ÇALIŞAN ANNELER VE ÇOCUKLARI

Transkript

1 Bilgi Toplumunun Okulu EKİN KOLEJİ P.D.R.H. servisinin ayda bir yayınlanan süreli yayınıdır. Yıl: 4 Sayı: 36 NİSAN-MAYIS ÇALIŞAN ANNELER VE ÇOCUKLARI Biz ebeveynler paha biçilmez bir armağana sahibiz. Bu bizim asla bilemediğimiz sayısız nesillerden aldığımız bir hediyedir. Sadece şu anda sahip olabileceğimiz bir hediye ve sadece çocuklarımıza vereceğimiz bir hediye. Bu hediye, gayet tabiî ki kendimiz olabilme hakkıdır. Fred Rogers vebarry SHead

2 B irlikte Olduğunuz unuz K adının R esm ini Yapın B ugün birlikte olduğunuz kadını düşünme günüdür. A ile fotoğraflarının içinden anne olarak eşinizin en sevdiğiniz fotoğrafını seçin. Sonra onun bir kadın olarak en beğendiğiniz fotoğrafını bulun. H er iki fotoğrafı incelerken, şu soruların cevaplarını düşünün: H er iki kadınla ne kadar birlikte olabiliyorsunuz? B u kadınlara ne kadar destek veriyorsunuz? H er iki kadın sizin ve çocuğunuzun hangi ihtiyaçlarını karşılıyor. Eşiniz ile sık sık, aile yaşam ı içerisinde oynadığı çeşitli rollerin farkında olduğunuzu, onu sevdiğinizi ve takdir ettiğinizi söylem eniz önem lidir. K im lik D ergisi ( N isan 2002 sayı 31 ) YAYIN KÜNYESİ PDR YAYINLARI 1 Genel Koordinatör Behçet YAVUZ Bilim Kurulu Yavuz GÜNEŞ Rezan TURHAN Simge KARAGÜLLE Dilara ERGEMEN Düzelti Gülay ÖKTEM Aylin KAMA Eda TİMMES Burcu ATALAS Dizgi-Tasarım Murat ÖZKAN Mehmet Aksu Baskı Habibe AYDOĞMUŞ Özel Ekin İlköğretim Okulu İZMİR Tel: Fax: bilgi@ekin.k12.tr İzinsiz kullanılamaz, kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Sevgili anneler, Doğumdan sonra işe başladığınız ilk günü hatırlıyor musunuz? Şu anda o ne yapıyor? Karnı doyurulabildi mi? Sizi özleyip, yokluğunuzu fark edip ağlıyor mu? Soruları gün boyu zihninizi meşgul etmedi mi? O gün eve kaç kez telefon ettiğinizi, akşamı zor yaptığınızı unutmanız mümkün değildir. Bu sayımızın çalışan anneler, anne ve çocuğu ağırlıklı konusu. Elbette aile yapısına ve baba rolüne de değinmeden geçemeyeceğiz. Tüm annelerimize saygıyla EMPATİ adına

3 İÇERİK İlgili kavramlar Ailenin önemi Anne kavramı Çalışan anne olmanın zorlukları Baba ve çocuk Öneriler İLGİLİ KAVRAMLAR Aile; ( Bir sistem olarak ) Bir geçmişi paylaşan, duygusal bağı olan, bireylerin ve ailenin bütününün ihtiyaçlarını karşılamak için stratejiler planlayan üyelerden oluşmuş bir yapı olarak tanımlanabilir. Yaş gelişim görevi: Çocuk büyürken belli yaş aralıklarında kazanması gereken; fiziksel, duygusal ve sosyal gelişim özellikleri Kimlik görevi : İnsanın toplumsal ve cinsel kimliklerini kazanmaları için gerekli belirti, özellik ve nitelikleri yerine getirmeleri durumu. AİLENİN ÖNEMİ Anne ve çalışan anne konusuna gelmeden önce, annenin, babanın ve çocukların içinde buluduğu aileye kısaca değinmeyi uygun gördük. Aile toplumun en küçük birimidir. İnsan fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını