TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TİGEM) 2012 YILI RAPORU

Transkript

1 TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TİGEM) 2012 YILI RAPORU

2 Bu rapor; tarih ve 6085 sayılı Kanun ile tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca düzenlenmiş, Sayıştay Rapor Değerlendirme Kurulunun tarih ve 39/81 sayılı Kararı ile kabul edilmiştir.

3 Kuruluşun unvanı : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Merkezi : Ankara İlgili bakanlık : T.C.Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Esas sermayesi : ,00 TL* Ödenmiş sermayesi : ,94 TL Ödenmemiş sermayesi : ,06 TL Karar organı (Yönetim Kurulu) Karar organındaki unvanı Adı ve soyadı Temsil ettiği bakanlık veya kuruluş Kuruluştaki görevi veya mesleği Görevli bulunduğu süre Başlama tarihi Ayrılma tarihi 1-Başkan Mehmet Halis BİLDEN TİGEM Genel Müdür Devam ediyor. 2-Üye Ali YILDIRIM " " " TİGEM " Genel Müdür Yard.sı " " " Devam ediyor. 3-Üye Ayhan KARAYAMA TİGEM Genel Müdür Yard.sı Devam ediyor. 4-Üye Ali ÇAKIR Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İdari ve Mali İşler Daire Bşk.ı Devam ediyor. 5-Üye Doç.Dr.Masum BURAK Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TAGEM Genel Müdürü Devam ediyor. 6-Üye Taşkın TEMİZ Devlet Bak.lığı Hazine temsilcisi Hazine Müsteşarlığı Genel Müdür Devam ediyor. * YPK nin tarih, 2012/T 21 sayılı Kararıyla milyon TL ye yükseltilmiştir

4 Raporda yer alan kısaltmalar AOÇ DAP DPT DSİ DÜÇ GAP İŞKUR SGK TAGEM TEDAŞ TEİAŞ TİGEM TİM TKK TÜGEM YPK : Atatürk Orman Çiftliği : Doğu Anadolu Projesi : Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü : Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü : Güneydoğu Anadolu Projesi : Türkiye İş Kurumu : Sosyal Güvenlik Kurumu : Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü : Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. : Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü : Tarım İşletmesi Müdürlüğü : Tarım Kredi Kooperatifi : Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü : Yüksek Planlama Kurulu

5 İÇİNDEKİLER Sayfa I. TOPLU BAKIŞ... I A- Üretilen malın veya hizmetin Dünya ekonomisindeki yeri.. I B- Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi II C- Öneriler.. X II. İDARİ BÜNYE 1 A- Mevzuat. 1 B- Teşkilat.. 3 C- Personel durumu 6 III. MALİ BÜNYE. 16 A- Mali durum. 17 B- Mali sonuçlar.. 21 IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI. 24 A- İşletme bütçesinin genel durumu 24 B- Finansman C- Giderler.. 30 D- Tedarik işleri E- Üretim ve maliyetler.. 64 F- Pazarlama G- Sigorta işleri H- İşletme sonuçları 177 I- Bağlı ortaklık ve iştirakler 187 J- Kalkınma planı ve yıllık programlar V. BİLANÇO 204 -Aktif 204 -Pasif 224 VI. GELİR TABLOSU VII. EKLER. 241

6

7 I I.TOPLU BAKIŞ A-Üretilen malın veya hizmetin Dünya ekonomisindeki yeri: Tarımsal üretim, insanların beslenmesi, istihdam, milli gelir ve ihracat potansiyel bakımından büyük bir önem taşımaktadır. İnsan yaşamının sürdürülmesi için gerekli olan temel ihtiyaçların başında gıda maddeleri gelmektedir. Söz konusu ihtiyaç maddelerinin ham maddeleri tarımsal faaliyetler sonucunda elde edilmektedir. Dünya nüfusunun yıldan yıla göstermiş olduğu büyük artışlar nedeniyle artan nüfusun beslenmesini sağlayacak gıda maddeleri üretimi büyük önem taşımaktadır. Gıda maddeleri içinde özellikle buğday ürünü, stratejik bir ürün olma özelliğini her geçen gün daha fazla hissettirmektedir. Günümüzde Dünya nın geri kalmış birçok ülkesinde insanlar açlık ve yetersiz beslenme ile karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu nedenle, gıda üretim potansiyeli yüksek olan ülkelere, üretimlerini artırma yönünde büyük sorumluluk düşmektedir. Türkiye bu konuda bitkisel ve hayvansal üretimde verimliliğini yükseltme şansına sahip olan ülkelerden birisi durumunda bulunmaktadır. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM), halen üretmekte olduğu yüksek verimli hububat tohumluğu ve damızlık kültür ırkı hayvanlar ile bu konudaki fonksiyonelliğini sürdürmektedir. TİGEM in en önemli üretimi buğday üretimi olup, 2011 ve 2012 yılları buğday üretimi Dünya ve Türkiye rakamları ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. (*) Ülke Adı Üretim Bin ton 2011 yılı 2012 yılı Dünya daki payı % Üretim Bin ton Dünya daki payı % Çin , ,4 Hindistan , ,5 ABD , ,4 Avrupa Birliği ülkeleri , ,1 Kanada , ,1 Türkiye , ,4 Diğer ülkeler , ,1 Dünya toplam üretimi , ,0 TİGEM üretimi 278 0, ,04 (*) Kaynak: Result.aspx ( )

8 II Sayıştay Çizelgeden görüleceği üzere, Dünya da geçen yıla göre buğday üretimi % 6 oranında azalarak 655,6 milyon tona, Türkiye de ise % 17,6 oranında azalarak 15,5 milyon tona düşmüştür yılı Dünya buğday üretiminde Türkiye nin payı % 2,4 olmuştur. Aynı yıl TİGEM in payı ise % 0,04 olup, TİGEM in ürettiği buğday tohumunun tamamı çiftçiler tarafından tohumluk olarak kullanılabilmesi halinde, Türkiye nin toplam buğday üretimine olumlu katkı sağlayacaktır. Bu yönde alınan tedbir ve verilen teşvikler henüz tam amacına ulaşmış değildir. Buğday ürününde verim değerleri Dünya, başlıca üretici ülkeler, Türkiye ve TİGEM itibarıyla aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. (*) Sıra no Ülkeler Ölçü Fransa Kg/da 710,0 745,0 704,0 663,0 718,0 2 Çin 469,0 475,0 475,0 487,0 500,0 3 A.B.D 302,0 299,0 312,0 294,0 311,0 4 Kanada 285,0 279,0 280,0 296,0 286,0 5 Hindistan 279,0 289,0 284,0 295,0 318,0 6 Türkiye 195,0 237,0 213,0 244,0 199,0 7 Suriye 140,0 267,0 267,0 241,0 231,0 8 İran 171,0 200,0 214,0 199,0 200,0 Dünya ortalaması 303,0 302,0 298,0 313,0 304,0 TİGEM ortalaması 258,9 344,7 254,7 289,8 283,0 (*) Kaynak: Result.aspx ( ) 2012 yılında Dünya da ortalama buğday üretiminde verim 304 kg/da. iken Türkiye de verim ortalaması 199 kg/da. olarak gerçekleşmiştir. TİGEM in 2009 yılında kg/da olarak buğday verimi Dünya ortalaması üstünde gerçekleşirken, 2008, 2010, 2011 ve 2012 yıllarında Dünya ortalamasının altında gerçekleşmiştir ve 2010 yıllarında iklim şartlarına bağlı olarak TİGEM ortalamasında önemli bir düşme meydana gelmiştir. Yapılan araştırmalara göre; Türkiye de buğday üretiminde elde edilen verimin TİGEM ortalamasına yükseltilebilmesi halinde, Türkiye nin toplam buğday üretiminin 6-7 milyon ton daha artabileceği mümkün görülmektedir. B- Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi: TİGEM, Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren hara ve inekhanelerin birleştirilmesi suretiyle tarih ve 60 sayılı KHK ye tabi bir Kamu İktisadi Kuruluşu olarak tarih ve 95 sayılı KHK ile kurulmuştur.

