AMBALAJ ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİNİN UYGULAMA SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SEMİNERİ

Transkript

1 TÜRKİYE İŞVEREN SENDİKALARI KONFEDERASYONU AMBALAJ ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİNİN UYGULAMA SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SEMİNERİ 7 Kasım 2008 Swissotel - ANKARA

2 TÜRKİYE İŞVEREN SENDİKALARI KONFEDERASYONU 26 Ocak 2009 Yayın No: 298 Haberleşme Adresi: Hoşdere Cad. Reşat Nuri Sokak No: 108 Çankaya ANKARA Tel : (0312) (Pbx) Faks : (0312) tisk@tisk.org.tr Web Sitesi : ISBN: MATSA BASIMEVİ / ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) matsa@matsabasımevi.com.tr

3 İÇİNDEKİLER SUNUŞ...5 AÇILIŞ KONUŞMALARI...7 Bülent PİRLER...7 TİSK Genel Sekreteri Dr. Aydın YILDIRIM...10 Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı I. OTURUM Ambalaj Atıkları Konusunda Türk Mevzuatı ve Uygulaması Hülya ÇAKIR...15 Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Mühendisi Ambalaj Atıkları Mevzuatının Sanayi Açısından Getirdikleri Prof. Dr. Erdem GÖRGÜN...28 İTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Ambalaj Atıkları Mevzuatı ile ilgili Uygulama Sorunları Ali Nafiz KONUK...47 TİSK Yönetim Kurulu Üyesi TARTIŞMA

4 PANEL UYGULAMADA YAŞANAN SORUNLAR Panel Başkanı: Okyar YAYALAR...66 TÜGİS Yönetim Kurulu Üyesi/ÇEVKO Yönetim Kurulu Başkanı Panelistler: Hülya ÇAKIR...66 Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Mühendisi Cem KILINÇ...73 T.Kimya, Petrol, Lastik ve Plastik Sanayii İşverenleri Sendikası Çevre Mühendisi İlknur MENLİK...78 T. Gıda ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu Erbil BÜYÜKBAY...83 İstanbul Sanayi Odası Çevre Şubesi Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Ercan TEZER...91 Otomotiv Sanayii Derneği Genel Sekreteri TARTIŞMA

5 SUNUŞ 24 Haziran 2007 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği uygulamada önemli sorunlara yol açmış bulunmaktadır. Yönetmelik çerçevesinde işletmeler, ambalaj atığı üreticisi olarak, işletme içerisinde ayrı olarak topladıkları ambalaj atıklarını bedelsiz olarak, bulundukları il veya ilçe belediyelerin oluşturduğu ambalaj atığı yönetimi planı doğrultusunda kurmuş olduğu veya toplama sorumluluğunu bir sözleşmeyle devrettiği lisanslı geri kazanım tesislerine vermekle yükümlü tutulmuşlardır. Ancak önemli bir ekonomik değer ifade eden ambalaj atıklarının bedelsiz olarak lisanslı geri kazanım tesislerine verilmesi işletmeleri, önemli bir maliyetle karşı karşıya bırakmıştır. Öte yandan söz konusu işletmeler, atık yönetim planı bulunmayan veya henüz onaylanmamış belediye sınırları içinde üretim yapan işletmelere karşı haksız rekabete uğramaktadır. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği nin uygulama sorunları ve çözüm önerilerini ele almak ve değerlendirmek amacıyla TİSK tarafından 7 Kasım 2008 tarihinde Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinin Uygulama Sorunları ve Çözüm Önerileri Semineri organize edilmiştir. Bu çerçevede söz konusu Seminerimizde yapılan sunum ve tartışmaları bir kitap haline getirerek, yapılan değerlendirmelerin önümüzdeki sürece katkısını sağlamak amacıyla ilgililerin yararlanmasına sunmayı Konfederasyonumuz ayrıca bir görev kabul etmiştir. Seminere iştirak eden değerli tebliğ sahiplerine, tartışmalara katılarak görüş ve önerilerini bizlerle paylaşan tüm konuklarımıza bir kez daha teşekkür ederek, sunulan yayının konuyla ilgili herkese katkı sağlamasını diliyoruz. Saygılarımızla, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu - 5 -

6

7 AÇILIŞ KONUŞMALARI Bülent PİRLER TİSK Genel Sekreteri BÜLENT PİRLER (TİSK Genel Sekreteri)- Sayın Genel Müdür Yardımcım, işveren sendikalarının ve işveren kuruluşlarının değerli yöneticileri, saygıdeğer katılımcılar, değerli basın mensupları; Konfederasyonumuzca tertiplenen Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinin Uygulama Sorunları ve Çözüm Önerileri Seminerine hoş geldiniz, şeref verdiniz. Sayın katılımcılar, bilindiği gibi, 2007 yılında yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği iş yerlerimiz açısından olumsuzluklar taşıyan hükümler içermekte ve söz konusu hükümler, birçok işyeri ve işkolu bakımından da sorun teşkil etmektedir. Yönetmelik hükümlerinin karmaşık bir sistem öngörmesi, yapılan tanımların açık olmayışı, yerel yönetimlerin konuya gelir elde etme anlayışıyla yaklaşmaları uygulamada önemli sorunların ortaya çıkmasına neden oluyor. Diğer taraftan, bu Yönetmelik çerçevesinde işletmeler, ambalaj atığı üreticisi olarak, işletme içerisinde ayrı olarak topladıkları ambalaj atıklarını bedelsiz olarak, bulundukları il veya ilçe belediyelerin oluşturduğu ambalaj atığı yönetimi planı doğrultusunda kurmuş olduğu veya toplama sorumluluğunu bir sözleşmeyle devrettiği lisanslı geri kazanım tesislerine vermekle yükümlü tutulmuşlardır. Yine bilindiği üzere Yönetmelikte geçen bedelsiz olarak ifadesinin yürütmesinin durdurulmasına ilişkin Danıştay Altıncı Dairesi kararı, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun verdiği karar uyarınca

8 kaldırılmıştır. Bu durum bazı iş yerlerimiz açısından önemli gelir kalemlerinden birini oluşturan ambalaj atıklarının satılarak değerlendirilmesi imkânının ortadan kalkmasına da neden olmaktadır. Değerli misafirler, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği uyarınca, iş yerlerimiz, ambalaj atıklarını belediyelerin anlaşma yaptıkları geri kazanım firmalarına vermek zorunda bırakılmaktadırlar. Yerel yönetimler ise, bu konudaki faaliyetleri tek bir firmayla yürütmek istemektedirler. Bu durum, kurumsal kimlik taşıyan firmaların prosedürlerine aykırı düşmekte, aynı zamanda, haksız rekabet şartları göz önüne alındığında hukuka aykırılıklar da yaratmaktadır. Yönetmelik gereği, yerel yönetimlerin ambalaj atığı yönetim planı hazırlayarak, bunların Bakanlık onayından geçirilmesi faaliyetinde de önemli zaaflar yaşandığı görülmektedir. Sayın katılımcılar, ülkemizin çevresel kirlilikten korunması için, işyerlerimizin çevre konusunda mevzuata uygun üretim yapmak durumunda olduğu açıktır. Diğer taraftan, ihracata dayalı sanayimiz nedeniyle, ürünlerin üretim prosesleri ve işletmelerin çevreye duyarlı olması, Avrupa Birliği ne giriş ve buradaki satışlarında önemli unsurlar olarak yer almaktadır. İşyerlerimiz hem ülkemiz mevzuatına, hem Avrupa Birliği müktesebatına uyum konusunda önemli çalışmalar içindeyken, yerel yönetimlerin çevre konusuna, gelir elde etme ve güç sahibi olma yönüyle yaklaşmaları anlaşılabilir bir durum değildir. Sanayicimiz, yaşanmakta olan ekonomik krizin etkilerini en aza indirmek yolunda çabalarken bir de idari ve bürokratik yükümlülüklerle uğraştırılmamalıdır. Burada bahsedeceğim bir bakış açısını ne yazık ki uzunca süredir yaşıyoruz. Esasında, bakanlıklar kendi mevzuatlarını hazırlarken kendi açılardan bakmakta haklı olduklarını söylememek mümkün değil. Ancak, iş yerlerimizin muhatap kaldığı bakanlık sayısını düşünürsek ve bunların sürekli hazırladıkları yönetmelikleri de dikkate alırsak, âdeta bir mevzuat bombardımanıyla karşı karşıya olduğumuzu söylememiz gerekiyor. Nedir? Sosyal açıdan baktığımızda, en son günler içerisinde, -öbür yönetmelikleri bir kenara bırakıyorum- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Alt İşverenlik Yönetmeliği, meşhur Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, REACH, bunlara benzer pek çok yönet

