İCRA DAİRELERİNİN ETKİNLİĞİNİN ARTTIRILMASI EŞLEŞTİRME PROJESİ TR-2009-IB-JH-02 DAVRANIŞ KODLARI EĞİTİM KİTAPÇIĞI

Transkript

1 İCRA DAİRELERİNİN ETKİNLİĞİNİN ARTTIRILMASI EŞLEŞTİRME PROJESİ TR-2009-IB-JH-02 DAVRANIŞ KODLARI EĞİTİM KİTAPÇIĞI ANKARA 2012

2 Bu eğitim materyali, TR-2009-IB-JH-02 numaralı İcra Dairelerinin Etkinliğinin Arttırılması adlı eşleştirme projesi kapsamında hazırlanmıştır. Proje ekibi, aşağıdaki gibidir: PROJE LİDERİ Muharrem Ürgüp YERLEŞİK EŞLEŞTİRME DANIŞMANI MEVKİDAŞI İbrahim Cansız PROJE LİDERİ José de la Mata Amaya Dionysia Kallinikou YERLEŞİK EŞLEŞTİRME DANIŞMANI Aránzazu Alameda López Eğitim materyalinin hazırlanmasına katkıda bulunan yazar Andrés Gutiérrez Bu yayımda ifade edilen görüşler Avrupa Komisyonunun görüşlerini yansıtmamaktadır The views expressed in this publication do not necessarily reflect the views of the European Commission

3 İ Ç İ N D E K İ L E R ÜNİTE MESLEKİ DAVRANIŞ KODLARI Neden Davranış Kodları? Terminolojik kesinlik Davranış kodlarının kökeni Davranış kodlarının avantajları Davranış kodlarının özellikleri Davranış kodlarının uygulanması Davranış kodlarının içeriği...13 Test...15 ÜNİTE MEŞRUİYETE SAYGI, ETKİLİLİK VE ETKİNLİK, TARAFSIZLIK VE SAYDAMLIK İLKELERİ Meşruiyete Saygı İlkesi Etkinlik ve Etkililik İlkesi Tarafsızlık ve Eşitlik İlkeleri Saydamlık İlkesi...34 Vaka çalışmaları...38 Test...40 ÜNİTE GİZLİLİK, DÜRÜSTLÜK, EĞİTİM, CANA YAKINLIK VE SAYGI İLKELERİ Gizlilik ilkesi Dürüstlük ilkesi...48

4 3.3 Eğitim ilkesi Cana yakınlık ve saygı ilkesi...60 Vaka çalışmaları...60 Test...63

5 ÜNİTE 1 MESLEKİ DAVRANIŞ KODLARI Bu el kitapçığı, İcra Dairelerinin Etkinliğinin Arttırılması projesinin (Eşleştirme Projesi TR-2009-IB-JH-02) bir parçasını oluşturan Etik Modülü nün uygulanması için hazırlanmıştır. Bu metnin temel amacı icra müdürleri ve icra dairesi çalışanlarına ilişkin mesleki davranış kodlarına ait eğitim ve kodların tanıtılmasına yönelik aktiviteler için bir destek materyali işlevi görmektir. Bu kodlar, yukarıda bahsedilen eşleştirme projesinin sonuçlarından biri olup, 2012 yılının başlarında beş pilot şehirdeki (Afyonkarahisar, Hatay, Gaziantep, Menemen ve Trabzon) icra dairelerini ziyaret etmiş olan bir grup uzmanın gözlem ve sonuçlarının üzerinde durmaktadır. Aynı zamanda, 29 icra müdürüne verilen anketlerin yanıtları göz önünde bulundurulmuş olup, davranış kodlarının içeriği hakkında icra müdürlerinin fikir beyan ettiği bir çalıştay düzenlenmiştir. Bu el kitapçığı üç üniteden oluşmaktadır. 1. ünitede genel anlamda kamu kurumlarına ait mesleki davranış kodlarının temeli, kökeni, avantajları, özellikleri, uygulaması ve içeriğini açıklamaktadır. Bu ünite, icra müdürleri ve icra dairesi çalışanlarının davranış kodlarını oluşturan ilkelerin incelediği 2 ve 3. üniteye bir giriş olarak düzenlenmektedir NEDEN MESLEKİ DAVRANIŞ KODLARI? Şu veya bu şekilde bir mesleği icra eden kimseler insanlarla bir ilişki içerisinde olduklarından, tüm mesleklerde bir etik kavramı mevcuttur. Tüm meslekler, üyelerinden etik bir davranış talep eder. Etik olarak doğru olan bir davranış sıklıkla profesyonel anlamda doğru olan davranışlarla 1

