Türkçe Öğretimde Çağdaş Öğretim Yöntem ve Teknikleri

Transkript

1 Türkçe Öğretimde Çağdaş Öğretim Yöntem ve Teknikleri Yazar Prof.Dr. Özcan DEMİREL ÜNİTE 3 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Türkçe öğretiminde kullanılan çağdaş öğretim yöntem ve tekniklerinin özelliklerini kavrayabilecek, ilköğretim Türkçe programlarında yer alan hedeflere uygun yöntem ve teknikleri seçebilecek, Türkçe öğretim etkinliklerinde çağdaş yöntem ve teknikleri uygulayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Öğretim Yöntemleri Öğretim Teknikleri Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

2 Çalışma Önerileri Bu üniteyi çalışmadan önce hedeflere uygun yöntem ve teknik seçebilme konusunda daha bilinçli ve etkili bir öğrenmenin olabilmesi için "Türkçe Öğretiminde Amaç ve İlkeler" ünitesini gözden geçiriniz. Yöntem ve teknik arasındaki benzerlik ve farklılıkları görmeye çalışınız. Genel öğretim yöntemleri konusunda bilgi edininiz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

3 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ Giriş Türkçe öğretiminin etkili olabilmesi için derslerde tek bir yöntem ya da teknik değil birden çok yöntem kullanmaya önem verilmelidir. Özellikle Türkçe programında yer alan hedeflerin gerçekleşmesi ve programda öngörülen bilgi, beceri ve tutumların öğrencilere etkili bir biçimde kazandırılabilmesi için Türkçe öğretmenlerinin yöntem zenginliğine sahip olması gerekir. Türkçe dersi, çocukta dil becerilerini geliştirme, anadil bilincini kazandırma ve diğer derslerle olan yakın ilişkileri nedeniyle çok yönlü bir derstir. Bu özelliğinden dolayı sınıf içi uygulamalarda çok değişik yöntem ve tekniğe başvurulması hem doğal, hem de zorunlu görülmektedir. Eğitim alanyazınında (literatürde), yöntem ve teknik kavramları birbirine çok karışmaktadır. Yöntem, genel anlamda, hedefe ulaşmak için izlenen en kısa yol olarak tanımlanmaktadır. Teknik ise bir öğretme yöntemini uygulamaya koyma biçimi, ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin bütünü olarak tanımlanabilir. Yöntemi bir tasarım, tekniği de bir uygulayım olarak görebiliriz. Kimi düşünürler için soru-cevap bir öğretim tekniğidir, kimileri için bir öğretim yöntemidir. Bu kavram karışıklığını önlemek için yöntem ve teknik kavramları birlikte kullanılmıştır. Türkçe öğretiminde hangi yöntem ve teknikleri kullanabiliriz? Türkçe derslerinde öğrenci düzeyi, program hedefleri ve işlenen konular açısından farklı yöntemlerin kullanılması gereği ortaya çıkmaktadır. İlköğretimin ve 8. sınıflarında en yaygın olarak kullanılabilecek yöntem ve teknikler şunlardır:? Anlatma, Tartışma, Gösterip Yaptırma, Soru-cevap, Gösteri, Rol Yapma, Drama, Benzetme, İkili ve Grup çalışmalarıdır. Bu yöntem ve teknikleri seçerken Türkçe öğretim programlarındaki hedefler dikkate alındığında Bilişsel alanın bilgi, kavrama, uygulama, analiz ve sentez düzeyinde farklı yöntemlerin seçilmesi önem kazanmaktadır. Buna göre: Bilişsel Alan Düzeyi Bilgi Kavrama Uygulama Analiz Sentez Yöntem ve Teknik Anlatma-Gösteri Tartışma-Soru-Cevap Gösterip Yaptırma-Drama Rol Yapma-Benzetim İkili ve Grup Çalışmaları AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

4 40 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ Bu belirlemeler doğrultusunda yöntem ve teknik ayırımı yapmak gerekirse, Türkçe öğretiminde ve 8. sınıflar için yaygın olarak kullanılan yöntemler anlatma, tartışma ve gösterip yaptırmadır. Bilgi düzeyindeki hedefleri gerçekleştirmek için anlatma, kavrama düzeyi için tartışma, uygulama düzeyi için de gösterip yaptırma yöntemine daha çok yer verilmesi önerilmektedir. Buna göre sırasıyla ve öncelikle öğretim yöntemlerini ayrı ayrı inceleyebiliriz. Bu ünitede etkili öğretim ve kalıcı izli öğrenmeler için yararlı görülen çağdaş öğretim yöntem ve teknikleri tanıtılmaya çalışılacaktır. 2. Öğretim Yöntemleri Türkçe derslerinde kullanılması önerilen öğretim yöntemleri aşağıda açıklanmıştır Anlatma Kullanımı Bu yöntem, derse giriş yaparken konuyu özetlerken ya da bir konuyla ilgili bilgi aktarırken kullanılır. Daha çok sunuş yoluyla öğretme yaklaşımında ve bilgi düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır. Özellikleri Öğretmen merkezlidir, Aynı anda çok sayıda kişiye bilgi aktarılır, Dinleyenler konuyla ilgili organize bir görüş kazanır, Öğrencilere kısa zamanda çok bilgi verilir. Dikkat Edilecek Noktalar? Basit, kısa ve tam cümleler kullanılmalı, Doğru ve mesleki terimlerin kullanılmasına özen gösterilmeli, Konuların ana başlıkları belirlenmeli, Ses tonu iyi ayarlanmalı ve arka sıradakilerin duyabileceği bir şekilde olmalı, Verbalizmi (laf salatası) önlemek için plan, kroki, grafik gibi görsel araçların kullanılmasına yer verilmeli, Arasıra sınıf tartışmalarına yer verilmeli, Anlatırken espiri ve şakalara yer verilmeli, Küçük grup çalışmaları ile anlatılanların tartışılması yapılmalıdır. Türkçe derslerinde anlatma yönteminden hangi çalışmalarda yararlanılabilir? Örnekleyiniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