9 melikle karşı karşıya olduğumuzu söyleyebilirim. Bunların bir kısmının da gerçekten, kanundaki yaklaşımın amacını aşan yönetmelikler olduğunu vurgulamakta fayda görüyoruz ve bunun bizleri, sanayi iş yerlerini oldukça zor durumda bıraktığını burada vurgulamak gerekiyor. Bir bakış açısından bahsetmek gerekiyor. Galiba kamu kurumlarının, müşteri odaklı açısını biraz daha fazla dikkate almaları gerekiyor. Kamu kurumları bağımlı bakış açısıyla bu konularda gerekli tedbirlerin alınamadığı ve bu çevrede de, gerek yönetmelikler olsun, gerek diğer mevzuat olsun, bunların oluşturulmasında bu bakış açısı farklılıkları nedeniyle ciddi sorunlar yaşadığımızı vurgulamak gerekiyor. Efendim, bu seminerin sabahki oturumunda ve öğleden sonra yapılacak panelde, işyerlerimiz, sektör temsilcileri, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği nedeniyle karşılaştıkları sıkıntıları ve zorlukları burada sizlere ortaya koyacaklar ve çözüm önerilerini de oluşturacaklar. Ayrıca şunu vurgulamamız gerekiyor: Bu seminerde yapılan konuşmalar ve bütün sonuçlar bir kitap hâline getirilerek, seminere katılan katılmayan bütün kesimlere ulaştırılmaya çalışılacaktır. Sözlerime son verirken bu seminerin yapılmasında bizlere desteklerini esirgemeyen Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğüne, seminerimizde konuşmacı olarak yer alan bütün yetkililere, mesai arkadaşlarıma ve siz değerli katılımcılara teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum. DR. AYDIN YILDIRIM (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı)- Sayın Genel Sekreter, değerli katılımcılar, çok değerli basın mensupları; böyle güzel bir günde, gerçekten başından beri üzerinde çokça çalıştığımız, zaman zaman tartıştığımız, hakikaten mükemmeli bulma noktasında çok ciddi idari, uygulamadan gelen ve akademik çalışmalarla zenginleştirmeye çalıştığımız Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği toplantısına hepiniz hoş geldiniz. Değerli katılımcılar, bildiğiniz gibi, -Sayın Genel Sekreter ana hatlarıyla bir perspektif de çizdiler- ambalaj konusu, gelişen dünyanın ve o paralelde gelişen tüketim kalıplarının vazgeçilmez unsuru ve önceliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Ambalajlar her geçen gün çe

10 Dr. Aydın YILDIRIM Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı şit ve mahiyet itibarıyla değişiklikler göstermektedir; hatta, ürünlerin sunumlarında, ömürlerinde, kullanımın yaygınlaşmasında ve kullanımın çok uzak noktalara kadar sağlıklı ve hijyenik bir şekilde taşınmasına yardımcı olan temel öğelerdir. Bu anlamda ambalaj, üretimle birlikte, üretimin ve pazarın kalitesini artırma noktasında da çok önemli bir değer taşımaktadır. Biz Bakanlık olarak ambalajın tabiiki bu kısmında değiliz, biz ambalajın atık olan tarafındayız; bu noktadan baktığınız zaman, katı atıkların ağırlıkça yüzde 30 unu, -değerli katılımcılar çok yakından bilirler- hacimce de yaklaşık olarak yüzde 50 sini oluşturmaktadırlar. Dolayısıyla, ambalaj atıkları, atık kompozisyonundaki değişim ve karakterizasyon çalışmasında çok önemli bir yer tutmaktadır. Bildiğiniz şeyleri sizlere anlatmak istemiyorum; ama, atıkların genel olarak evsel anlamda, bir başka ifadeyle, belediye atıklarının yönetiminde ambalaj atıkları özellikle hacim itibarıyla yaklaşık olarak yarıya yakın bir ağırlık, bir yoğunluk teşkil etmektedir. Bu anlamda da tabiiki, ciddi olarak yönetimleri, bu tartışmaları, bu değerlendirmeleri beraberinde getirmektedir. Değerli arkadaşlar, ambalajlar için, her şeyden önce, kaynakta ayrı toplama gibi bir zorunluluk vardır. Birincisi, bunların ekonomiye kazandırılması, ikincisi de, atık yönetimi konusunda hedeflediğimiz sürdürülebilir bir yapının kurulması noktasında ve tabiiki, düzenli depolama alanlarımızın ömürlerinin uzaması noktasında da büyük önem teşkil etmektedir. Bu noktadan baktığımız zaman, Türkiye deki 1991 tarihli Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği aynı zamanda, ambalajların kaynağında ayrı toplanmasını da beraberinde getirmekte ve geri dönüşümü de

11 öngörmektedir. Geriye doğru baktığımız zaman, atık yönetiminde ambalajlar konusu çok ciddi bir öncelik olarak ele alınmıştır. Yine, 1983 tarihli Çevre Kanunu, arkasından uzun bir Parlamento maratonundan sonra, 2006 yılında birtakım değişiklikleri de bünyesinde taşıyan 5491 Sayılı Kanun, arkasından 5216 Sayılı Kanun ve daha sonra yine 5393 Sayılı Kanun içerisinde ambalaj atıklarıyla ilgili birtakım düzenlemeler ve esaslar getirilmiştir. Bu anlamda, belediyelerin ve ilk kademe belediyelerinin, büyükşehir belediyelerinin rolleri tasnif edilmiştir. Yine, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğine gelirsek, 30 Temmuz 2004 tarihli Yönetmelik, diğer mevzuat düzenlemelerinde olmayan şekilde uzunca bir hazırlık süreci getirmiş ve 1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe sokulmuştur. Neden? Çünkü burada, aktörlerin hazırlanması ve bununla ilgili bilgilendirme çalışmalarına bir zaman dilimi ayrılması öngörülmüştür. Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten bu zamana geçen süre içerisinde, uygulama sırasında; kaynakta ayrı toplama, sorunların paylaşımı, ambalajların işaretlenmesi, ambalaj miktarının bildirim formlarının formatlanması ve doldurulması, lisans kriterleri ve benzeri konularda İdare olarak biz de sıkıntılar yaşadık. Yine, bu sıkıntıları dikkate alarak Yönetmelikte birtakım değişiklikler öngördük. Bu çalışmalar neticesinde, yine, 24 Haziran 2007 tarihinde, bildiğiniz gibi, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği esaslı bir değişikliğe uğratılmıştır. Bu süreçle işimiz bitti mi? Hayır. Yine dün de bir değişiklik yapmış bulunuyoruz. Dünkü değişikliğin ana nedeni de, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinin elektronik ortamda daha sağlıklı uygulanabilmesi ve mümkün mertebe iş ve işlemlerin illere yaygınlaştırılarak hizmetin daha kısa mesafede, daha kısa süre içerisinde rasyonel bir şekilde çözümünün geliştirilmesidir. Değerli arkadaşlar, şüphesiz ki, yönetmeliğin uygulanmasında birtakım sorunların olduğunu biz de kabul ediyoruz. Ancak, bu sorunlar yine kendi içimizde geliştireceğimiz bu tür platformlarda yapacağımız değerli çalışmalarla, yine arkasından yapılacak mevzuat düzenlemesiyle bir düzlemde çözülecektir; biz buna inanıyoruz. Sizlerin de bu noktadaki olumlu katkılarını her zaman olduğu gibi bekliyoruz. Kısa bir bakış açısı geliştirecek olursak, Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten bu yana neler oldu?

