KÖY SEYİRLİK OYUNU Kırsal bölgelerde, köylerde görülen daha çok tarih öncesine uzanan bolluk (tarım ve çobanlık), eriştirme, canlandırıcılık, atalara

Transkript

1 KÖY SEYİRLİK OYUNU Kırsal bölgelerde, köylerde görülen daha çok tarih öncesine uzanan bolluk (tarım ve çobanlık), eriştirme, canlandırıcılık, atalara tapınım gibi işlevsel kuttörenlere bağlı bir tiyatro geleneğidir.

2 Seyirlik köylü oyunları, belirli metinleri olmayan ve belirli günlerde köy çevrelerinde köylüler tarafından geleneksel bir takım tiyatro kuralları takip edilerek yapılan, gösteriler ve eğlencelerdir. Köylülerin güldürücü, acıklı ve sessiz olarak kümelendirdiği bu oyunların en önemli özelliği anonim oluşlarıdır.

3 Oyunlar kapalı yerlerde veya açık havada oynanırlar Oyuncuların makyajı, aksesuarı ve kostümü de köy imkânlarıyla sağlanır niteliktedir. Göreceli olarak kostüm dekora göre daha önem verilen bir unsurdur. Kostümler gerçek parçalar veya sembolik aksesuarlarla birlikte kullanılırlar.

4 Köy seyirlik oyunlarında efekti oyuncular canlı olarak yaparlar. Müzik ve dans köy seyirlik oyunlarında önemli unsurlardır. Oyunlarda, davul, zurna, keman, tef, çan, zil, tulum, darbuka, daire, teneke ve kaval gibi çalgılar çalınır. Köy seyirlik oyunları, doğanın canlandığı; üreme, hasat gibi olayların gerçekleştiği; mevsim değişikliklerinin yaşandığı zamanlarda oynanmaktadır.

5 A) Ritüel (Kuttören) Oyunlar 1) Yılın Değişmesiyle İlgili Oyunlar: Köse-Gelin Oyunu 2) Mücerret Fikirlerle İlgili Oyunlar: Beylerin Kini Oyunu: 3) Hayvan Kültüne Bağlı Oyunlar: Saya Gezme Oyunu- Tekecik/Koç Katımı Oyunu 4) Bitki Kültüne Bağlı Oyunlar: Cemalcik (Ürün elde edilmesi) Oyunu 5) Mezhep Törenleri

6 B) Din Dışı (Profan) Oyunlar 1) Günlük Hayattan Alınan Oyunlar: Tarla Sınırı Oyunu 2) Masallara Bağlı Oyunlar: Keloğlan Oyunu 3) Destanlara veya Âşıkların Hayatlarına Bağlı Oyunlar: Göçebe Oyunu 4) Tarihî Olaylara Bağlı Oyunlar: İstiklâl Savaşı Oyunu 5) Hayvanları Taklit Edici Oyunlar: Kartal Oyunu 6) Samıt veya Lâl Oyunu: Ali ile Fatoş Oyunu

7 KUKLA OYUNU Kukla, konuşmaları ve ses taklitlerini tek bir sanatçının üstlendiği ve kişileri temsil eden yapma bebeklerin oynatıldığı geleneksel bir seyirlik oyundur.

8 Tahta, alçı, mukavva veya bezden yapılmış; elle, iple veya sopayla oynatılan bu küçük bebeklere kukla, bu bebeklerle yapılan gösteriye kukla oyunu veya kukla ve kuklayı oynatan kişiye de kuklacı adı verilir.

9 Kukla oyununun da gölge oyunu gibi Çin ve Hindistan da ortaya çıktığı, önce Endonezya ve Japonya ya daha sonra da Türkistan ve İran yoluyla Batı ya geçtiği görüşü yaygın olarak kabul edilmektedir. Kukla oyununun kaynağında dinsel, ayinsel ve büyüsel amaçlar olduğu düşüncesi hakimdir.

10 Bu konuda en eski Türkçe kaynak olan Dîvânu Lügâti t- Türk adlı eserinde Kaşgarlı Mahmut, kız çocuklarının oynadıkları insan şeklindeki yapma bebeklere kudhurcuk denildiğini yazmaktadır. Türk halk kültüründe yaygın olarak kullanılan iki kukla tekniği söz konusudur. Bunlar: El kuklası ve ipli kukladır.

11 Eski Türkçede, el kuklasına kol korçak adı verilirdi. İpli kuklaya ise Çadırhayal denilmekteydi. Kuklalar, el kuklası, ipli kukla, iskemle kuklası, araba kuklası, köy kuklası, dev kukla, ayak kuklası, yer kuklası ve canlı kukla gibi adlar ile anılmaktadır.

12 Kuklacılara da Kuklabaz, Başkuklabaz, Hayalbaz, Suretbaz gibi adlar verilmiştir. Hatta, İstanbul da bir dönem kuklaya Karagöz, Beberuhi, İbiş gibi Türk gölge tiyatrosu kökenli adlar da verilmiştir.

13 İstanbul daki bu tür etkileşimlere karşılık Anadolu da halk arasında kukla ya yaygın olarak korçak, bebek, hemecik, çömçe gelin veya karaçör denilmeye ve geleneksel tekniklerle oynatılmaya devam edilmiştir. Kuklada oyunun baş tipleri İbiş ve İhtiyar dır.