5 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ Tartışma Kullanımı Tartışma, bir konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, iyi anlaşılmayan noktaları açıklamak ve verilen bilgileri pekiştirmek amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem daha çok bir konunun kavranması aşamasında karşılıklı olarak görüşler ortaya konurken, bir problemin çözüm yollarını ararken ve değerlendirme çalışmaları yaparken kullanılır. Bu açıdan bakıldığında buluş yoluyla öğretim yaklaşımında ve kavrama düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır. Özellikleri Öğretmen-öğrenci etkileşimi söz konusudur. Öğrencilere geçmiş yaşantılarından örnekler vermesi için imkan sağlar. Öğrencilerin bir konu üzerinde kendi düşüncelerini söylemesini ve yorum yapmasını sağlar. Dikkat Edilecek Noktalar Öğretmen sınıfta tartışma ortamını hazırlarken soruları önceden liste halinde belirlemeli, Sınıfta topluca tartışma yapılacaksa, öğretmen soruyu sorup bunu tüm sınıfın tartışmasını istemeli, Grup tartışması yapılacaksa aynı konu sınıfta oluşturulacak küçük gruplar içerisinde tartışılmalı, daha sonra topluca tartışılmaya geçilmelidir. Bir konu bölümler halinde ayrı ayrı gruplarda tartışıldıktan sonra toplu tartışma çalışması, ders sona ermeden muhakkak yapılmalıdır. Bir konu ile ilgili okunacak kaynak kitapların listesi önceden verilmişse o konu üzerindeki tartışma sınıfta daha sonra hep birlikte yapılmalı, Tartışma yapılırken önemli noktalar tahtaya yazılmalı, Tartışmaya dersin tümü ayrılmamalı, Öğrencilerin düşünce ve görüşlerini rahatça söylemelerine imkan sağlanmalı. Bütün öğrencilerin tartışmaya katılmaları sağlanmalıdır. Sınıfınızda tartışma yöntemine yer veriyormusunuz? Bir örnek veriniz.? 2.3. Gösterip Yaptırma Kullanımı Gösterip yaptırma yöntemi, bir işlemin uygulanmasını, bir araç gerecin çalıştırılmasını önce gösterip açıklama sonra da öğrenciye alıştırma ve uygulama yaptırarak öğ- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

6 42 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ retme yoludur. Bu yöntem, bir konuya ilişkin bilgilerin açıklanması ve bu bilgilerin beceriye dönüştürülmesi için gerekli uygulamaların yapılması aşamasında kullanılır. Bu yöntem daha çok uygulama düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır. Özellikleri Gösteri öğretmen merkezli, yapma işlemi de öğrenci merkezlidir. Bu yöntem daha çok öğrencilerin psikomotor becerileri kazanmalarında etkilidir. Öğrenciler, becerileri yaparak yaşayarak öğrenirler. Dikkat Edilecek Noktalar Kazandırılacak beceriler önce öğretmen tarafından yapılarak öğrencilere gösterilmeli, Her öğrenciye istenilen beceriyi kazanması için yeterli zaman ve tekrar yapma şansı verilmeli, Gösteri anında kullanılacak şema, grafik, slayt ve film gibi araç gereçler önceden hazırlanmalı, Beceriler sırayla ve aşamalı olarak öğretilmeli, bir beceri tam öğrenilmeden diğerine geçilmemeli, Öğrencilere önce basit, kolay ve yapabilecekleri işler yaptırılmalı, Derslik ya da atölyede her türlü sağlık tedbirleri alınmalı ve yeterli araç-gereç bulundurulmalı, Dersin yapılacağı yer önceden kontrol edilip öğretime hazır hale getirilmelidir. Yapılacak işler bir akış çizelgesinde ya da yazı tahtası üzerinde gösterilmelidir. 3. Öğretim Teknikleri Öğretim yöntemlerinin yanısıra ilköğretim okullarının ve 8. sınıflarında Türkçe derslerinde kullanılması önerilen öğretim teknikleri aşağıda açıklanmıştır Gösteri Gösteri, izleyici grubun önünde bir işin nasıl yapılacağını göstermek ya da genel ilkeleri açıklamak için başvurulan bir tekniktir. Gösteri, sınıf içinde genellikle öğretmen ya da varsa kaynak kişilerce yapılabilir. Gerektiğinde öğrencilerden de yararlanılır. Gösteri tekniğini sınıf içinde etkili bir şekilde uygulayabilmek için dikkatli bir hazırlık gerekir. Bu hazırlık yapılırken aşağıdaki noktalar göz önünde bulundurulmalıdır. Bu dersle ilgili gösterinin hedefleri nelerdir? Öğrencilere öğretilmek istenilen bir beceri mi yoksa sadece bir ek bilgi midir? ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