9 III Söz konusu kuruluşlardan DÜÇ Genel Müdürlüğü, tarih ve 3130 sayılı Kanun un verdiği yetkiye dayanılarak kurulan Zirai Kombinalar Kurumu ile tarih ve 3308 sayılı Kanun la kurulan Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumunun birleştirilmesi suretiyle tarihinde yürürlüğe giren tarih ve 5433 sayılı Kanun la kurulmuştur. Zirai Kombinalar Kurumu; ziraat alet, makine ve vasıtaları ile zirai mücadele ilaçları satın alarak, üreticinin tarım faaliyetlerine yardım etmek üzere göreve başlamıştır. Ancak daha sonra İkinci Dünya Savaşının başlaması üzerine tarihinde yürürlüğe giren 3780 sayılı Milli Koruma Kanunu hükümlerinden faydalanılarak ordunun yiyecek ihtiyacını karşılamak üzere Türkiye nin çeşitli yerlerinde boş ve verimsiz araziler üzerinde 13 adet çiftlik kurulmuş ve bu çiftlikler Merkez Atölyesi ile birlikte DÜÇ Genel Müdürlüğü kuruluncaya kadar faaliyetlerini Zirai Kombinalar İdaresi bünyesinde sürdürmüşlerdir. Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu ise; Atatürk ün tarım alanında önderlik ve öğreticilik yapması amacıyla kurduğu ve sonrada Hazineye bağışladığı Ankara da Gazi Orman, Silifke de Tekir, Yalova da Baltacı, Tarsus ta Piloğlu, Dörtyol da Karabasamak çiftliklerini işletmek üzere tarih ve 3308 sayılı Kanun la kurulmuştur. Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumuna daha sonra Yerköy de Midiliçoğlu, Kırklareli nde Türkgeldi, Dalaman ve Hatay Çiftlikleri, Rize Çay Fabrikası, Nevşehir Şarap Fabrikası ve Dörtyol Turunçgiller Bahçesi dâhil edilmiştir. Bu kuruluşlardan Türkgeldi, Dalaman, Hatay ve Turunçgiller İşletmeleri, DÜÇ Genel Müdürlüğüne intikal etmiş, Gazi Orman Çiftliği, tarih ve 5659 sayılı Kanun la Atatürk Orman Çiftliği adıyla yeni bir statüye kavuşturulmuş, diğerleri ise tasfiye edilmiştir. Çiftlikler ve Merkez Atölyesinden oluşan DÜÇ e daha sonra Gökçeada ve Tahirova İşletmeleri ile Adana ve Manisa daki tohum hazırlama işletmeleri dâhil edilmiştir. TİGEM i meydana getiren ikinci kesim olan hara ve inekhanelerin kuruluşu ise Osmanlı Devleti nin kuruluş yıllarına kadar dayanmaktadır. Ordunun ihtiyacı olan atlarla, sarayın ihtiyacı olan et, süt, yapağı gibi ürünleri üretmek üzere yaklaşık 3-4 milyon dekar arazi üzerinde Çiftlikat-ı Hümayunlar kurulmuştur. Bunların en önemlileri Karacabey ve Çifteler haralarıdır. İmparatorluğun sınırları küçüldükçe, sınır dışı kalan Türklerin bir kısmının bu araziler üzerinde iskân edilmeleri nedeniyle bu kuruluşların arazi varlığı 450 bin dekara kadar gerilemiştir yılında çıkarılan 867 sayılı Kanun la, Karacabey ve Çifteler çiftlikleri Ziraat Vekâletine bağlanmıştır.

10 IV Sayıştay 1937 yılında çıkarılan 3203 sayılı Ziraat Vekâleti Vazife ve Teşkilat Kanunu ile 1926 yılında çıkarılan 904 sayılı Islah-ı Hayvanat Kanunu, Türkiye hayvanlarının ıslahı görevini Veteriner İşleri Genel Müdürlüğüne vermiş bu amaçla damızlıklar yetiştirip seleksiyonlarını yaparak yetiştiricilere intikalini sağlamak ve her türlü araştırmayı yapmak üzere aygır ve boğa depoları, koç depoları, hara ve inekhaneler kurulmasını öngörmüştür yılında Malatya-Sultansuyu, 1934 de Çukurova ve Konya, 1949 da Samsun-Karaköy, 1950 de Van-Altındere haraları ile 1936 da Kars-Göle, 1942 de Tokat-Kazova, 1943 de Antalya-Boztepe, 1944 de Tekirdağ-İnanlı, 1951 de Çanakkale-Kumkale, 1955 de K.Maraş, 1956 da Sivas-Hafik, 1961 yılında da Sakarya-Karasu inekhaneleri kurulmuştur. Bu işletmeler TİGEM in kurulmasıyla TİGEM bünyesinde toplanmıştır. İmkânların, bilgi ve tecrübe birikiminin birleştirilerek hizmetin geliştirilmesi ve genişletilmesi amacıyla teşekkül ettirilmiş bir kuruluş olan TİGEM, tarım ve hayvancılık konularında çalışan özellikle tohumculuk ve damızlık konusunda faaliyet gösteren işletmeleri ilk defa bir çatı altında toplamış bulunmaktadır. TİGEM in Türkiye nin toplam kültür altı arazi varlığı içerisinde % 1,14 payı bulunmaktadır. TİGEM ayrıca tarım alet makine ve ekipmanları, hayvancılık ve bitkisel üretim gibi çeşitli konularda kurulmuş değişik amaçlı ve birçok tesisleri ile önemli varlıklara sahip bulunmaktadır. TİGEM, Ana Statü sünde belirtildiği üzere Türkiye nin bitkisel ve hayvansal üretimini artırmak, çeşitlendirmek, ürün kalitesini iyileştirmek amacıyla, yetiştirmiş olduğu damızlık hayvan, tohumluk, fidan, fide gibi girdileri yetiştiricilere intikal ettirmek, tarım teknolojisi, girdi kullanımı ve ıslah konularında öncülük ve öğreticilik yapmakla yükümlüdür. Bu bağlamda Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü, kurulduğu ilk yıllarda başta hububat tohumluğu olmak üzere, endüstri bitkileri, çayır mera ve yem bitkileri, sebze tohumluğu, fidan-fide üretiminde çok büyük hizmetler görmüştür. Damızlık üretiminde ise sığırcılık, koyunculuk ve civciv üretiminde elde edilen gelişmeler Türkiye nin küçük ve büyük baş hayvancılığının gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Son yıllarda özel sektör kuruluşları bitkisel üretim alanında, endüstri bitkileri ve sebze tohumluğu ile fidan üretiminde ve tavukçulukta çok önemli gelişmeler elde etmiş olup, TİGEM in önüne geçmişlerdir. Ancak hububat tohumluğu, büyük ve küçükbaş damızlık üretiminde ve dağıtımında TİGEM in fonksiyonelliği halen önemini korumaktadır. TİGEM in, işletmelerinde üretmiş olduğu tohumluk ve damızlıklar, bölgelerin ekolojik şartlarına adaptasyonu sağlanarak yetiştirildiğinden ithal tohumluk ve damızlıklara göre daha iyi sonuçlar vermektedirler. Bu sebeple tarımsal üretimin sağlıklı bir biçimde artırılabilmesi için üreticilere ithal tohumluk ve damızlık yerine,

