Yöntemi Çalışmanın teorik altyapısını oluşturmak için ulusal ve uluslar arası düzeyde literatür taramaları yapılmıştır. Literatür çalışmaları için ülkemizdeki yayınlar ve ulusal tez arşivleri taranmıştır. Ayrıca literatür taramasının ve örnek araştırma ve çalışmaların değerlendirilmesinin bir kısmı, kent ekonomisi ve özellikle de ekonomik ve sosyo ekonomik etki değerlendirmesi konusunda uzman çok sayıda öğretim elemanı ve yayını bünyesinde barındıran Groningen Üniversitesine gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın Groningen Üniversitesini kapsayan bölümlerinde üniversitenin baskı ve dijital kütüphanesinden yararlanılmış ve konunun uzmanları ile şahsi görüşmeler ve toplantılar yapılmışıdır. Yapılan literatür çalışmaları ve teorik çalışmalardan sonra konuya açıklık getirmek ve ülkemizde bu analiz yönteminin nasıl kullanılabileceği ve ortaya çıkabilecek sorunlar ve çözüm yöntemleri konusunda fikirler geliştirmek için, bir örnek vaka çalışması ele alınmıştır. 3

22 Vaka çalışması için kullanılabilecek öneri projeler arasında Marmaray Projesi seçilmiştir. Marmaray Projensin hane halkının ve iş gücünün (özellikle de hizmet sektörü) üzerindeki etkilerini incelemek ve Marmaray Projesinin getireceği ulaşım avantajlar neticesinde hane halkının ve iş gücünün yerleşmek ve iş fırsatları yaratmak için İstanbul ilinde Marmaray Projesi güzergahı içinde hangi alanlarda yoğunlaşacağının tespiti için Hansen Modeli tabanlı bir Çekicilik İndeksi çalışması yapılmış ve bu indekse göre hane halkı ve iş gücü yeniden dağıtılmıştır. Yapılan örnek çalışmadan Hansen Modeli tabanlı bir yöntemin kullanılmasının iki temel nedeni bulunmaktadır. Birinci olarak, model basit lineer matematiksel denklemlere dayanan bir modeldir. İkinci olarak, yöntem nispeten az veri setine ihtiyaç duymaktadır. Söz gelimi modeller kullanılacak olan veri setleri İstanbul için ilçede çalışan toplam kişi sayısı, ilçede hizmet sektöründe çalışan kişi sayısı ve ilçe nüfuslarıdır. Ülkemiz gibi güvenilir veri bulmanın son derece zor olduğu şartlarda az sayıda veri setine dayanan modeller kullanmak akıllıca olacaktır. Marmaray Projesi ile ilgili örnek çalışmada ise ulaşılmak istenen sonuç hızlı tren bağlantısının getireceği yeni ulaşım altyapısı sonucunda hat üzerindeki ilçelerin ve yakın komşuluktaki ilçelerin kazanacağı erişilebilirlik artışı ile bu ilçelerin çekiciliklerinin artacağı varsayımının sınanmasıdır. Kullanılacak olan Hansen Modeli tabanlı çekicilik indeksi ile hangi ilçelerin çekim güçlerinin ne oranda artacağı ve hane halkı ve iş gücü bakımından hangi ilçelerin çekim odağı olacağı belirlenecektir. Özellikle de Küçükçekmece ve Kartal, Pendik gibi ilin çeperindeki ilçelerin çekiciliklerinin artması öngörülmektedir. Diğer yandan Eminönü ve Üsküdar ilçelerinin de merkezi konumlarının daha da önem kazanacağı da ön görülmektedir. İlçelerin artan çekiciliklerine karşın il genelinde nüfusun ve işlerin (işyerlerinin) daha dengeli bir dağılımı için ne tür önlemler alınabileceği ve ne gibi planlama kararları getirilebileceği tartışılacaktır. Bu çalışmada kullanılmak üzere istatistiki veriler çeşitli kaynaklardan elde edilerek çeşitli uyarlama ve düzenleme aşamalarından sonra çalışmada kullanılabilecek düzeye getirilmiştir (bkz. Bölüm 4). 4

23 2. SOSYO EKONOMİK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ KAVRAMI ve KAPSAMI Kentsel ya da bölgesel sistemlere, sistem dışarısından sisteme yapılan her türlü müdahale sistem içerisinde çeşitli etkilere sebep olur. Bu etkiler bilim insanları tarafından çok çeşitli alt sistemlerde incelenir. Bu alt sistemlerden en çok araştırılanları çevresel, ekonomik, sosyal ve demografik alt sistemlerdir. Kolaylıkla anlaşılabileceği gibi Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesi kentsel ya da bölgesel ölçekteki sistemlerde ortaya çıkan etkilerin daha çok sosyal ve ekonomik boyutlarını inceler. En basit tabiriyle söylemek gerekirse, Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesi, kentsel ya da bölgesel sisteme sistem dışarısından yapılan her türlü müdahale sonucunda sistem içerisinde ortaya çıkan sosyal ve ekonomik etkileri incelemek ve değerlendirmek, analiz etmektir 2.1 Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesi Tanımı ve Teorik Alt Yapısı Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yöntemi sıklıkla başvurulan bir karar vermeye yardımcı yöntem olmasın karşın literatürde bilimsel tanımı yapılan bir yöntem değildir. Bunun nedeni konunun bir bilimsel araştırma konusu ya da başlı başına bir bilim dalı olarak değil de bir hesaplama ve analiz yöntemi gibi görülmesinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenledir ki teorik altyapıya dayalı çalışmalar az sayıda olmasına karışını analiz yöntemlerinin kullanıldığı oldukça fazla sayıda örnek çalışmaya kolayca erişilebilinmektedir. Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi teoriden çok pratik bilgiye ve uygulamalara dayandığı ve her uygulama için farklı yöntemler geliştirildiği için tek bir tanıma ulaşmak imkansızdır. Her bir araştırma ekibi peşinde oldukları etkileri ve beklentileri farklı farklı tanımlamışlardır. Bu tanımlardan tek bir tanım yaratmak, genellemek bir takım yanlış sonuçlar doğurabilir. 5

24 Az sayıda olmakla beraber araştırmalar sırasında elde edilen en iyi tanımlardan biri Watson ve ekip arkadaşlarına aittir. Watson ve diğerlerine (2007) göre sosyo - ekonomik etki değerlendirmesi, herhangi bir proje uygulaması ya da politika değişimi neticesinden ortaya çıkan ve adı geçen değişimlerin gerçekleşmemesi durumunda ortaya çıkmayacak olan kentsel sistem içerisindeki net değişimlerdir. Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yöntemleri son derece kullanışlı ve önemli metotlar ve yöntemler olsa dahi literatürde birkaç eleştiriyle karşı karşıyadırlar. Watson a göre (2007) sosyo ekonomik etki değerlendirmesi çalışmalarının en çok eleştirilen noktası hesaplamaların çok karmaşık olmasıdır. Bir diğer önemli eleştiri ise hesaplama yönteminin proje ya da yatırım kararı hariç tüm diğer değişkenlerin sabit olduğunu varsaymaktadır. Bu olguya sıklıkla ceteris paribus denilmektedir (Evers et al., 19889). Bu kabul tüm ekonomik değişimleri (ekonomik krizler ekonomik gelişme ve canlanma) ve diğer bazı teknolojik gelişmeler gibi hesaplamalara doğrudan etki edebilecek diğer etkenleri hesaplamalara katmaz. Böylelikle yapılan hesaplamalarda gerçek dünya koşullarından uzaklaşılmış olunmaktadır. Bilim insanları ise bu eleştiriye karşılık olarak hesaplamalarında olabildiğinde ekonomik değişimleri ve temek ekonomik değişkenleri de katmaktadırlar. Öte yandan, başka bir eleştiri sosyo ekonomik etkilerin derhal gözlemlenemeyeceği gerçeğidir. Yatırım ya da proje etkilerinin (ekonomik ve/veya sosyal) gözlemlenmesi ancak belirli bir eşik aşıldıktan sonra mümkündür ve buna kritik kütle denilmektedir (Lines, 1995). Proje ve/veya yatırımların etkileri derhal görülmediği için bu geçen süre sosyo ekonomik etki değerlendirme yöntemlerini bir takım belirsizlik sorunlarına neden olmaktadır. Ayrıca yapılan öngörüler belirli bir zaman aralığı için yapılmış hassas verilerdir. Gereken zaman aşıldığında ya da etki ön görülemeyen bir zaman aralığına kaydığından verilerin yeniden hesaplanması ve o zaman aralığına uygun ekonomik değişimlere (faiz artımı indirimi, paranın değeri vs.) göre yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Folmer ise bu fikre katılmamaktadır. Folmer a (2009) göre model seçimi ve model uyarlanması doğru şekilde yapılır ve hesaplamalar gerekli veriler kullanılarak yapılırsa etki değerlemesi yöntemi kullanışlı ve güvenilebilir sonuçlar vericeltir. 6

25 2.2 Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesinin Önemi Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi analizleri kara mercileri için kritik öneme sahip bir araçtır. Geçtiğimiz yirmi beş yıllık süreç içerisinde de kullanımına olan talep git gide artmıştır (Folmer, 2009; Laird, 2005; Dijk, 2009). Özellikle de henüz daha karar verilmemiş proje önerilerinin olası etkilerinin görülmesi ve bu olası etkiler göre seçim yapılabilmesi için karar verici merciler bu analiz yöntemlerini kullanmaktadırlar (bkz. Bölüm 2.4.1). Folmer ın (2009) da belirttiği gibi eğer öneri projenin sisteme olan olası etkilerin önceden öngörebilirsiniz, projeye ve/veya sistemin kendisine çeşitli ufak ayarlamalar yapabilirsiniz. Tüm bu ufak ayarlamalar önerilerin sistem içerisindeki faydalı etkilerini arttırmak ve zararlı ya da negatif etkilerini yok etmek ya da asgari düzeye indirmek olmalıdır. Planlama gelecek için geleceğe yönelik bir kestirim işidir (Suher, 1995 s. 65). Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yöntemi karar verici mercilere proje önerilerinin etkilerini önceden görmek ve ayarlamalar ve/veya seçim yapmak için büyük oranda bir esneklik sağlarlar. Sözgelimi öneri bir ulaşım altyapısı için hazırlanan alternatifler arasından hangisinin daha çevreci, hangisinin daha ekonomik ya da hangisinin erişilebilirlik açısından elverişli olduğu kolaylıkla öngörülebilir. Bu öngörüler neticesinde karar verici merciler hangi alternatifin en uygun olduğuna karar verebilir. Diğer bir örnekte ise yapılacak olan bir başka alt yapı bağlantısının yaratacağı çekiciliği ve onun getireceği nüfus baskısı öngörülerek bu baskıya göre planlar hazırlanabilir ya da artan nüfusuna yetecek konut bölgeleri şekillendirilebilir. Her ne sebeple kullanılırsa kullanılsın sosyo ekonomik etki değerlendirme analizleri ve yöntemi karar verici merciler için oldukça önemli ve kullanışlı bir araçtır. Karar verici mercilerin bu analiz ve değerlendirme yöntemini nasıl kullandıkları ise takip eden bölümde tartışılacaktır. 7