7 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ 43 Gösteri için yeterli araç ve gereç var mıdır? Gösteri, gerçek araçlar kullanılarak yapılabildiği gibi modeller kullanılarak da yapılabilir. Bunlardan başka resim, slayt, film şeridi, hareketli filmler, basit çizimler ya da semboller kullanılarak da yapılabilir. Yapılan hazırlıkta bu araçlardan hangilerine ihtiyaç duyulduğu kararlaştırılmalıdır. Gösteri için yeterli zaman ayrılmış mıdır? Bu arada öğrencilerin düşünceleri, sordukları sorular da göz önünde tutulmalıdır. Öğrencileri hazırlamada en önemli husus, onlara bu gösterinin hedeflerinin ne olduğunu iyice anlatmaktır. Öğrencilerin ilgisini çekebilmek için bu hedefler açık seçik ortaya konmalıdır. Ayrıca bunun önemini ve niçin öğrendiklerini de anlamalıdırlar. Öğrencileri hazırlamada şu sorulara cevap aranmalıdır. - Hangi hedeflere ulaşılacaktır. Bu hedeflere ulaşılmasında öğrenciler ne gibi bir rol oynayacaktır? Bu gösteriye öğrencilerin ilgisini çekecek hususlar nasıl sağlanacaktır? - Gösteri sırasında öğrenciler olaya nasıl katılacaklardır? Gösteri ilerledikçe öğrencilere hangi sorular sorulacaktır? - Gösteri sırasında öğrenciler not alacaklar mı, yoksa bazı önemli noktalar onlara teksir halinde mi verilecektir? Yapılan hazırlıklar tüm araç ve gereçler ve öğrenciler hazırsa, artık gösteriye başlanabilir. Tüm gösterilerde ana amaç, öğrenmeyi sağlamak olmalıdır. Gösteri sırasında dikkat edilecek noktalar: Tüm öğrenciler iyi duyuyor ve görüyor mu? Gösteri ilerledikçe tahtaya bir taslak çıkartılıyor mu? Bu taslaktan amaç öğrenciye düşünmesine yol göstermek ve gösteriyi daha iyi anlamasını sağlamaktır. Bilinmeyen yeni terimlere dikkat ediliyor mu? Gösteriye devam etmeden önce öğrenciler bunları anlıyor mu? Kimi sorularla öğrencilerde merak uyandırılıyor mu? Öğrencilerin de öğretmenle birlikte tahmin yürütmesine izin veriliyor mu? Öğrenciler soru sormaları için cesaretlendiriliyor mu? Gerektiğinde gösteri için öğrencilerden yardım isteniyor mu? Gösteri tamamlandığında öğretmen kendine şu soruları sormalıdır. - Öğrenciler ne öğrendi? - Öğrendiklerinin uygulaması yapılabildi mi? Tüm gösterilerin öğretmen tarafından yapılması zorunluluğu yoktur. Gerektiğinde öğrenciler, bunu kendi aralarında da yapabilirler. Bu sayede kendi yeteneklerini geliştirme ve başkalarıyla iletişim kurma olanağını bulabilirler. Gösteri tekniğine uygun bir ders planı hazırlayıp, uygulayınız. Uygulama sonunda kendinize yukarıdaki soruları sorup, gösterinin etkili olup olmadığını değerlendiriniz. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