6 özdeşleşmiş olsa ve bu ikisi ayrılmaz iki unsur olarak düşünülse de etik davranış bir mesleğin doğru bir şekilde icra edilmesinden farklıdır Mesleki etik, bir profesyonelin nasıl davranacağını gösteren ilkeler, değerler ve kurallar bütünüdür. Bu sebeple, mesleki etik, bir meslek çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetleri düzenlemeyi amaçlar, istenilen unsurları önerir, yapılmaması gerekenleri kınar. Teknik bilgiler, sıklıkla doğru davranışın ne olduğunun açık olmadığı durumları çözümlemez. Zira bu durumlar, teknik ve bilimsel unsurların ötesindedir. Bu durumlarda mesleki etik en uygun davranışın ne olduğunu anlamaya yardımcı olur. Bir işveren kendi kendine şunu sorabilir: Fabrikamın kirli sularını nehre dökmeye ya da dumanını komşu alanlara solutmaya hakkım var mıdır? Bu durumdan zarar görenlerin hakkı, yaşam standardı etrafı kirleten fabrikanın varlığına bağlı olan işçilerin hakkından üstün müdür? Peki ya tüketicilerin ucuz mal alma hakkı? Kendi araştırmalarımla sahip olduğum patentlere diğer şirketlerin girişini kısıtlamak etik midir? Şayet bir şirketin müdürü menfaat ve her türlü kişisel avantaj elde etmek için ahlaki limitlerin olmadığına kanaat getirirse, etik olarak kötüleşeceği aşikardır. Bunun yanı sıra, böyle bir davranış biçimi birlikte iş yaptığı kimselere de bulaşır ve hepsinin, ailesinin ve toplumun davranışlarında etkiler yaratır. Bu, etiğin sosyal anlamıdır; sadece özel, kişisel görünen eylemler, diğerleri ve toplum üzerinde önemli etkilere sahip olabilir. Medeni anlamda (sadece ekonomik açıdan değil) gelişmiş toplumlar oldukça geniş bir yelpazede farklı meslek sahiplerinden oluşur. Bu kişilerin işlerini etkin bir şekilde gerçekleştirmeleri bu toplumların şimdiye kadar insanlık tarihinde görülmemiş özgürlük ve refah seviyesine erişmesini sağlar. Bu sebeple mesleki etik önemlidir. Çünkü toplumun iyileşmesine yardımcı olur. Çünkü kişilerin birbirlerine karşı olan yükümlülüklerini arttır. Çünkü güven dağıtır ve işbirliğini kolaylaştırır. Şayet bir doktor bir hastayı kabul ettiğinde bunu mümkün olan en fazla parayı kazanma aracı olarak görürse, mesleğinin toplumdaki yerini zedelemiş olur. Eğer tüm doktorlar bu şekilde davransaydı, doktorluk 2

7 mesleği ne kadar gerekli olsa da anlamını yitirir ve sosyal olarak bir hizmet sunmazdı. Aynı durum icra müdürleri ve icra dairesi çalışanları için de geçerlidir. Şayet bir vatandaş kendilerine geldiğinde, ondan ne gibi bir çıkar sağlarım şeklinde bir düşünce içine girerlerse, mesleklerini lekelerler. Kamu etiği içerisinde onur, çalışkanlık, etkinlik, saydamlık, vatandaşa hizmet, vatandaşla ilgilenme, tarafsızlık gibi değerlerin yanı sıra kamu sektöründe yaptıkları işlerin sonucunda toplumun beklediği kaliteyi yakalamaya yarayan değerler bulunur. Hepimizin bildiği gibi kamu çalışanları, yönetmelik ve kanunlara, sadece devletle olan iş ilişkileri nedeniyle ya da bu kanun/yönetmeliklerin yayınlanmasından kendilerinin onları bilmelerinden ötürü uymazlar. Kanun ve yönetmeliklere uyulması manevi bir bağlılığı ve kararlılığı gerektirir. Etik olmak, oyunu kuralına göre oynamak, hile yapmamak, kurulu düzenlere uymaktan oluşur. Bu da oyunun kurallarının son derece açık olarak belirlenmesini gerektirir. Kamu görevi için bu kurallar anayasal, yasal ve diğer yükümlülüklerle kamu görevinin nasıl yapılması gerektiğine dair belirlenmiştir. Ancak diğer taraftan, kamu görevlilerinin bu yükümlülükleri yerine getirmesi için bir bağlılık ve tavır gerekmektedir. Mesleki etiğe yönelik kuralların belirlenmesinin amacında iki farklı alan yer almaktadır: Bir yandan, dahili alanda, etik kurallar icra müdürleri ve icra dairesi çalışanlarının bağımsızlığı ve tarafsızlığını güçlendirip, belirli bir davranış referansı ve kişisel ve kalıcı bir düşünce görevi görürken, diğer yandan harici alanda toplumun adalete olan güvenini arttırır. Kamu görevinde yer alan herkes, vatandaşlara hizmet veren faaliyetler gerçekleştirir. Şayet verilen hizmetler düzgün değilse kamu kurumları itibar kaybeder. Yozlaşma bir kamu görevlisinin kişisel çıkarını genel çıkarın önüne koyduğu zaman ortaya çıkar. 3