26 2.3 Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesinin Planlama Disiplinindeki Yeri ve Aşamaları Çalışma kapsamında yapılan geniş ölçekli literatür taraması sırasında sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin sıklıkla planlama bilimi için kullanıldığı saptanmıştır. Planlama süreci içerisinde de özellikle iki aşamada sosyo ekonomik etki değerlendirmesi analizinden faydalanıldığı görülmektedir. Bu aşamaları tartışmadan önce planlama sürecinden genel hatları ile bahsetmek yerinde olacaktır. Planlamanın aşamalarını Chadwick (1971) şu şekilde özetlemiştir: Problemin tanımlanması Verilerin toplamsı ve değerlendirilmesi Seçeneklerin ortaya konulması Seçenekler arasından seçim karar Uygulama Geri dönüşler ve geri beslemeler ile denetlemeler. Genel olarak değerlendirmek gerekirse planlama işlemine, problemin tanımlanmasından sonra problemin çözümüne yönelik verilerin toplanması aşaması ile devam edilmektedir. Veriler toplanıp derlendikten sonra eldeki veriler ve problem tanımları ışığında problemin çözümüne yönelik alternatif çözüm yöntemleri ortaya konmaktadır. Alternatifler hazırlandıktan sonra ise bu alternatifler arasından hangisinin problemin ortadan kaldırılmasında daha uygun olduğu kararlaştırılır ve bununla beraber uygulaması yapılacak öneri seçilmekte ve seçimden sonra ise uygulama aşamasına geçilmektedir. Uygulama aşamasın esnasında ve uygulama aşamasından sonra ise proje çeşitli denetimlerden geçirilmektedir. Bu denetimler projenin öngörüldüğü şekilde çalışıp çalışmadığı ve problemin ortadan kaldırılmasında etkili olup olmadığı ya da ne derecede etkili olduğunu göstermektedir. Planlama aşamaları içerisinde, sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yöntemi genellikle üç farklı yerde kullanılmaktadır: 1) Alternatifler arasından seçim, 2) Veri toplanması ve değerlendirilmesi ve 3) Geri beslemeler. 8

27 2.3.1 Alternatifler arasından seçim Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yöntemi planlama aşamaları içerisinden en fazla alternatifler arasından seçim aşamasında kullanılmaktadır. Bilindiği gibi planlama sürecinde problemin ortadan kaldırılması için çok sayıda alternatif geliştirmek önemlidir. Bundan daha önemlisi ise bu alternatifler arasından hangisinin uygulamaya daha yakın ve hangisinin daha akılcı olduğunun karalaştırılmasıdır. Bu aşama planlamanın kritik aşamalarından birisidir çünkü bu aşamada yapılacak bir hatanın geri dönüşü son derece sorunlu olacaktır. Bu sebepledir ki planlama bilimi bu aşamayı oldukça önemsemektedir. Seçim yapma aşaması bir sentez ve değerlendirme aşamasıdır (Suher, 1995, s:102). Senteze ve değerlendirilmeye varılabilmek amacı ile çeşitli analizler yapılması gerekmektedir. İşte tam da bu aşamada sosyo ekonomik etki değerlendirmesi analizleri devreye girmektedir. Değerlendirme aşamasında plancıların amaçlarını ve proje alternatiflerini ve bunların birbirine göre durumlarının ağırlıklı olarak derecelendirilmesi gerekmektedir (Suher, 1995). Bu derecelendirmeler sonucunda analiz aşamasına geçilir (bkz. Bölüm ). Bu analiz neticesinde ise elde edilen sıralamaya göre hangi alternatifin daha akılcı ve uygulanabilir olduğu ortaya çıkar. Yapılan kimi çalışmalara bakmak gerekirse; Evers ve ekip arkadaşları (1988) Amsterdam ve Hamburg arasında yapılacak olan hızlı tren bağlantısı için önerilen bir birinden farklı üç hat alternatifi arasından seçim yapmak için sosyo ekonomik etki değerlendirmesi analizi kullanmışlardır. Diğer bir çalışmada ise, Brouwer ve van Ek (2004) analiz yöntemini Hollanda nın gelecekte karşılaşabileceği sel baskınına karşı geliştirdiği politikaların değerlendirmesinde kullanmışlardır. Bu örnek ilk örnekten biraz farklı olarak daha büyük çapta yani ülke ölçeğinde olan bir projeyi kapsamaktadır. Bir diğer çalışmada sosyo ekonomik etki değerlendirmesi analizi ise, Rich ve Nielsen (2007) tarafından Kopenhag şehri için geliştirilen yol kullanımı ve fiyatlandırma alternatifleri arasından bir seçim yapmak için kullanılmıştır. Benzer bir çalışmada ise Keshkamat ve arkadaşları (2009) benzer sosyo ekonomik yöntemler kullanarak Polonya da otoyol güzergahlarını analiz etmişlerdir. 9

28 İncelenen örneklerden de kavranabileceği gibi ulaşım projeleri kapsamında alternatif güzergah veya alternatif ulaşım ücretlendirme ve ulaşım yönetimi modelleri arasından seçim yapmak için sıklıkla sosyo-ekonomik etki değerlendirme yöntemlerine başvurulmaktadır Veri toplanması ve değerlendirilmesi Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yönteminin kullanıldığı bir diğer planlama aşaması ise veri toplanması ve bu verilerin değerlendirilmesi aşamasıdır. Planlama biliminde problemin tanımından sonra gelen bu aşamada problemi doğuran nedenler toplanan verilerden ve yapılan analizlerden ortaya çıkar. Bu veriler ve analizler sonrasında problemin temeline inen bilim insanları bu etkilerin bertaraftı için çeşitli alternatifler geliştirirler. Sosyo ekonomik analiz yöntemlerinin bu safhada kullanışı çok çeşitli etkenlerin bahsi geçen önceden tanımlanan- problem ile nasıl bir etkileşimde olduklarına kanıtlamaya dayanır. Sözgelimi eğer sorun çalışma alanındaki suç oranları ise suç oranındaki değişimler ile işsizlik oranı, gelir ve eğitim seviyesindeki değişimler arasındaki ilişkinin açıklanmasında sosyo ekonomik analiz yöntemleri kullanılabilir. Literatürdeki örnekleri incelediğimizde planlama sistematiğinin bu aşamasında sosyo ekonomik etki değerlendirmesinin daha çok bölgesel ölçekte de geçmişte uygulanan planlama politikalarından elde edilen sonuçların değerlendirilmesi ve gelecekte yapılacak olan önerilerin bölgesel ekonomiyi (özellikle) ne yönde ve ne kadar büyük bir oranda etkileyeceğinin belirlenmesine yöneliktir. Cardenete ve Sancho (2004) yaptıkları çalışmada İspanya nın Endülüs bölgesi için yirmi altı farklı sanayi alt kolu için hazırlanmış olan girdi çıktı verilerini kullanarak sosyal bir hesapla modeli hazırlamışlardır. Yapılan çalışmada Endülüs bölgesinde yapılacak olan herhangi bir sanayi yatırımın tüm bölgeye olası etkilerinin hesaplanmasında kullanılabilecek olan bir analiz ortaya çıkarılmıştır. Bu analiz ve elde edilen sanayi alt kolları arasındaki ekonomik çarpanlar sanayi alt kollarından hangisine yatırım yapılması neticesinden ekonominin ne ölçüde canlanacağı dolayısıyla hangi sanayi koluna ait yatırımın daha akılcı olduğunu ortaya koyar. 10

29 Schumacher ve Spoonley (2004) de gene önceki örnekteki gibi ulusal girdi çıktı verilerini kullanarak sanayi ve hizmet sektörleri arasındaki çarpanları hesaplayarak olası bir yatırım kararının genel ekonomiyi ne ölçüde değiştireceğini belirlemeye çalışmışlardır. Ayrıca analizlerini iki farklı öneri projenin etkilerinin hesaplanması için de kullanmışlardır Proje geri beslemeleri (feed-back) Yukarıda anlatılanlardan farklı olarak ise sosyo ekonomik etki analizleri planlama bilimi içerisinde önemli bir yeri olan geri bildirimler / beslemeler (feed-back) aşamasında da kullanılmaktadır. Yapılan bir plan önerisinin ya da politikadaki değişikliğin uygulama aşamasında ve uygulandıktan sonra amaçlanan hedeflere ulaşıp ulaşmadığı ya da ne oranda işleyen bir öneri olduğu ve acaba aksayan yönlerin küçük ayarlamalarla giderilip giderilemeyeceğinin belirlendiği aşamadır. Bu aşamada uygulanan politika ya da plan hedeflendiği doğrultuda analiz edilir. Planlamanın en az alternatiflerin hazırlanması kadar önemli safhalarından birisi yapılan planın (alternatifin) izlenmesidir (McCann, 2001). Planların izlenmesi (monitoring) aşamasında sosyo ekonomik etki değerlendirmesi yöntemleri kullanılabilir (Dijk, 2009). Bu konuda literatürdeki önemli çalışmalardan birisi ise Oosterhaven ın yaptığı Hollanda nın iki ana ulaşım bağlantı noktasına (Rotterdam ve Amsterdam) dayalı ulusal planının eleştirisidir. Oosterhaven ve çalışma arkadaşları (2001) ulusal girdi çıktı verilerini kullanarak çeşitli kümelenme ve kümeler arası akış analizleri yapmış ve her bir kümelenmenin diğerleri üzerindeki çarpan etkilerini araştırmışlardır. Çalışma sonrasında görülmüştür ki her iki ulaşım düğüm noktasının ulusal ekonomiye düşünülen ya da öngörülenden çok daha küçük katkıları olmaktadır. Bu çalışma sonucunda aslında ulusal kalkınma için hangi bölgelerde hangi sektöre yatırım yapmanın daha akılcı olduğu ortaya çıkmıştır. 11