8 44 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ 3.2. Soru-Cevap Sınf içi uygulamalarda en yaygın bir şekilde kullanılan tekniktir. Bu teknik, öğrencilere düşünme ve konuşma alışkanlıklarını kazandırma bakımından oldukça önemlidir ve her dersin öğretiminde kullanılır. Soru sorarken dikkat edilecek noktalar: Bütün sınıfı ilgilendiren sorular, tüm sınıfa sorulmalı ve aynı anda herkes cevabı bulmak için düşündürülmeli daha sonra da soruyu cevaplandıracak kişi belirlenmelidir. Bu belirlemede cevap vermeye gönüllü öğrencilere öncelik verilmeli, kolay sorular gruba göre öğrenmesi yavaş olan öğrencilere sorulmalıdır. Yanlış cevap veren öğrenciler azarlanmamalı ve sınıf içinde küçük düşürücü davranışlardan kaçınılmalıdır. Diğer bir hususta soruların sınıftaki tüm öğrencilere adaletli bir şekilde yönetilmesini sağlamaktır. Doğru cevaplar anında pekiştirilmelidir. Yanlış cevaplar doğrusu tekrar ettirilerek düzeltilmelidir. Doğru cevapların verilmesi için ipuçları kullanılmalı ya da yan sorular sorulmalıdır. Sınıfta değil de öğrencilere tek tek sorular yöneltiliyorsa, oturma sırası, numara sırası gibi belli bir sıraya göre değil de seçkisiz (random) yolla sorulmasında yarar vardır. Böylece tüm sınıfın dikkatli ve ilgili olması sağlanmış olur. Soruları öğretmen sorabileceği gibi öğrencilerin öğretmene ya da öğrencilerin birbirine soru sormalarına olanak sağlanmalıdır. Bu şekilde etkileşim düzeni Öğretmen biçimindedir, Öğrenci Öğrenci Şekil 3.1: Öğretmen-Öğrenci Etkileşimi Soruların öğrenciler tarafından cevaplandırılmasında dikkat edilmesi gereken noktalar: Soruyu sorduktan sonra, düşünmek için zaman bırakınız. Öğrencilerin, soruya kendi sözcüklerini kullanarak cevap vermelerini sağlayınız. Konuşma güçlüğü olan öğrencileri sabırla dinleyiniz ve diğer öğrencilerin de sabırla dinlemesini sağlayınız. Yanlış cevap veren ya da cevap vermede güçlük çeken öğrenci ile alay etmekten, onu azarlamaktan ya da küçük düşürücü bir davranışta bulunmaktan kaçınınız. Cevap vermek isteyen öğrencilere adlarını söyleyerek söz veriniz. Böyle bir yaklaşımla soru-cevap tekniği sınıf içinde başarıyla uygulanabilir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

9 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ Rol Yapma Rol yapma, öğrencinin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifade etmesini sağlayan bir öğretme tekniğidir. Öğrencinin iyi rol yapabilmesi için yaratıcı düşünce önemlidir. Rol yapma, sosyodrama olarak da adlandırılır. Diğer bir tanımla sosyodrama, öğrencilere, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi, beceri ve anlayış kazandırmayı öngören ve oyun (drama) tekniklerinden yararlanma temeline dayalı deneysel bir eğitim tekniğidir (Oğuzkan, 1974:172). Bu tekniğin uygulanmasında, öğrencilere rol dağıtırken dikkatli olunmalı, özellikle ilk uygulama için gönüllü ve başarılı öğrencilerin rol almasına özen gösterilmelidir. Roller ve oynayacak kişiler belirlendikten sonra sahne düzeni ya da durum öğrencilere açıklanır. Rol yaparken öğrencilerden öğrendikleri diyalogda ya da bir konuşma metninde geçen aynı cümleleri kullanma yerine o durumda söylenmesi gereken ve öğrendikleri cümle kalıbına uygun düşen kendi cümlelerini kullanmaları istenir. Aşağıda belirtilen aşamalar rol yapma için önerilen sınıf içi etkinliklerini yönlendirici olabilir: Ortam yaratmak: Burada temel nokta doğal olmaktır. Öğrenmeye hazır duruma getirecek şekilde grubu güdülemek gerekir. Rol yapmak için sahneyi hazırlamak: Eğer hangi sorun ya da olayın rolü oynayacağına karar verilmişse, roller paylaştırılır ve provalar yapılabilir. Kimlerin rol alacağı kararlaştırılmamışsa, sorun bütün sınıfla birlikte ele alınır. Bunu yapmanın bir yolu, sınıf liderinin (ki bu lider öğretmen ya da öğrenci olabilir) dört ya da beş öğrenciyi, sınıfın önünde sorunu tartışmaya davet etmesidir. Tartışma ilerledikçe sorunla ilgili ana noktalar tahtaya yazılır. Bu şekilde olayda yer alan karakterlerin özelliklerinin belirlenmesine ve tanımlanmasına yardımcı olunur. Roller için öğrencilerin seçilmesi: Rollerin seçimi, önceden ya da sınıfın sorunu tanımlamasından sonra kendiliğinden yapılabilir. Öğrenciler, rollerinin genel özellikleri açısından aydınlatılır. Rol yapmanın bir uyarlama işi olduğu vurgulanır. Bu vurgulama özellikle ilk defa rol alacaklara bir katkı sağlayabilir. Rol dağıtımı öncelikle, konuyu iyi bilen ve kendilerini rolünü yapacakları kişiliğe iyice adapte edebilenler arasında yapılmalıdır. Rollerin oynanması: Bu aşamada rol alan öğrenciler rollerini oynar durumda, sınıfın geri kalan öğrencileri de seyirci olarak olayı izlerler. Olayın tartışılması: Oyunun sunuluşu tüm sınıf tarafından, ya da önce küçük gruplar halinde daha sonra da tüm sınıf tarafından tartışılabilir. Öğrencilerden, oyunun ve oyuncuların güçlü ve zayıf noktalarını söylemeleri istenebilir. Genel bilgileri olmadıkları konularda öğrencilerden rol yapmalarını istememek gerekir. Öğrenciye yapacağı rol hakkında önceden genel bir bilgi verilmesi yerinde olur. Örneğin, çevre kirliliği ile ilgili bir sorun ele alınacak ise öğrencinin çevre kirliliği hakkında genel bilgisi olması ve bu konuyla ilgili yeni sözcükleri bilmesi gere- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