8 Kamu hizmeti kavramı toplumun bütününü kapsar. Toplumun genel çıkarlarına yönelik hizmet üst makamdakiler, alt makamdakiler ve eşit statüdeki diğer memurlarla sadakat ve dürüstlük hususlarına yönelik işbirliği gerektirir. Buradaki amaç hizmetlerin daha iyi bir şekilde verilmesini sağlamaktır. Güvensizlik ve şüphenin üstesinden gelinemezse, bu durum etkin bir işbirliği karşısında direnç oluşturmaktan ziyade, açık açık başkalarının işleri önünde engel teşkil edecektir. Kamu sektöründe çalışan kişilerin sadece resmi görev ve yükümlülüklerini yerine getirmesi yeterli değildir. Aynı zamanda kamu kurumlarının, genel çıkarların hizmetinde çalışanlara yardımcı olacak değerleri, modelleri ve davranış biçimlerini teşvik etmeleri de gereklidir. Kamu kurumları kamu hizmetine yönelik etik değerlerin uygulanmasını cesaretlendirmeli, memurların tavır ve davranışlarında en yüksek derecede hizmet gönüllülüğüyle işlerini gerçekleştirmek, devlet kaynaklarını makul ve ekonomik olarak kullanmak, işlerinde en yüksek derecede etkinlik ve kalite aramak, mesleki niteliklerini geliştirmek, vatandaşlarla olan ilişkilerinde iyi niyetle hareket etmek ve güzel bir iş ortamı yaratmaya yardımcı olmaya yönelik olarak teşvik edilmelidir. Kararların etik olması için kamu hizmeti değerlerinin, uygun mevzuatı, kuralları, kodları, taleb mekanizmalarını etik ve teknik konulara ilişkin farkındalık yaratan, sürekliliği olan programları teşvik eden kamu etiği eğitiminin desteklenmesi gerekmektedir. Çünkü kamuya hizmet veren tatminkar, nitelikli ve eğitimli bir kişi, yozlaşmaya karşı koymada kendinden daha emindir. Bir etik kodun etik bir davranışı garanti altına almayacağı açıktır. Hatta etik kodu, tüm etik konuları ya da itilafları çözümleyemez. Ancak etik kodu profesyonellerin sahip olmak istediği değerleri, etik ilkeleri ve etik kuralları oluşturur ve bu unsurlar doğrultusunda yapılan eylemler yargılanabilir. Bir mesleki davranış etik kodlarının kabul edilmesi, kamu makamlarının, adalette verilen hizmetin iyileşmesine yönelik gönüllü bir yükümlülük üstlenme ihtiyacına ilişkin toplum için bir mesaj içerir. 4

9 Bu bağlamda ve mesleki etik kuralların bir kod haline getirilmesi olasılığı ve yararlılığı hakkında, bu konuda büyük bir geleneğe sahip ABD nde, federal hâkim A. Kennedy 1, adalete ilişkin etik hakkındaki tartışmalarda bir başlangıç noktasını oluşturan mesleki davranış kodlarının geçerliliğini savunur. Aynı durum, icra müdürlerine de uygulanabilir. Mesleki davranış kodları, profesyonellerden beklenen dürüstlük standartlarını açıkça ifade etmeli, birimin tüm üyelerine kendilerinden beklenenin ne olduğuna dair bilgi vermeli, eylem için rehberlik ve yönlendirmeler sunmalı ve eylemlere rehberlik etmesi gereken değer ve yönergeleri oluşturarak, davranışları etik olarak düzenlemelidir TERMİNOLOJİK OLARAK KESİNLİK Etik kodu ifadesiyle, kodun hedefi olan kişilerin ahlaki davranışlarını etkileme amacı taşıdığı düşünülebilir. Bu sebeple mesleki davranış kodları terimi tercih edilmektedir. Çünkü aslında, icra müdürleri ve icra dairesi çalışanlarının etik kültürüne yönelik eğitime, kamu hizmetinin iyileşmesi ve vatandaşların adalete olan güveninin artması için profesyonellerin katı bir şekilde gözetmek durumunda oldukları ilkeler ve iyi uygulamaların tanımlanması yoluyla katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Her kamu çalışanın dini ve felsefi inançlara sahip olma ve kişisel hayatlarını belirli etik ya da ahlaki kurallara göre biçimlendirme hakkı vardır. Ancak bu el kitapçığında sözü edilen etik davranış, asla kişisel, dini ya da ahlaki etiği kapsamamaktadır. Söz konusu olan mesleki etik, diğer bir deyişle, vatandaşların icra müdürleri ve icra dairesi çalışanlarından bekledikleri tavırlardır DAVRANIŞ KODLARININ KÖKENİ Davranış kodlarının hazırlanmasının kökünde Kuzey Amerikalı şirketler yatmaktadır. Bu şirketler, medya aracılığıyla yayılan kötüye gitmekte 1 Anthony KENNEDY: adli etik ve hukukun üstünlüğü. Birleşik Devletler Bilgi Ajansı, Demokrasi Üzerine. Eylül 1999, syf 1-7 5