30 2.4 Yasa ve Yönetmelikler Açısından Sosyo Ekonomik Etki Değerlendirmesi Etki değerlendirme yöntemleri (çevresel, ekonomik ya da da stratejik açıdan) uluslar arası düzeyde kabul görmüş, genellikle yasalarla uygulanması zorunlu kılınmış; projelerin istenmeyen etkilerini önceden saptanması ve istenen etkilerin arttırılmasına yardımcı analizlerdir (Glasson et al., 1994; Sadler ve Verheem, 1996; Niekerk ve Voogd, 1999; Treweek, 1999; Steinemann, 2001; IAIA, 2008). Uluslararası düzeyde çevresel etki değerlemesi ve ekonomik etki değerlemesi yöntemleri sıklıkla kullanılan ve son derece popüler hesaplama ve karar verme yöntemleridir ayrıca kullanımı yasalarla zorunlu hale getirilmiştir. Ulusal düzeyde ise durumumuzun uluslar arası düzeye (özellikle AB düzeyine) çıktığı söylemek pek mümkün değildir. Ne yazık ki ülkemizde sosyo ekonomik etki değerlendirmesini herhangi bir ölçekteki proje ya da politika değişikliği için zorunlu kılan bir yasa veya yönetmelik bulunmamaktadır. Bununla birlikte, ülkemizde Çevresel Etki Değerlendirmesi raporu hazırlamak zorunlu hale gelmiştir (ÇOB, 2003). Yasa ve ilgili yönetmelik dünya da ki örneklere kıyasla geç bir tarih olan 2003 yılının son ayında yayımlanmış ve yürürlüğe girmiştir (sonrasında çokça yenilenen maddeleri olmakla beraber 2008 yılında kapsamlı bir düzenlemeden geçmiştir ve ÇED raporu bulunması gerekli tesis kriterleri daraltılarak daha az tesisin rapor edinmesi sağlamıştır). Dünya da ki örneklere baktığımızda, ülkemizin gereksinimleri ve zorunlu araçları ve yasaları geriden takip etmeye devam ettiğini görülmektedir. Sözgelimi Hollanda nın çevresel etki değerlemesini de kapsayan gelişmiş bir ulusal çevre politikası mevcuttur ve bu politika zaman içerisinde eklentiler olmakla beraber ülkemize göre erken bir tarih olan 1974 e dayanmaktadır (Arts, 1998). Bununla birlikte ekonomik etki değerlendirmenin alt yapısı Ulusal Nota Plan ile ülkede şekillenmiştir. Adı geçen ulusal plan EIO içerisinde çeşitli kademelerdeki ulusal ulaşım altyapısı projeleri için Ekonomik Etki Değerlendirmesi Analizi yapmak zorunlu hale gelmiştir (Eijgenraam et. al, 2000). Her ne kadar diğer projeler ve yatırımlar için bir zorunluluk olmasa bile yine ulusal plan içerisinde geri kalan yatırım kararları için bu analiz yönteminin çok faydalı olduğu ve yapılmasının şiddetle önerildiği belirtilmiştir: 12

31 Buna benzer bir uygulama da Birleşik Krallıkta da mevcut olup, 1999 yılında ulaşım altyapısı için sosyo ekonomik analizler yapma zorunluluğu getirilmiştir (SACTRA, 1999). Ülkemizde bu tip zorunluluğun olmayışı büyük bir eksiklik olarak görülmektedir. Ayrıca Çevre ve Orman Bakanlığının hazırladığı yönetmelikler zaman içerisinde değiştirilmiş kapsamı daraltılmıştır ve ayrıca çevresel zarar eşikle yükseltilmiştir. Böylece pek çok tesis ve projenin bakanlık onayından geçmesi bir şekilde kolaylaştırılmıştır. Tüm bunlara ek olarak özel sektör kendi karar verme aşamaları için çeşitli ekonomik etki değerleme yöntemleri kullanmaktadır. Bu yöntemler genellikle ekonomik temelli olup hangi yatırım kararının daha fazla kar getireceği ya da daha fazla para kazandıracağı konusundaki fizibilite çalışmaları düzeyindedir. Ayrıca ulaşım çalışmaları için de çeşitli fizibilite çalışmaları yapılmaktadır, fakat bunlar genel olarak yolcu sayı taşıma kapasitesi seyahat üretimi ve dağıtımına yönelik çalışmalardır ve sadece erişilebilirliği inceler. Ülkemizde sosyo ekonomik etki değerlendirmesi analizlerinin en azında görece büyük projeler için zorunlu olması ve bunun sıkı sıkıya denetlemesi son derece yararlı olacaktır. Yerel yönetimler yapılacak olan projelerin sosyo ekonomik etkilerini önceden görüp bu etkilere göre tedbirler geliştirebilirler. Daha geniş kapsamlı öneriler beşinci bölümde sonuç ve öneriler başlığı altında irdelenecektir. 13

32 14

33 3. EKONOMİK ve SOSYO EKONOMİK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ BİLEŞENLERİ ve HESAPLANMASI 3.1 Sosyo- Ekonomik Etkiler ve Bileşenleri. Sosyo ekonomik etki değerlendirmesi tanımları bizi ekonomik ve sosyal alt sistemler olarak iki ayrı alt sisteme götürmektedir. Sosyo Ekonomik Etki Ekonmik Etkiler Sosyal Etkiler Şekil 3.1 : Sosyo ekonomik etkiler. Ekonomik etkiler uygulanmak üzere hazırlanan projenin ya da politika değişiminin sisteme getireceği ekonomik etkiler üzerinde yoğunlaşır. Literatürde, sıklıkla, bu tür ekonomik etkiler projenin doğrudan etkileri olarak da yorumlanır. Bu etkiler projenin uygulanması esnasında kentsel veyahut bölgesel sistemler üzerinden gösterdiği ekonomik değişimlerdir. Sosyal etkiler ise projenin ya da politika değişimi neticesinde ortaya çıkacak olan sosyal etkilerdir. Bu etkiler birey odaklı ve bireyin refah koşullarının artışı, çok çeşitli sosyal başlıklar altında tartışılır. Sosyal etkiler ekonomik etkilerde olduğu gibi tek bir başlık altında incelenemez. Projenin oluşturacağı olası soysa etkilerin her bir proje için tek tek tetkik edilip projeye uygun başlıklar altında toplanması gerekmektedir. Literatürde sıklıkla sosyal etkilerden dolaylı etkiler olarak söz edilmektedir. Ayrıca pek çok kaynak sosyal etkileri ağ etkileri olarak da sınıflandırmaktadır (Laird et al, 2005). 15

34 Ekonomik ve sosyal alt sistemler incelendikten sonra çeşitli analiz yöntemleri ile bir araya getirilip değerlendirilerek öneri projenin ya da politika değişiminin olası sosyo ekonomik etkileri belirlenir. Takip eden bölümde doğrudan ve dolaylı etkiler incelenecektir Doğrudan etkiler (daha çok ekonomik etkiler) Öneri projenin ya da politika değişikliğinin doğrudan etkiler ekonomik tabanlıdır. Doğrudan etkiler projenin ya da politika değişikliğinin fiziksel uygulanma aşaması ile ilişkili olan etkilerdir. Toplam ekonomik etki kavramı ekonomik çarpanlar kavramı temellidir. Bu sebeple takip eden kısımda ekonomik çarpan kavramı genel hatları ile incelenecektir Ekonomik çarpan kavramı Ekonomik çarpan kavramı ilk olarak Kahn (1931) ve Keynes in (1936) çalışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır. Genel hatları ile ekonomik çarpanlar, ekonomik sisteme dışarıdan yapılacak herhangi bir etkinin ya da girdinin ekonomik sistemi ne büyüklükte etkileyeceğini inceler. Sistem dışından gelen kaynaklardan ekonomik değişikliklerin sistem içerisinde ne ölçekte etkili olacağını belirleyen oranlardır (Lewis, 1988). Bir ekonomik aktivitede meydana gelen değişikliğin sistemde meydana getireceği toplam ekonomik aktivitelerdeki artışa çarpan etkisi denir (Ontario, 2005). Ekonomik Sistem kentsel, bölgesel parçalarında ortaya çıkan genellikle yatırım temelli değişimlerin, ekonomik sistem genelini ne orda etkileyeceğine çarpan etkisi denir. Literatürde çarpan etkisi olarak tanımlanır çünkü yapılan ilk etkinin sistem içerisinde oluşturduğu etki ilk etkiden çok daha büyük olur. Sisteme dışarıdan yapılan bir birimlik değişiklik sistem genelinde M birimlik artış yapıyorsa bu etkinin çarpan etkisi 1/M=M olacaktır. Sisteme yapılan projeler ve yatırımlar sonucunda sistemde oluşan ekonomik etkiler üç ana başlık altında incelenir: 1) Birincil Etkiler, 2) İkincil Etkiler ve 3) Tetiklenen Etkiler (Cardenete et al, 2004; Folmer, 2009). 16

35 Ekonomik çarpan kavramını daha detaylı incelemek için birincil, ikincil ve tetiklenen etkiler ve bu etkilerin döngüsel olarak birbirleri üzerinde olan etkilerini incelemek gereklidir. Birincil etkiler Kentsel bölgesel ekonomik sisteme yapılan herhangi bir etki ya da enjeksyon kentsel ekonomik sistemde ilk olarak birincil etkilerini gösterir. Bu etkiler hızlıca beliren ve doğrudan etkilerdir (Ontario, 2005). Projenin ya da plan önerisinin (gelişim ya da kalkınma hamlesi) bütçesinden yapılan ilk harcamalar projenin birincil etkilerini oluşturur (Cardenete et al, 2004). Bütçeden yapılan harcamalar projenin yapılacağı alan içerisinde bulunana yerel tedarikçilerden alınacak bitmiş ya da yarı bitmiş mamul ve servis alımları şeklinde olabilir. Bu satın almalar neticesinde bütçeden projenin yapılacağı alana ilk ve doğrudan ekonomik etki (enjeksiyon) yapılmış olur. Örneğin proje kapsamında yerel tedarikçilerden karışlanacak bir milyon liralık malzeme ve servisler projenin doğrudan etkisini oluşturur. Birincil etkilerin tespiti için öneri projenin bütçe rakamlarını incelemek ve yerel tedarik için ayrılan kaynaklara ulaşmak ya da benzer projeleri incelemek ve endüstriyel ortalama harcamaları gözeterek yaklaşık bütçeleri hesaplamak uygun olacaktır. Birincil etkilerin hesaplaması oldukça kolaydır. Projenin öneri bütçesi içerisinde yapılacak harcama kalemleri ve harcama miktarları hesaplanmıştır. Öte yandan birincil ekonomik etkiler geçicidir. Projenin uygulama aşamasında ortaya çıkarlar ve projenin uygulanması bittikten sonra sonra erer. Projenin ya da yatırımın fiziksel uygulanma süreci tek seferde bitirildiğin için etkiler sadece bir defaya mahsus ortaya çıkar ve kaybolur. İkincil etkiler İkincil etkiler projenin ilk etkilerini takip eden ikincil etkilerdir. Proje ya da yatırım kapsamında yapılan birincil harcamalar etkiler neticesinde yerel tedarikçilerde oluşan istihdam gelir ve üretimdeki artışlarıdır (Cardenete et. all, 2004). Proje ve yatırım sürecinde yerel tedarikçilere kaynak aktarıldıkça yerel tedarikçiler de elde ettikleri bu fazladan kaynakları daha fazla istihdam yaratmak ve gelirleri (maaş) yükseltmek için kullanacaklardır. 17