10 46 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ kir. Sınıf içinde birkaç çeşit grubun rol yapması yerine bir grupla çalışma yapmak daha etkilidir. Çünkü rol yaparken sınıfta dinleyici gerekir. Seyirci oyuncu etkileşimi kurulmalıdır. Basit roller ise kısa bir çalışma ile gerçekleşebilir Drama Drama tekniği ile öğrenciler hangi durumlarda nasıl davranmaları gerektiğini yaşayarak öğrenirler. Problem çözme ve iletişim kurma yeteneğini geliştirir. Bu teknik, bilinen en eski öğretme tekniklerinden birisidir. Çok kullanışlı ve yararlı olduğu için günümüzde okullarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Drama tekniğinin yararları şöyle sıralanabilir. Etkili ve dikkatli dinleme yeteneğini geliştirir. Kişinin kendine olan güvenini arttırır. Anlama yeteneğini ve yaratıcılığı arttırır. Akıcı konuşmayı geliştirir. Dile hakimiyeti ve iyi ifade yeteneğini geliştirir. Bilgilerin etkin kullanımını sağlayarak onları pekiştirir. Bu teknik, tek taraflı olmayıp hem oyuncuya hem de seyirciye yöneliktir. Drama tekniğinin iki türü vardır, bunlar biçimsel ve doğal drama teknikleridir. Doğal drama adından da anlaşılacağı gibi doğal olmayı vurgular, bu şekil drama oyunlarında oyuncular kendilerini dilediği gibi ifade etme özgürlüğüne sahiptir. Bu drama tekniğinin amacı bireylere serbest konuşma alışkanlığı kazandırmak, onların duygu ve düşüncelerini kendi sözcükleriyle diledikleri gibi açıklama yapmalarına olanak sağlamaktır. Bu alışkanlıkların küçük yaşlarda daha etkili bir şekilde kazanıldığı belirtilmektedir. Biçimsel drama tekniği ise, daha çok yetişkin öğrencilere dönüktür. Bu drama türünde oyunlar daha ciddi ve planlıdır. Oynanacak oyun ya da hikaye oyuncular tarafından paylaştırılmış, ezberlenmiş ve provası yapılmış durumdadır. Biçimsel ve doğal dramanın bir çok çeşidi vardır, genel olarak kesin bir ayırım yapılamamaktadır. Bunlar arasında serbest oyunlar, hikayeleri sahneleme, resimlerle hikaye sahneleme, radyo ve TV haberlerini ya da yayınlarını taklit etme ve gölge oyunları doğal dramaya, kuklalar, pantomim ve oyunlar da daha çok biçimsel dramaya birer örnek olarak gösterilmektedir. Dil öğrenme ve öğretme açısından bunlara bir göz atılacak olursa en önemlilerin, serbest oyunlar, kuklalar ve hikayeleri sahneleme oyunları olduğu görülür. Örneğin, serbest oyunlar yoluyla çocuklar meramını iyi ifade etme ve konuşma yeteneklerini geliştirirler. Bu oyunların en büyük özelliği ise her zaman ve her yerde oynanabilir olmalarıdır. Fazla araç ve gereç gerektirmez. Örneğin, öğretmen masası bir bilet gişesi ya da, bir banka veznesi yapılabilir. Bu oyun tipik bir doğal drama türüdür, ne bir sınırlama ne de bir zorlama söz konusudur. Öğrenci o anda aklına ne ge- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