10 olan imajlarını kurtarmak için, gerek şirket hedefleri içerisinde gerek personelin davranışlarında, etik değerlere yönelik bir eğilim başlatmaya karar vermişlerdir. İş dünyasında en bilindik ilkelerden bir tanesi: iş iştir dir. Ancak son yıllarda birçok şirket iyi davranma nın birçok ekonomik yarar sağladığının farkına varmıştır. Etik kodları, kurslar, çalışanlara verilen teşvik primleri, işleri çok daha üretken bir hale getirmiştir. Bu kodların iyi bir şekilde karşılanması, etik kodların büyük bir geleneğe sahip olduğu Anglo-sakson dünyasında, adalet sektörü dahil, kamu kurumlarının da bu konuya ilgi göstermelerine sebebiyet vermiş olup, 1973 yılında Kuzey Amerikalı hâkimler ve 1998 yılında Kanada Hâkimler Yüksek Kurulu nda bu kodlar oluşturulmuştur. Zaman içerisinde, bu kodların oluşturulması çeşitli ülkelere ve kamu kuruluşlarının çeşitli sektörlerine yayılmıştır. Mesleki etiğe yönelik bu ilginin en önemli sebeplerinden bir tanesi, şüphesiz kamu çalışanlarının çalışma şekillerini mesleki etik kriterlerine uyarlama ihtiyacını şart kılan işletme kültürünün etkisidir. Etik, kamu hizmetinin iyileşmesi için bir araç olarak ortaya çıkmaktadır. Alman filozof Habermas tarafından seksenli yıllarda vurgulandığı gibi, devletin etkinliğine ilişkin bir kriz söz konusu olduğunda, meşruiyetine ilişkin bir krizde devreye girer. Bu sebeple, Adalet alanındaki en önemli davranış kodları şunlardır: - Adalet Etiğine İlişkin Bangalor İlkeleri (2002). - Avrupa Konseyi nce Avrupalı hâkimler için onaylanmış metin (2002). - İberamerika Adalet Etiği Kodu (2006). - Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Etik Kodu(2008) DAVRANIŞ KODLARININ AVANTAJLARI Mesleki davranış kodlarının hazırlanması durumunda her zaman iki soru işareti ortaya çıkar: 6

11 a) Etik ilkelerin bir kodda öngörülmesi uygun mudur, yoksa bunlar her kamu görevlisinin vicdanında mı yer almalıdır? b) Memurların yanlış davranışlarını cezalandıran bir disiplin rejiminin varlığı neden yeterli değildir? Şüphesiz mesleki davranış kodları düşünüldüğünde, birçoğunun aklına zorunluluklar doğuran ve cezaları belirleyen kurallar gelir. Birçok kamu çalışanı, davranış kodlarına karşı bir güvensizlik ya da en azından bazı şüpheler duymaktadır. Bu kodların kendileri aleyhinde kullanılmasından ve kendilerine yeni yükümlülükler yüklenmesinden endişe etmektedirler. Bu sebeple, bu metinler cezalandırıcı bir perspektiften değil, pozitif yol haritalarıyla, iş pozisyonlarının ve memurların çoğunun davranışlarının dürüstlük üzerine kurulu olduğu kişiler olduğunu göz önünde bulunduran yapıcı yaklaşımlarla hazırlanmalıdır. Etik, bir şeyi iyi bir şekilde yapmayı amaçlarken, disiplin, kötü yapılmış bir şeyi cezalandırır. Biri genel iyileşmeyi amaçlarken, diğeri belirli durumların gerçekleşmesinin ardından onları cezalandırmakla sınırlıdır. Diğer taraftan, bazıları bu kodların sadece özel sektör için ya da detaylı kanunlardan çok ilkelerle yönetilen Anglosakson ülkeleri için iyi olduklarını düşünmektedir. Ancak, tersine, içerisinde genel ilkelerin yer aldığı ve yasaklamaların açıkça belirtilmediği ve belirli cezaların yer almadığı davranış kodlarının varlığı gereksiz ve kendini tekrarlayan bir mahiyette gibi görünüp, kamu faaliyetlerinin tüm yönlerini düzenleyen kuralları olan bir hukuk sistemine sahip ülkelerde gereksiz olarak değerlendirilirler. Ancak, mesleki uygulama kodlarının hazırlanmasında çeşitli avantajlar bulunmaktadır. Bunlar; 1) Etik kodlarının uygulanmasına ilişkin en önemli fayda, yozlaşmaya karşı çok değerli araçlar oluşudur. 2) İkinci olarak yüksek seviyede dürüstlük, çalışkanlık ve eğitime ilişkin kendi kendine telkin, kamu sektörünün imajını ve prestijini 7