12 Şu andaki kayıtlarımıza göre; * Piyasaya sürenler ve üreticiler bazında baktığımız zaman, özellikle 4 yıl içerisinde ekonomik işletme sayısı 1000 den 5000 e ulaşmış bulunuyor, * Ambalaj atığı toplama ile ilgili lisanslı tesis sayısı 20 den 122 ye ulaşmış bulunuyor, * Ambalaj atığı geri dönüşüm lisanslı tesis sayısı 13 ten 88 e ulaşmış bulunuyor. Ambalaj atıklarına ilişkin envanterin oluşturulması maksadıyla 2005 yılında Bakanlığımız bünyesinde On-Line Ambalaj Veritabanı oluşturuldu. Bu doğrultuda, 2005 verileri istatistiklerini içeren ilk ambalaj bülteninin yayımlanması imkânı bulunmuştur. Bu başlıkta, bu bültene göre, Bakanlığımız resmi kayıtlarına göre yaklaşık olarak 723 bin 748 ton ambalaj atığının geri kazanıma konu olduğunu görmekteyiz. Yine bu cümleden olmak üzere, belediyelerin hazırlamakla yükümlü oldukları ambalaj atığı yönetim planları Bakanlık tarafından onaylanmaya başlanmış olup, uygun olmayanları, eksikleri olanları, değişiklik gerektirenleri de kendilerine iade edilmektedir. Bunun arkasında da, kaynakta ayrı toplama çalışmaları başlatılmaktadır. Yine, bu cümleden olmak üzere, ambalaj atıklarının sürdürülebilir yönetimini sağlamak üzere sağlam temelli bir veri kayıt sisteminin de oluşturulması gerekmektedir. Bu amaçla web tabanlı bir bilgisayar programı şu anda kullanımdadır. Programın kullanıcıları; Bakanlık, piyasaya sürenler, ambalaj üreticileri, lisanslı işletmeler olarak sınırlandırılmıştır yılının sonunda, yani bu yılın sonunda program 81 il müdürlüğümüz tarafından da kullanıma açılmış olacaktır. Böylece, uygulamanın daha etkin, verimli ve hızlı bir şekilde, çağın normlarına uygun bir şekilde devam etmesi sağlanacaktır. Değerli arkadaşlar, söz konusu piyasaya süren işletmelerin, faaliyetleri bireysel olarak yerine getirmelerinin zor olacağı dikkate alınarak, diğer ülke uygulamalarında da olduğu gibi, piyasaya sürenlerin yükümlülüklerini daha etkin bir şekilde yerine getirmeleri amacıyla Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinin, kâr amacı gütmeyen, özeltüzel kişiliği haiz bir yapı ve organizasyona da kavuşturulma imkânı sağlanmıştır. Buna benzer bir organizasyon, Bakanlığımızdan 2005 yılında yetki alan ÇEVKO dur

13 Diğer bir konu, -dışarıda da konuştuk- Ambalaj Komisyonu. Ambalaj Komisyonu, tüm bu saydığımız, Sayın Genel Sekreterin gündeme getirdiği, sizlerin, bu seminer süresince tartışacağı konuların en üst düzeyde karar alma platformu olarak değerlendiriliyor. Bu anlamda, Ambalaj Komisyonunun toplanması konusu gündemimizdedir. Bununla ilgili çalışmalarımız devam ediyor. Muhtemelen önümüzdeki yıl içerisinde bunu da toplayacağımızı düşünüyoruz. Değerli arkadaşlar, bilindiği gibi, hükümet programları, ülkenin çok temel başlıklarını bünyelerine alırlar; bu anlamda baktığımız zaman önemli bir belgedir. 60 ıncı Hükümet eylem planına baktığımızda, yine, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından geri dönüşüm çalışmalarına ağırlık verileceği, bu anlamda geri kazanımın arttırılacağı, ambalaj atıklarıyla ilgili yönetmeliğin etkin bir şekilde uygulanacağına da vurgu yapılmaktadır. Bu da, bu anlamda konunun önemini dikkatlerimize bir daha getirmektedir. Değerli arkadaşlar, Bakanlık ve tabii merkezi hükümet yapısı, bildiğiniz gibi, tüm ülkelerde aslında planlama, koordinasyon, bütçeleme gibi merkezi hizmetleri görürler; oysa biz, ülkemizde, mahallindeki yapılanmaların hâlâ emekleme düzeyinde olduğu bazı noktaları dikkate alarak biraz daha mahalline yönelmiş bulunmaktayız. Bu anlamda, buradaki birçok arkadaşımız, -içinizde hemen her toplantıya katılanlar da var- ülke genelinde yaptığımız, 9 bölge esasına göre yapılan çalışmalara katıldılar. Burada yaklaşık olarak 650 kişiye eğitici eğitimi verilmiştir. Ne demektir bu? İl müdürlüklerimiz, belediyeler, meslek kuruluşlarından katılan arkadaşlarımız bu konuda, ülkedeki uygulamaların homojen olarak tartışıldığı ve bu noktada bir eğitim programının yapıldığı çalışmayı en azından izleme şansı bulmuştur. Bu anlamda bir sertifikasyon da yapılmıştır. Şu anda ülke genelinde 650 tane eğitici eğitim almış ve bu noktada çalışabilecek duruma gelmiştir. İşte bu anlamda, gerek merkezi anlamda, gerekse yerel yönetimler noktasında, İl müdürlüklerimiz noktasında, meslek kuruluşları noktasında bir uygulama bütünselliğini, bir konuda aynı lisanı konuşma ortaklığı bir dereceye kadar sağlanmış bulunmaktadır. Bu anlamda hassasiyetiniz ve yaşanmakta olan sıkıntılar Bakanlığımızca da paylaşılmakta ve giderilmeye özen gösterilmektedir. Bu noktada müsaadenizle, -konuşmalarımı uzatmak istemiyorum- şuna da işaret etmek istiyorum: Bakanlığımız özellikle bu dönem

14 de çalışmalarını bir eylem planı disiplinine dökme arayışını tercih etmiştir. Bu bağlamda, zaman aralığını kapsayan bir atık yönetimi eylem planı oluşturulmuş ve şu anda bunun redaksiyonu yapılmış olup kısa süre içerisinde baskısı tamamlanacaktır. Bunlar da yine siz değerli arkadaşlarımıza ulaştırılacaktır. Burada da ambalaj konusuna ciddi anlamda yer ayrılmış, bununla ilgili yapılması lazımgelen çalışmalar, bunun finansal yapısı, sorumluluklar ve yapılacak politika ve eğitim çalışmaları da bir takvime bağlanmış olarak orada esaslı bir düzenlemeye kavuşturulmuştur. Bu noktada çalışmalarımızı bu şekliyle kısaca özetlemiş oldum. Ciddi katılımın sağlandığı bu toplantının sektörümüze, ülkemize yararlı olmasını diliyor, siz değerli katılımcılara saygılar sunuyorum