11 V TİGEM in üretmiş olduğu damızlık ve tohumlukların kullandırılması gerekli olup hububat tohumluğu ve damızlık temini konusunda alternatif çözümler bulunamadığı sürece, TİGEM in bu konuda üstlenmiş olduğu görevin önemi de devam etmektedir. TİGEM son dört yılda tarımsal mekanizasyon alanında yerinde ve gerekli yatırımları yaparak makine parkının büyük bir kısmını modern tarım alet ve makineleri ile yenilemiş, bu konuda Türk çiftçisine önder olma yolunda büyük bir adım atmıştır. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün son beş yıllık çalışmalarına ilişkin veriler aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.

12 VI Sayıştay Toplu bilgiler Ölçü Son iki yıl farkı Sermaye Bin TL Ödenmiş sermaye Bin TL Öz kaynaklar Bin TL Yabancı kaynaklar Bin TL Finansman giderleri Bin TL Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL Maddi duran varlıklar birikmiş amortis. Bin TL Yatırımlar için yapılan nakdi ödemeler Bin TL Yatırımların gerçekleşme oranı (nakdi) % İştiraklere ödenen sermaye TL İştirakler temettü geliri TL Tüm alım tutarı Bin TL Başlıca üretim miktarları: Hububat: -Buğday Bin ton (18) (6) -Arpa Bin ton (9) (35) Endüstri bitkileri: -Kütlü pamuk Ton Dane mısır Ton Ayçiçeği Ton (931) (11) Yemeklik dane baklagiller: -Mercimek Ton (2.954) (35) Hayvansal üretim: -Buzağı Baş Kuzu Baş Tay Baş (2) (1) -Süt Ton Tüm üretim tutarı (üretim maliyeti) Bin TL Toplam arazi varlığı (kiraya verilen hariç) Bin hektar (1) - Kültür altı arazi (kiraya verilen hariç) Bin hektar (1) - Kültür dışı arazi (kiraya verilen hariç) Bin hektar Üretim verimliliği: -Buğday Kg/da (7) (2) -Arpa Kg/da (10) (3) Başlıca satış miktarları: Hububat: -Buğday (Tohumluk) Bin ton (19) (14) -Arpa (Tohumluk) Bin ton (8) (42) -Buğday (Mahsul) Bin ton Endüstri bitkileri: -Pamuk Ton Mısır (ikinci ürün yemlik) Ton (33.799) (55) -Ayçiçeği Ton (835) (10) Yemeklik dane baklagiller: -Mercimek Ton (979) (35) Hayvansal ürünler: -Damızlık sığır Baş (1.383) (64) -Damızlık koyun Baş (4.782) (32) -Tay Baş Süt Ton Net satış tutarı Bin TL (47.150) (11) Stoklar: -İlk madde ve malzeme Bin TL Yarı mamuller Bin TL Mamuller Bin TL Ticari mallar Bin TL (6.454) (25) -Diğer stoklar Bin TL Artış veya azalış %

13 VII Toplu bilgiler Ölçü Son iki yıl farkı Memur (ortalama) Kişi (3) (2) Sözleşmeli (ortalama) Kişi İşçi (Ortalama) Kişi (143) (5) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL Cari yıla ilişkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL Memur başına aylık ort. gider TL Sözleşmeliler için yapılan gider Bin TL Sözleşmeli başına aylık ort. gider TL İşçiler için yapılan giderler BinTL İşçi başına aylık ortalama gider TL Dönem kârına ilişkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler Bin TL Tahakkuk eden vergiler Bin TL GSYİH'ye katkı (üretici fiyatlarıyla) Bin TL GSYİH'ye katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL GSMH'ye katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL (11.096) (5) Faaliyet kârlılığı (öz kaynak yönünden) % - - 2,4 4,6 3,3 (1,6) (28) Mali kârlılık (öz kaynak yönünden) % - - 1,7 4,3 1,7 (2,6) (60) Ekonomik kârlılık % ,3 2,0 (2,3) (53) Zararlılık % Faaliyet kârı veya zararı Bin TL (46.497) (66.553) (5) Dönem kârı veya zararı Bin TL (80.181) (88.800) (47) Bilanço kârı veya zararı Bin TL ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Artış veya azalış % TİGEM in 2011 yılındaki dönem kârı 30,1 milyon TL iken 2012 yılında 15,8 milyon TL dönem kârı oluşmuştur. TİGEM in milyon TL olan sermayesi YPK nin tarih, 2012/T 21 sayılı Kararıyla milyon TL ye yükseltilmiştir Kuruluşun daha kârlı ve verimli duruma gelebilmesi için TİGEM in zayıf yönlerinden olan; sulama, sığırcılıkta düşük kapasite kullanımı ve düşük ölçekli üretim yapılması, maliyet yüksekliği, üretim teknolojilerinin yenilenmesi ve tarımsal devlet desteğinden yararlanması konularında yaşanan sorunlarının çözümlenmesi gerekmektedir. TİGEM ülke düzeyinde ihtiyaç duyulan sertifikalı tohumluk olarak hububatta % 29, yem bitkilerinde ise % 19 gibi önemli bir ihtiyacı karşılayacak potansiyele sahip olmakla beraber uygulamada çiftçilerin kendi mahsullerinden tohumluk yaptıkları dikkate alındığında sertifikalı tohumluk kullanımının önemi çiftçilere anlatılarak TİGEM den tohumluk taleplerinin artırılması önem taşımaktadır. Türkiye nin her yıl, üç yılda bir değiştirme kuralına göre 540 bin ton buğday tohumluğuna, bin baş arasında değişen damızlığa ihtiyacı olduğu hesaplanmakla