12 güçlendirmektedir. Kamu sektörünün sürekli olarak vatandaşların gereksinimlerine uyum sağlama sürecinde olmak durumunda olduğunu ve bu sürecin kamu çalışanlarından, hangi statüye ya da sorumluluğa sahip olursa olsun, davranışlarının saydam, tarafsız, etkin ve bu gereksinimlere göre biçimlenmiş olmalarını talep ettiğini göz önünde tutmalıyız. 3) Demokratik ülkelerde vatandaşlar her geçen gün kamu sektöründen daha fazlasını beklemektedir. Bu sebeple, devlet, topluma olabilecek en iyi kamu çalışanını sunmayı arzulamaktadır. Bunu yaparken sadece kötü kamu çalışanını reddetmekle kalmaz, aynı zamanda vasat ya da en azıyla yetinen kamu çalışanlarını da reddeder. 4) Diğer taraftan, yaşanılan deneyimler, kanunda disipline ilişkin sorumluluk sebepleri olarak görülen davranışların çoğunun uygulanmasının zor olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda davranış kodları, kamu çalışanının mesleki vicdanına yönelik olduğu düşünüldüğünde, daha etkili olabilir. 5) Aynı zamanda, belirli durumlar karşısında, kamu görevlilerinin eylemlerini yönlendirmeye yarar. Kanunların günbegün yaşanan tüm durumlara yönelik vurgu yapamayacağı göz önüne alındığında, etik ilkelerin varlığı, bu durumların karşısında memurun cevabını ya da tepkisini belirlemeye yarar. 6) Ayrıca mesleki davranış kodları, icra müdürüne profesyonel eylemlerinde destek sunup, kendisine bağlı personelden belirli bir davranış talep etmesini sağlar. 7) Doğru davranışları teşvik eder. 8) Tüm memurların, toplum tarafından talep edilen etik ortama ulaşabilmek için, kendi aralarında birbirlerini kontrol etmelerini sağlar. 9) Anlaşılır etik kuralların eksikliği bahanesiyle, uygunsuz davranışlara yönelik gerekçelendirme risklerini azaltır. 8

13 10) Kamu sektöründe istenmeyen davranışları önlemek için bir yoldur. 11) Vatandaşlara, memurların davranışlarını değerlendirmek için parametreler sunar. 12) Vatandaşların memurlardan ne beklediğini belirlemek için temel oluşturarak, toplumda memurlara yönelik bir güven oluşturur. Uygunsuz davranışlarından ötürü memurlar hakkında yapılan şikayetler yüzünden birçok kez kötüleşmekte olan kamu güvenini güçlendirme eğilimi gösterir DAVRANIŞ KODLARININ ÖZELLİKLERİ Mesleki davranış kodları belirli etik değerleri barındırır. Anayasal ilkelere bağlılık, dürüstlük, başkalarına saygı, kamu mallarının korunması, sorumluluk, vatandaşlara iyi davranmak vb. gibi değerlerden bazıları evrenseldir. Tüm bu değerler, dünyada çok farklı ülkelerin etiğe ilişkin kurallarında mevcuttur. Doğu ya da Batı olsun, devletler ve kamu kurumları, memurları için ortak ilkeleri kullanır. Benzer şekilde, yolsuzlukla savaşa ilişkin uluslararası kongre ve toplantılar ile etik değerlerin teşvik edilmesi, tüm ülkelerde ortak problemleri olduğunu ve bu durumun tek tip cevaplar hazırlanmasına izin verdiğini gösterir. Bu sebeple, bu ülkelerin çoğu, kamu çalışanları için belirli ortak ilkeler içeren kanunlar, kodlar ve kurallara sahip olup, her geçen gün hükümetler mesleki davranış kodlarının hazırlanmasını teşvik etmektedir. Diğer taraftan, her ülkede mesleki davranış kodlarının iki farklı şekilde görülmesi muhtemeldir. a) Çalıştığı alandan bağımsız olarak, kamu sektöründeki her bir memura uygulanması gereken değerleri belirleyen, tüm kamu görevleri için genel kodlar. b) Ait olduğu kurumun gerçekleştirdiği görevlerin özelliğini göz önünde bulunduran özel kodlar. Elbette bir polisin, gümrük müfettişinin ya da gişe memurunun görevleri farklıdır. 9

14 İcra müdürleri ve icra dairesi çalışanlarına yönelik mesleki davranış kodlarının hazırlanmasında, aşağıdaki iki durum göz önünde bulundurulmuştur: a) Birincisi, Türk toplumunun değerleridir. Herkesin paylaşabileceği evrensel etik değerlerin olduğu aşikardır. Ancak aynı zamanda, her bir topluma has, göz önünde bulundurulması gereken değerler de bulunmaktadır. b) Tüm kamu çalışanları için belirlenmiş standart davranış kodlarıˮ olamaz. Yerine getirdikleri iş ve görevleri göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Örneğin, hâkimlere yönelik bir etik kodunda, davranışına yönelik ilk değer ya da ilke, bağımsızlık ve tarafsızlık olacaktır. Ancak askerlere yönelik hazırlanan bir etik kodunda, tersine, üstlere itaat ilkesi vurgulanacaktır. Bir asker, polis veya itfaiyeciye yönelik etik kodunda, hayatlarını tehlikeye atma hususu yer alabilir. Ancak diğer taraftan bir doktordan, kendi kişisel rahatının üzerinde, hastanın hayatını kurtarmaya yönelik tüm eylemler talep edilebilir. Bu belge ile, Türkiye de icra dairelerinin yetkilileri ve personeli için zaruri ilke ve değerleri içeren bir davranış kodları metni hedeflenmiştir. Mesleki davranış kodlarının yapısı ya da şekline ilişkin en sık karşılaşılan hatalar aşağıdaki gibidir: Yasaklayıcı ve cezalandırıcı bir biçime sahip olmak. Etik türde olmayan ilkeleri sunmak. Çok fazla hukuki terim içermek. Çok geniş metinlere sahip olmak. Bu sebeple icra müdürleri ve icra dairesi çalışanlarına yönelik mesleki davranış kodlarının hazırlanmasında, bu hataların önlenmesine çalışılmıştır. Resmi yönleriyle bu kodları aşağıdaki özelliklere sahiptir: 10