15 I. OTURUM Ambalaj Atıkları Konusunda Türk Mevzuatı ve Uygulaması Hülya ÇAKIR Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Mühendisi HÜLYA ÇAKIR (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Mühendisi)- Değerli katılımcılar, öncelikle, böyle bir organizasyonu gerçekleştirdiği için Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonuna teşekkür etmek istiyorum ve hepinize hoş geldiniz diyorum. Sunumumda sizlere, ambalaj atığı yönetimiyle ilgili mevzuattan ve ülke uygulamalarından örnekler vereceğim. Konumuz ambalaj olduğuna göre, dilerseniz öncelikle ambalajın tanımıyla başlayalım. Ambalaj, bir ürünü sattıran en önemli etkendir; içine konulan ürünü korumak, saklamak, taşımada kolaylık sağlamak gibi işlevleri vardır ve tabii ki, albenisiyle de müşterileri cezbeder. Günümüzde hemen hemen her sektörde (gıdadan tekstile, mobilyaya, araçların yedek parçalarına kadar), ambalaj kullanılıyor. Ambalajlarla ilgili daha önceleri yönetmeliklerde, kanunlarda birtakım hususlar yer alıyordu. İlk defa 2004 yılında ambalajla ilgili bir yönetmelik çıkarıldı ve bu yönetmelik ikibuçuk yıl gibi bir süre yürürlükte kaldı. Bu kaldığı süre içinde birtakım sorunlarla karşılaştık (hem uygulamada sorunlar oldu, hem revizyon edilmesi gereği ortaya çıktı) ve yönetmelik değişikliğine başladık.

16 Yönetmelik değişikliğiyle ilgili olarak önce bir taslak hazırladık, kurum ve kuruluşların görüşlerine gönderdik ve internet sitemizde de bunu yayınladık. İnternet sitemizde yayınlamamızın çok büyük avantajı oldu; her yere ulaşıldı ve kurum ve kuruluşların büyük çoğunluğundan bize görüşler geldi. Bunları inceledik, değerlendirdik ve 24 Haziran 2007 tarihinde Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği olarak yayınladık. Yönetmeliğin amacı: * Ambalajın çevreye vereceği zararların önlenmesi * Ambalaj atıklarının azaltılması ve geri kazanılması * Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması (en önemlisi) Kapsam olarak da, ülke içinde piyasaya sürülen bütün ambalajlar kapsama alındı. Yönetmelikte, ambalajın üretiminden başlayarak, geri dönüşümüne kadar sorumlu olan bütün paydaşlara (üreticilere, piyasaya sürenlere, satış noktalarına), ayrı ayrı sorumluluklar verildi. İsterseniz ilk başta, bu paydaşlardan ambalaj üreticisi yle başlayalım. Ambalaj üreticisi dediğimiz, ambalajın malzemesini ve/veya ambalajın kendisini üretenler ambalaj üreticisi olarak adlandırılıyor. Bu üreticilerin öncelikle Bakanlığa başvurarak, on-line veri girişi yapabilmeleri için bir internet erişim şifresi ve kod numarası almaları gerekiyor. Bu internet erişim şifresini ücretsiz olarak alıyorlar. Her yıl, ürettikleri ambalajlarla ilgili bilgileri içeren Ek 4 ambalaj üreticisi müracaat formunu doldurup bize gönderiyorlar. Yalnız, ambalaj üreticileri, ürettikleri ambalajları satışa sunarken başka bir ambalaj kullanmaları durumunda, -örneğin karton koli kullanabilirler, çuval kullanabilirler- ambalaj üreticisi aynı zamanda piyasaya süren konumunda oluyor ve Ek 5 formunu doldurarak bize göndermesi gerekiyor. Bundan başka, ambalaj malzemesini, tasarımından başlayarak, üretim ve kullanım sonrasında en az atık üretecek ve çevreye en az zarar verecek şekilde üretmeleri gerekiyor. Ambalajdan sorumlu bir diğer paydaş da piyasaya süren işletme. Ürününü bir ambalajın içine koyup ambalajlı olarak satış yapanlar piyasaya süren konumundadır. Marka sahiplerini, ithalatçıları piyasaya süren olarak adlandırıyoruz. Bunların da yine Bakanlıktan internet erişim şifresi ve kod numaraları almaları gerekiyor. Bu kod ve şifreyle programa girerek, piyasaya süren müracaat formunu (Ek 5), doldurup her yıl şubat ayının sonuna kadar bize göndermekle yükümlüler

17 Yönetmelikte, bu piyasaya sürülen ambalajların toplanmasıyla ilgili hedefler söz konusu. Bu hedefleri tutturmak için de, piyasaya süren işletme ya yetkilendirilmiş bir kuruluşa üye oluyor veyahut da lisanslı bir işletmeyle sözleşme yaparak bu yükümlülüğünü yerine getiriyor. Yönetmelikteki hedefleri görüyoruz Malzemeye göre yıllık geri kazanım hedefleri (%) Yıllar Cam Plastik Metal Kağıt/Karton yılına baktığımızda, bütün ambalaj grupları için hedefin yüzde 35 olduğunu görüyoruz. Bu hedefleri sağlamak için, piyasaya süren işletmenin bir belgelendirme yapma zorunluluğu var. Genellikle, sadece kod numarası alacağız, piyasaya sürdüğümüz ambalajları Bakanlığa bildireceğiz ve işlem burada tamamlanacak diye düşünenler büyük çoğunlukta oluyor. Belgelendirmeyi bilenler çok az. Bu hedefleri tutturmak için belgelendirme yapılması ve belgelerin Bakanlığa gönderilmesi gerekiyor. Yetkilendirilmiş bir kuruluşa üye olunması durumunda yetki devri söz ko

18 nusu olduğu için piyasaya süren tarafından Bakanlığa herhangi bir belge gönderilmiyor. Bu işlem lisanslı işletmeyle yürütüleceği zaman mutlaka belgelerin Bakanlığa piyasaya süren işletme tarafından gönderilmesi gerekiyor. Lisanslı işletmeler tarafından ulaştırılan belgeleri kabul etmiyoruz, çünkü karışıklıklara sebep oluyor; birkaç kere gönderiliyor veya piyasaya süren işletmenin haberi olmayabiliyor. Ayrıca, farklı farklı lisanslı işletmelere yaptırılan belgelendirmelerin de Bakanlığa toplu olarak gönderilmesi gerek. Hem ambalaj üreticilerini, hem de piyasaya süren işletmeleri yönetmelikte ekonomik işletme olarak adlandırıyoruz. Yıllar itibarıyla kayıt altına alınan, programa kaydedilen ekonomik işletmelerin sayılarını görüyoruz Kayıtlı işletme sayısı şu anda 5000 yaklaştı. Bu, ekonomik işletmelerin, ambalajları işaretlemeyle ilgili bir yükümlülükleri de var. Yalnız, şu anda bu işaretleme tamamen gönüllülük esasına dayanıyor. Hem ambalaj üreticileri işaretleyebiliyor, hem de piyasaya süren işletmeler işaretleyebiliyor. Yönetmelikteki bir diğer paydaş da, yetkilendirilmiş kuruluş. Piyasaya süren işletme yükümlülüklerini yerine getirebilmek için, bir araya gelerek kâr amacı gütmeyen bir yapı oluşturabiliyorlar ve bu yapıya da Bakanlık tarafından yetki veriliyor. Şu anda Bakanlıktan yetki almış tek yetkilendirilmiş kuruluşumuz var; o da ÇEVKO. Piyasaya süren işletmeler bu yükümlülüklerini ÇEVKO ya devredebiliyorlar veya satış noktaları da, yükümlülüklerini yerine getirmek için ÇEVKO yla bir sözleşme yapabiliyorlar veya üye olabiliyorlar. Yönetmelikteki bir diğer paydaş da satış noktaları. 200 metrekareden büyük kapalı alana sahip olan toptan veya perakende satış yapan yerleri satış noktası olarak adlandırıyoruz. Bütün vatandaşların, tüketicilerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için uğradıkları en önemli yerlerden birisi satış noktası. O nedenle, bu satış noktalarında, tüketicileri bilgilendirmek amacıyla satış noktalarının girişlerine toplama noktaları oluşturma yükümlülüğü getirdik. Bunun önderliğini yapan satış noktaları var. Yönetmelikte böyle bir uygulamanın olduğunu bilerek hemen toplama noktalarını oluşturdular; fakat bunun yanında, daha sorumluluklarını bilmeyip satış noktalarının önüne böyle toplama noktası oluşturmayanlar da var. Satış noktaları