aile ortamında karşılar. Bu nedenle ailenin insan için özel bir önemi vardır. Aile bu önemli görevleri yerine getirerek sağlar. ( Sabetelli ve Bartle ) Bu görevler: Kimlik görevlerini yerine getirme, ( Sosyal ve cinsel kimlik ve aile konularının anlamlandırmak) Sınırları düzenleme, Ailenin duygusal atmosferini yönetme, Aile yapısında meydana gelen değişiklikleri yönetme, Ev halkının devamlılığını sağlamadır. İnsan neslinin devamını sağlayan aile; çocuğun yetişmesi, aile üyelerinin bakımı, sevgi, gelişme ve disiplini sağlamak ve destekleyici bir çevre oluşturmak faaliyetlerini yerine getirir. Virjinya Satir; Sağlıklı aile üyelerine 5 alanda özgürlük tanımalıdır. der 1. Olanları görme ve söyleme, 2. Hissetiklerini ve düşündüklerini söyleme, 3. Istediğini hissetme, 4. İstediklerini söyleme, 5. Risk alma,. ANNE KAVRAMI Anne kavramı bizlere; bakma, koruma, sevgi, beslenme ve güven sözcüklerini hatırlatır. Kültürümüzde ve değerlerimizde anneye farklı bir anlam yükleriz. Evin direğidir, yuvayı yapandır, eşi bulunmayan bir yardır, cennet ayaklarının altındadır, ağlarsa yalnız o ağlar, en iyi kucak onunkidir. cümleleri ile anlatırız. İlk öğretmenimiz, bazen de son çaremiz olur. İnsan yaşamında annenin rolü nün farklı bir anlamı vardır. Öncelikle o bizi 9 ay karnında taşıyan, doğuran, besleyen ve bakımımızı yapan ilk ve önemli kişidir. Annenin çocuğun kişiliğinin oluşmasında etkisi ne kadardır? Annenin çalışıp çalışmamasına bakmadan çocuk üzerindeki etkisine bir bakalım mı?

4 Bir görüşe göre annelerimizle doğmadan önceye dayanan ilişkilerimiz, bugünkü yaşamımızı önemli bir şekilde etkilemektedir. Yani annelerimizin duygu durumları bizlere miras olarak kalır, biz onların duygusal ortamlarına doğarız. Anne Faktörü adlı kitapta Henry Cloud ve John Tawsend Hiç kimse kişiliğinizi anneniz kadar etkilememiştir. Anneniz, dünya görüşünüzü, ilişkilerinizi, evliliğinizi, kendi çocuğunuzla ilişkilerinizi, mesleğinizi, kısaca yaşamınızı biçimlendirmiştir. Yetişkin bir kişi olduğunuzda yeniden biçimlendirilmesi gereken yönlerinizi, kişisel değişim için olumlu seçimler yapmayı ve daha sonra tekrar annenizle dengeli ve sağlıklı bir ilişki kurmayı nasıl becerebileceksiniz? diyor Henry Cloud ve John Tawsend bu konuyu anne modelleri ile açıklıyor. - Hayalet anne: Çocuğun ileriki yaşlarda kuracağı ilişkiler için gerekli olan duygusal gelişimine yardımcı olacak yakınlığa izin vermeyen anneler. Hiçbir çalışan anne diğerine benzemez. Evde oturan hiçbir anne de birbirine benzemez Evde oturmak nasıl bir anneyi otomatik olarak iyi yapmazsa, Çalışmak da kötü yapmaz. Açık olan şudur ki her anneye uyabilecek iyi ya da kötü bir anne modeli yoktur. F. Dodson - Porselen bebek anne: Bu tür anne kendisini ve çevresini denetlemede zorlanır. Kırılgan ve dayanıksızdır. - Denetleyici anne: Çocuğuyla bağımlı ilişkiler geliştiren, kaygılı, kontrollü