14 VIII Sayıştay beraber, gerek üreticilerin yeterince organize olamayışı gerekse teknik bilgi ve ekonomik yetersizlikler nedeniyle üreticilerin yıllık talepleri hesaplanan miktarların altında kalmaktadır. TİGEM in tohumluk ve damızlık üretimi dışında, en önemli faaliyetlerinden olan ve halen 3 işletmesinde faaliyetlerine devam edilen saf kan arap atçılığı ile Ceylanpınar Tarım İşletmeleri Müdürlüğünün önemli üretim çeşidi olan ve halen dekar alanda yürütülen Antep fıstığı üretiminin bölge çiftçisine örnek teşkil etme niteliği de dikkate alınmak suretiyle geliştirilerek sürdürülmesinde yarar bulunmaktadır. Türkiye de ihtiyaç duyulan kaliteli çayır mera ve yem bitkileri tohumluğunu karşılamak ve hayvancılığın gereksinimi olan kaba yem açığını kapatmak üzere gerekli araştırmalar sonucu ekolojisi uygun olan bazı işletmelerde çayır mera ve yem bitkileri tohumculuğu faaliyetlerine ağırlık verilmesinde fayda görülmektedir. Bitkisel ve hayvansal üretimde verimliliğin artırılmasındaki fonksiyonları dikkate alınarak; sulama potansiyeli olan işletmelerde su tasarrufu sağlayan sulama projelerine öncelik verilmesi, halen sulu tarım yapılan işletmelerde ise tasarruf amacıyla cazibe sulama yöntemi yerine üretimin çeşit ve özelliğine göre yağmurlama ya da damla sulama sistemlerine ağırlık verilmesi gerekmektedir. Ceylanpınar Tarım İşletmesi Müdürlüğü arazilerinde önceleri çadırlarda yaşayan göçer gurupları, İşletme arazisi üzerinde konutlar yaparak yerleşik düzene geçmişler ve yerleşim birimlerine kaçak elektrik, yol, su gibi alt yapı hizmetlerini götürmek suretiyle işletme arazilerini kullanmaktadırlar. Geçmişte, TİGEM İdarecilerinin insancıl yaklaşımları veya sorunu kendi imkân ve yöntemleriyle gidermeye çalışmaları yanında diğer kamu kurum ve kuruluşlarının hizmet götürmeleri sonucu İşletme arazisi içinde köy oluşturan göçer ailelerin, TİGEM in sertifikalı tohumluk ve damızlık üretimine, ekilişlerine, mera ve anızları ile tüm varlıklarına verdikleri zararların boyutu her yıl giderek artmaktadır. İşletme arazisi içinde göçer olarak adlandırılan ailelerin, İşletme Müdürlüğüne ait arazi dışında ve Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek uygun alanda iskân edilmelerini hükme bağlayan 5543 sayılı İskân Kanunu na geçici madde ekleyen tarih ve 5608 sayılı Kanun çıkarılmıştır. Ancak, Şanlıurfa Valiliğince yer belirlenmesi amacıyla oluşturulan komisyon tarafından yapılan çalışma sonuçlarının iskân için gerekli arazi büyüklüğünün temin edilmesinin mümkün olmadığı gibi bazı gerekçelerle belirtilen Kanun un uygulanmasının devamlı engellendiği gözlenmektedir. Göçerler sorununa kesin çözüm getirmek amacıyla, TBMM-KİT Komisyonu bünyesinde çeşitli kurum ve kuruluşların temsilcilerinin katıldığı çalışmaların sonucu, 5608 sayılı Kanun un kabul edilmesindeki gerekçeleri oluşturmuştur. Göçerlerin iskân edileceği arazinin mutlaka Ceylanpınar Tarım

15 IX İşletmesi dışında bulunması ve bundan sonra meydana gelecek işgallerin önlenmesi bakımından yürürlükteki Kanun hükümlerinin bir an evvel uygulanması gerekmekte olup, tarihinde yapılan KİT Komisyonunda Kuruluşun 2008 yılına ait bilanço ve netice hesaplarının görüşülmesi sırasında bu konuda Valiliğe yasanın uygulanması ve hayata geçirilmesi doğrultusunda bir yazı yazılması, ayrıca kanunun uygulanması cihetinde Tarım Bakanının ve Bakanlar Kurulunun bilgilendirilmesi kararı alınmıştır. Mülkiyeti Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne ait olan ve Şanlıurfa İli, Ceylanpınar İlçesi, Merkez ve Gümüşsu mevkilerinde bulunan, ada ve parsel numaraları ile yüzölçümleri Kanuna ekli listede belirtilen toplam metrekare yüzölçümlü taşınmazlardan, hak sahipliği Şanlıurfa Valiliğince geçici 4 üncü maddenin birinci fıkrasına göre 2007 yılında tespit edilmiş göçer ailelerinin iskânı için gerekli olan kısımları ayrılarak bedelsiz olarak tapuda Hazine adına tescil edilecek ve bu taşınmazlar bu madde kapsamında değerlendirilmek üzere Maliye Bakanlığınca, Bakanlığa tahsis edilecektir. Hak sahibi ailelere iskânen verilecek taşınmazların teslimini takiben üç ay içinde, göçer ailelerin bulundukları eski arazilerin üzerinde bulunan ev, baraka, ahır ve benzeri yapı ve müştemilatı valilikçe yıktırılarak bu araziler Ceylanpınar Tarım İşletmeleri Müdürlüğü yetkililerine teslim edilecektir. Yüksek Planlama Kurulunun tarih ve 2010/T-8 sayılı Kararında; TİGEM Tarım İşletmelerinden Alparslan, Kumkale, ve Sakarya Tarım İşletmelerinin tasfiye edilmesine ve bu tasfiye sonrasında arazilerin Kuruluş Ana Statü sündeki amaç ve faaliyetler doğrultusunda kullanılması şartıyla kiralanmasına yönelik çalışmaların TİGEM Yönetim Kurulunca gerçekleştirilmesi, Kurulun tarih ve 99/T-46 sayılı Kararı çerçevesinde Kazım Karabekir Tarım İşletmesinin Dilucu bölgesinde kalan 75 bin dekarlık kısmının iştirak kurulması uygun bulunmuştur. Bu kapsamda -Alparslan Tarım İşletmesinin tarihinde ihalesi yapılmış, ihale TL/yıl bedelle Berca Beraberce Tarımı Geliştiren İşletmeler A.Ş. de kalmıştır. İşletme tarihinde kiracı şirkete teslim edilmiştir. -Kumkale Tarım İşletmesinin ihalesi tarihinde yapılmış, ihale TL/yıl bedelle Anadolu Etap Tarım ve Gıda Ürünleri Sanayi Ticaret A.Ş. de kalmıştır. İşletme, tarihinde kiracı şirkete teslim edilmiştir. -Sakarya Tarım İşletmesinin tarihinde yapılan ihalesi İnelsan İnşaat Elektrik Sanayi ve Ticaret Ltd. Şirketinde kalmıştır. Teklif edilen bedel TL/yıl dır. Ancak söz konusu şirket kira sözleşmesi yapmaya gelmemiştir. Şirketin geçici teminatı irat kaydedilmiş, ihale ile ilgili TL tutarındaki karar pulu alacağı konusunda Ankara 2. Asliye Ticaret Mahkemesinin 2011/314 esas sayılı dosyası ile dava açıldığı görülmüştür.