36 Bu etkileri doğrudan etkilere kıyasla daha geç ortaya çıkarlar ve daha geç ortadan kaybolurlar. Bununla beraber doğrudan etkiler gibi etkileri geçicidir. Yerel tedarikçilerde proje uygulama aşamasındayken ortaya çıkan gelir artışı projenin uygulama aşamasının sona ermesiyle birlikte bir süre daha devam eder daha sonra ise sona erer. Fazladan gelir ortadan kalkınca tedarikçilerin sağladığı fazladan istihdam ve gelir artışı da kısa süre sonra ortadan kalkacaktır (eğer bir başka proje tarafından etkilenmezse). Örneğin proje veya yatırım sürecinde tedarikçilerden bin lira karşılığı malzemeye veya hizmet alınacaksa; tedarikçinin bu ekstra hizmeti oluşturmak için istihdam ettiği iş gücüne ödediği fazladan ücretlerdir. İkincil etkiler birincil etkilere göre hesaplanması görece zor olan etkilerdir. Bu etkilerin hesaplanması için proje alanındaki iş gücünün gelir artışlarına ve tedarikçilerin gelir artışlarının hesaplanması gerekmektedir. Her ne kadar tedarikçilere ödenen ya da ödenecek olan bütçe rakamları ve tedarikçilerin bu fazladan geliri hangi kanallarda harcayacağı bilinse bile tüm bilgilerin bir araya getirilip derlenmesi ve sonunda ikincil etkilerin hesaplanması zaman alıcı bir süreçtir. Tetiklenen (indüklenen) etkiler Proje ya da yatırım sonucunda ortaya çıkan birincil ve ikincil etkiler bölgeden yer alan iş gücünün gelirlerinde bir artışa neden olacaktır (proje kapsamında doğrudan iş gücü olarak çalışan veya tedarikçiler kanalıyla çalışan iş gücü). Bu artış neticesi hane halkının geliri artmaktadır. Artan bu gelir ise hane halkının daha çok harcama yapmasına neden olmaktadır. Bu etki ise ekonomiyi canlandıran etkili oluşturmaktadır. Söz konusu artan gelirler neticesinde hane halkının daha çok harcamaya yönelmesi tetiklenen etkileri doğurur (Cardenete et. all, 2004). Tetiklenen etkiler ve ikincil etkiler birincil etkilere kıyasla hesaplaması daha zor olan (özellikle tetiklenen etkiler) ve esas ekonomik etkiyi oluşturan etkilerdir (Cardenete et. al, 2004; Folmer, 2009). Birincil etkilerden farklı olarak ikincil ve tetiklenen etkilerin hesaplanabilmesi için bir takım analizler ve modellemeler gerekmektedir. Birincil etkiler projenin ya da gelişiminin fiziksel uygulama aşamasında bir kez geçici olarak ortaya çıkmasına rağmen ikincil ve tetiklenen etkiler daha uzun solukludur. 18

37 Birincil Etkiler İkincil Etkiler Tetiklene n Etkiler Toplam Ekonomik Etki Şekil 3.2 : Toplam ekonomik etkinin temini. Birincil, ikincil ve tetiklenen etkilerin toplamı toplam ekonomik etkiyi oluşturur (Folmer, 2009). Bu üç temel etkiden birincil ekonomik etkinin belirlenmesi son derece basittir. Bu sebepledir ki araştırmacılar ve hükümetler ikincil ve tetiklenen etkilerin hesaplanmasına yoğunlaşmışlardır. İkincil ve Tetiklenen etkiler hesaplandıktan sonra toplam ekonomik etkinin hesaplanması son derece basittir. Tüm bu etkiler döngüsel bir şema üzerinde düşünülürse sistem dışından bir defaya mahsus yapılan girdi firmalardan yapılan satın almalar neticesinde firmalarda gelir artışına neden olacaktır bu artışlar ise istihdam artışına ve gelirlerdeki artışa neden olacaktır gelirlerdeki artış ise harcamalarda ki artışı tetikleyecektir harcamalar ise ekonomide yeni talep yaratacak ve firmaların gelir artışına neden olacaktır. Bu döngüsel ekonomik hareket sistemde tümden gelir artışlarına ve ekonomik canlanmaya neden olacaktır. Firmalarda Gelir artışı Firmalarda Kar Artışı İstihdam ve Ücretlerde Artış Harcamalarda Artış Satınalma Gücünde Artşı Şekil 3.3 : Döngüsel hareket. 19

38 Bu ekonomik çarpan etkileri özellikle Keynesyen ekonomilerde sıklıkla kullanılmıştır lu yıllarda yaşanan büyük ekonomik buhran yıllarında da bazı makro ekonomik sistemlerde ekonomik çarpan etkisinin buhrandan kurtuluş için kullanılabileceği ortaya konmuştur. Yapılan bazı ekonomik uygulamaların olumlu sonuç vermesi neticesinde Keynesyen ekonomik görüş ve çarpan etkirli popülerlik kazanmıştır. Teoride çarpanlar ekonomik canlanmaya neden olsa bile tüm bu teori firmalardaki gelir artışının işgücüne de yansıyacağı varsayılmaktadır. Pratikte ise firmalardaki gelir artışı istihdama ve maaşlara yansımayabilir. Bu durumda ise çarpan etkilerinden söz edilemez. Çarpan ekonomisi teorisinin bir başka eleştirisi ise herhangi bir ekonomik sistemde (kentsel, bölgesel) ilişkilerin son derece karışık / çapraşık oluşudur. Herhangi bir projenin olası ekonomik etkilerini hesaplamak projenin etki edeceği ekonomik sistemi ve özellikle ekonomik sistem içerisindeki alt sistemleri diğer etkilerden izole etmek son derece zordur. Çünkü bir ekonomik sistemde aynı anda birden fazla sisteme etki edebilecek girdi bulunabilir. Ayrıca, çarpan etkisinin döngüsel hareketleri derecelendikçe bu hareketleri belirlemek son derece zorlaşır hatta kimi bilim insanlarına göre imkânsızdır. Tüm bu zayıflıklara veyahut da zorluklara rağmen ekonomik çarpanlar ve dolayısıyla ekonomik etkileri hesaplamak halen popüler bir yöntemdir. Yapılması gereken ise ekonomideki canlanmanın gözlemlenebileceği beş temek ekonomik göstergenin izlenmesi ve elde edilen sonuçları uygun modeller ve analiz yöntemleri ile değerlendirilmesidir. 20

39 Ekonomik etki hesaplama yöntemleri (doğrudan etkiler) Öneri projenin ya da politika değişiminin ekonomik etkilerini hesaplamak temel ekonomik göstergeler ile yakından ilgilidir teorik yaklaşımda sistem dışından sisteme yapılacak her türlü girdi sistem içerisinde temel ekonomik göstergelerde çeşitli etkilere neden olur. Sözü geçen temek ekonomik göstergeler proje ya da politika değişikliği hayata geçmeden önce ve hayata geçtikten sonraki zaman içerisinden belirli zaman aralıkları içerisinde incelenip bu bilgiler derlenebilirse; bu bilgiler ışığında söz konusu değişikliğin sistemdeki ekonomik etkisi incelenebilir. Ayrıca eldeki bilgilerden hareketle ekonomik sistem içerisindeki alt ekonomik sistemlerin, tüm sistemi ne şekilde ve ne oranda etkileyebileceği de elde edilen bilgi grupları aracılığı ile kolaylıkla hesaplanabilir. Tüm bu elde edilen bilgiler ve hesaplanan ekonomik çarpanlar sonucunda herhangi bir ekonomik sistemden (kentsel bölgesel) ekonominin bir veya birkaç alt koluna yapılacak olan etkinin sistem genelini ne doğrultuda ve ne boyutta etkileyeceği önceden kestirilebilir. Yaklaşık aynı adımlar takip edilerek araştırmacılar ekonomik etkileri proje henüz uygulanmadan büyük bir kararlılıkla öngörebilirler. Projenin Birincil Etkilerinin Gözlemlenmesi Birincil Etkiler İle Temel Ekonomik Göstergeler Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi Model Seçimi ve Oluşturlması Economik Etkilerin Hesaplanması Şekil 3.4 : Akış şeması. 21

40 Öncelikle araştırmacılar projenin ya da politika değişiminin doğuracağı birincil etkiler hesaplamalıdırlar. Ardından birincil etkiler ile temel ekonomik göstergeler arasındaki bağlantı kurulmalıdır. Bu bağlantıları kurmak için araştırmacılar geçmiş deneyimlerinden ya da daha önce yapılan çalışmalardan faydalanabileler. Araştırmacılar takip edecekleri ve hesaplamalar için kullanacakları ekonomik göstergeleri belirledikten sonra seçilen ekonomik göstergeye ve projeye uyan model seçimine geçilir. Model seçimi ve modelin projeye göre yeniden uyarlanması çok önemli adımlardır. Kullanılacak olan modelin belirlenmesi büyük oranda kullanılacak olan veri setlerini varlığına bağlıdır. Sonrasında ise kullanılacak olan modelin vaka çalışması için yeniden düzenlenmesi gerekmektedir (Folmer, 2009). Her bir vakanın özellikleri kendine has olduğu için bir projede kullanılan model bir başka vaka çalışması için aynen kullanılamaz, mutlaka vakanın şartlarına, data elde edilmesine ve vakanın özel konumuna göre yeniden düzenlenmelidir (Dijk et. all, 2009). Model hazırlandıktan sonra hesaplama bölümüne geçilir. Toplam ekonomik etkiler elde edildikten sonra son bir aşama olarak hassasiyet analizi yapılabilir (Batey et. al, 1992). Ekonomik etki değerlendirmesi için çok çeşitli ve çok sayıda model ya da hesaplama yöntemi olmakla beraber bunlardan sekiz kadarı öne çıkmaktadır. Hesaplamalarda kullanılan yöntemler bu rakamdan katbekat fazla olmakla beraber bu çalışmanın kapsamında en çok karşılaşılan bu sekiz yöntem değerlendirilecektir. Bununla birlikte, sıklıkla bu model ve yöntemler iki ana başlık altında incelenmektedir; basit yöntemler ve karmaşık yöntemler. Basit yöntemler adından da kolaylıkla anlaşılabileceği üzere bir kişisel gözlem ya da basit matematik işlemlere yapılan analiz ve hesaplama çalışmalarıdır. Bu yöntemden bazıları şunlardır; anket ve mülakatlar, profil yaklaşımı ve potansiyeller yaklaşımı (Evers et. al, 1988). 22

SAĞLIK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ

SAĞLIK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ SAĞLIK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ SAĞLIK ETKİSİ Bir politikanın, bir stratejinin programın veya projenin nüfusun ve nüfus gruplarının sağlığı üzerinde dolaylı yada dolaysız etkileridir. SAĞLIK ETKİ DEĞERLENDİRMESİNİN

Detaylı

ALAN ARAŞTIRMASI II. Oda Raporu

ALAN ARAŞTIRMASI II. Oda Raporu tmmob makina mühendisleri odası TMMOB SANAYİ KONGRESİ 2009 11 12 ARALIK 2009 / ANKARA ALAN ARAŞTIRMASI II Türkiye de Kalkınma ve İstihdam Odaklı Sanayileşme İçin Planlama Önerileri Oda Raporu Hazırlayanlar

Detaylı

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM: TASARIM PAZARLAMA ARAŞTIRMASINA GİRİŞ

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM: TASARIM PAZARLAMA ARAŞTIRMASINA GİRİŞ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v TEŞEKKÜR... vi İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR... vii İÇİNDEKİLER... ix ŞEKİLLER LİSTESİ... xviii TABLOLAR LİSTESİ... xx BİRİNCİ KISIM: TASARIM BİRİNCI BÖLÜM PAZARLAMA ARAŞTIRMASINA

Detaylı

Marmaray ın Ekonomik Faydalarının Değerlendirilmesi

Marmaray ın Ekonomik Faydalarının Değerlendirilmesi Marmaray ın Ekonomik Faydalarının Değerlendirilmesi Tarihte ilk defa, Avrupa ile Asya'yı birbirine demiryolu ile bağlayan Marmaray; 29 Ekim 2013 te hizmete açıldı. İstanbul'da, iki kıtayı bir araya getiren;

Detaylı

KENTSEL PLANLAMANIN TEMEL NİTELİKLERİ

KENTSEL PLANLAMANIN TEMEL NİTELİKLERİ KENTSEL PLANLAMANIN TEMEL NİTELİKLERİ Kentsel planlama toplum yararını esas alan güvenli ve sürdürülebilir yaşam çevresi oluşturmaya yönelik bir kamu hizmetidir. Kent planlama, mekan oluşumunun nedenlerini,

Detaylı

İÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ... iii. 1. Bölüm EKONOMİK GÖSTERGE ANALİZİ

İÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ... iii. 1. Bölüm EKONOMİK GÖSTERGE ANALİZİ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... iii 1. Bölüm EKONOMİK GÖSTERGE ANALİZİ A. MİKROEKONOMİK GÖSTERGELER... 2 1. Ekonomik Sistemler... 2 1.1. Kapitalist Sistem... 2 1.2. Sosyalist Sistem... 3 1.3. Karma Ekonomik Sistem...

