Büyük İskender, Timur Ve Marko Polo'nun İzinde Özbekistan

Transkript

1 İtalya, Fransa, İngiltere gibi bilindik ülkelerden sıkıldıysanız, yönünüzü doğuya çevirin, Özbekistan büyüleyici şehirlerinin kapılarını çoktan aralamış. Taşkent te Orta Asya nın en büyüğü olan bir şehir, Marko Polo yu bile etkilemiş Semerkant ta görkemli anıtlar sizi bekliyor. Buhara ya vardığınızda çarpılıyorsunuz, Hiva ise düşlerden fırlamış bir yer, adeta 1001 Gece Masalları nın fondaki kahramanı. Özbekistan da yüzler güleç, yürekler temiz, kapılar dostluğa açık. Bu küreselleşme ne getirir bilinmez, hazır masumiyet çağı sürerken, İpek Yolu nda, Özbekistan da bir soluklanın, öze dönmüş gibi olacaksınız. İPEK YOLU NDA BİR SOLUK Özbekistan a senede gelen yabancı sayısı henüz bir milyonu geçmemiş, ama kısa zamanda en gözde seyahat rotalarından bir olacağı belli. İpek Yolu adı ilk olarak 1800 lerin sonunda Ferdinand von Richthofen tarafından kullanılmış. Ülkenin adı Altın Ordu Hanı Özbek Han dan ( ) geliyor. Rus döneminde gizlice ibadet etmek durumunda kalan Özbeklerin ülkesinde bugün 3 binin üzerinde cami var km2 yüzölçümü olan, 26,5 milyon nüfuslu ülkede beş siyasi parti bulunuyor ama seçimlerde hiç birinin şansı yok. Kerimov geçilmez gibi bir durum söz konusu. Cumhurbaşkanı Kerim Kerimov 2007 Aralık ındaki seçimlerde %88 le ortalığı silip süpürmüş. Kimle konuşsanız Ben oy vermedim diyor. Basın Kerimov aleyhine yazı yazmaktan korkuyor. Cumhurbaşkanı nın iki kızı var. Bunlardan Gülnara (Babası Gugusha diyor) işletmeci ve çok becerikli. Paranız varsa tecrübelerinden ve bağlantılarından istifade edebiliyorsunuz. Coca Cola da müdür olarak çalışan Türk kocasından ayrılıp, kendini tamamen ticarete vermiş. Parasının miktarı milyon dolarlarla ifade ediliyor. Gülnara Uzgaz pet rol istasyonlarının sahibi aynı zamanda Özbek altınlarını pazarlayan kişi. Ülkedeki asgari ücret 120$ civarında, öğretmen maaşı ise $ aralığında. Büyük bir altın üreticisi olan ülkede, ihracatın %40 ını ise pamuk oluşturuyor. Yüzün üzerinde pamuk çeşidi yetiştiriliyor. Türk TV dizileri Özbekistan da çok popüler, Bir İstanbul Masalı, Zerda, Kurtlar Vadisi, Kınalı Kar gibi dizileri seyretmişler. Sokakta konuştuğum küçük bir kız Aliye ye selam söyle diyor, meğerse en sevdiği dizinin kahramanıymış Aliye! Tarkan, İbrahim Tatlıses, Serdar Ortaç ve Mustafa Sandal Özbeklerin severek dinledikleri Türk sanatçılar arasında. Özbeklerin aile yapıları Türklere çok benziyor. Talih Kuşu dedikleri Hüma Kuşu çok sık kullandıkları, kültürlerinde önemli bir yeri olan bir kavram haline gelmiş. Bizim diye bildiğimiz Nasreddin Hoca Özbekistan da her köşede karşınıza çıkıyor, hikayelerinin olduğu kitaplar vitrinleri, heykelleri meydanları süslüyor. Ülkede inanılmaz restorasyonlar yapılmış. Tarihi binaların eski fotoğraflarına, bir de son on yılda yapılanlara bakılınca büyük bir fark var. Tarihi eserler muhteşem bir konumda. Tek sorun, tüm müzelerin içinde her bir köşede dükkan ve tezgahların olması. Topkapı Sarayı nı gezerken eserlerin yanında hediyelik eşya satıldığını, bunu da çoğu zaman müze