19 nın yine girişlerine tüketiciyi bildiren afişler, broşürler asılıyor. Ayrıca, bu satış noktaları; * Bakanlıktan kod numarası almamış piyasaya süren işletmelerin ürünlerini satmamakla ve Bakanlığa bildirmekle, * Plastik poşet kullanımını en aza indirecek önlemleri almakla, * Yaptıkları çalışmaları her yıl şubat ayının sonuna kadar Bakanlığa bildirmekle, yükümlüler. Ambalajla ilgili bir diğer paydaş da, ambalaj atığı üreticileri. Ambalajlı ürünü kullanarak ambalaj atığının oluşumuna sebep olan tüketiciler, nihai kullanıcılar, satış noktaları ve benzeri yerler ambalaj atığı üreticisi olarak adlandırılıyor. Bu ambalaj atığı üreticileri, ürettikleri ambalajları belediyenin sistemine uygun olarak ayrı bir şekilde biriktirmeleri ve belediyenin ambalaj atığı yönetim planı doğrultusunda belediyenin sistemine vermekle yükümlüler. Yönetmelikteki diğer paydaş da belediyeler. Belediye Kanun ve yönetmeliklerine göre, atıkların toplanmasından belediyeler sorumlu olduğundan, ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması sorumluluğu da Yönetmeliğimizde belediyelere verilmiştir. Belediyeler bu yükümlülüklerini yerine getirirken kendileri yapabiliyorlar. Kendilerinin yapması durumunda, kendileri bir tesis kuruyorlar ve bu tesis için Bakanlıktan lisans almaları gerekiyor. Belediyeler genellikle bu yaklaşım içine girmediklerinden, kendileri hizmet alımı yoluna gidebiliyorlar ki hizmet alımı yoluna gittiklerinde de, Bakanlıktan lisans almış işletmelerle sözleşme yaparak bu yükümlülüklerini yerine getiriyorlar. Tabiiki, belediyelerin bu kaynağında ayrı toplama çalışmalarını yürütmek için bir ambalaj atığı yönetim planı hazırlamaları gerekiyor. Bu plan da, 23 Ekim 2007 tarihinde Bakanlık makam olur uyla alınan ambalaj atığı yönetim planı formatına göre gerçekleştiriliyor. Bu formatta, ambalaj atıklarının nasıl biriktirileceği, toplanacağı, taşınacağıyla ilgili detaylı bilgiler yer alıyor. Bu planlar hazırlandıktan sonra Bakanlığımıza gönderiliyor. Bakanlığımız tarafından bu planlar inceleniyor, eksiklikleri varsa belediyelere bildiriliyor. Eksiklikler tamamlandıktan sonra, ilgili taraf sayısı kadar çoğaltılarak ve imzalanarak Bakanlığımızın onayına sunuluyor. Bakanlığımız tarafından da onaylandıktan sonra, uygulamanın izlenebilmesi açısından birer örnekleri belediyelere ve İl müdürlüklerine gönderiliyor

20 Şu ana kadar planı onaylanan belediyelerin listesini görüyoruz Ankara Yenimahalle ve Çankaya ilçe belediyeleri Antalya Konyaaltı, Muratpaşa, Aksu ilk kademe belediyeleri Aydın Aydın il belediyesi Bursa Nilüfer ilçe belediyesi ve görükle ilk kademe belediyesi Eskişehir Tepebaşı ilk kademe belediyesi İstanbul Çavuşbaşı, Akfırat, Esenyurt,Arnavutköy,Hadımköy, Bahçeşehir, Kumburgaz, Gürpınar ilk kademe belediyeleri ve Avcılar,Silivri, Şişli ilçe belediyesi İzmir İzmir Büyükşehir belediyesi sınırları içindeki bütün ilçe belediyeleri ve ilk kademe belediyeleri Kastamonu Kastamonu il belediyesi Kocaeli Bekirpaşa ilçe belediyesi Konya Selçuklu ilçe belediyesi Kütahya Kütahya il belediyesi Mersin Mezitli, Yalınayak, Bağcılar, Davultepe, Huzurkent, Çiftlikköy ilk kademe belediyeleri Sakarya Akyazı, Hendek, Karapürçek ilçe belediyeleri ve Küçücük, Hanlı, Kuzuluk ilk kademe belediyeleri Samsun Tekkeköy ilçe belediyesi Tekirdağ Çorlu ilçe belediyesi Yalova Yalova il belediyesi ve Altınova ilçe belediyesi,

21 Bu belediyelerin büyük çoğunluğunu ilçe belediyeleri, il belediyeleri ve ilk kademe belediyeleri oluşturuyor. Belediyenin planını daha iyi anlamak açısından bir örnek vermek istiyorum. Bu yeşil alan, belediyenin ambalaj atığı yönetim planının belirlendiği bir bölge olsun. Bu bölgedeki ambalaj atığı üreticilerinden (apartmanlardan, site yönetimlerinden, marketlerden, terminallerden, okullardan), çıkan ambalajlar lisanslı işletmenin aracıyla toplanıyor ve toplama ayırma tesisine getiriliyor, cinslerine göre ayrıldıktan sonra, başka bir ürüne dönüştürülmek amacıyla geri dönüşüm tesislerine gönderiliyor ve bu geri dönüşüm tesislerinde başka bir ürün hâline getiriliyor. Başka bir belediyenin toplama bölgesinde kalan yere hiç kimse girmiyor; herkes, her lisanslı işletme, anlaşmasını yaptığı belediyenin bölgesinde toplama gerçekleştiriyor. Daha önceki toplama örneklerini göstermek istiyorum. Hepimiz biliyoruz ki, daha önceki yıllarda, -hâlâ şu anda da devam ediyor- evimizdeki yiyecek artıklarımızı, ambalajlarımızı karışık olarak atıyor ve bunları kapının önüne koyuyorduk ve sokak toplayıcıları, -hepimiz görmüşüzdür- özellikle geceleri bizim attığımız çöpleri sağlıksız koşullarda karıştırıyorlar, bunların içindeki ambalajları alıyorlar, küçük barakalara, kulübelere götürüyorlar ve hatta orada yaşamlarını sürdürüyorlar. Diğer kalan çöpler ise, çöp alanlarına gidiyor ve ambalaj atıkları orada sağlıksız koşullarda ayrılıyor. Yönetmelikteki tanımlanan sistemde bunu büyük ölçüde bırakıyoruz. Şu şekilde gerçekleşiyor: Ambalajın dışındaki atıklar başka bir torbada biriktiriliyor, belediye tarafından alınıyor ve bunlar çöp alanlarına götürülüyor. Ambalajlar da, kaynağında ayrı bir şekilde ya poşetlerde ya da kumbaralarda biriktiriliyor. Bunlar da görevliler tarafından alınıp araçlarla taşınıyor, toplama ayırma tesislerinde cinslere göre ayrılıp başka ürünlere döndürülüyor. Ayrı biriktirme ekipmanı olarak farklı farklı ekipmanlar; poşetler, iç mekânlar için küçük kumbaralar, siteler için veya alışveriş merkezleri için büyük kumbaralar, marketlerin arka kısımları için, fabrikalar için büyük konteynırlar kullanılabiliyor. Bu biriktirme ekipmanları tamamen uygulamaya göre değişiklik gösteriyor. Bir de, uygulamayla ilgili taşıma araçları var. Her belediye kendine göre bir düzenleme yapıyor ve araçları giydiriyor. Bu araçların üzerinde mutlaka, ambalaj atığı toplama aracı ifadesi ve hangi ambalaj