Detaylı

TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ÖĞRENCİLERİ BİTİRME PROJESİ YARIŞMASI 2014-2015

TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ÖĞRENCİLERİ BİTİRME PROJESİ YARIŞMASI 2014-2015 TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ÖĞRENCİLERİ BİTİRME PROJESİ YARIŞMASI 2014-2015 ENDÜSTRİYEL YAPININ YENİLİKÇİ VE BİLGİ ODAKLI DÖNÜŞÜMÜNÜN BURSA ÖRNEĞİNDE İNCELENMESİ PROJE RAPORU İÇİNDEKİLER

Detaylı

DERS BİLGİLERİ. Ders Adı Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS. Sağlık Kurumlarında Yönetim ve Organizasyon HST

DERS BİLGİLERİ. Ders Adı Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS. Sağlık Kurumlarında Yönetim ve Organizasyon HST DERS BİLGİLERİ Sağlık Kurumlarında Yönetim ve Organizasyon HST901 3+0 6.0 6.0 Öğrencilerin yönetim ve organizasyon kavramlarını anlamaları, sağlık hizmetleri ve sağlık kurumlarının değerlendirmeleri, sağlık

Detaylı

Araştırmada Evren ve Örnekleme

Araştırmada Evren ve Örnekleme 6. Bölüm Araştırmada Evren ve Örnekleme 1 İçerik Örnekleme Teorisinin Temel Kavramları Örnekleme Yapmayı Gerekli Kılan Nedenler Örnekleme Süreci Örnekleme Yöntemleri 2 1 Giriş Araştırma sonuçlarının geçerli,

Detaylı

İŞLETME RİSK YÖNETİMİ. Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/21

İŞLETME RİSK YÖNETİMİ. Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/21 İŞLETME RİSK YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/21 Kuruluşların, artan belirsizlik ortamında, stratejilerini belirlemeleri ve bu stratejiler doğrultusunda gelişimlerini sürdürmelerinde, yeni

Detaylı

Önemli Not unuz varsa, buraya yazınız. Versiyon: [Gün Ay Yıl] [İletişim Bilgileri]

Önemli Not unuz varsa, buraya yazınız. Versiyon: [Gün Ay Yıl] [İletişim Bilgileri] İş Planı ÖNEMLİ NOT Önemli Not unuz varsa, buraya yazınız. Versiyon: [Gün Ay Yıl] [İletişim Bilgileri] Firma Bilgileri Firma İsmi İlgili Kişi / Pozisyonu İş Adresi Telefon / Faks Numaraları E-Posta / Web

Detaylı

Su Ekonomisi ve Doğal Kaynak Değerlemesi. Doç. Dr. Serkan GÜRLÜK Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü serkan@uludag.edu.

Su Ekonomisi ve Doğal Kaynak Değerlemesi. Doç. Dr. Serkan GÜRLÜK Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü serkan@uludag.edu. Su Ekonomisi ve Doğal Kaynak Değerlemesi Doç. Dr. Serkan GÜRLÜK Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü serkan@uludag.edu.tr Su kaynağı için ödeme isteği ve kabul edilen tazminat bedeli

Detaylı

FMEA. Hata Türleri ve Etkileri Analizi

FMEA. Hata Türleri ve Etkileri Analizi FMEA Hata Türleri ve Etkileri Analizi 2007 FMEA Tanımı FMEA (HTEA), bir ürün veya prosesin potansiyel hatalarını ve bunların sonucu olabilecek etkilerini tanımlama, değerlendirme, potansiyel hatanın ortaya

Detaylı

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR Mart 215 Hikmet DENİZ i İçindekiler Tablo Listesi... iii Grafik Listesi... iii 1. Giriş... 1 2. Türkiye'de Teşvik Belgesine Bağlı Yatırımlar... 1 3. Yatırımların Bölgesel

Detaylı

İktisat Anabilim Dalı- Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) Programı Ders İçerikleri

İktisat Anabilim Dalı- Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) Programı Ders İçerikleri İktisat Anabilim Dalı- Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) Programı Ders İçerikleri 1. Yıl - Güz 1. Yarıyıl Ders Planı Mikroekonomik Analiz I IKT751 1 3 + 0 8 Piyasa, Bütçe, Tercihler, Fayda, Tercih,

Detaylı

T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SPOR BİLİMLERİ FAKÜLTESİ SPOR YÖNETİCİLİĞİ BÖLÜMÜ

T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SPOR BİLİMLERİ FAKÜLTESİ SPOR YÖNETİCİLİĞİ BÖLÜMÜ T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SPOR BİLİMLERİ FAKÜLTESİ SPOR YÖNETİCİLİĞİ BÖLÜMÜ ARAŞTIRMA PROJESİ BİTİRME ÇALIŞMASI HAZIRLAMA KILAVUZU (LİSANS ÖĞRENCİLERİ İÇİN) ARAŞTIRMA PROJESİ BİTİRME ÇALIŞMASI YÖNERGESİ

Detaylı

Anadolu Üniversitesinden:

Anadolu Üniversitesinden: 21 Kasım 2013 Sayı : 28828 RESMÎ GAZETE Sayfa : 19 Anadolu Üniversitesinden: ANADOLU ÜNİVERSİTESİ İLERİ TEKNOLOJİLER UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

Detaylı

CBS TABANLI-ÇOK KRİTERLİ ENERJİ VERİ ARŞİVİ & ANALİZ LABORATUARI PROJESİ ÖN ÇALIŞMASI

CBS TABANLI-ÇOK KRİTERLİ ENERJİ VERİ ARŞİVİ & ANALİZ LABORATUARI PROJESİ ÖN ÇALIŞMASI 2010 CBS TABANLI-ÇOK KRİTERLİ ENERJİ VERİ ARŞİVİ & ANALİZ LABORATUARI PROJESİ ÖN ÇALIŞMASI OĞUZHAN AKYENER TÜRKİYE ENERJİ STRATEJİLERİ & POLİTİKALARI ARAŞTIRMA MERKEZİ CBS TABANLI-ÇOK KRİTERLİ ENERJİ VERİ

Detaylı

tepav Tasarruf kamudan başlar Nisan2012 N201124 DEĞERLENDİRMENOTU Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı

tepav Tasarruf kamudan başlar Nisan2012 N201124 DEĞERLENDİRMENOTU Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı DEĞERLENDİRMENOTU Nisan2012 N201124 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Sarp KALKAN 1 Analist, Ekonomi Etütleri Tasarruf kamudan başlar Türkiye nin cari açık sorunu ve bunun altında yatan

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ. Duygu ÖZÇALIK

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ. Duygu ÖZÇALIK ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ Duygu ÖZÇALIK GAYRİMENKUL GELİŞTİRME VE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI ANKARA 2018 Her hakkı saklıdır

Detaylı

KSUY 5117 KENTSEL SEYAHAT TALEBİ MODELLEMESİ. Doç.Dr. Darçın AKIN

KSUY 5117 KENTSEL SEYAHAT TALEBİ MODELLEMESİ. Doç.Dr. Darçın AKIN Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi Yüksek Lisans Programı KSUY 5117 KENTSEL SEYAHAT TALEBİ MODELLEMESİ Doç.Dr. Darçın AKIN UTOWN Hazırlayan Müge GÜRSOY

Detaylı

2002 HANEHALKI BÜTÇE ANKETİ: GELİR DAĞILIMI VE TÜKETİM HARCAMALARINA İLİŞKİN SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

2002 HANEHALKI BÜTÇE ANKETİ: GELİR DAĞILIMI VE TÜKETİM HARCAMALARINA İLİŞKİN SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ TÜRKİYE EKONOMİ KURUMU TARTIŞMA METNİ 2003/6 http://www.tek.org.tr 2002 HANEHALKI BÜTÇE ANKETİ: GELİR DAĞILIMI VE TÜKETİM HARCAMALARINA İLİŞKİN SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Zafer Yükseler Aralık, 2003

Detaylı

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR Şubat 216 Hikmet DENİZ i İçindekiler Tablo Listesi... iii Grafik Listesi... iii 1. Giriş... 1 2. Türkiye'de Teşvik Belgesine Bağlı Yatırımlar... 1 3. Yatırımların Bölgesel

Detaylı

KALİTE SİSTEM YÖNETİCİSİ EĞİTİMİ

KALİTE SİSTEM YÖNETİCİSİ EĞİTİMİ FMEA-HATA TÜRLERİ VE ETKİ ANALİZİ Tanımlama Mevcut veya olası hataları ortaya koyan, bu hataların yaratabileceği etkileri göz önünde bulunduran ve etkilerine göre hataları önceliklendirerek oluşmalarının

Detaylı

KONU 1: TÜRKİYE EKONOMİSİNDE ( ) İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ ve YATIRIMLAR İLİŞKİSİ (DOĞRUSAL BAĞINTI ÇÖZÜMLEMESİ) Dr. Halit Suiçmez(iktisatçı-uzman)

KONU 1: TÜRKİYE EKONOMİSİNDE ( ) İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ ve YATIRIMLAR İLİŞKİSİ (DOĞRUSAL BAĞINTI ÇÖZÜMLEMESİ) Dr. Halit Suiçmez(iktisatçı-uzman) KONU 1: TÜRKİYE EKONOMİSİNDE (1987-2007) İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ ve YATIRIMLAR İLİŞKİSİ (DOĞRUSAL BAĞINTI ÇÖZÜMLEMESİ) Dr. Halit Suiçmez(iktisatçı-uzman) NE YAPILDI? ÖZET - Bu çalışmada, işgücü verimliliği

Detaylı

ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ EVDE ÇOCUK BAKIMI MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ EVDE ÇOCUK BAKIMI MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ EVDE ÇOCUK BAKIMI MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2013 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile karşı

Detaylı

EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ HALI DOKUMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ HALI DOKUMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ HALI DOKUMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2013 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile karşı karşıya

Detaylı

ULAŞTIRMA HİZMETLERİ OKUL SERVİS ARAÇ SÜRÜCÜLERİ EĞİTİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

ULAŞTIRMA HİZMETLERİ OKUL SERVİS ARAÇ SÜRÜCÜLERİ EĞİTİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü ULAŞTIRMA HİZMETLERİ OKUL SERVİS ARAÇ SÜRÜCÜLERİ EĞİTİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2015 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim

Detaylı

Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası YENİ TEŞVİK MEVZUATI DESTEKLERİ İÇİN NİHAİ ÖNERİLERİMİZ RAPORU 2012

Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası YENİ TEŞVİK MEVZUATI DESTEKLERİ İÇİN NİHAİ ÖNERİLERİMİZ RAPORU 2012 Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası YENİ TEŞVİK MEVZUATI DESTEKLERİ İÇİN NİHAİ ÖNERİLERİMİZ RAPORU 2012 1 1- TEŞVİK MEVZUATININ DÜZENLENMESİNDEK TEMEL DEVLET POLİTİKALARINA UYGULAMALARINA YÖNELİK ÖNERİLERİMİZ.