15 - Kesin amacı hedef aldığı kişiler için anlaşılır olmak olduğundan, muğlak ve karmaşık ifadelerden kaçınır. - Yapıcı. Disiplin rejimini anımsatan yasaklamalar üzerinde durmayıp, tersine olumlu tavırları teşvik eder. - Kısa. Zira uluslararası etik mevzuatınca toplanan öğretilerin bir tanesi de, kuralların aşırılığının, etkinliği azalttığıdır. OECD ( Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) tarafından işaret edilen davranış kodlarının hazırlanmasına yönelik öneriler: «Daha etkin olmak için, sade bir dille, olumsuzdan ziyade çok olumlu bir tonda ve belirli hedeflere (tüm kamu sektörüne ya da belirli bir kuruma) yönelik olarak yazılmalıdır; çalışanların kodların hazırlanması ve uygulanmasına yönelik şüphe ve dirençlerini önlemek için, değerlerin ve teşvik edilen etik kriterlerin gerçek anlamda kabul edildiğinden emin olan katı bir yönetim stratejisi gerekmektedir. Bu durum, sürekli olarak çalışanlarla iletişim içerisinde olmayı ve çalışanlara zorunlu olmaksızın katılımcı bir rol veren tanıtım araçlarının kullanılması gereksinimini doğurur.» 1.6. DAVRANIŞ KODLARININ UYGULANMASI Mesleki davranış kodlarının hazırlanmasının ardından, uygulamaya ilişkin sorunlar ortaya çıkabilir. Etik kodların, etik değerlerin teşviki için bir araç ya da yol olsa da, bir amaç değildir. Diğer bir deyişle, bir kodun hazırlanması ya da onaylanması yeterli değildir. Mesleki etik kodları önemli bir araç olmakla beraber tamamlanmamıştır. İç ve dış kontroller, hukuki araçlar, eğitim vb. ile desteklenmesi gereken mekanizmanın bir parçasıdır. Kamu çalışanlarının vicdanına iletilmeden, bu kodlar anlamsız kelimelerden öteye gidemezler. Kamu etiğinin uygulanması, yerleşmesi ve olgunlaşması zaman gerektiren bir süreçtir. Etik değerler sadece derinlemesine bir düşünme sürecinin ardından benimsenebilirler. Sonuçların hemen 11

16 elde edilemeyeceğinin anlaşılması gerekmektedir. Sadece bir gelecek vizyonu, uzun zamana yayılan bir yatırım yoluyla bu mahiyette bir politika uygulayan bir ülke için faydalı sonuçlar elde edilebilir. Birçok durumda, aşağıdaki gibi zorluklar meydana gelebilir: Davranış yollarının belirlenmesi bazı kamu çalışanlarınca, kendilerine yönelik bir güvensizlik olarak algılanabilir. Tüm kamu teşkilatında, yeni sistemlerin ya da kuralların uygulanmasına karşı bir direnç oluşabilir. Bazı durumlarda, mesleki etik kodları, tüm kamu çalışanlarının mal varlığı beyanını zorunlu kılabilir ve bunların kamuya duyurulmasının, kişilerin mahremiyetine karşı olduğuna dair tartışmalar doğurabilir. Bu sebeple, mesleki etik kodlarının toplum ve kamu çalışanlarının genelince kabul edilen ve fikir birliğine varılan ilkeleri oluşturmaları çok önemlidir. Bu konuda, her ülkenin, mesleki davranış kodlarının etkinliğine ilişkin başarıya ulaşmak için kendi sistemi vardır: - Etiğe ilişkin yapılan hataların, her zaman bir disiplin yaptırımlarıyla sonuçlandığı ülkeler vardır. - Bazı ülkeler, ilgili etik kodlarının ihlalini yargılama ve cezalandırma görevine sahip kurul ya da komisyonlar kurma yolunu seçmişlerdir. - Diğer ülkelerde bu kurul ya da komisyonlar etiğe ilişkin bir hatanın varlığını açıklamakla sınırlı olup, alınması gereken son kararı disiplin birimlerine bırakır. - Son olarak, bazı ülkeler, kodun etkinliğinde öncelikli olarak, ilgili bireylerin vicdanına güvenirler. Diğer taraftan, bazı ülkelerde uygulanan kodlar, Etik Danışma Komisyonlarının varlığını öngörmüşlerdir. Bu komisyonlara sorular iletilir ve bu yolla danışmanlık hizmeti de sunulur.