görevlilerinin yaptığını düşünün. Özbekistan daki en büyük sorunlardan biri yollarda tuvalet olmaması ya da olanların çok kötü bir durumda bulunması. Çoğu zaman çalı arkası tek çözüm oluyor. Restoranlarde yer sofrası görebiliyorsunuz, bazılarında ise loca sistemi var, böylelikle diğer müşterilerle muhatap olmadan yemeğinizi yiyebiliyorsunuz. Özbekistan da eskiden şehirleri kurarken kuzu kesmişler, etin en geç bozulduğu yeri yerleşmek için seçmişler, aynı Fatih Sultan Mehmet döneminde İstanbul da Cerrahpaşa semtinin tercih edilmesi gibi. Ülkede Aksakal dedikleri İhtiyarlar Meclisi ne benzeyen bir sivil toplum örgütü var, onlar da kendi bölgelerinde problemlerin çabuk bir şekilde çözümlenmesi için uğraşıyorlar. Özbeklerin pilavı, dimlama dedikleri sebzeli et yemekleri, dolmaları ve şaşlıkları meşhur, nan dedikleri ekmekleri lezzetli, katık olarak geçen ayranları da denemeye değer. Yeşil çay da içtiklerinden Pazar, Mart 27, Sayfa 1 / 5

2 bizim bildiğimiz çaya karaçay diyorlar. TAŞKENT SSCB döneminde Moskova, St. Petersburg ve Kiev den sonra dördüncü büyük şehir olan Taşkent geniş bulvarların olduğu düzenli bir şehir ve sizi her yere ulaştıran bir metro ağına sahip. Taşkent e Bin Kayısı Ağacı yerine, Taş ın kenti adını 11. yüzyılda vermişler. 300 bin kişinin evsiz kaldığı, 1966 yılındaki deprem şehre çok zarar vermiş ve birçok bina yeniden inşa edilmiş. Chorsu Bazaar ( Çarşı Pazarı) şehrin eski bölümünü temsil ediyor ve Emir Timur Maydoni (Meydanı) ile Özbekistan Hoteli nin arkasında yer alıyor. Chorsu muhakkak görmeniz hatta kuruyemiş almanız gereken bir pazar. Emir Timur Parkı nda bizim Timurlenk yani Aksak dediğimiz liderin dev bir heykeli bulunuyor. Önündeki caddeye Broadway denilen heykelin yerinde eskiden Karl Marx ın büstü varmış. Timur1370 de başa geçmiş, 1404 de Çin e giderken ölmüş. Gene bu yakınlarda bulunan Mustaqillik ( Özgürlük) Meydanı eskiden Lenin in adını taşıyormuş. Bu meydan Bağımsızlık Günü nde hala kutlamaların yapıldığı yer. Taşkent te vakit bulursanız 15. yüzyıl şairi Alişir Nevai nin adını taşıyan Opera ve Balesi nde bir gösteri izleyin. Sadece binayı görmek bile bir keyif, gösteriler de çok uygun fiyatlı. Tarihe meraklıysanız programınıza Kukeldaş Medresesi, Khast İmam ve Cuma camilerini koyun. Özbek Tarih Müzesi ve Uluğ Bey ile Yuri Gagarin in değişik biçimde canlandırılmış olduğu Kosmonavtlar Metro İstasyonu da şehirdeki ilginç yerlerden. Tashkent Land ise Inter Continental Hoteli yakınındaki bir park ve Aqua Park ı yazın çok popüler. Şehirde M.Kemal Atatürk Caddesi de bulunuyor. Taşradan Taşkent e göçe izin verilmiyor, böylelikle büyük şehir nüfusunun gereksiz yere artmasını engelliyorlar. Taşkent ten Semerkant a giderken Siriderya Nehri nden geçiyorsunuz. Omar Khayyam, Bistro ve Cafe Caravan ( yemek için iyi adresler.le Meridien ( ), Intercontinental ( ), Dedeman ( ) Taşkent te kalabileceğiniz oteller arasında. La Casa ise sıra dışı bir mimariye sahip, Soğuk Savaş Dönemi ni hatırlatacak objelerle süslenmiş bir gece kulübü ve çok gözde. TİMUR UN BAŞKENTİ SEMERKANT Çevresiyle beraber 1,1 milyon kişinin yaşadığı şehrin eski adı Afrosiyab olarak geçiyor. İ.