11 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ 47 lirse söyler, hatta şarkı bile söyleyebilir. Bu teknikte öğretmen çok az rol oynar, daha çok yönetici rolündedir ve oyunun kendi çizgisi üzerinden gelişmesine izin verir. Sadece herhangi bir engel ya da bir sorun çıktığında yardımcı olur. Bir diğer drama türü de hikayeleri sahnelemedir. Bu yaklaşım daha çok küçük öğrencilere uygulanan tekniktir. En basit tanımıyla bu, basit bir hikayenin bir kısmı ya da tamamı alınarak öğretmen ya da bir kaç öğrenci tarafından okunarak sınıfta sergilenmesidir. Burada en önemli nokta anahtar cümleler ve yabancı sözcüklerin liste halinde tahtaya yazılmasıdır. Yalnız öğretmenin dikkat edeceği bazı noktalar vardır. En başta bu küçük çocuklara uygulanıyorsa o zaman oyunların kısa ve basit seçilmesine dikkat edilmelidir. Bundan başka gerçekçiliği artırmak için rol yeteneği olan öğrenciler seçilmeli ve basit araç ve gereçlerden yararlanmalıdır. Kuklalar ise binlerce yıldır bilinen bir eğlendirme ve öğretme araçlarıdır. Günümüzde yabancı dil öğretimi de dahil olmak üzere bir çok ülkede yaygın olarak kullanılmaktadır. Kuklaların bir çok çeşidi vardır, en bilinenleri el kuklası, eldiven kuklası, ipli kuklalar ve gölge kuklasıdır. Kuklalardan diyalog öğretiminde ve hikaye anlatımında yararlanılabilir. Drama tekniğinin uygulanabileceği örnek olay ve durumlar bulup, sınıfınızda gerçekleştiriniz Benzetim Benzetim, sınıf içinde öğrencilerin bir olayı gerçekmiş gibi ele alıp üzerinde eğitici çalışma yapmalarına olanak sağlayan bir öğretim tekniğidir. Diğer bir tanımla, öğrenmeyi desteklemek üzere gerçeğe uygun olarak geliştirilen bir model üzerinde yapılan bir öğretim yaklaşımıdır. Gerçek durumların önemli boyutları, ya bir modelde özel olarak, ya da diagram halinde, resimler ve diğer sembolik yollarla belirlenmektedir. Uygulamada zaman ve mekan genel olarak sınırlanmakta ve yaratılmak istenen gerçek durumun anlamlı yönleri seçilmektedir. Pilotların uçuş öncesi yapay koşullarda eğitim görmeleri, uçak bombardıman birlikleri ve astronotların eğitimi, tıpçıların kadavra üzerinde çalışmaları benzetim tekniğine birer örnektir. Benzetim tekniği bir düşünce değil, bir hareket, bir olaydır. Öğrenciler bu olaya katılırlar ve ona şekil verirler. Rolleri, işlevleri, görev ve sorumlulukları vardır. Problem çözme ve karar verme durumundadırlar. Bu açıdan analiz, sentez ve değerlendirme yapmak durumundadırlar (Küçükahmet, 1983). AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

12 48 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ Öğretmen, bu tekniği uygularken öğrencilere rolleri dağıtır, olayı tanıtır ve bir kontrolör olarak olayların dışında kalır. Problem çözme ve karar verme sürecine katılmaz. Benzetim tekniğinin uygulamasında öğrencilerin iş görüleri gerçektir ancak öğretmen tarafından ortaya konan durum ya da olay yapaydır, gerçek değildir. Eğer öğretmen öğrencilere, sözgelimi, "siz şimdi bir okulun müdürüsünüz ve sene başında etkili bir açış konuşması yapacaksınız. Böyle bir konuşmayı düşünüp planladıktan sonra yazınız" derse, bu benzetim için bir örnek olamaz. Öğrencinin okul müdürü rolünde olayı bizzat yaşaması ve açış konuşmasını yazması ya da yazmadan konuşma yapması ve bununla ilgili rutin işleri yapması benzetim tekniği için bir örnek olabilir. Aynı şekilde, ilk yardım kursunda, manken üzerinde yapılan çalışmalar da buna örnek olabilir. Benzetim tekniğinin kullanılmasında öğretmen her zaman öğrenciye anında dönüt verebilmelidir. Araştırmalara göre benzetim tekniği öğrencilerin derse katılımlarını ve güdülenmelerini artırmakta; öğrenmeyi soyutluktan kurtarmakta, somut ve yaparak yaşayarak öğrenmeyi sağlamaktadır. Benzetim tekniği uygulamasını hazırlanırken: Sınıf içinde uygulanan benzetim olayında öğretmenin kendisi de rol almalıdır. Öğretmen, uygulamaya geçmeden önce benzetim tekniğinin genel noktalarını kısaca anlatmalı ve öğrencilerin anlayamadığı hususları açıklamalıdır. Öğrencilere roller genelde yansız bir şekilde verilmelidir. Benzetim tekniği ile ele alınan olay eğer birkaç aşamadan oluşuyorsa, olayı kontrol edecek kişi her aşamadan önce küçük bir açıklama yapmalıdır. Uygulamaya başlamadan önce benzetimle ilgili tüm dökümanlar hazır olmalıdır. Benzetim tekniğine uygun örnekler veriniz İkili ve Grup Çalışmaları Sınıftaki öğrenci sayısına göre en az iki ve en çok sekiz ile on kişinin bir araya gelerek aynı konu üzerinde ortak amaçlarla yaptıkları çalışmaya grup çalışması denir. Bu tekniğe, ikili çalışma ve soru-cevap tekniğini uygularken yer verilebilir. Sınıf içi etkinliklerde ikili çalışma gruplarını oluştururken ve çalışmaları yönlendirirken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir. Öğretmen yapılacak olan tüm etkinlikler hakkında öğrenciye bir ön bilgi vermelidir. Ayrıca öğrencinin belli bir etkinliğe yönelmesi sağlanmalıdır. Daha sonra konu hakkındaki bilgileri öğrencilere okutmalı ve öğrencilerin konuyu ne derece anladıklarını kontrol ettikten sonra çalışmayı başlatmalıdır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