22 ların toplanacağı, hangi ambalajların toplanmayacağıyla ilgili bilgiler yer alıyor. Kaynağında ayrı toplamanın yapıldığı illeri görüyoruz. Genellikle batı bölgelerimizde böyle bir yoğunluk var. Doğu bölgelerimizde de yavaş yavaş çalışmalar başladı, örneğin Elazığ da. Diğer illerde de çalışmaların başlamasını bekliyoruz. Lisans uygulaması dedim, lisanstan bahsettik. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğine göre bir diğer paydaş da, lisanslı tesisler. Ambalaj atıklarını toplayan, ayıran ve geri dönüştüren işletmeler Bakanlıktan lisans almakla yükümlüler. Ambalaj atıklarının lisanssız işletmeler tarafından toplanması, alınması yasaklanmıştır. Peki, bu tesisleri neden lisanslandırıyoruz diye bir soru aklımıza gelebilir. Tesisleri lisanslandırmamızdaki en önemli etkenler şunlar: * Ambalaj atıklarını toplayan, ayıran ve geri dönüştüren tesisleri kayıt altına almış oluyoruz. * Ülke içinde toplanan ambalaj atıklarını kayıt altına almış oluyoruz. * Tesisler daha modern bir yapıya kavuşuyorlar. * Daha kaliteli bir ürün elde edilmiş oluyor. * Usulsüz belgelendirmenin önüne geçmiş oluyoruz. * Kaynağında ayrı toplama çalışmasında da çok büyük etkin rol oynuyorlar

23 Tesisler lisans almadıkları için, karışık toplanan atıkları veya ambalajları kişiler içlerine girerek ayırıyorlardı. Günden güne bu manzarayı bırakıyoruz ve böyle çocukları da gezdirebileceğimiz ayırma tesisleri hâline geliyor. Bu tesislerin hem alt kısımları beton oluyor, hem de etrafları kapatılıyor ve ayırma bantlarıyla çevriliyor; böylece önceki manzaralar değişiyor. Lisans vermeye ilk defa 2003 yılında başladık yılına kadar lisans verdiğimiz tabloyu görüyoruz. Yıllar itibarıyla büyük bir artış oluyor. Yönetmelikte yer alan bütün bu paydaşlara bir sistem içinde bakarsak, şu gördüklerimizin hepsi yönetmelikte tanımlanan paydaşlardır. Önce malzeme döngüsüyle bakalım. Ambalaj üreticisi malzemeyi üretiyor, piyasaya süren işletmeye satıyor. Piyasaya süren işletme bunun içine bir ürün doldurarak satış noktasına satışa sunuyor. Satış noktası aynı zamanda bir ambalaj atığı üreticisi olduğundan, bu piyasaya sürenden aldığı ambalajlı ürünün dış ambalajını çıkararak direkt toplama ayırma tesisine gönderiyor veya ürünleri rafa yerleştiriyor, ambalaj

24 atığı üreticisi, yani vatandaşlar bu satış noktasından ürünü alıp toplama ayırma tesisine götürüyor. Toplama ayırma tesisi de bunları cinslerine göre ayırdıktan sonra geri dönüşüm tesisine gönderiyor. Döngüde yer alan bir diğer husus da yetki olayı. Bakanlığımız, piyasaya sürenler adına yükümlülük alabilmesi açısından yetkilendirilmiş kuruluşa yetki veriyor, ayrıca da, geri dönüşüm tesisini ve toplama ayırma tesisine lisans veriyor. Daha sonra bir toplama sözleşmesi yapılıyor. Asıl toplamadan sorumlu olan belediye olduğu için, belediye, ambalajların toplanmasıyla ilgili olarak, piyasaya süren işletmeyle, yetkilendirilmiş kuruluşla ve toplama ayırma tesisiyle bir sözleşme gerçekleştiriyor veya satış noktası da toplama ayırma tesisiyle bir sözleşme yapıyor. Bir diğer sözleşme de, belgelendirme sözleşmesi. Belgelendirmeden asıl sorumlu olan piyasaya süren işletme olduğu için, asıl sorumluluk piyasaya sürende. Piyasaya süren işletme yükümlülüğünü yetkilendirilmiş kuruluşa devredebilir; bu durumda, belgelendirmeyi yetkilendirilmiş kuruluş yapar. Bundan farklı olarak şöyle de olabilir: Piyasaya süren işletme toplama ayırma tesisiyle anlaşabilir ve toplama ayırma tesisinden aldığı belgeleri kendisi alır, Bakanlığa piyasaya süren işletme gönderir. Şu da mümkün: Ambalaj üreticisi piyasaya süren adına bir sorumluluk alabilir ve belgeleri piyasaya süren işletme üreticiden alır, Bakanlığa gönderir, ambalaj üreticisi de, eğer piyasaya süren adına bir sorumluluk aldıysa, bunu toplama ayırma tesisiyle yerine getirebildiği gibi, ambalaj üreticisi yetkilendirilmiş kuruluşa da yetki devri yapabilir, yetkilendirilmiş kuruluş ise, bütün bu aldığı yetkiler doğrultusunda toplama ayırma tesisiyle belgelendirme sözleşmesi yaparak Bakanlığa bilgi verir. Sistemdeki bir diğer husus da raporlama. Piyasaya süren işletme, Ek 5 formunu doldurarak, piyasaya sürülen ambalajlarla ilgili bilgileri Bakanlığa gönderiyor. Ambalaj üreticisi, Ek 4 formunu doldurarak Bakanlığa bilgi gönderiyor. Toplama ayırma tesisi, Ek 8 formunu doldurarak Bakanlığa bilgi gönderiyor. Geri dönüşüm tesisi, Ek 8 formunu doldurarak Bakanlığa bilgi gönderiyor

25 Belediyeler, ambalaj atığı yönetim planlarını gönderiyorlar, ayrıca 6 ayda bir, kaynağında ayrı toplama çalışmasıyla ilgili ilerlemeyi içeren gelişme raporunu Bakanlığa gönderiyorlar. Yetkilendirilmiş kuruluş, yapılan çalışmaları Bakanlığa gönderiyor. Yönetmelikte tanımlanan sistem bu şekilde. Bu sistemde her paydaşın kendine göre bir sorumluluğu var. Bir paydaşın sorumluluğunu değiştirdiğimiz zaman diğer paydaşlarla ilgili de bir değişiklik yapmak gerekiyor. O nedenle, eğer bir çözüm önerisi olacak veya sistemle ilgili bir öneri olacaksa, diğer paydaşların olumlu veya olumsuz etkilerini de gözden geçirmek gerekiyor. Bakanlığa gelen bütün bu raporlamalar ışığında Bakanlığımızca bir veri kayıt sistemi oluşturuldu, bütün veriler kayıt altına alındı. Türkiye İstatistik Kurumuyla yapılan görüşmeler sonucunda, Bakanlığımız tarafından 2008 yılında ilk defa bir uygulama gerçekleştirildi; ambalaj ve ambalaj atıklarına ait veriler Bakanlığımız tarafından yıllık bültenler hâlinde resmi olarak yayımlanmaya başlandı. Ambalaj cinsi Üretilen ambalaj (ton) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (ton) Geri Kazanım Oranları Geri Kazanılması Gereken (ton) Geri Kazanılan (ton) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranları Plastik % ,1% Metal % ,3% 2005 yılına ait ambalajla ilgili resmi istatistiki sonuçlarımızı görüyoruz. Kağıtkarton % ,3% Cam % ,9% Kompozit % ,8% Toplam % ,5%