anne - Övünmeye meraklı anne: Öncelikle kendisini öylece kabul etmeyen, çocuğu için yüksek beklentiler içinde olan anne. - Dediğim dedik anne: Çocuğun kendisi olmasına, onun farklı değerler oluşturmasına, farklı kararlar almasına izin vermeyen otoriter anneler. Kesin ve net böyle bir anne türünden söz edilebilir mi? Biz yukardaki tablonun daha doğru olduğunu düşünüyoruz. Yani her anneye uyabilecek iyi ya da kötü bir anne modeli yoktur. Her anne zaman zaman bu anne modellerinden birini seçebilir. ÇALIŞAN ANNENİN ZORLUKLARI Günümüzde kadınlar, gerek ekonomik zorunluluklardan dolayı aile bütçesine katkıda bulunmak amacıyla, gerekse yaşam standartlarını yükseltmek, meslek sevgisi, toplumda prestij kazanmak, çevre edinmek, yeni insanlar tanımak, birey olarak varlıklarını tanımlamak ve eşinin yanında konumunu yükseltmek gibi bir dizi nedenlerle çalışma hayatında yerlerini almışlardır. Ülkemizde çalışan kadınların büyük bir çoğunluğu ekonomik zorunluluklar nedeniyle; aile geçindirmek veye aile bütçesine katkıda bulunmak amacıyla çalışmaktadır.yaşam standartını yükseltmek, veya eğitim gördüğü bir alanda uzman olduğu için çalışanların oranı ise oldukça azdır (Topçuoğlu, 1957, Çiftçi, 1979). Kadının çalışması beraberinde bazı sıkıntılar da getirmektedir. Özellikle kadının evli ve çocuk sahibi olduğu hallerde bu durum daha da zorlaşmaktadır. Bu zorlukların başında; annenin olmadığı saatlerde çocuğun bakımı, işinden yorgun ve gergin gelen annenin çocuğuna yeterince zaman ayıramaması ve onunla sağlıklı bir iletişim kuramaması gelmektedir. (Yavuzer, 1992 Çalışan annelerin başlıca sorunları: Çocuk bakıcısı arayışı, Aşırı sorumluluk yüklenme, zihinsel ve bedensel yorgunluk, Suçluluk duygusu, Çocuğa etkili zaman ayıramamak, Annenin çalışmasının çocuğa etkileridir. Şimdi bu sorunları irdeleyelim: Çocuk bakıcısı arayışı: Doğumdan sonra annenin işe dönmesi, çocuğa kimin bakacağı ile ilgili sorunları gündeme getirir. Uygun olan, çocuğun ilk 3 yılında anne tarafından bakılmasıdır. Çoğu zaman bunu sağlayabilmek zordur. Burada bakıcıya güvenebilmek oldukça önemlidir. İlk akla gelen anneanne, babaanne gibi aile çevresindeki seçeneklerdir. Çoğu zaman aile yakınları hoşgörülü tutumları ile çocuklar üzerinde olumsuz etkiler oluşturabilmektedirler. Üstelik evde anne ve babasından farklı eğitim alan çocuğun kafası karışabilir ve kararlı, tutarlı bir eğitim alamamış olabilir. Çocuğunuz ilk üç yılını sizin de onayladığınız bir bakıcı ve ona sizin eğitiminize yakın bir tutum gösteren aile yakınları arasında geçirebilir. Daha sonra - 3 yaşından sonra onu ana okuluna ( önceleri yarım günden başlayarak) verebilirsiniz. Çocuğa bakan kişinin özellikleri, verilen bakımın sürekliliği önemli bir konudur. Annenin yokluğunda çocuğun kim tarafından ve nasıl bakıldığı, çocuğa bakan kişinin özellikleri ve bakıcının sürekliliği önemli bir konudur.