13 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ 49 Çiftler çalışmaya başlamadan önce karşılıklı oturtulmalıdır. Ancak birbirlerinin varsa ellerindeki kitap, resim ya da kartlarını görmemelidir. Eşler sürekli değiştirilerek, öğrencilerin diğer kişilerle de teması sağlanmalıdır. Önceleri her öğrenci sağındaki öğrenci ile, sonra solundakiyle daha sonra arkasındaki ve çapraz oturan öğrencilerle eşleştirilmelidir. Eşlerden biri tek kaldığında öğretmen onun eşi olabilmeli ve onunla çalışabilmelidir. Eğer bu durum böyle devam edecek olursa, öğretmen her defasında değişik öğrenciye eş olmalıdır. Bu etkinliklerin uzunluğu 5 ile 20 dakikayı geçmemelidir. Bu etkinliklerin bir ders boyu sürmesi ya da sürmemesi öğretmen ve öğrencinin isteğine bağlı olmalıdır. Bu etkinlikler esnasında öğretmen dıştan bir gözlemci olarak sınıfta dolaşmalı ve gördüğü hataları ders bittikten sonra tartışmalıdır. Bu çalışmayı daha sonra bir çift, diğer çiftlerin önünde tekrarlamalı ve izleyenler de onların ne derece başarılı oldukları hakkındaki görüşlerini bildirmelidirler. Öncelik gönüllü olanlara verilmelidir. Gruplar oluşturulduğunda, bir yakınlaşma olması amacıyla kişiler birbirlerine özel sorular yöneltebilirler. Bu durumda öğrencilerin bu sorulara cevap vermelerinin zorunlu olmadığı vurgulanabilir. Tüm etkinlikler herkesin eşit süreyle ve katılımıyla yapılmalıdır. Sınıf içinde ikili çalışma gruplarının yanı sıra daha büyük gruplarla çalışmalar da yapılabilir. Burada temel amaç, grup üyelerinin birlikte düşünmelerine, karşılıklı fikir alışverişi içinde olmalarına ve rahat bir ortamda çalışmalarına olanak sağlamaktır. Çok kalabalık sınıflarla grup oluşturmada dikkat edilecek noktalar şunlar olabilir: Bir sınıfta normal beş ya da altı grup oluşturulması ideal görülmektedir. Buna göre sınıf mevcudunun altıya ya da istenilen grup sayısına bölünmesiyle bir grupta yer alacak öğrenci sayısı ortaya çıkabilir. En ideal grup çalışması üç kişiyle olabileceği belirtilmesine karşın, kalabalık sınıflarda bu sayı ona hatta onbeşe kadar çıkabilir. Gruplar arasındaki yarışı ve yapılan çalışmaların niteliğini belirleyebilmek için her gruba aynı konu verilmelidir. Gruplar öğretmen tarafından seçkisiz (random) yoluyla oluşturulmalı ancak iyi öğrencilerin aynı gruplarda yer almamalarına dikkat edilmelidir. Bu amaçla: - Öğrenciler birden altıya en çok ona kadar bir sayı söylerler. Aynı sayıyı söyleyenler bir grupta toplanır. - Birbirine yakın oturan öğrenciler arkaya dönerek bir grup oluşturabilirler. - Öğrencilerin ilgilerine göre ve öğrencilerden gelen istekler dikkate alınarak grup oluşturulabilir. - Öğrencilerin yeteneklerine göre öğretmen tarafından grup oluşturulabilir. - Öğretmen gözlem sonuçlarına göre iyi ve zayıf öğrencilerin durumlarını da dikkate alarak dengeli bir gruplama yapabilir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