17 Kodların Tanıtılması Etik kodunun hazırlanması, mesleki etik kültürünün inşa edilmesindeki ilk adımlardan biridir. Bu esas bir adım olmakla beraber yeterli değildir ve organizasyonel, iletişimsel ve pedagojik sırada bir eylem dizisiyle tamamlanması gerekmektedir. Böylece varsayılan noktalar, kurumun günlük uygulamalarına uyarlanır. Kamu çalışanlarının davranışlarındaki saydamlığa ilişkin gereksinim ve önem hakkında yeni bir farkındalık yaratarak kültürel bir değişim gerçekleştirmek gereklidir. Mesleki davranış kodlarında yer alan kurallara düzgün birşekilde uyulması için medya aracılığıyla tanıtım kampanyaları düzenlenip, memurların ve vatandaşların bağlılık hissinin olduğu etik bir ortam yaratılmalıdır. Bu doğrultuda, davranış kodları idari eylem yoluyla kabul edilmesinin ardından, kodların tanıtılması ya da yayınlanması sürecine geçilmelidir. Bu husus davranış kodları için bir esastır. Başlangıçta, kodların yayınlanması dahili olmalıdır. Bunun için, kurumun farklı pozisyonlardaki tüm üyelerini, kabul edilmiş olan davranış kodları, kodların politikaları, ilkeleri, kodların etkin olabilmesi için kullanılacak mekanizmalar ve kodlarla ilgili olduğu diğer hususlar hakkında eğitilmeleri gerekmektedir. Daha sonra, kitlesel tanıtım araçlarıyla, ilgili gruplara (avukatlar, vatandaşlar vb.) ve kamuya duyurulmalıdır. Bazı durumlarda, davranış kodlarının yayınlanması, kurumun sahip olduğu, web sitesi, broşürler gibi kodun etkin bir şekilde duyurulmasını sağlayacak kitle iletişim araçları aracılığıyla yapılır. Orta düzeyde bilgi sahibi vatandaşların anlayabileceği bir dil kullanılmalıdır. Tanıtım süresi kalıcıdır; zamanla davranış kodlarında eğitime ilişkin kalıcı bir politika haline gelecektir DAVRANIŞ KODLARININ İÇERİĞİ Hazırlanmış olan davranış kodlarının amacı, kamu hizmetinin iyileştirilmesi ve vatandaşların adalete olan güveninin artması 13

18 gözlemlenmek durumunda olan ilkelerin ve iyi uygulamaların tanımlanması aracılığıyla, icra müdürleri ve icra dairesi çalışanlarına yönelik etik kültüre ilişkin eğitime katkıda bulunmaktadır. Bu kodlar, aşağıdaki temel mesleki etik ilkeleri kapsayan 27 maddeden oluşur: Meşruiyete saygı (Madde 1, 2 ve 3) Etkinlik ve etkililik (Madde 4, 5, 6, 7 ve 8) Tarafsızlık (Madde 9, 10, 11 ve 12) Saydamlık (Madde 13 ve 14) Gizlilik (Madde 15, 16 ve 17) Dürüstlük (Madde 18, 19, 20, 21,22, 23 ve 24) Eğitim (Madde 25) Nezaket ve saygı (Madde 26 ve 27) 14

19 1. Ünite için çoktan seçmeli sorular Mesleki Davranış Kodları S1: Çalıştığınız İcra dairesinde İcra Kanununa ilişkin yeni bir iş tanımlandığı ve sizin bu işi yerine getirmek için izlenmesi gereken uygun prosedürün ne olduğundan emin olmadığınızı farz edin. Bu durumda aşağıdaki eylemlerden hangisini İLK olarak yaparsınız? Burayı inceleyin A Diğer çalışanlardan bilgi almak B Benzer işleri yerine getirmiş icra müdürlerine danışmak. C Aşina olduğunuz icraya ilişkin benzer bir iş için kullanılan uygun bir prosedürü kullanmak. D Konuyu amirinizle (üstünüzle) görüşmek 15

20 S2: Daha sonra bu iş faaliyetinde icra müdür yardımcılarının, kimin belirli bir icra işleminden sorumlu olduğuna dair hararetli bir şekilde tartıştıklarını gözlemlediniz. Bu durumda aşağıdakilerden hangisi sizin için en uygun eylemdir? Burayı inceleyin A Çalışanlar arasındaki tartışmaya müdahale etmek ve çözümlemek. B Çalışanlarla bir araya gelmek ve tartışılan icra işlemine ilişkin kimin sorumlu olduğu konusunda bilgi vermek. C Çalışanlarla bir araya gelip tartışılan icra işlemine ilişkin olarak kimsenin sorumlu olmayacağı bilgisini vermek. D Hiçbir şey yapmamak ve çalışanların tartışmaya ilişkin kendi kendilerine çözüm bulmalarına izin vermek. S3: İcra takibi sürecinde borçlunun yaptığı bir eylemin hukuki ve cezai yaptırımlarının olabileceği durumlar vardır. Sizce mesleki davranış kodlarının ilkelerinin ihlâline yönelik de hukuki ve cezai yaptırımlar olmalı mıdır? Burayı inceleyin Evet Hayır 16