5 Aşırı sorumluluk yüklenme, zihinsel ve bedensel yorgunluk; Bütün gün işte çalıştıktan sonra evde sizi bekleyen çocuklarınız için de aynı çabayı ve koşturmayı sürdürmek kuşkusuz insan bedeni ve zihni için zor bir durumdur. Sorunu çözmek için: Kendinize de zaman ayırabilirsiniz. Bu durum çocuklarınızın bağımsız tutum geliştirmeleri için model olmanızı sağlayacaktır. Sizin rahat olmanızı, duygusal açıdan yeterli hissetmenizi sağlayacağından çocuğunuza da olumlu bir ev atmosferi oluşturmanızı sağlayabilir. Zamanı planlamak ve organize olmak önemlidir. Kocanızı da işe dahil etmeyi unutmamak gerekir. Çocuklarınız büyüdükçe ev işlerinde sorumluluk almalarını sağlayabilirsiniz. ( Bu daha sonra onları sorumluluk almayı öğrenmeleri konusunda olumlu etkileyecektir.) Suçluluk duygusu. Anne, çocuğuyla geçirdiği zamanın azlığından yola çıkarak, onun eğitimiyle yeterince ilgilenemediğini düşünerek suçluluk duyabilir. O, her ne kadar elinden geldiğince çocuğuna zaman ayırmaya çalışsa da, içten içe, çocuğunu başkalarına bıraktığını düşünerek; annelik görevini yeterince yapmadığı duygusuna kapılabilir. Bu açığı kapatmak için veya onsuz geçen saatlerin acısını çıkarmak ve mutlu olmasını sağlamak için çeşitli şeyleri deneyebilir. Ona hediyeler alarak, onun istediklerini hemen yerine getirerek, eğitimini hoşgörü sürdürebilir. Bu tutum çocuğu, aşağıda üçgenlerle gösterdiğimiz sınırları çok geniş, kılavuzları olmayan bir tutuma itebilir. Çocuk büyüdükçe bu durum, ailede bazı kısıtlama ihtiyaçları yaratınca, çatışmalara neden olabilir. Oysa aşağıda da söz edeceğimiz gibi iyi planlanmış eğitim ortamları, evde sorumluluklarını belirlemek, katkı istemek; gelişimini, sorumluluk alanlarını olumlu etkileyebilir. Sınırları onun yaşına, deneyimlemesine ve hayatı öğrenmesine dayanarak genişletmek, çocuğun, bağımsızlığını, kalıcı öğrenmeler sağlamasını, özgüvenli ve kararlı, tutarlı kişiliğe sahip bir çocuk olarak yetişmesini sağlayabilir.. Çocuk eğitimine sınırsız Çocuğun büyüdükçe genişleyen başlamak sınırları deneyimleri ile belirlemesini sağlamak Çocuğa etkili zaman ayırmak: Çocuğunuzla iletişiminiz; anlama, kabul etme ve paylaşma üzerine kuruluysa, zamanın uzunluğunun pek de önemli olmadığını düşünüyoruz. O ve sizler duygularınızda ve düşüncelerinizde açıksanız, güvenli bir iletişim ortamını kurmuşsunuz demektir. O, annem beni anlar diyorsa, siz de işiniz ve kendinizle ilgili bilgileri çocuğunuza anlattığınızda anlaşıldığınızı düşünüyorsanız çocuk kendisini değerli hissedebilir. O, Ben ve annem birlikte.. çalışmalarını yapmaktan çok hoşlanırız. diyorsa, bunlar yalnız ikinizin paylaştığı oyunlar, etkinlikler, gezilerse vb. şeylerse biribiriniz için özelsiniz demektir. Annenin çalışmasının çocuğa etkileri: Özellikle aile üyelerinin hep birlikte olduğu akşam saatlerinde ve hafta sonlarında zamanlarının çok büyük bölümünü birlikte ortak faaliyetlerde harcadıklarından annenin çalışmasının olumsuz etkisi ortadan kalkmaktadır. (Compos vd. 