26 Ambalaj atıklarıyla ilgili gerçekleştireceğimiz çalışmalar: * Öncelikle, Genel Müdürümüzün bahsettiği gibi, Ambalaj Komisyonunu özellikle 2009 yılının Ocak veya Şubat ayında toplamayı planlıyoruz. Komisyonda görüşülecek konuları hazırladık, şu anda oluşturma aşamasındayız. * İl müdürlüklerine yetki devri olayı var. Birinci aşama olarak, ambalaj üreticilerinin ve piyasaya süren işletmelerin Bakanlığa yapmış olduğu bildirimler ve belgelendirmeler, eğer yetiştirebilsek, 2009 yılından itibaren, bağlı bulundukları il müdürlüklerine yapılacak. Şu anda programın tamamlanması için çalışıyoruz. Programı Bakanlık kullanıyordu. Programı il müdürlüklerine açar açmaz bu konuda il müdürlüklerine eğitim vereceğiz, uygulamayı anlatacağız. Büyük bir ihtimalle 2009 yılına yetişeceğini tahmin ediyoruz yılında yapılacak olan bildirimlerin hepsi bağlı bulundukları il müdürlüklerine yapılacak. Ardından da, lisans uygulamasını il müdürlüklerine devredeceğiz, çünkü, onlar bölgede oldukları için uygulamaları daha yakından takip edebiliyorlar. Bu yetki devriyle ilgili bir değişiklik yapıldı; 6 Kasım 2008 tarihinde yönetmelikte yayınlandı. Gerekli gördüğü çalışmaları, özellikle Ek 5, Ek 4 ve lisanslı işletme çalışmalarını İl müdürlüklerine devredeceğiz. En çok karşılaştığımız sorulardan birisi de ceza konusu. Bildirim yapmasam cezam var mı, lisans almazsam ceza verilir mi, ben niye yapayım gibi sorularla çok sık karşılaşıyoruz. Bu uygulamaya karşı tepkiler var, yapmak istemiyorlar. Yönetmeliğe aykırı olarak ambalaj atığını toplayan, ayıran işletmelere 83 bin 202 YTL para cezası uygulanmakta. Belediyelere bu cezalar kesildi. Planlarını göndermeyen İstanbul daki 4 belediyeye ceza kesildi. Antalya ya ceza işlemi için yazı yazıldı. Şu anda da sırada Eskişehir var. Uygulamayan belediyelere cezai işlemleri uygulanmaya başlandı. Ayrıca, bildirim ve belgeleme göndermeyenlere de 6933 YTL para cezası uygulanmakta. Ambalaj atığı yönetim planı olsun, lisans alan tesisler olsun, bütün bu bilgilere atikyonetimi.cevreorman.gov.tr sitemizden ulaşabilirsiniz. Bu sitemize; ambalaj bölümünü tıkladığınızda (sol tarafta), li

27 sans kriterlerinden başlayarak, piyasaya süren işletmelerin yükümlülükleri, ilk defa kod numarası alacak işletmelerin izlemesi gereken yol ve ayrıca, ambalaj atığı yönetim planı hazırlanırken kullanılabilecek örnek tablo formatları gibi bilgileri koyduk. Benim sabahki oturumda anlatacaklarım bu kadar. Öğleden sonraki oturumda özellikle, ambalaj atıklarının neden bedelsiz verildiği ve bedelsizle ilgili yaşanan problemler hakkında bilgiler vereceğim. Üretim artıklarının ne olduğu, üretim artıklarının nasıl toplanması gerektiği ve neden üretim artıkları da ambalajlarla toplanıyor; bu konuda bilgi vereceğim. Ayrıca; depozitolu ambalajlar konusunda açılan davalar, bedelsizle ilgili açılan davalar, belediyelerin yaklaşımı, ambalaj atığı yönetim planlarının değerlendirilmesi, satış noktalarının uygulamaya yaklaşımları, sokak toplayıcılarının uygulamaya tepkileri, vatandaşların uygulamaya yaklaşımı ve lisans uygulamasında yaşanan problemlerle ilgili ayrı bir sunum gerçekleştireceğim. İlgiyle dinlediğiniz için teşekkür ediyorum

28 Ambalaj Atıkları Mevzuatının Sanayi Açısından Getirdikleri Prof. Dr. Erdem GÖRGÜN İTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi PROF. DR. ERDEM GÖRGÜN (İTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi)- Sayın TİSK Genel Sekreterim, Çevre ve Orman Bakanlığımızın değerli yetkilileri, değerli sanayiciler, değerli katılımcılar; hepinize günaydın diyerek sözlerime başlamak istiyorum. Ambalaj Atıklarının Sanayi Açısından Değerlendirilmesi konusunda bir konuşma yapmam talebi üzerine burada bulunuyorum. Çok çok yakıcı, çok önemli bir konu olduğunu hepiniz biliyorsunuz ve zaten o yüzden burada bu kadar önemli bir katılım sağlanmış durumda. Çok sıkıntılar var ve biliyoruz ki, bu sıkıntılar daha uzun süre tartışacak. Bu toplantı da bu sıkıntıların çözümünde önemli bir adım olacak, çünkü, sıkıntılar ancak konuşarak ve çalışarak çözülebiliyor; sadece konuşmak yetmiyor tabii ki. Bu toplantıyı düzenlediği için TİSK e teşekkür ediyorum. Sunumumda önce, neden ambalaj atıklarının yönetilmesi gerektiği üzerine çok kısa bazı sözler söylemeye çalışacağım veya bazı görseller göstereceğim. Avrupa Birliği nde neler olup bitiyor; biraz ondan bahsetmek istiyorum. Sonra da, biz Türkiye de nasıl bir süreç geçiriyoruz, geçirdik, yükümlülüklerimiz, hedeflerimiz neler, karşımıza çıkan sorunlar neler ve bu sorunların üstesinden gelmek için ne yapmalıyız konusunda sizlere görüşlerimi iletmeye çalışacağım.

29 Neden ambalaj atıklarıyla ilgilenmek zorundayız? Bütün atıkları (atık suları, tehlikeli atıkları, emisyonları), yönetmek zorundayız, sadece ambalaj atıklarını değil. Birkaç nedenden ötürü ambalaj atıkları bunların arasında önemli bir yer teşkil ediyor. Bakın, bu gördüğünüz manzaralar, ambalaj atıklarının yönetilememesinin sonucu olan görüntüler (Doğada ambalaj atıklarının yol açtığı sorunları gösteren fotoğraflar sunuldu). Bunları belki başka yerlerde de gördünüz. Eskiden bu tür fotoğraflar daha çok ilgi çekiyordu, çünkü iletişim kanalları bu kadar açık değildi. Şimdi hepimiz bu tür fotoğrafları birçok yerde görüyoruz; bunun bir bakıma iyi, ama bir bakıma da kötü bir sonucu oldu, çünkü kanıksamaya başladık, bu, her yerde gördüğümüz sıradan bir fotoğraf, hayatımızın bir parçası, bununla birlikte yaşamaya devam edebiliriz gibi bir yabancılaşma içerisine girdik. Bu endişem nedeniyle bunları burada bir daha göstermek istedim. Bakın, bu kuş ölüme mahkûm, çünkü bir poşetin içine sıkışmış. Ambalaj atıklarıyla ilgilenmemizin, onu iyi yönetmemizin bir sebebi daha var; çünkü, ambalaj aslında son derece kıymetli, bütün ekonomimiz içerisinde son derece önemli yeri olan bir ürün. Türkiye deki ambalaj sektörü de hızla gelişiyor. Bazı istatistiki değerlendirmeler açısından (örneğin kişi başına ambalaj tüketimleri vesaire), Avrupa Birliği ndeki seviyelere hâlâ ulaşabilmiş değiliz. Fakat, hızla gelişen bir sektör. Üretim Dalı Kağıt Karton Oluklu Mukavva Plastik Metal Cam Ahşap TOPLAM PİYASA HACMİ Milyar $ 2,9 3,2 3,5 4,1 4,7 5,4 Ort. Birim Fiyat $/ton Kaynak: Ambalaj Sanayicileri Derneği