Ö 329 yılında şehri fetheden Büyük İskender Semerkant ile ilgili duyduğum her şey doğruymuş, tek fark hayal ettiğimden daha güzel olması demiş. İskender bu bölgeden Roxanna ile evlenmiş ve ondan bir oğlu olmuş. Bugün Özbekistan da Helenistik döneme ait eserleri görmek hala mümkün. Şehirdeki Registan Meydanı çok görkemli bir yer. Burada bulunan Uluğ Bey, Tilla Kari (Telkari, altınla kaplanmış anlamında) ve Şirdar (Aslan) Medreseleri baş döndürücü güzellikteler. Uluğ Bey in öğrencilerine matematik ve astronomi öğrettiği 1420 yılında tamamlanmış medresenin minaresine çıkıp, yukarıdan Semerkant ı seyredebiliyorsunuz. Tarihi yerlerde dolaşırken kafanız karışıyor, çünkü Bursa da Yeşil Türbe de gördüğünüz çinilerin benzerlerini buradaki türbelerde de görüyorsunuz. Guri Amir Türbesi şehirdeki güzel eserlerden. Mavi ve yeşil çinilerle kaplanmış bu yapıda Timur ve aile bireylerinin mezarları var. Burada 1941 de yapılan kazıda Timur un 1,70 boyunda ve gerçekten aksak olduğu tesbit edilmiş. Denildiğine göre açılan mezarda Mezarımı açan benden daha korkutucu bir düşman tarafından yenilecek yazıyormuş. Kazının ertesi günü Hitler Sovyetler Birliği ne saldırmış. Bibi Hatun Timur un en sevdiği karısıymış. Onun için yaptırılan cami kompleksi çok güzel. Cami yapıldığı yıllarda İslam dünyasının en büyük dini müesseselerinden biriymiş. Caminin yanında çok renkli bir Pazar var. Siab diye geçen pazar adeta Pazar, Mart 27, Sayfa 2 / 5

3 renkler cümbüşü, evde kurabiyesini, ekmeğini, çöreğini yapan pazardaki tezgahına yerleşmiş. Kuruyemişler, ev yapımı tatlılar, fırından yeni çıkmış ekmekler çok lezzetli, insanlar ise en güler yüzlüsünden, zenginlik sembolü altın dişleriyle poz verip, kameralara sürekli gülümsüyorlar. Shah-i Zinda (Zinde Şah) çok enteresan bir yer adeta kraliyet mezarlığı gibi. Birbirinden güzel çok sayıda türbe yan yana dizilmiş. En önemlisi de Zinde Şah a ait. Hz. Muhammed in yeğeninin oğlu olan Hüsam ın başını kesmişler, kellesini koltuğunun altına alıp, koşarak kaybolmuş. Hala yaşıyor anlamında Zinde demişler. Semerkant ta görülecek diğer bir yer ise Timur un torunu olan Uluğ Bey in Rasathanesi ve buradaki sekstant hala duruyor, onu görünce aklınıza Hindistan Jaipur da açık havada bulunan sekstant geliyor. Aya ilk ayak basan astronotlar gördükleri ilk üç tepeyi Galileo, Kopernik ve Uluğ Bey olarak adlandırmışlar. Dört yıldızlı oteller olan Afrosiyab Palace ( Sogdiana (351476) ve President (332475) Semerkant ta kalabileceğiniz yerlerden. BUHARA Buhara zamanın mola verdiği şehirlerden, adı Sanskritçe de Budistlerin tapınma yeri, Farsça da ise gurur anlamına geliyor yılında kuruluşunun yıldönümü kutlanmış. Buhara nın girişinde Cumhurbaşkanı rezidansı olan Ak Ev var, onun biraz ilerisinde de inancı kalbine nakşettiği için Bahattin Nakşibendi adını alan Nakşibendi şeyhinin türbesi bulunuyor. Şehri 1220 de Moğollar istila etmiş. 