1983, Dworetzky, 1990, Crockenberg ve Litman, 1991). Ancak, annenin işinde tatmin olmaması, çocuğun bakımı ve emniyeti konusunda endişe duyması veya çalışma şartlarının çok ağır ve stresli olması gibi faktörler, çalışan anne ve çocuğu arasındaki etkileşimi olumsuz olarak etkileyebilmektedir. İşinde mutlu olan ve çocuğunun bakımı konusunda hiçbir endişe duymadan çalışan anneler, çalışmayan annelere göre daha iyi bir ebeveyn rolüne sahiptirler Annenin çalışması, çocuğun kendi benliğini algılamasında da önemli bir etkiye sahiptir. Şöyle ki; Annesi çalışan çocuklar, annesi ev hamını olan çocuklara oranla Büyüyünce ne olacağım? sorusunu daha fazla düşünürler. Bu çocuklar kendilerine daha fazla hedef belirleyip, bu yönde çaba gösterirler. Özellikle annenin çalışması kız çocuğunu daha olumlu yönden etkilemektedir. Annesi çalışan kızlar, annelerini daha yetenekli, becerikli hissetmekte ve onunla daha fazla gururlanmaktadırlar. Yapılan çalışmalar da göstermiştir ki annesi çalışan kızlar annesi çalışmayan kızlara oranla sosyal kavramda kadınlık rolüne daha fazla sahiptirler ve daha fazla akademik başarı ve daha fazla kariyer tutkusu göstermektedirler. Annenin çalışması, kız çocuğun kendini yüksek eğitimsel ve mesleki hedeflere yöneltmesinde güdüleyici olmakta ve annelerinin çalışmasından duydukları hayranlıktan dolayı, onu önemli bir

6 model olarak görmektedirler ki bu durum özellikle okul öncesi dönem çocuklarında sözel olarak görülebilir ve çocuk bundan duyduğu gururu sık sık belirtir. Annenin çalışmasının kız çocuklar üzerindeki bu olumlu etkilerinin yanısıra, yapılan çalışmalar annesi çalışan erkek çocukların bu durumdan olumsuz yönde etkilendiği şeklindedir. Annesi çalışan erkek çocukların okul başarılarının özellikle annesi çalışmayan erkek çocuklara ve annesi çalışan kızlara oranla daha düşük olduğu saptanmıştır. (Gold ve Andres, 1978, Stewartve Friedman, 1987). BABA VE ÇOCUK Annenin çocuk eğitimine çoğu kez daha fazla zaman ayırması ve onu karnında taşıyan daha sonra da besleyen, bakımını yapan biri olması özellikle ilk yıllarda çocuk için ön planda görülmektedir. Oysa başından beri bu yardım sürecini annenin yanında ve onunla birlikte yürüten babalar, öncelikle kendi benlik algılarının, kendilerine güvenlerinin olumlu etkilendiğini görürler. Ayrıca bu ev atmosferine doğan çocuğun gelişimine katkılar sağlar. Paylaşımı, işbirliğini gören çocuk olumlu modellerle karşılaşmış olur. Babalık rolü çaba gösterek ve zaman ayırarak öğrenilir. Araştırmalar göstermiştir ki anne-baba arasındaki bu olumlu iletişim çocuğun; duygusal gelişimini, akademik başarısını, içgörü geliştirmesini bağımsız düşünebilmesini ve olgunlaşmasını sağlayabilmektedir. Çocuğun cinsiyeti ne olursa olsun, yalnızca tüm sorumlulukları alan anne ile birlikte olması, aralarındaki bağı güçlendirebilmekte ve bu bağ giderek bağımlılığa kadar gidebilmektedir. Babanın bu gelişimde rol alması, çocuğun anne ve baba rolünü birlikte görmesi onun bağımsızlık kazanmasını