14 Kukla Oyununun Kişileri İbiş: Her zaman uşak rolündedir. Asıl adı Sadık olmasına karşılık çoğunlukla İbiş olarak çağırılır. İhtiyar ın uşağıdır, kurnaz ve hazır cevaptır. İbiş kaba saba, açık saçık ve iki anlamlı sözler söyleyerek oyunun gelişmesini sağlar.

15 İhtiyar: İbiş in efendisidir. Bey veya Beyefendi adı da verilir. İhtiyar mal mülk sahibi zengin bir kişidir. İhtiyarı sevmeyenler ona Tirit, Parçacı, Moruk gibi lakaplar takarlar. Diğer Kişiler: İbiş in karısı hizmetçi kız Fatma, Arap, Şeytan, Dalkavuk, Efe, Yahudi, Laz, genç âşık delikanlı, delikanlının sevgilisi, cadaloz, kötü ve zalim kişi gibi tiplerde kuklada yer alırlar.

16 MEDDAH Meddah, birçok kişinin içinde bulunduğu bir olayı tek başına canlandıran bir oyuncudur.

17 Mimik ve şive taklitleriyle birçok kişinin, bir kişi tarafından canlandırılması demek olan meddahlık en önemli dramatik sözlü sanat türlerimizden birisidir. Seçtiği konulara göre seyircide coşkunluk, üzüntü, merak, acıma duyguları yaratır. Meddahın canlandırdığı ve anlattığı kişilerle seyirci arasında bir duygudaşlık bağı ve bir özdeşleştirme ilişkisi kurulabilir.

18 Meddah ise çok daha zengin kaynaklara dayanan daha çeşitli hikâye dağarcığına sahiptir ve gülmecenin yanı sıra her türlü havayı, mizacı veya değişik anlatım tutumlarıyla işlenen pek çok konuyu ele alabilir.

19 1616 yılında Bursa da şair Hayalî Ahmed Çelebi, kahvehanede Bediî ve Kasım Hikâyesi ni anlatırken kahvehanede bulunanlar kendilerini hikâyeye öyle kaptırmışlar ki kimi Bediî nin kimi de Kasım ın tarafını tutmuş, kahramanlarının adı geçtikçe coşup bağırıyorlarmış. Bu coşkunluk anında Kasım ı tutan Hayalî Çelebi, karşı tarafı tutan Saçakçızâde adlı bir başka hikâyeciyi bıçaklayarak öldürmüş.

20 Meddah ın Bölümleri 1. Başlangıç Bölümü: Meddah Hak dostum Hak! nidasıyla oyuna başlar. Meddah bir divanî veya bir tekerleme söyleyerek seyircinin dikkatini icrasına çeker. 2. Açıklama Bölümü: Meddah bu bölümde ölçülü veya ölçüsüz sözlü kalıp ifadeler kullanarak anlatacağı hikâyenin kahramanlarının ailesi, sosyo-ekonomik durumu, mekânı, zamanı hakkında bilgiler verir.

21 3. Senaryo Bölümü: Meddah, başlangıç ve açıklama bölümlerinde dikkatlerini çekerek etrafına topladığı seyircilere, bu bölümde asıl anlatacağı hikâyeyi anlatmaya başlar. Meddah bütün ustalığını bu bölümde gösterir. 4. Bitiş Bölümü: Anlatılan hikâyedeki düğümün çözüldüğü ve anlatımın bittiği bölümdür. Birçok sözlü anlatım geleneği türünde olduğu gibi meddahlık geleneğinin anlattığı hikâye de didaktik özellikler taşır.

22 Örnek Soru: Meddah ı diğer seyirlik türlerden ayıran önemli özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A)Canlı olarak anlatılması B) Jest ve mimiklerden yararlanılması C) Merak ve geciktirim duygusu uyandırarak özdeşim kurmaya dayanması D) Bölümlerinin olması E) Görselliğe yer vermemesi

23 Örnek Soru: I.Gölge oyununda, oyunu Karagöz açar, semai söyleyerek perdeye çıkar. II. Köy seyirlik oyunu belli bir metne bağlı kalınarak oynanan bir oyundur. III. Karagöz ve Hacivat perde arkasında aynı kişi tarafından seslendirilir. IV. Meddahta müzik ve dans vazgeçilmez unsurlardır. V. Orta oyununda oyunun asıl bölümü muhavere bölümüdür. Yukarıda numaralı cümlelerde verilen bilgilerden hangisi doğrudur? A) I B) II C) III D) IV E) V

24 Örnek Soru: Aşağıda kukla oyunuyla ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Çeşitli yörelerde çömçe gelin, karaçör, hemecik adlarıyla bilinir. B) Divanı Lügati t-türk te kudhurcuk olarak adlandırılmıştır. C) Oyunun önemli kişileri İbiş ve İhtiyar dır. D) Halk kültüründe yaygın olarak ipli kukla ve köy kuklasıdır. E) Kukla oyununun da gölge oyunu gibi Çin ve Hindistan da ortaya çıkıp oradan dünyaya yayıldığı düşünülmektedir.