14. yüzyılda Timuriler döneminde cami ve medreseler yapılmış. Buhara emirleri Ruslar öncesindeki son yöneticiler olmuşlar. Geçmişte büyük bir nüfusa sahip Buhara Yahudileri nin sayısı SSCB nin dağılmasıyla beraber 1990 larda çok azalmış, şu anda birkaç yüz kişilik bir cemaat var ama mahalleleri ve sinagogları hala duruyor. Kızılkum Çölü nün ortasındaki vaha olarak geçen şehirdeki kışlık resmi ikametgah olan Ark Kalesi, Yazlık Saray, İsmail Samani Türbesi Buhara da görülmesi gereken yerler arasında. Kalenin karşısındaki Bolo (Yüksek) Havuz Camii gerçekten muhteşem bir yapı. 47 metre yüksekliğindeki Kalon (Büyük) Minaresi ve civarı şehrin en etkileyici kısmı. Minareyi Özbekistan ın Mimar Sinan ı sayılan Usta Bako yapmış. Bilim adamı İbn-i Sina ve şair Firdevsi nin de etkisinde kaldığı şehre gelen kervanlar yollarını kolay bulsunlar diye minarenin tepesinde geceleri ateş yakmışlar. Özbekistan ı yakıp yıkan Cengiz Han bile kuleyi yıkamamış. 288 kubbeli Kalon Camisini Ruslar gübre deposu olarak kullanmışlar. Cuma ve bayram namazları için özellikle bu 10 bin kişilik cami tercih ediliyor. Buradaki meydanda 1536 yılından kalma Mir Arap Medresesi de bulunuyor. Bu medrese Sovyet döneminde kapatılmayan nadir medreselerden biri olmuş. Geçmişte Buhara da yüz medrese ve burada eğitim gören 10 bin öğrenci varmış. Kalon Minaresi nin hemen yakınlarında da ilginç bir Kuyumcu Pazarı (Taqi Zargaron) var. Buhara da çarşıları dört yol ağzına yapmışlar. İç içe iki kubbeden oluşan yapı tarzı sıcağı geçirmemiş, dört kapı ise rüzgarı çarşılara taşımış. Böylelikle çok sıcak bir şehirde kapalı ve serin meydanlar yaratmışlar. Buhara ya da bin kubbeli şehir denmiş. Şehirdeki en güzel yapılardan biri Char Minar yani Dört Minare. Medresesi yok olmuş ama dört minareli küçük cami hala duruyor de inşa edilen Feyzullah Hocayev evi ise Buhara nın ara sokaklarına gizlenmiş bir mücevher. İçinde dolaşırken kendinizi Birgi deki Çakır Ağa Konağı nda gibi hissediyorsunuz. Şehirde İstanbul Magazini (Mağazası) olarak geçen büyük bir çarşı da var. Dolaşırken satıcılar oling, oling diyorlar, sonradan anlıyorsunuz alın, alın demek istediklerini. Eskiden Buhara da 200 civarında havuz varmış. Veba dolayısıyla ortalama ömür 32 ye düşünce Ruslar havuzların tamamını kapatmış. Bunlardan Lyabi Havuz halen duruyor ve şehrin tam merkezinde yer alıyor. Bu civardaki eski Pazar, Mart 27, Sayfa 3 / 5

4 medreselerde kukla ve müzik eşliğinde moda gösterileri de yapılıyor. Lyabi Havuz un kenarında, İsmail Restaurant ta ya da Mınzıfa Cafe de ( ) uygun fiyata yemek yiyebilirsiniz. Özbek birası Sarbast (Serbest) içimi güzel bir bira. Kalmak için Minzifa ( Sasha&Son B&B ( ) ve Azia Bukhara ( otelleri alternatif olabilir. HİVA Buhara dan Hiva ya giden yol uzun, bozuk ve tozlu. Karakum Çölü nden geçtiğiniz için ilk defa giderken ilginç ama bir daha gitseniz kesin uçağı tercih edersiniz. Hiva ya 45 km. kala, yol üzerinde çok değişik tarzda, Likyalılarınkini hatırlatan mezarlar var. Hiva ya meşhur Amuderya Nehri ni geçip varıyorsunuz. Nuh un oğlu Şem tarafından kurulduğuna inanılan Hiva çok sıra dışı bir yer. 2,5 km. uzunluğa sahip surların içinde geçmişten kalma bir hayat var, 57 tane inanılmaz tarihi eser olduğundan nereye bakacağınızı şaşırıyorsunuz. İçhan Kale olarak geçen Tarihi Şehir UNESCO tarafından dünya kültürel mirası listesine alınmış. Semerkant ve Buhara da listede bulunuyor. Surların arasında dört kapı var. Kuzey (Bahçe), Güney (Taş Kapı), Batı (Ota Kapı), Doğu (Palvan Kapı) olarak geçiyor. Pehlivan Mahmut, Mezar-ı Şerif, Muhammed Emin Han, Muhammed Rahim Han, Allahkulu Han Medreseleri çok güzel. 