16 X Sayıştay -Yaklaşık dekar arazi varlığına sahip olan Kâzımkarabekir Tarım İşletmesinin Dilucu Bölgesinde bulunan dekarlık kısmı, Yüksek Planlama Kurulu Kararı doğrultusunda iştirake açılmıştır. Proje sunan 4 şirketten 3 tanesi yeterli bulunmayarak ortaklık adayı olarak sıralamaya alınmamış, Kumtepeler Gıda Sanayi Ticaret A.Ş. kısmen yeterli bulunarak iştirak kurulması konusunda ortaklık adayı yapılmıştır. Kumtepeler Gıda Sanayi Ticaret A.Ş. nin 1. sırada ve tek ortaklık adayı olması nedeniyle kendisi ile taslak ana sözleşme ve kira sözleşmesi kapsamında Serhat Tarım Hayvancılık İşletmesi Sanayi ve Ticaret A.Ş. adı altında iştirak kurulmasına karar verilmiş, hazırlanan tüm bilgi ve belgeler tarih ve 818 sayılı yazı ile Yüksek Planlama Kuruluna sunulmuştur. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Yüksek Planlama Kurulu Sekretaryasının tarih ve 2153 sayılı yazısı da dikkate alınarak Yönetim Kurulunun tarih ve 267 sayılı Kararında, Proje içeriği ve şirketin mali yapısını ilgilendiren konularda bir düzenlemeye gidilmesinin mümkün olmayacağı, şirket yapısı ve proje kalemlerine ilişkin yapılacak muhtemel düzenlemelerin rekabet ve eşitlik ilkesine aykırı olacağı değerlendirildiğinden, Kâzımkarabekir Tarım İşletmesinin Dilucu Bölgesinde bulunan dekarlık kısmında iştirak kurma çalışmaları sona erdirildiği ve sürecin yeniden başlatılmasının ileri bir tarihe ertelendiği görülmüştür. C-Öneriler: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün 2012 yılındaki çalışmaların üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde iktisadi devlet teşekküllerinin kârlı ve verimli çalışmaları gerektiğine ilişkin düzenlemeler uyarınca; müşavir ve başuzman kadrolarında bulunan tamamı yüksek öğrenimli ve çoğunluğu kuruluşta uzun yıllar çalışmış olan personelin bilgi ve birikimlerinden daha fazla yararlanılması hususunda tedbirler alınması (Sayfa:6), 2-Ceylanpınar Tarım İşletmesinde son yıllarda önemli yatırımlar yapılarak, sulanan tarım arazileri 109 bin dekardan 610 bin dekara çıkarılmış, buna bağlı olarak da tarımsal tesis, mekanizasyon ve hayvancılık yatırımları da artmış ve bu yatırımlar halen devam etmektedir. Yapılan yatırımlardan sonuç alabilmek, faaliyet alanıyla ilgili deneyimli ve nitelikli personelle mümkün olabileceğinden, sözleşmeli statüde çalışan personelin istifa suretiyle ayrılmalarını önlemek amacıyla sosyal imkânların mümkün olduğunca artırılması ve bu personelin özlük haklarında, İşletmede çalışmayı özendirecek iyileştirmeler yapılması için, ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa:9-10), 3-Teşekkül ün, faaliyet gösterdiği bitkisel ve hayvansal üretimde, kalite ve verim düşüklüklerinin önüne geçilebilmesini teminen, koşullara bağlı olarak ihtiyaç

17 XI duyulan farklı çalışma sürelerine imkân sağlayabilecek müstakil bir Tarım İş Kanunu çıkarılması için ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa:11), 4-Yatırımları taahhütlerinin altında kalan firmalara gerekli uyarılarda bulunulmakta ise de, uyarılara rağmen taahhütlerini yerine getirmeyen firmalara sözleşme hükümlerinin uygulanması, ayrıca firmalarca Kuruluşa beyan edilen yatırımın fiziki ve nakdi tutarına ait bilgilerin Kuruluşça titizlikle takip edilmesi (Sayfa:52), 5- Ceylanpınar Tarım İşletmesi arazileri üzerindeki işgallerin önlenmesi amacıyla çıkarılan ve 5543 sayılı İskân Kanunu nun geçici 4 üncü maddesinin ikinci ve dördüncü fıkralarını değiştiren, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 6486 sayılı Kanun un 9 uncu maddesi hükümlerinin uygulanması için ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa:53-62), 6-Ceylanpınar Tarım İşletmesi sulama projesi ile ilgili olarak; -Kuyu arızalarının en aza indirilmesi, motor yanmalarından kaynaklanan ekonomik kayıpların önlenmesi, düzenli ve verimli bir sulama yapılabilmesi için, projenin en önemli girdisi olan enerji ihtiyacının düzenli ve kesintisiz olarak temini konusunda TEİAŞ ile temasa geçilerek İşletmeye tahsisli trafo merkezi kurulması imkânlarının araştırılması, -Sulamanın başlamasını takiben Gümüşsu İşletmesinin Tüem bölgesinde kendini gösteren drenaj ihtiyacının bir proje çerçevesinde Ceylanpınar İşletmesi genelinde çözülmesi, kirli drenaj suyunun ters çalışan kuyular vasıtası ile yer altı su rezervuarına verilmemesi, drenaj suyu tahliyesinin Habur Deresi ile bağlantılı olarak çözümlenmesi, -Ceylanpınar Sulama Projesi için su temin edilen yer altı su rezervuarında su seviyesinin belli bir seviyenin altına düşmesini önlemek amacıyla, işletme arazileri içinde uzanan doğal derelere göletler kurularak kış mevsiminde suların biriktirilmesi, -Yüksek prestijli projeler kapsamında değerlendirilecek kadar önemli olan bu projenin uygulamalarında, deneyimli ve eğitimli teknik kadroların çalıştırılması, proje personelinin bilgi ve tecrübelerinin artırılması konusunda yurt içi ve yurt dışı eğitim programları ile desteklenmesi (Sayfa:74-75), için; 7-Teşekküle bağlı işletmelerde sığırcılık faaliyetlerinin zarardan kurtarılması -İşletmelerdeki ana kadroların yükseltilerek hayvan sayısı bakımından optimal ekonomik büyüklüğe kavuşturulması çalışmalarının aksatılmadan devam ettirilmesi, damızlık taleplerini karşılayacak seviyede damızlık yetiştirilmesine özen gösterilmesi,

18 XII Sayıştay -Damızlık üretiminde elde edilen dişi buzağı sayısı önemli olduğundan, suni tohumlamalarda cinsiyeti belirlenmiş sperma kullanılması için gerekli eğitim ve çalışmaların yapılması, -İşletmelerde işgücü ve zamandan tasarruf sağlamak, verimliliği artırmak amacıyla ihtiyaç duyulan ahır ve sağım tesislerinin yenilenmesi çalışmalarının sürdürülmesi ve işçi başına düşen hayvan sayısının artırılması, -Süt inekçiliği yapılan işletmelerde sağmal oranının % aralığında tutulması çalışmalarına devam edilmesi, -Hayvancılık faaliyeti gösteren işletmelerde kaba yemin sağlıklı bir şekilde muhafazası ve zayiatın önlenmesi için gerekli olan, sundurma yapım çalışmalarına devam edilmesi (Sayfa:126), 8-TİGEM de yürütülmekte olan safkan arap atçılığının geliştirilmesi ile ilgili olarak; -İşletmelerde dar bir aygır kadrosu ile çalışıldığı dikkate alınarak, baba aygır kadrosunun yarış pistlerinde başarı gösteren aygırlarla takviye edilmesi, -Karacabey Tarım İşletmesinde uygulanan pansiyoner atçılık hizmetinin gerçek anlamda bir pansiyonerlik hizmeti olmaması, pansiyoner atlarla TİGEM atlarının iç içe barındırılması, başta hastalık tehlikesi olmak üzere çeşitli sakıncalarının bulunması nedeniyle uygulamaya son verilmesi (Sayfa:136), 9-Raporun ilgili bölümlerinde yer alan (Ek:15) diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi, önerilir. Sonuç: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün 2012 yılı Bilânçosu ve ,14 Türk Lirası dönem kârı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur.