Detaylı

İÇİNDEKİLER. Contents I. KISIM İŞLETMECİLİK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER

İÇİNDEKİLER. Contents I. KISIM İŞLETMECİLİK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER İÇİNDEKİLER Contents I. KISIM İŞLETMECİLİK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER 1.Bölüm: TEMEL İŞLETMECİLİK KAVRAM VE TANIMLARI... 2 Giriş... 3 1.1. Temel Kavramlar ve Tanımlar... 3 1.2. İnsan İhtiyaçları... 8 1.3.

Detaylı

FİNLANDİYA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU

FİNLANDİYA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU FİNLANDİYA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU 15-22 EKİM 2012 İÇİNDEKİLER 1. ÇALIŞMA ZİYARETİ KAPSAMI... 1 2. GENÇ İŞGÜCÜNÜN SORUNLARI PROJESİ... 1 2.1. Proje Amaçları ve Özeti... 1 2.2. Proje Kapsamında Planlanan

Detaylı

Genel Katılıma Açık Eğitimlerimiz Başlıyor!

Genel Katılıma Açık Eğitimlerimiz Başlıyor! Genel Katılıma Açık Eğitimlerimiz Başlıyor! Mavi Akademi, bünyesinde barındırdığı yetki belgeleri ve alanında uzman akademisyenler, sektör tecrübesine sahip baş denetçiler ve uzmanlardan oluşan kadrosuyla

Detaylı

Avrupa Birliğine Uyum Danışma ve Yönlendirme Kurulu Toplantısı

Avrupa Birliğine Uyum Danışma ve Yönlendirme Kurulu Toplantısı Avrupa Birliğine Uyum Danışma ve Yönlendirme Kurulu Toplantısı Sakarya Ticaret Borsası Sakarya da Tarım ve Hayvancılık Sektör Analizi ve Öneriler Raporu Projesi 1. Proje fikrini oluşturan sorunları nasıl

Detaylı

Bir çalışmanın yazılı bir planıdır. Araştırmacının yapmayı plandıklarını ayrıntılı olarak ifade etmesini sağlar. Araştırmacıya yapılması gerekenleri

Bir çalışmanın yazılı bir planıdır. Araştırmacının yapmayı plandıklarını ayrıntılı olarak ifade etmesini sağlar. Araştırmacıya yapılması gerekenleri Bir çalışmanın yazılı bir planıdır. Araştırmacının yapmayı plandıklarını ayrıntılı olarak ifade etmesini sağlar. Araştırmacıya yapılması gerekenleri açıklamak ve istenmeyen sorunları önlemek için yardımcı

Detaylı

WEB PROJESİ YÖNETİMİ. Belli bir süre içerisinde, belli bir bütçe ile belirlenen hedeflere ulaşmak için uygulanan metodolojik süreçtir.

WEB PROJESİ YÖNETİMİ. Belli bir süre içerisinde, belli bir bütçe ile belirlenen hedeflere ulaşmak için uygulanan metodolojik süreçtir. BÖLÜM 1 1.1 PROJE NEDİR? WEB PROJESİ YÖNETİMİ Belli bir süre içerisinde, belli bir bütçe ile belirlenen hedeflere ulaşmak için uygulanan metodolojik süreçtir. 1.2 PROJELERİN ORTAK UNSURLARI NELERDİR? Başlama

Detaylı

HACCP Sistem Tetkikine Ait Resmi Form Resmi Kontrol Rapor No:

HACCP Sistem Tetkikine Ait Resmi Form Resmi Kontrol Rapor No: EK-5 HACCP Sistem Tetkikine Ait Resmi Form Resmi Kontrol Rapor No: TARİH: İNCELENECEK HUSUSLAR A) GENEL 1. İşyeri teknik ve hijyenik açıdan bu yönetmelikte belirtilen koşullara sahip mi? 2. El kitabı ön

Detaylı

OPSİYONLARDAN KAYNAKLANAN PİYASA RİSKİ İÇİN STANDART METODA GÖRE SERMAYE YÜKÜMLÜLÜĞÜ HESAPLANMASINA İLİŞKİN TEBLİĞ

OPSİYONLARDAN KAYNAKLANAN PİYASA RİSKİ İÇİN STANDART METODA GÖRE SERMAYE YÜKÜMLÜLÜĞÜ HESAPLANMASINA İLİŞKİN TEBLİĞ Resmi Gazete Tarihi: 28.06.2012 Resmi Gazete Sayısı: 28337 OPSİYONLARDAN KAYNAKLANAN PİYASA RİSKİ İÇİN STANDART METODA GÖRE SERMAYE YÜKÜMLÜLÜĞÜ HESAPLANMASINA İLİŞKİN TEBLİĞ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç ve Kapsam,

Detaylı

GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE: İŞLETME KULUÇKASI KAVRAMI 1.1. İŞLETME KULUÇKALARININ TANIMI... 24

GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE: İŞLETME KULUÇKASI KAVRAMI 1.1. İŞLETME KULUÇKALARININ TANIMI... 24 iv İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR... İ ÖZET... İİ ABSTRACT... İİİ İÇİNDEKİLER... İV KISALTMALAR DİZİNİ... X ŞEKİLLER DİZİNİ... Xİ ÇİZELGELER DİZİNİ... Xİİİ GİRİŞ GİRİŞ... 1 ÇALIŞMANIN AMACI... 12 ÇALIŞMANIN

Detaylı

İzmir Yenilik Ekosistemi 2018 İzleme Raporu

İzmir Yenilik Ekosistemi 2018 İzleme Raporu Yenilik Ekosistemi 2018 İzleme Raporu 2018, İZKA Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kullanılmadan önce hak sahibinden 52. Maddeye

Detaylı

PERFORMANS YÖNETĐMĐ. Hedefe Odaklı Çalışma ve Yetkinlik Yönetimi.

PERFORMANS YÖNETĐMĐ. Hedefe Odaklı Çalışma ve Yetkinlik Yönetimi. PERFORMANS YÖNETĐMĐ Kurumların yapısına uygun performans yönetimi sistemini esnek yapı sayesinde Đnsan Kaynakları uygulaması içinde tanımlayarak takip edebilme Performans kayıtlarını yöneticilere e-posta

Detaylı

İçindekiler. Birinci Bölüm YATIRIM KAVRAMI VE YAPILABİLİRLİK ETÜDLERİ

İçindekiler. Birinci Bölüm YATIRIM KAVRAMI VE YAPILABİLİRLİK ETÜDLERİ İçindekiler Birinci Bölüm YATIRIM KAVRAMI VE YAPILABİLİRLİK ETÜDLERİ I. YATIRIM VE YATIRIM PLANLAMASI... 1 A. YATIRIM KAVRAMI VE TANIMLAR... 2 1. Halk Dilinde Yatırım... 3 2. Ekonomi Biliminde (Makro Açıdan)

Detaylı

TAIEX PROGRAMI BÖLGESEL EĞİTİM PROGRAMI (RTP)

TAIEX PROGRAMI BÖLGESEL EĞİTİM PROGRAMI (RTP) TAIEX PROGRAMI BÖLGESEL EĞİTİM PROGRAMI (RTP) 1. Bölgesel Eğitim Merkezi (RTP) Bilindiği üzere; Avrupa Komisyonu Genişleme Genel Müdürlüğü Kurumsal Yapılanma Birimi tarafından uygulanan Bölgesel Eğitim

Detaylı

Planlama Nedir? Planlama Ne Değildir? Başarılı Bir Plan. www.eminkaya.net 1. Pazarlama Planlaması

Planlama Nedir? Planlama Ne Değildir? Başarılı Bir Plan. www.eminkaya.net 1. Pazarlama Planlaması 2 Pazarlama Planlaması Planlama Nedir? Plan, bir amaca ulaşmada izlenecek yol ve davranış biçimini gösterir. Planlama ise, bir yöneticinin ileriye bakmasına ve kendine açık olan seçenekleri bulmasına yardım

Detaylı

2009 YATIRIM PROGRAMI GENEL BİLGİLER VE ANALİZLER

2009 YATIRIM PROGRAMI GENEL BİLGİLER VE ANALİZLER 2009 YATIRIM PROGRAMI GENEL BİLGİLER VE ANALİZLER 2009 yılı Yatırım Programı uzun bir hazırlık, rasyonelleştirme ve değerlendirme süreci kapsamındaki çalışmalar sonunda hazırlanmış olup içeriğinde toplam

Detaylı

KAFEİN YAZILIM HİZMETLERİ TİCARET ANONİM ŞİRKETİ DENETİM KOMİTESİ TARAFINDAN SERMAYE PİYASASI KURULU NUN VII-128

KAFEİN YAZILIM HİZMETLERİ TİCARET ANONİM ŞİRKETİ DENETİM KOMİTESİ TARAFINDAN SERMAYE PİYASASI KURULU NUN VII-128 DENETİM KOMİTESİ TARAFINDAN SERMAYE PİYASASI KURULU NUN VII-128.1 SAYILI PAY TEBLİĞİ NİN 29/5 MADDESİ UYARINCA HAZIRLANAN RAPOR 20.06.2018 1. RAPORUN AMACI Bu raporun amacı, Sermaye Piyasası Kurulu nun

Detaylı

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi Çalışma protokolü 2 : Teori A 2.1 ppt 1 A eğitiminin 2. günündeki ilk sunum Öğrenme Hedefleri 1. Çalışmanızın

Detaylı

Finansman BaĢlama bitiģ Yüklenici Ülke Toplam proje bütçesi. n adı 01 Ocak 2008- Türkiye 243.025 $ 100% 15 ĠSKUR-KOSGEB-BTC BTC

Finansman BaĢlama bitiģ Yüklenici Ülke Toplam proje bütçesi. n adı 01 Ocak 2008- Türkiye 243.025 $ 100% 15 ĠSKUR-KOSGEB-BTC BTC Bölgesel Kalkınma Girişimi Bakü- Tiflis- Ceyhan (BTC) Boru Hattı Projesi: Sektörler Arası ĠĢbirliğine Dayalı Ġstihdamı GeliĢtirme ve GiriĢimciliği Ref 3 Proje baģlığı Destekleme Projesi- Çukurova Bölgesi

Detaylı

İSVEÇ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU

İSVEÇ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU İSVEÇ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU 9-15 KASIM 2012 İÇİNDEKİLER 1. ÇALIŞMA ZİYARETİ KAPSAMI... 1 2. GENÇ İŞGÜCÜNÜN SORUNLARI PROJESİ... 1 2.1. Proje Amaçları ve Özeti... 1 2.2. Proje Kapsamında Planlanan Faaliyetler...