21 S4: Profesyonel bir icra dairesi çalışanı olarak, bir icra sürecinde duygusal tartışmalardan etkilenmem. Burayı inceleyin Nadir olarak A Bazen B Sıklıkla C Her zaman D S5: Bir icra takibi sürecinde etik meselelere ilişkin şüphelerim olduğunda mesleki davranış kodlarından gelen tüm etik noktaların araştırıldığından emin olurum. Burayı inceleyin Nadiren A Bazen B Sıklıkla C Her zaman D 17

22 S6. Bir icra dosyasına ilişkin meşruiyet, etkinlik ve etkililik, tarafsızlık ve eşitliğe yönelik etik meselelerde şüpheye düştüğümde icra dairesi çalışanlarının karar verme sürecine destek olmalarını tercih ederim. Burayı inceleyin Kesinlikle katılmıyorum A Katılmıyorum B Nötr C Katılıyorum D Kesinlikle katılıyorum E S7: Bir icra dosyasındaki etik meselelerde şüpheye düştüğümde, rutin icra işlemlerinin düzgün bir şekilde yapılmasını sağlayan çözümler seçme yönünde eğilim gösteririm. Burayı inceleyin Kesinlikle katılmıyorum A Katılmıyorum B Nötr C Katılıyorum D Kesinlikle katılıyorum E 18

23 S8: İcra dairesinin günlük işlerinin hızlı ve etkin bir şekilde yapılması, bu işlerin etik olarak doğru şekilde yapılmasından önemlidir. Burayı inceleyin Kesinlikle katılmıyorum A Katılmıyorum B Nötr C Katılıyorum D Kesinlikle katılıyorum E S9: Bir icra müdürü olarak, icra dairesi çalışanlarının etik ve profesyonelliğe ilişkin kendi kararlarını almalarına izin veriyorum. Burayı inceleyin Kesinlikle katılmıyorum A Katılmıyorum B Nötr C Katılıyorum D Kesinlikle katılıyorum E 19

24 S10: Bir icra müdürü olarak icra dairesine ait işlemlerde meşruiyet, etkinlik ve etkililiğe yönelik profesyonellik unsurları ve tüm etik meseleler üzerinde yuksek düzeyde kontrole sahip olmaktan hoşlanırım. Burayı inceleyin Kesinlikle katılmıyorum A Katılmıyorum B Nötr C Katılıyorum D Kesinlikle katılıyorum E 20

25 ÜNİTE 2 MEŞRUİYETE SAYGI, ETKİNLİK VE ETKİLİLİK, TARAFSIZLIK VE SAYDAMLIK İLKELERİ 2.1 Meşruiyete saygı 1, 2, 3. maddeler 2.2 Etkinlik ve etkilik 4, 5, 6, 7, 8. maddeler 2.3 Tarafsızlık 9, 10, 11, 12. maddeler 2.4 Saydamlık 13, 14. maddeler 2.1 MEŞRUİYETE SAYGI İLKESİ Madde 1. İcra müdürleri ve icra dairesi çalışanları her koşulda Anayasa ve diğer yasal düzenlemelere bağlı olarak hareket ederler. Madde 2. İcra müdürleri ve icra dairesi çalışanlar Adalet Bakanlığı nca belirlenen hedefler ve görev doğrultusunda hareket etmek durumundadırlar. Amirlerinin talimatlarını ve mesleki emirlerini hukuki düzenlemelerin açık bir ihlali olması durumu haricinde yerine getirirler. Böyle bir durumda söz konusu ihlalin sorumlu kişilerin bilgilerine sunulması gerekir. Madde 3. Davranış kodlarındaki ilkeler icra dairesi çalışanlarının eylemlerine esin kaynağı olacaktır. Kanuna ve vatandaşların haklarına saygı duymak, tüm kamu güçlerinin eylemlerinin temelini oluşturur. Bir mesleği düzenleyen etik kuralların, yasal çerçevede yansıtılması gerekliliğinden yola çıkmamız gerekmektedir. Yasal çerçeve, zorunlu temel kuralların ve tüm kamu çalışanları tarafından İcra dairelerinde çalışan profesyoneller ve mesleğimizin temsilcileri olarak, yasa dışı davranışları onaylamıyor ve üçüncü kişilerin bu davranışlara dahil olmalarına yardımcı olmuyoruz. Etiğe ters düşen ya da yasal olmayan tüm davranışları kınıyoruz. 21