19 1 II. İDARİ BÜNYE A-Mevzuat: 1-Kanunlar ve kuruluş statüsüne ilişkin mevzuat: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM), tarih ve 60 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname ile Kamu İktisadi Kuruluşu olarak sayılmış ve Kuruluşa; tarih ve 5433 sayılı Kanun ile kurulmuş olan Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı olarak çalışan hara ve inekhaneler (15 adet) müessese olarak bağlanmıştır tarihinde çıkarılan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Kuruluşu hakkında 95 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile; hukuki yapısı, amacı, faaliyet alanı, organizasyonu, müesseseleri ve iştiraklerine ilişkin hususlar düzenlenmek suretiyle TİGEM in kuruluşu tamamlanmıştır. Resmi Gazete de tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname nin ekindeki listede Kamu İktisadi Kuruluşu olarak yer alan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün statüsü, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname de değişiklik yapan tarih ve 4046 sayılı Kanun ile İktisadi Devlet Teşekkülüne dönüştürülmüştür. Söz konusu Kanun ile kamu iktisadi kuruluşu statüsünden çıkarılarak iktisadi devlet teşekkülleri listesine eklenen TİGEM in Ana Statüsü, yeni duruma uygun olarak tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ana Statüsüne göre TİGEM, tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir İktisadi Devlet Teşekkülüdür. Ana Statünün 4 üncü maddesinde; TİGEM tarım ve tarıma dayalı sanayinin ihtiyacı olan her türlü mal ve hizmetleri üretmek amacı ile kurulmuştur ifadesiyle teşekkülün kuruluşundaki amaç belirtilmiş ve 5 inci maddesinde faaliyet konuları ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Teşekkül faaliyetlerini ağırlıklı olarak, bu maddede yer alan Ülkenin bitkisel ve hayvansal üretimini artırmak, çeşitlendirmek ve ürün kalitesini iyileştirmek amacıyla yetiştirdiği tohumluk, fidan, fide ve benzeri mallar ile ürettiği damızlık hayvan ve spermaları yetiştiriciye intikal ettirir. hükmü doğrultusunda sahip olduğu işletmelerde sürdürmektedir. Uzun süre kuruluş amacı doğrultusunda 37 işletmesinde faaliyetini sürdüren TİGEM; Yüksek Planlama Kuruluna gönderdiği ve ilki tarihli olan yazılarında; tarımsal üretim ve verimliliği arttırmak amacına yönelik olarak, işletmelerin en az 10 yıl süreli olmak üzere kiralanmasına izin verilmesi talebinde

20 2 Sayıştay bulunmuştur. Yüksek Planlama Kurulu, gün ve 99/T-46 sayılı ilke Kararı ile; tarımsal üretim ve verimliliği arttırmak amacıyla, işletme ve tesislerin TİGEM kuruluş amaçları dışında faaliyet göstermemesi, çiftlik turizmi gibi doğrudan kuruluş amacı dışındaki faaliyetlerden kaçınılması ve ayni sermaye olarak konulmaması koşullarıyla, işletmelerin iştirak edilecek şirketlere kiralanması konusunda Yönetim Kurulunu yetkilendirmiştir. Daha sonraki tarihlerde alınan Yüksek Planlama Kurulu kararlarıyla; 1 i kısmi olmak üzere 17 işletme uzun süreli kiralanmış, 2 işletme de iştirak kurulmak suretiyle özel sektöre devredilmiştir. Ayrıca m 2 alanı olan Manisa İşletmesi, Manisa İl Özel İdaresinin 2942 sayılı Kanunun 30. Maddesi kapsamındaki talebi üzerine bedel karşılığı bu idareye devredilmiştir. Denetim tarihi itibarıyla (Temmuz 2013) TİGEM in faaliyetleri, 1 i kısmi olmak üzere 18 işletmede devam etmektedir. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü yönetim açısından 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, denetim açısından 6085 sayılı Kanun hükümlerine tabidir. 2- Bakanlar Kurulu kararları: Bakanlar Kurulunun tarih ve 2012/3777 sayılı Kararı ile 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) ve (II) sayılı cetvellerinde değişiklik yapılmış ve Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün bazı kadroları iptal edilip yeni kadrolar ihdas edilmiştir. 3- Yüksek Planlama Kurulu kararları: Yüksek Planlama Kurulunun tarih ve 2012/T-3 sayılı kararı ile; Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün ana statüsünde belirtilen faaliyetlerini etkin bir şekilde yerine getirebilmesini teminen, uzun süreli kiralanması düşünülen Boztepe, Karaköy, Tahirova, Atatürk ve Hatay İşletmelerinin tasfiye edilmeleri, tasfiye sonrasında arazilerin, TİGEM ana statüsünde yer alan amaç ve faaliyet konuları doğrultusunda kullandırılması ve kiralamalardan sonuç alınamaması halinde işletmelerin faaliyetlerine devam ettirilmesi uygun görülmüştür. Yüksek Planlama Kurulunun tarih ve 2012/T-21 sayılı Kararı ile; Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün TL olan nominal sermayesi, TL ye yükseltilmiştir. 4- Yönetmelikler: Kuruluşta ikincil mevzuat olarak uygulanan yönetmelikler, yönetim kurulu kararıyla yürürlüğe konulmuştur. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünde istihdam edilen personelin görev, yetki ve sorumlulukları, Yönetim Kurulunun tarih ve 420 sayılı Kararıyla