14 50 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ Her grubun bir lideri ya da koordinatörü olmalıdır. Grup lideri öğretmen tarafından atanabileceği gibi grup üyeleri arasından da seçilebilir. Grup liderinin görevi grup çalışmalarını koordine etmek ve öğretmenle olan bağlantıyı kurmak olmalıdır. Gerekli görülürse her grubun bir adı ya da numarası olabilir. Öğretmen, grup çalışmalarını yakından izlemeli, çalışmaları kontrol etmeli ve grup üyelerine yardımcı olmalıdır. Grup çalışmalarını sınıf içinde uygularken her grubun tartışma yapabilmesi için 10 ya da 15 dakikalık belli bir sürenin ayrılması, grup sözcüsünün konuyu sunması, sözcü grubunun görüşünü açıkladıktan sonra sınıftaki diğer öğrencilerin onlara sorular yöneltmelerini istemesi ve böylece sınıfta tartışmaya yer verilmesi ve bu çalışmaların diğer gruplar için de tekrarlanması gerekir. Grup çalışmasında, tartışmaların dışında kullanılabilecek bazı teknikler şunlar olabilir: - Hikaye Anlatma: Bu teknikte bir olayın anlatıldığı tüm bir resim ya da resimler grubu, parçalara ayrılır ve gruptaki her öğrenciye birer adet verilir. Herkes elindeki resim parçasının neyi anlattığını söyler. Sonunda hikayenin tamamı çıkarılmaya çalışılır. - Bulmaca: Bir bulmaca ya da bir yap-boz oyununun eksik kısımları öğrenciler tarafından sırayla tamamlanır. - Resimli Kartlar: Üzerinde değişik resimler olan kartlar gruplara dağıtılır. Grubun her elemanı kartları sırayla alır, en üsttekini açar ve daha önceden belirledikleri bir elemana karttaki resimlerle ilgili bir soru sorar, kartı en alta koyar ve bir sonrakine uzatır ve grup çalışması bu şekilde devam eder. Sorulan sorularda kalıplaşmış soru ifadeleri kullanılır. Sözgelimi: Bir yüzük aldın mı? Bir kitap aldın mı? Bir kravat aldın mı? gibi. Kartlardaki resimler, günlük yaşamda olaylarla ilgili olabileceği gibi, yiyecek içecek resimleri de olabilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta zamanlamadır. Zamanlama iyi planlanmazsa, diğer konulara zaman kalmayabilir. Grup çalışmalarının yanı sıra sınıflarda münazara, panel, açık oturum, forum ve kolekyum gibi grupla tartışma etkinliklerine de yer verilebilir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

15 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ 51 Özet İlköğretim okullarının II. kademesinde Türkçe derslerinin etkili ve verimli olabilmesi için öğretmenlerin zengin bir yöntem ve teknik bilgisine sahip olmaları gerekir. Bu nedenle Türkçe öğretiminde kullanılan öğretim yöntem ve tekniklerinin kullanım özellikleri çok iyi bilinmelidir. Türkçe programında yer alan hedeflere uygun yöntem ve teknik seçerken her yöntemin kullanım özelliklerini iyi kavramış olmalı ve hedeflerin düzeylerine uygun farklı yöntemler seçebilmelidir. Türkçe dersi için önerilen yöntemler anlatma, tartışma ve gösterip yaptırmadır. Teknikler ise gösteri, soru-cevap, rol yapma, drama, benzetim, ikili ve grup çalışmalarıdır. Bunlardan uygun olanlar seçilip uygulamaya konulduğunda hem Türkçe derslerinin daha etkili işlenmesi sağlanacak, hem de öğrencilerin temel dil becerilerini daha iyi öğrenmeleri ve kullanmaları gerçekleşmiş olacaktır. Bu nedenle iyi bir yöntem bilgisi etkili uygulamalar için önkoşul niteliğindedir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Aşağıdakilerden hangisi anlatma yönteminin özelliklerinden biri değildir? A. Uygulanması kolay ve ekonomiktir. B. Kalabalık gruplarda etkinlikle uygulanamaz. C. Öğretmenin sesini iyi kullanmasını gerektirir. D. Kısa zamanda çok bilgi aktarılabilir. E. Öğrencilerin dinleme becerilerini geliştirir. 2. Aşağıdakilerden hangisi kavrama düzeyindeki hedefleri kazandırmaya en çok yardımcı olur? A. Anlatma. B. Gösterip yaptırma C. Benzetim D. Tartışma E. Gösteri 3. Aşağıdakilerden hangisi öğrencilerin beceri kazanmalarında etkili bir yöntemdir? A. Anlatma B. Tartışma C. Gösterip Yaptırma D. Grup Çalışması E. Soru-Cevap AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

16 52 TÜRKÇE ÖĞ RETİ MDE ÇAĞ DAŞ ÖĞ RETİ M YÖNTEM VE TEKNİ KLERİ 4. Aşağıdakilerden hangisi soru-cevap tekniğinin kullanım özelliklerinden biri değildir? A. Sorular seçkisiz yolla sorulmalı B. Doğru cevaplar anında pekiştirilmeli C. Sorular tüm sınıfa yöneltilmeli D. Öğrencilerin de soru sormalarına olanak sağlanmalı E. Sorular numara sırasına göre sorulmalı Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz. 5. Benzetim, bir olayı gerçekmiş gibi ele alıp üzerinde eğitici çalışma yapmaya yarayan bir öğretim tekniğidir. 6. Öğrencilere tek tek soru yöneltilirken belli bir sıra izlenmelidir. 7. Doğal drama tekniği ile öğrencilerin etkili konuşma becerileri geliştirilir. 8. İkili çalışmalarda eşlerin sürekli değişmesi eğitimsel açıdan uygun görülmemektedir. Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Bilen, Mürüvet. Plandan Uygulamaya Öğretim. Ankara: Sistem Ofset, Demirel, Özcan. Yabancı Dil Öğretimi: İlkeler, Yöntemler, Teknikler. Ankara: USEM Yayınları 6, Genel Öğretim Yöntemleri. Ankara: USEM Yayınları Türkçe Programı ve Öğretimi. Ankara: USEM Yayınları Küçükahmet, Leyla. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, N. 124, Oğuzkan, Ferhan. Eğitim Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