12. yüzyıldan kalma Kuhna Ark (Köhne Saray), 218 ahşap kolon üzerine inşa edilmiş Cuma Camii, muhteşem Katla Minaresi, Taş Avlu Sarayı ve İslam Hoca Külliyesi ndeki 45 metrelik minare görülmesi gerekenler listesinde yer alıyor. Hiva nın Palvan Kapı çıkışında çok güzel bir pazarı var. Renkli kareler çekmek ve gündelik yaşama şahit olmak için muhakkak uğrayın. Talip Maksum Medresesi ndeki Zarafshon ( ) yemek yemek için iyi seçeneklerden biri.taş Kale yakınındaki Azia Khiva ( ile İçhan Kale deki Mohammad Amin Khan Medresesi nde açılan oteli deneyebilirsiniz. Zafarbek ( uygun fiyatlı alternatiflerden. NASIL GİDİLİR? Hem Özbek Hava Yolları, hem THY Taşkent e uçuyor. Bizden üç saat ilerideki Özbekistan ın Taşkent Havaalanı nda formaliteler insanı canından bezdiriyor. Geliş te gidiş te ayrı sıkıntı, çıkarken yanınızda taşıdığınız halı varsa rüşvet vermek zorunda kalabilirsiniz, onun için kilitli bir bagaja koyup, uçağa verin. Havaalanında para bozdurabilirsiniz. 1 $ yaklaşık olarak 1300 Sum civarında. Ülke içinde otobüsle seyahat ettiğinizde etrafı da görebiliyorsunuz. Taşkent ile Semerkant (293km) arası beş saat, Semerkant tan Buhara ya (268km) gitmek de yaklaşık bir beş saat sürüyor. Buhara Hiva arası 8-9 saat civarında ve çölü geçerek bu sihirli şehre ulaşabiliyorsunuz. Rotayı böyle takip ederseniz, her geçen daha da güzel şeyler görüp turunuzu tamamlayabilirsiniz. Hiva yakınındaki Urgenç ten de 992 km. uzaklıktakitaşkent e geri uçabilirsiniz. Biz Özbekleri kardeş bellemişiz, onlar vizesiz el kol sallayarak Türkiye ye geliyorlar. Siz vize almaya kalkışınca çok uzun sürüyor. Özbekistan Konsolosluğu nun telefonu: Özbekistan da telefon açarken 00 yerine 810 koyuyorsunuz. Büyükelçiliğimizin numarası ÖZBEK DİLİ Özbeklerin konuştuğu dil bizim dilimizin öz hali gibi. Latin alfabesini kullanıyorlar, biraz dikkat edince etraftaki yazıları okuyabiliyorsunuz. o ları a, a ları e sh leri ş, x leri h yaptığınızda okumanız da kolaylaşıyor. Semerkant ve Buhara da konuşulan Özbekçe de Farsça etkisi de görülüyor, Khiva tarafındaki lehçe ise Türkçe ye daha yakın. Dillerimizdeki kelimelerin yüzde %50 den fazlası aynı, fark telaffuzdan kaynaklanıyor. Çoğu yerde Hush Kelib İz (Hoş Geldiniz) tabelası bulunuyor. Yahşi (Güzel), Parmak, Kulak, Burun, Saç, Ağız, Shahar Hokimiyati (Şehir Valiliği), İpak Yo li (İpek Yolu), Pazar, Mart 27, Sayfa 4 / 5

5 Taklifnama (Davetiye), Matbuot (Gazeteci), Choyxona (Çayhane), Hayırlı Tong (Günaydın), Ayol (Kadın), Oshxona (Aşhane), Kalaysen (Nasılsın?), İsming nima (Adın ne?), Vatan, Xızmat (Hizmet), Maktub, Katip, Daftar (Defter) göze ya da kulağa çarpanlar arasında. Pazar, Mart 27, Sayfa 5 / 5