21 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiş olan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Personelin Görev Yetki ve Sorumluluk Yönergesi ile düzenlenmiştir. Bu Yönerge daha önce uygulanan tarihli Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Görev, Yetki ve Sorumluluklar Yönetmeliği ni yürürlükten kaldırmıştır. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığının kuruluş, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenleyen tarih ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanmış olan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığı Yönetmeliği Yönetim Kurulunun tarih ve 446 sayılı Kararıyla kabul edilmiş, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. B-Teşkilat: 1- Teşkilâtın yapısı: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün organları, TİGEM Ana Statüsü nde Yönetim Kurulu ve Genel Müdürlük olarak belirlenmiştir. Genel Müdürlük, merkez ve taşra birimlerinden oluşmaktadır. Merkez yapısı; Hukuk Müşavirliği, Teftiş Kurulu Başkanlığı, Koruma Güvenlik Müdürlüğü ile 11 daire başkanlığı ve 37 şube müdürlüğünden oluşmuştur. Kuruluşun taşra teşkilatı tarım işletmelerinden oluşmaktadır. Denetim tarihi itibarıyla (Temmuz 2013) 18 işletme doğrudan TİGEM tarafından işletilmektedir. Ayrıca biri kısmi olmak üzere 17 işletme uzun süreli kiraya verilmiş, 2 tarım işletmesi ise iştirake açılmıştır. Genel Müdürlük merkez ve taşra birimlerinin organizasyon şemalarına Raporun Ekler bölümünde (Ek:1) yer verilmiştir. 2- Karar organı: Kuruluşun karar organı olan Yönetim Kurulu 1 başkan ve 5 üye olmak üzere 6 kişiden oluşmakta ve Genel Müdür aynı zamanda Yönetim Kurulu başkanlığı görevini de yürütmektedir. Yönetim Kurulu, TİGEM in amaç ve faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve yönetimi için her türlü kararı almakla yetkilendirilmiştir. Yönetim Kurulu, Genel Müdür Başkanlığında iki Genel Müdür Yardımcısı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından iki temsilci ve Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Devlet Bakanlığından bir temsilci olmak üzere beş üyeden oluşmaktadır. Yönetim Kurulu üyeleri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı nın teklifi üzerine kararname ile atanırlar. Yönetim Kurulu, ayda en az iki defa olmak üzere üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanmakta ve kararlarını üye tam sayısının salt çoğunluğu ile almaktadır.

22 4 Sayıştay Yönetim Kurulu yıl içinde yaptığı 49 toplantıda değişik konuları kapsayan 422 karar almıştır. Yönetim Kurulu başkan ve üyelerinin görev sürelerine ilişkin çizelge, raporun başlangıç kısmında bulunmaktadır. 3- Yürütme organı: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün yürütme organı; Genel Müdür, üç genel müdür yardımcısı ve bunlara bağlı ünitelerden oluşmaktadır. 4- Servisler: Raporun ilgili bölümlerinde incelenmeyen servisler aşağıda incelenmiştir. a)hukuk Müşavirliği: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün hukuk işleri; merkezde Hukuk Müşavirliği, işletmelerde vekâlet sözleşmesi yapılan ve hizmet alımı esasına göre istihdam edilen avukatlar tarafından yerine getirilmektedir yılında genel müdürlükte; I. Hukuk Müşaviri yanında, bir Hukuk Müşaviri, dört avukat ve beş büro personeli ile hukuk işleri yürütülmüştür. İşletmelerde ise dava ve icra takipleri vekâlet sözleşmesi yapılan 7 avukat vasıtasıyla yürütülmüştür. Teşekkülde 2012 yılına, önceki yıllarda açılmış olan dava dosyası devretmiştir. Yıl içinde 244 dava açılmış, sonuçlanan dava sayısı 94 olarak gerçekleşmiş ve 2013 yılına dosya devretmiştir. TİGEM bu davaların 667 adedinde davacı durumunda, 737 adedinde ise davalı durumundadır. TİGEM in devam eden davaları arasında, tapu iptal davaları, men-i müdahale davaları, alacak davaları yanında önemli sayıda fazla mesai, hizmet tespiti gibi iş hukuku davaları ile idari işlemlerin iptali davaları bulunmaktadır. Özellikle personele ilişkin hususlarda, hem işgücü ve zaman tasarrufu sağlanması hem de gereksiz mahkeme masraflarından kaçınılması bakımından, yargı ve içtihat kararlarıyla kesinleşmiş konuların tespit edilip, benzer durumlarda gerekli idari tedbirlerin alınarak ihtilafların önceden çözümlenmesi önerilir. Önceki dönemden 2012 yılına devreden icra takipleri 109 adet olup, yıl içinde 13 icra takibi başlatılmış, 6 icra takibi sonuçlanmıştır. b)teftiş Kurulu Başkanlığı: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulunda önceki dönemde 1 teftiş kurulu başkanı ve 7 başmüfettiş görev yapmaktayken, 2012 yılında 6 personel yönetim kurulu kararıyla boş olan başmüfettişlik kadrolarına atanmış ve kurulda 1 teftiş kurulu başkanı ve 12 başmüfettiş olmak üzere 13 denetim elemanı görev yapmıştır.

23 5 Önceki dönemlerde teftiş kurulu başkanı dâhil görev yapmış olan başmüfettişlerin tamamı; tarihinde Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Yönetmeliği ne tarihinde eklenen geçici maddeye dayanılarak; kuruluşta daire başkanı, işletme müdürü veya müdür yardımcısı olarak çalışan personel içinden seçilerek atanmıştır. Aynı yöntem; tarihli Resmi Gazete de yayımlanan yeni Teftiş Kurulu Yönetmeliği nde de uygulanmıştır. Yönetmeliğin 21 inci maddesinde Müfettişliğe, yapılacak müfettişlik yardımcılığı giriş sınavını kazanmak şartıyla müfettiş yardımcısı olarak girilir hükmünün yer almasına karşın; Kuruluşun müfettiş ihtiyacı dikkate alınarak yönetmeliğe eklenen Geçici 2 nci maddedeki koşulları taşıyan personelden 6 kişi, yönetim kurulu kararıyla 2012 yılı içinde başmüfettiş olarak atanmıştır. Yönetmeliğin 21 inci maddesindeki müfettişliğe, yapılacak müfettişlik yardımcılığı giriş sınavını kazanmak şartıyla müfettiş yardımcısı olarak girilir hükmüne istinaden, geçen yıllar denetim raporlarında; yönetmeliğin açık hükmüne rağmen kuruluşta müfettiş yardımcısı kadrosunun bulunmadığı belirtilmiş, etkin bir denetim sağlamak ve yönetmelik hükümlerine uyabilmek açısından kısa sürede müfettiş yardımcısı kadrosu alınması önerilmiştir. Bakanlar Kurulunun tarih ve 2012/3777 sayılı Kararı ile 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelde değişiklik yapılmış ve Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü için, 10 adet müfettiş ve 10 adet müfettiş yardımcısı kadrosu ihdas edilmiştir yılı içinde Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından, 8 daire başkanlığı ve 23 işletme için toplam 31 cevaplı rapor, 8 inceleme raporu ve 2 soruşturma raporu düzenlenmiştir. c)müşavir ve başuzmanlar: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünde 2012 yılı sonunda müşavir ve başuzman kadrolarında çalışan personel sayısı 62 kişidir. Bunların 42 kişisi genel müdürlük merkezinde, 20 kişisi işletmelerde istihdam edilmiştir yılı sonunda kuruluşta memur kadrosunda çalışan toplam 166 kişinin, % 37 si oranında 62 kişisi müşavir ve başuzman olarak çalıştırılmıştır. Denetim tarihinde (Temmuz-2013) müşavir ve başuzman sayısının 65 kişi olduğu görülmüştür. Müşavir ve başuzman kadrolarında istihdam edilen bu personel yüksek öğrenimli olup, tamamına yakını kuruluşta değişik kademelerde uzun yıllar görev yapmış, bilgi ve deneyimlerinden yararlanılması gereken nitelikli personeldir. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü iktisadi devlet teşekkülüdür. 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname de; iktisadi devlet teşekküllerinin kârlılık ve verimlilik