30 Ambalaj Sanayicileri Derneğinin verilerine göre, Türkiye deki ambalaj sektörünün büyüklüğü; gördüğünüz gibi, 2001 yılında toplam 2 milyon 480 bin ton ambalaj üretilmişken, 2006 yılında 4 milyon 378 bin tona ulaşmışız ve piyasa hacmi de 2.9 milyar dolardan 5.4 milyar dolara çıkmış. Birim fiyatlara baktığımızda da, 1 tonun fiyatının şu anda 1.23 dolar civarında olduğunu görüyoruz. Bu, şu demek: Piyasada 5.4 milyar dolarlık çok çok önemli bir ekonomik yapıdan bahsediyoruz. Şu anda ambalaj sektöründe yaklaşık 5000 firma var. 56 tane ambalaj firması da Türkiye nin en büyük 1000 firması arasında. Ambalajlarda ithalatımız milyon dolar olurken, ihracatımız 2 milyar dolar civarında. Dolayısıyla da, ekonomiye önemli bir girdi kazandıran bir sektör. İstihdama baktığınızda da, bu sektörde yaklaşık 100 bin kişi geçimini sağlıyor. Bunlar ambalajlarla ilgili ekonomik veriler. Atığa döndüğümüzde ne görüyoruz? Atığa döndüğümüzde elimizde çok sağlıklı veriler yok, yani ambalaj atıklarının piyasadaki mali hacmi, finansal büyüklüğü konusunda çok fazla veri yok ama, ÇEVKO nun bazı açıklamaları var. Son 3 yılda 175 milyon YTL yi kazandırdıklarını ifade ediyorlar. Bu konuda hâlâ Avrupa nın, -eğer bu kadarsa, bilmiyorum- çok gerisindeyiz. Düzenli depolama tesislerimizin sayısı hızla artıyor. Bu, özellikle son yıllarda görülen çok sevindirici bir gelişme. Bakanlık bu konuda hakikaten gece gündüz çalışıyor. Her gün yeni bir düzenli depolama alanının faaliyete geçtiğini duyuyoruz. Ama hâlâ, verimli çalıştığını duyduğumuz bir kompost tesisimiz yok. Avrupa Birliği standartlarına uymak için de çok büyük paralar gerektiği en yetkili ağızlardan, sayın bakanlarımızın ağızlarından ifade ediliyor; 50 milyar avro, 75 milyar avro rakamlarını her yerde duyuyorsunuz. Atık yönetiminde de, milyar dolar gibi bir yatırımın gerekli olduğu belirtilmiş. Yine ÇEVKO, 600 e yakın işletmenin 280 bin ton ambalaj atığının geri kazanım yükümlülüğünü üstlenmiş durumda. Belki bundan sonraki konuşmacılar veya öğleden sonraki panelde buna daha detaylı girilir

31 2008 sonunda da geri kazanım hedefini yüzde 77 olarak belirlemiş. Herhâlde, -ÇEVKO yetkilileri aramızda mı bilmiyorum- şu anda bu hedef de aşılmış olsa gerek. Benim bazı sunumlarım, bazı slaytlarım Hülya Hanımın slaytlarıyla aynı. Neden? Çünkü ikimiz de aynı şeyi anlatıyoruz. Belki buraları daha hızlı geçersek soru-cevap kısmına daha çok vakit kalır. Hülya Hanım benden önce davrandı. Ama benim de bir avantajım var; onun öğleden sonra yapacağı konuşmada söyleyeceği bazı şeyleri de ben şimdi söyleyeceğim, fakat farklı bir bakış açısıyla. Ambalaj cinsi Üretilen ambalaj (ton) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (ton) Geri Kazanım Oranları Geri Kazanılması Gereken (ton) Geri Kazanılan (ton) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranları Plastik % ,1% Metal % ,3% Kağıtkarton % ,3% Cam % ,9% Kompozit % ,8% Toplam % ,5% Bu tabloyu gördünüz. Toplam 2.5 milyon ton ambalajın yüzde 76 sının geri kazanımının sağlandığı gözüküyor. Bence bu bir devrimdir. Bundan 5 sene önce, 10 sene önce, az önce gördüğümüz fotoğraflar gerçekten her taraftaydı, ambalaj atıklarının hiçbir şekilde geri kazanımı çok sınırlı sokak toplayıcıları dışında mümkün değildi; ama artık, ambalaj atığı yönetilmeye başlandı. Bu hakikaten son derece güzel bir gelişme. Neden ambalaj atığını yönetmek zorundayız sorusunun cevabı açık aslında: * Ambalaj atıklarının çevreye zarar verecek şekilde alıcı ortama verilmesini istemiyoruz. * Bunların oluşumunu önlemek istiyoruz, atık hâline gelmesin,

32 bu hep ürün kalsın, ama önlenemiyorsa, ambalaj atıklarını tekrar kullanalım, geri dönüşüm, geri kazanım yoluyla bertaraf edilecek miktarını azaltılalım. * Ambalaj atıklarının belirli bir sistem içinde ayrı toplanması, taşınması ve ayrıştırılması gerekiyor. Bunlar, bu konunun içindeki herkesin zaten bildiği hususlar; bu cümleler de zaten yönetmeliğimizin amacını teşkil eden cümleler. Neden ambalaj atığını yönetmek zorundayız? Ambalaj Atığı Çöp Değildir ; bu sloganı ben çok beğeniyorum; galiba ÇEVKO nun yaygınlaştırmaya çalıştığı bir slogan. Ambalaj atığına çöp gözüyle bakmamak lazım. Bu hakikaten, son derece ekonomik değeri olan, çok çok iyi yönetilmesi gereken ve çok karmaşık piyasa süreçlerini ilgilendiren, -ki biraz sonra buna değineceğim- bir konu. Buna bir çöpmüş gibi bakıp göz ardı etmemek zorundayız diye düşünüyorum. Avrupa Birliği ne geldiğimiz zaman, Avrupa Birliği nin çevre politikasının çok temel ilkeleri var. Bunları da belki birçok sunumda gördünüz ama, bir kez daha tekrar etmek istiyorum, çünkü bunlar, bu konuşmayla da ilişkili ilkeler. Kirleten öder, kullanan öder ilkesi, Avrupa Birliği nin atık yönetiminde şu anda en temel felsefesidir. Kim kirletiyorsa, o atığın oluşmasına kim yol açıyorsa, bulunacak uygun ekonomik enstrümanlarla, ekonomik araçlarla, -ki bunlar, vergiler olabilir, ücretler olabilir, ekonomik araçların çok çeşitleri var- kirletenin bunu ödemesini sağlamak Avrupa Birliği nin en temel ilkesi. Bütünleyicilik ilkesi: Çevrenin korunmasıyla diğer Avrupa Birliği politikalarının mutlaka entegrasyonunun sağlanması lazım. Mesela haksız rekabetin de Avrupa Birliği anlaşmasında, mücadele edilen çok önemli bir konu olduğunu biliyoruz. Demek ki, çevreyi yöneteyim derken haksız rekabete yol açarsanız, bu da Avrupa Birliği nin ilkelerine ters düşen bir husus olacak. Kaynağında önleme ; bu çok çok önemli, sadece ambalaj atığı açısından değil, tüm atıkların yönetimi açısından. Nerede üretiliyorsa, orada siz atığı azaltabilirseniz, daha sonra o atığı bertaraf etmek veya arıtmak, -eğer arıtılacak bir atıksa- çok daha ucuza mal olacak, çok daha kolay olacak. Aksi takdirde, imkânsız bile olabilir, özellikle endüstriyel atıkları düşünürseniz. Kaynağında azaltmak son derece önemli