Detaylı

Yazılım Mühendisliği 1

Yazılım Mühendisliği 1 Yazılım Mühendisliği 1 HEDEFLER Yazılım, program ve algoritma kavramları anlar. Yazılım ve donanım maliyetlerinin zamansal değişimlerini ve nedenleri hakkında yorum yapar. Yazılım mühendisliği ile Bilgisayar

Detaylı

AB 2020 Stratejisi ve Türk Eğitim Politikasına Yansımaları

AB 2020 Stratejisi ve Türk Eğitim Politikasına Yansımaları AB 2020 Stratejisi ve Türk Eğitim Politikasına Yansımaları Y. Doç. Dr. Tamer Atabarut Boğaziçi Üniversitesi Yaşamboyu Eğitim Merkezi Müdürü atabarut@boun.edu.tr Avrupa 2020 Stratejisi: Akıllı, Sürdürülebilir

Detaylı

IMF KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ

IMF KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ IMF KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ Hazırlayan: Sıla Özsümer AB ve Uluslararası Organizasyonlar Şefliği Uzman Yardımcısı IMF Küresel Ekonomik Görünümü IMF düzenli olarak hazırladığı Küresel Ekonomi Görünümü

Detaylı

DERS ÖĞRETİM PLANI. Teorik Kredisi. Zorunlu Lisans 2 Türkçe

DERS ÖĞRETİM PLANI. Teorik Kredisi. Zorunlu Lisans 2 Türkçe Ders Kodu Türü ISL12 Düzeyi Adı Yarıyıl Sunulduğu Dil Teorik EKONOMİNİN TEMELLERİ II Uygulama Laboratuvar Ulusal Zorunlu Lisans 2 Türkçe 0 0 5 AKTS Bölümü : İşletme Önkoşulları : - İşleniş : Yüz yüze anlatım,

Detaylı

Avrupa Birliği Lizbon Hedefleri ne UlaĢabiliyor mu?

Avrupa Birliği Lizbon Hedefleri ne UlaĢabiliyor mu? Avrupa Birliği Lizbon Hedefleri ne UlaĢabiliyor mu? Yrd. Doç. Dr. Elif UÇKAN DAĞDEMĠR Anadolu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü Öğretim Üyesi 1. GĠRĠġ Avrupa Birliği (AB)

Detaylı

Eğitim Fakülteleri ve İlköğretim Öğretmenleri için Matematik Öğretimi

Eğitim Fakülteleri ve İlköğretim Öğretmenleri için Matematik Öğretimi Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 19 (2012) 269-273 269 KİTAP İNCELEMESİ Eğitim Fakülteleri ve İlköğretim Öğretmenleri için Matematik Öğretimi Prof. Dr. Murat ALTUN Dilek SEZGİN

Detaylı

BİRLEŞİK METAL-İŞ B İ RLEŞİK METAL İŞÇİLERİ SENDİKASI UNITED METALWORKERS UNION

BİRLEŞİK METAL-İŞ B İ RLEŞİK METAL İŞÇİLERİ SENDİKASI UNITED METALWORKERS UNION BİRLEŞİK METAL-İŞ B İ RLEŞİK METAL İŞÇİLERİ SENDİKASI UNITED METALWORKERS UNION ARAŞTIRMA DİZİSİ 2004/1 TÜRKİYE GENELİ VE İSTANBUL İÇİN 4 KİŞİLİK AİLENİN ASGARİ GEÇİM HARCAMASI Sendikamız 4 kişilik bir

Detaylı

EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Nisan 2013, No: 58

EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Nisan 2013, No: 58 EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Nisan 2013, No: 58 i Bu sayıda; Ocak ayı işgücü ve istihdam verileri; Ocak-Mart Merkezi Yönetim Bütçe Sonuçları, IMF Küresel Ekonomik Görünüm Raporu değerlendirilmiştir.

Detaylı

2001 ve 2008 Yılında Oluşan Krizlerin Faktör Analizi ile Açıklanması

2001 ve 2008 Yılında Oluşan Krizlerin Faktör Analizi ile Açıklanması 2001 ve 2008 Yılında Oluşan Krizlerin Faktör Analizi ile Açıklanması Mahmut YARDIMCIOĞLU Özet Genel anlamda krizler ekonominin olağan bir parçası haline gelmiştir. Sıklıkla görülen bu krizlerin istatistiksel

Detaylı

Yoksulluk Sınırı Nasıl Hesaplanır?

Yoksulluk Sınırı Nasıl Hesaplanır? B i r l i k t e Ö ğ r e n e l i m Yoksulluk Sınırı Nasıl Hesaplanır? Mahmut S. YARDIM 1 Yoksulluğun çok boyutlu bir olgu olması, tanımlanmasında ve ölçülmesinde farklı yaklaşımların kullanılmasına yol

Detaylı

ISSAI UYGULAMA GİRİŞİMİ 3i Programı

ISSAI UYGULAMA GİRİŞİMİ 3i Programı ISSAI UYGULAMA GİRİŞİMİ 3i Programı 3i Programme Taahhütname ARKA PLAN BİLGİSİ Temel denetim alanları olan mali denetim, uygunluk denetimi ve performans denetimini kapsayan kapsamlı bir standart seti (Uluslararası

Detaylı

MUHASEBE VE FİNANSMAN MALİYET HESAPLAMA TEKNİKLERİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

MUHASEBE VE FİNANSMAN MALİYET HESAPLAMA TEKNİKLERİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü MUHASEBE VE FİNANSMAN MALİYET HESAPLAMA TEKNİKLERİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2013 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile

Detaylı

Özgün Katkı Nedir? Özgün Katkı Değerlendirmesi ve Türkiye den Örnekler

Özgün Katkı Nedir? Özgün Katkı Değerlendirmesi ve Türkiye den Örnekler Özgün Katkı Nedir? Özgün Katkı Değerlendirmesi ve Türkiye den Örnekler Ramazan Aslan FutureCamp İklim ve Enerji Ltd. Şti. ULUSAL KARBON YÖNETİM MERCİ ÜYELERİNİN EĞİTİMİ 15-17 Haziran Ankara İklim Değişikliği

Detaylı

Çalışma Hayatının İki Büyük Korkusu: İşsizlik ve İş Güvencesizliği Two Big Fear of Working Life: Unemployment and Job Insecurity

Çalışma Hayatının İki Büyük Korkusu: İşsizlik ve İş Güvencesizliği Two Big Fear of Working Life: Unemployment and Job Insecurity Çalışma Hayatının İki Büyük Korkusu: İşsizlik ve İş Güvencesizliği Two Big Fear of Working Life: Unemployment and Job Insecurity İskender GÜMÜŞ* Nebi Sümer, Nevin Solak, Mehmet Harma İşsiz Yaşam: İşsizliğin

Detaylı

Nüfus Yaşlanması ve Yaşlılığın Finansmanı

Nüfus Yaşlanması ve Yaşlılığın Finansmanı Nüfus Yaşlanması ve Yaşlılığın Finansmanı Prof. Dr. Serdar SAYAN TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi 4. Türkiye Nüfusbilim Kongresi Ankara 6 Kasım 2015 Yaşlılık (Emeklilik) Sigortası Türkiye de çalışanların

Detaylı

III. PwC Çözüm Ortaklığı Platformu Şirketlerde İç Kontrol ve İç Denetim Fonksiyonu* 22 Aralık 2004

III. PwC Çözüm Ortaklığı Platformu Şirketlerde İç Kontrol ve İç Denetim Fonksiyonu* 22 Aralık 2004 III. PwC Çözüm Ortaklığı Platformu Şirketlerde İç Kontrol ve İç Denetim Fonksiyonu* *connectedthinking PwC İçerik İç kontroller İç kontrol yapısının oluşturulmasında COSO nun yeri İç denetim İç denetimi

Detaylı

4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU

4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU 4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU Yeni Dönem Türkiye - AB Perspektifi Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı: Fırsatlar ve Riskler ( 21-22 Kasım 2013, İstanbul ) SONUÇ DEKLARASYONU ( GEÇİCİ ) 1-4. Türkiye

Detaylı

İçindekiler kısa tablosu

İçindekiler kısa tablosu İçindekiler kısa tablosu Önsöz x Rehberli Tur xii Kutulanmış Malzeme xiv Yazarlar Hakkında xx BİRİNCİ KISIM Giriş 1 İktisat ve ekonomi 2 2 Ekonomik analiz araçları 22 3 Arz, talep ve piyasa 42 İKİNCİ KISIM

Detaylı

MALİYE ANABİLİM DALI ORTAK DOKTORA PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS

MALİYE ANABİLİM DALI ORTAK DOKTORA PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS MALİYE ANABİLİM DALI ORTAK DOKTORA PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ 1. Yıl - GÜZ DÖNEMİ Doktora Uzmanlık Alanı MLY898 3 3 + 0 6 Bilimsel araştırmarda ve yayınlama süreçlerinde etik ilkeler. Tez yazım kuralları,

Detaylı

EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ MİSİNALI TAKI YAPMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ MİSİNALI TAKI YAPMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ MİSİNALI TAKI YAPMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2013 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile karşı

Detaylı

KADASTRO HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASINDA KALİTE KONTROL ANALİZİ

KADASTRO HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASINDA KALİTE KONTROL ANALİZİ KADASTRO HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASINDA KALİTE KONTROL ANALİZİ Yasemin ŞİŞMAN, Ülkü KIRICI Sunum Akış Şeması 1. GİRİŞ 2. MATERYAL VE METHOD 3. AFİN KOORDİNAT DÖNÜŞÜMÜ 4. KALİTE KONTROL 5. İRDELEME

Detaylı

BÜRO YÖNETİMİ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

BÜRO YÖNETİMİ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü BÜRO YÖNETİMİ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2013 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile karşı karşıya

Detaylı

DEĞER MÜHENDİSLİĞİ. Veli KOÇAK Yazılım Mühendisi. Maltepe Üniversitesi - 2014

DEĞER MÜHENDİSLİĞİ. Veli KOÇAK Yazılım Mühendisi. Maltepe Üniversitesi - 2014 DEĞER MÜHENDİSLİĞİ Veli KOÇAK Yazılım Mühendisi Maltepe Üniversitesi - 2014 GİRİŞ Günümüzün rekabetçi koşullarında varlığını sürdürmek isteyen işletmeler, düşük maliyetli, yüksek kaliteli ve müşteri isteklerine

Detaylı

Dış Çevre Analizi. Doç. Dr. Barış BARAZ

Dış Çevre Analizi. Doç. Dr. Barış BARAZ Dış Çevre Analizi Doç. Dr. Barış BARAZ PESTE ANALİZİ NEDİR? Ricardo Peste, 1983, Connecticut PESTE ANALİZİ Politik ve Yasal Güçler Ekonomik Güçler Sosyal, Kültürel ve Demografik Faktörler Teknolojik Güçler

Detaylı

ULUSAL PNÖMOKONYOZ ÖNLEME EYLEM PLANI

ULUSAL PNÖMOKONYOZ ÖNLEME EYLEM PLANI ULUSAL PNÖMOKONYOZ ÖNLEME EYLEM PLANI 1. Sorunun öneminin saptanması Pnömokonyoz ülkemizde en sık görülen mesleki akciğer hastalıklarından biri olup, önlenebilir meslek hastalıklarının başında gelmektedir.