24 6 Sayıştay ilkeleri uyarınca çalışmaları gerektiği düzenlenmiştir. Ayni şekilde; 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname nin kamu iktisadi teşebbüslerinde istihdam edilecek personelle ilgili temel ilkeleri düzenleyen 2/b maddesinde de personelin; verimlilik ve kârlılık ilkelerine bağlı olarak maliyet bilinci içinde çalıştırılması hükmü yer almaktadır. 233 ve 399 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde yer alan düzenlemeler uyarınca, işletmelerde yetişmiş personele ihtiyaç duyulurken, değişik görevlerde uzun süre çalışmış, önemli bilgi birikimine sahip olan ve sayısal olarak da memur kadrolarında çalışanların % 37 si gibi yüksek bir orana ulaşmış olan müşavir ve başuzmanların daha etkin bir şekilde kullanılması gerektiği düşünülmektedir. Görevden alınan idari personelden oluşan müşavirler ve başuzmanlara, 2012 yılı içinde uzun süreli kiraya verilen işletmelerde sözleşme koşullarına uyulup uyulmadığı konusunda incelemeler yaptırılmıştır tarihinde yürürlüğe giren TİGEM Personeli Görev Yetki ve Sorumluluk Yönergesi nde başuzmanlara, bitkisel üretim, hayvancılık işleri, tarımsal yapılar ve sulama, tarımsal mekanizasyon konularında verimlilik ve kaliteye etkisi olacak araştırma ve geliştirme faaliyetlerini yürütme görevleri verilmiştir. 233 ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde iktisadi devlet teşekküllerinin kârlı ve verimli çalışmaları gerektiğine ilişkin düzenlemeler uyarınca; müşavir ve başuzman kadrolarında bulunan tamamı yüksek öğrenimli ve çoğunluğu kuruluşta uzun yıllar çalışmış olan personelin bilgi ve birikimlerinden daha fazla yararlanılması hususunda tedbirler alınması önerilir. C- Personel durumu: 1-Personel kadroları ve personele ilişkin işlemler: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün 2012 yılı personel programı ile çalışanların ortalama ve yıl sonu sayısı bir önceki yılla karşılaştırmalı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.

25 7 P e r s o n e l Çalışan personel Ortalama Yıl sonu Program kadro Çalışan personel Ortalama Yıl sonu kişi kişi Sayı kişi kişi A-Memurlar: 1-Genel idare hizmetler Toplam (A) B-Sözleşmeliler: sayılı KHK'ye göre çalışan Toplam (B) Toplam (A+B) C-İşçiler: 1-Sürekli işçiler Geçici işçiler Toplam (C) Genel toplam (A+B+C) Yüklenici işçiler Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünde 657 sayılı Kanun, 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine tabi personel çalışmaktadır. 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile teşekkülün genel idare esaslarına göre yürütülmesi gereken asli ve sürekli görevlerinin kararname ekindeki I sayılı cetvelde kadro ve unvanları gösterilen 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerine tabi personelce, genel idare hizmetleri dışında kalan görevlerin kararname eki II sayılı cetvel ile kadro ve unvanı tespit edilen sözleşmeli personelce yerine getirileceği belirtilmiştir. Bu görevler dışında kalan hizmetler işçi statüsüne tabi personelce yerine getirilmektedir yıl sonu itibarıyla TİGEM de çalışan sayısı; 166 memur, 875 sözleşmeli personel ve işçi olmak üzere toplam kişi olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca Devlet Personel Başkanlığı tarafından 6 aydan fazla çalıştırılmamak koşulu ile izin verilen 204 adam /ay geçici işçi de istihdam edilmiştir. Kuruluşta bir kısım iş ve hizmetlerde, hizmet alımı şeklinde yüklenici kanalıyla istihdam edilen personele yaptırılmaktadır. Bu kapsamda çalıştırılanların ortalama sayısı kişi olmuştur. Tarım İşletmelerinin kiraya verilmesinden ötürü sayısının azalmasına karşın, hizmet alımı şeklinde istihdam edilenlerin sayısındaki artışın, son dönemlerde gerçekleşen yatırımlar nedeniyle ortaya çıkan işgücü ihtiyacı ve uzun süre işçi alınmamasından kaynaklandığı ifade edilmiştir.

26 8 Sayıştay Kuruluşta çalışanların örgüt içine ve servislere dağılımı ile yıl içinde gerçekleşen personel hareketleri, rapor eki 2, 3 ve 4 sayılı çizelgelerde gösterilmiştir. a)memurlarla ilgili işlemler: Teşekkülde 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ye ekli I sayılı cetvelde sayılan kadrolarda çalışan memurlar aylık ve özlük hakları bakımından 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, sosyal güvenlik açısından 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine tabidir. 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 25 inci maddesinin (a) bendine göre; I sayılı cetvelde sayılan personel aylık ve özlük hakları bakımından 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerine tabidir. Bu personel 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun ek geçici 21 inci maddesinde öngörülen ikramiyelerden yararlandırılmaktadır. Personele ayrıca yine aynı maddenin (b) bendine göre ek tazminat ödenmekte olup ek tazminatla ilgili olan bu bent hükmünde, 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un 121 inci maddesiyle, değişiklik yapılmıştır. Yeni duruma göre söz konusu personele, en yüksek Devlet memuru aylığının (ek gösterge dâhil) brüt tutarının % 200 ünü geçmemek üzere Devlet Personel Başkanlığının görüşü üzerine Maliye Bakanlığı tarafından belirlenecek oran ve esaslar çerçevesinde ek tazminat ödenmektedir. b)sözleşmeli personelle ilgili işlemler: 2012 yılı öncesinde, 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ye ekli II sayılı cetvel kapsamındaki kadro ve görevlerde çalışan sözleşmeli personelin ücret tavanı, yıllık bütçe kanunu ile belirlenmekteydi. Mali yıl içinde 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile kamu personelinin mali ve sosyal haklarında değişiklik yapılması durumunda ise Bakanlar Kurulu sözleşmeli personelin ücret tavanını değiştirebilmekte ve sözleşmeli personel ücretleri bu tavanlar dikkate alınarak Yüksek Planlama Kurulu nca belirlenen esaslara göre ödenmekteydi yılından itibaren, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu gereği, kamu görevlilerinin geneline yönelik mali ve sosyal haklar Kamu Görevlileri Hakem Kurulu tarafından belirlenmiştir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun tarih ve 2012/1 sayılı kararının 4 üncü maddesi uyarınca; 2012 yılının ilk yarısında 2012/2663 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla artırılmış olan mevcut brüt sözleşme ücretleri % 4 oranında artırılmıştır. Yılın ikinci yarısında ise artırılmış olan brüt sözleşme ücretine ilave % 4 artış uygulanmıştır.