Detaylı

MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİR MEB UYGULAMASI

MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİR MEB UYGULAMASI MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİR MEB UYGULAMASI SAFETY AND RISK ASSESSMENT IN OCCUPATIONAL AND TECHNICAL SECONDARY EDUCATION A MEB APPLICATION

Detaylı

Kontrol listesinin bu kısmı gelir vergilerinin muhasebeleştirilmesini düzenleyen UMS 12 ye yöneliktir.

Kontrol listesinin bu kısmı gelir vergilerinin muhasebeleştirilmesini düzenleyen UMS 12 ye yöneliktir. UMS 12 Standarda (standardın ilgili paragraflarına referans verilmiştir) Gelir Vergisi Kontrol listesinin bu kısmı gelir vergilerinin muhasebeleştirilmesini düzenleyen UMS 12 ye yöneliktir. UMS 12, ertelenmiş

Detaylı

KİŞİSEL "GÜÇ KİTABINIZ" Güçlenin!

KİŞİSEL GÜÇ KİTABINIZ Güçlenin! KİŞİSEL "GÜÇ KİTABINIZ" Güçlenin! Hangi alanlarda başarılıyım? Ne yapacağım? Okul hayatınız bittiğinde, önünüze gerçekleştirebileceğiniz çok sayıda fırsat çıkar. Kendi iş yerlerini açan insanların ne tür

Detaylı

T. C. KAMU İHALE KURUMU

T. C. KAMU İHALE KURUMU T. C. KAMU İHALE KURUMU Elektronik İhale Dairesi KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ BT Strateji Yönetimi BT Hizmet Yönetim Politikası Sürüm No: 6.0 Yayın Tarihi: 26.02.2015 444 0 545 2012 Kamu İhale Kurumu Tüm hakları

Detaylı

T.C. HİTİT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI

T.C. HİTİT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI T.C. HİTİT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI ÇORUM İLİNDE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE STRATEJİK YÖNETİMİN YERİ, ÖNEMİ VE GELİŞTİRİLMESİ; BİR İŞLETME ÖRNEĞİ Ahmet ÖLÇER

Detaylı

ÇEVRESEL TARIM POLİTİKASI

ÇEVRESEL TARIM POLİTİKASI ÇEVRESEL TARIM POLİTİKASI Prof. Dr. Emine Olhan A.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü olhan@agri.ankara.edu.tr Dersin İçeriği Politika kavramı Ulusal tarım politikasının amaçları, çalışma alanları

Detaylı

FİNANSAL YÖNETİM. Finansal Planlama Nedir?

FİNANSAL YÖNETİM. Finansal Planlama Nedir? FİNANSAL YÖNETİM FİNANSAL PLANLAMA Yrd.Doç.Dr. Serkan ÇANKAYA Finansal analiz işletmenin geçmişe dönük verilerine dayanmaktaydı ancak finansal planlama ise geleceğe yönelik hareket biçimini belirlemeyi

Detaylı

Doç.Dr. Mehmet MARANGOZ İNTERNETTE PAZARLAMA. Beta

Doç.Dr. Mehmet MARANGOZ İNTERNETTE PAZARLAMA. Beta Doç.Dr. Mehmet MARANGOZ İNTERNETTE PAZARLAMA İstanbul - 2014 Beta I Yayın No : 3055 İşletme-Ekonomi Dizisi : 639 1. Baskı - Ocak 2014 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-082 - 0 Copyright Bu kitab n bu bas s

Detaylı

8.0 PLANLAMA UYGULAMA ARAÇLARI

8.0 PLANLAMA UYGULAMA ARAÇLARI 8.0 PLANLAMA UYGULAMA ARAÇLARI 8.1 EKONOMİK VE MALİ YÖNLER 364 8.1 EKONOMİK VE MALİ YÖNLER 8.1 EKONOMİK VE MALİ YÖNLER 365 8.1 EKONOMİK VE MALİ YÖNLER 8.1.1 Giriş Kent gelişiminin planlaması farklı ülkelerde

Detaylı

GIDA TEKNOLOJİSİ EKMEK ÜRETİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

GIDA TEKNOLOJİSİ EKMEK ÜRETİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü GIDA TEKNOLOJİSİ EKMEK ÜRETİMİ MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2015 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile karşı karşıya olması

Detaylı

Örgütsel Yenilik Süreci

Örgütsel Yenilik Süreci Örgütsel Yenilik Süreci TEKNOLOJİ VE İNOVASYON YÖNETİMİ -Hafta 5 Örgütsel Yenilikçilik Süreci-Planlaması Dr. Hakan ÇERÇİOĞLU 1 2 1 Örgütsel Yeniliğin Özellikleri Örgütsel bağlamda yenilik, örgütü ve üyelerini

Detaylı

28.06.2012 tarihli Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik in Risk Yönetimine İlişkin Düzenlemeleri

28.06.2012 tarihli Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik in Risk Yönetimine İlişkin Düzenlemeleri 28.06.2012 tarihli Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik in Risk Yönetimine İlişkin Düzenlemeleri Yönetici Özeti: 28.06.2012 tarihinde yayımlanan Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik ile

Detaylı

Stratejik Pazarlama 7. Hafta. Doç. Dr. Hayrettin Zengin

Stratejik Pazarlama 7. Hafta. Doç. Dr. Hayrettin Zengin Stratejik Pazarlama 7. Hafta Doç. Dr. Hayrettin Zengin Pazar Fırsatları Ölçümü ve Pazar Çekiciliği Analizi Pazar fırsatı Mevcut ve gelecekteki olası değişimler sonucunda tüketicilerde ortaya çıkabilecek

Detaylı

İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI. Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT

İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI. Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI Bu Dersimizde; Kuruluşla İlgili Bazı Temel Kavramlar Genel Olarak İşletmenin Kuruluş Aşamaları Fizibilite Çalışmalarının

Detaylı

Afrika da İş Yapmak.

Afrika da İş Yapmak. Afrika da İş Yapmak 2017-2018 Amaç Bu program, Afrika kıtası ile çalışmak, mevcut iş hacmini arttırmak, Afrika nın herhangi bir ülkesine ürün ya da hizmet satmak, ortaklık kurmak, distribütör/toptancı

Detaylı

Trakya Kalkınma Ajansı. www.trakyaka.org.tr. İhracat Planı Hazırlanması Süreci

Trakya Kalkınma Ajansı. www.trakyaka.org.tr. İhracat Planı Hazırlanması Süreci Trakya Kalkınma Ajansı www.trakyaka.org.tr İhracat Planı Hazırlanması Süreci 2013 İHRACAT PLANI HAZIRLANMASI SÜRECİ İhracat Planı Neden Hazırlanır? İhracattan ne beklendiğinin belirlenmesi, İhracat amaçlarına

Detaylı

ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ EVDE ÇOCUK BAKIMI MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ EVDE ÇOCUK BAKIMI MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ EVDE ÇOCUK BAKIMI MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2009 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile

Detaylı

Proje Çevresi ve Bileşenleri

Proje Çevresi ve Bileşenleri Proje Çevresi ve Bileşenleri 1.3. Proje Çevresi Proje çevresi, proje performans ve başarısını önemli ölçüde etkiler. Proje takımı; sosyoekonomik, coğrafı, siyasi, yasal, teknolojik ve ekolojik gibi kuruluş

Detaylı

EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ TABİİ KUMAŞ ÇİÇEK YAPMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI)

EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ TABİİ KUMAŞ ÇİÇEK YAPMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ TABİİ KUMAŞ ÇİÇEK YAPMA MODÜLER PROGRAMI (YETERLİĞE DAYALI) 2013 ANKARA ÖN SÖZ Günümüzde mesleklerin değişim ile

Detaylı

KURULUŞ AMAÇ BAĞLAM KAPSAM. A. KURUM Profili. B. Yönetim Sistemi İle İlgili İç -Dış Hususlar İç Hususlar

KURULUŞ AMAÇ BAĞLAM KAPSAM. A. KURUM Profili. B. Yönetim Sistemi İle İlgili İç -Dış Hususlar İç Hususlar Sayfa 1/5 A. KURUM Profili 11.07.1992 tarih ve 21281 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Yüksek Öğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında 41 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin değiştirilerek kabulüne dair 2809

Detaylı

ENGELLİLERE YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR

ENGELLİLERE YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR ENGELLİLERE YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR III. Sınıf Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Risk Gruplarına Yönelik Sosyal Politikalar Dersi Notları-VI Doç. Dr. Şenay GÖKBAYRAK İçerik Engellilere

Detaylı

Enerji Dışı İthalatımızın Petrol Fiyatları ile İlişkisi

Enerji Dışı İthalatımızın Petrol Fiyatları ile İlişkisi Enerji Dışı İthalatımızın Petrol Fiyatları ile İlişkisi Türkiye ithalatının en çok tartışılan kalemi şüphesiz enerjidir. Enerji ithalatı dış ticaret açığının en önemli sorumlusu olarak tanımlanırken, enerji

Detaylı

ISBN

ISBN Bu kitapta verilen örnek ve öykülerde ve kitabın metnindeki açıklamalarda sağlık, hukuk, yatırım gibi çeşitli alanlardan uzmanlık bilgilerine yer verilmiştir. Bu uzmanlık bilgileri sadece kitabın konusuyla

Detaylı

Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (EUİGE)

Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (EUİGE) 2015 İGR Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (EUİGE) Sıkça Sorulan Sorular Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksinin amacı nedir? İGE üç temel boyutta insani gelişmeye ilişkin kazanımların

Detaylı

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İLE İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR...1

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İLE İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR...1 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İLE İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR...1 KISIM 1 PERSONEL YÖNETİMİNDEN YETKİNLİĞE DAYALI İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE GEÇİŞ SÜRECİ VE KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR...3 I. İNSAN

Detaylı

2000 li yıllardan itibaren teknolojinin hızlı gelişiminden belki de en büyük payı alan akıllı telefon ve tabletler gibi kablosuz iletişim olanağı

2000 li yıllardan itibaren teknolojinin hızlı gelişiminden belki de en büyük payı alan akıllı telefon ve tabletler gibi kablosuz iletişim olanağı 2000 li yıllardan itibaren teknolojinin hızlı gelişiminden belki de en büyük payı alan akıllı telefon ve tabletler gibi kablosuz iletişim olanağı sağlayan cihazların daha iyi, hızlı ve ucuz modellerle

Detaylı

Pazarlama araştırması

Pazarlama araştırması Pazarlama araştırması Etkin bir pazarlama kararı alabilmek için gerekli olan enformasyonun ve bilginin toplanması ve kullanılmasıdır. Bu sayede, pazarla ilgili risk ve belirsizlik azalacak ve başarı artacaktır.

Detaylı