olumlu etkileyebilmektedir. Babanın, ayrıca erkek çocuklar için cinsel kimlik modeli oluşturması çocuğun bu gelişimini etkilemektedir. Özellikle erken yaşlarda baba kaybı yaşayan çocuklar için bu modelliği yapacak uygun bir akrabanın bulunmasını önemli görürüz. Baba rolü kız çocuklar için de önemlidir. Bu karşı cinsi anlamasını, bu kimliği öğrenmesini sağlacaktır. Baba, çocuğun güven duygusunun gelişmesinde önemli rol oynar. Çoğu kez çocuk için o zor durumlarda güç ve destek veren babasından bu uygun desteği, ilgiyi, sevgiyi alan çocuklar, sosyal gelişimlerini daha sorunsuz geçirebilmektedirler. Arkadaş bulmakta, ilişkilerini sürdürmekte ve liderlik becerileri geliştirebilmektedirler. Kısacası çocuğuna zaman ayıran, ona sevgi ve ilgi gösteren, onu öylece kabul eden, başarılarını destekleyen, ona olumlu bir model olan baba rolü her çocuğun ihtiyacıdır. Ayrıca babanın rolünü yapması özellikle çalışan annenin yükünü hafifletirken onun kendi rolünü de daha sağlıklı gerçekleştirmesine yardımcı olacaktır. SONUÇ Çocuk için - özellikle yeni doğan için- annenin çalışması bir takım güçlükleri de beraberinde getirir. Fakat iyi yönetilirse bu olumsuz gibi görülen bu durum olmluya dönüşürülebilir ( her eksinin içinde bir artı vardır.) Örneğin anne ve baba çalışmanın getirdiği suçluluk duygusu yerine; düzenlemenin yapıldığı, paylaşımın, işbirliğinin, katkının yaşandığı ev ortamları hazırlayarak ve çocuğuyla kaliteli zaman geçirerek kimsenin zarar görmediği durumlar yaratabilirler. Leyla Navaro Beni Duyuyor musun? adlı kitabında Anne/babalık meslekten öte bir durumdur bir sanattır. Eğer bir meslek olsaydı değişebilirdi, mesleki yeterlilik aranırdı, deneme şansınız olurdu ve en önemlisi bu mesleğin bir okulu bulunurdu. Ancak anne/babalık sanatı öğrenilebilir. İnsan bilimleri, psikoloji, pedegojinin ilerlemesi ile çocuk yetiştirilmesiyle ilgili daha bilinçli bir bakış açısı gelişmiştir. diyor Koşullar ne olursa olsun; çocuğu gelişim özellikleri ile tanımak, anlamak, kabul etmekgerekir. Bunlarla birlikte ailenin üç unsuru olan sevgi, destek ve kontrol dengeli bir şekilde bir araya geldiğinde çalışan annenin ve ailelerin işlevi kolaylaşabilir. Çalışmamızı anne-baba bildirgesi ile sonlandırmak istiyoruz.

7 ANNE BABA BİLDİRGESİ Duygularınıza sahip çıkmak ve onları çocuklarınıza göstermek hakkına sahipsiniz. Bu durum, ona, ötekini tanıma ve kendi duygularını fark etme onu yönetebilme için olanağı sağlayabilir. Evinizde otorite sağlamaya hakkınız vardır. Burası benim evim, kuralları ben koyarım. diyebileceğiniz durumlar olmalıdır. Önce evliliğiniz daha sonra çocuklarınızla ilişkileriniz gelmelidir. Çocuklar üzerine kurulmuş veya onlar için devam eden bir evlilik psikolojik olarak uygun bir ortam olamaz. Anne ya da baba olmaktan ara sıra izne ayrılabilirsiniz. Tatilin, iş verimliliğinin üzerindeki olumlu etkisini biliriz. Aynı şey anne babalık için de geçerli olabilir. Bu onların bağımsızlık kazanmalarını olumlu yönde etkileyecektir. Çocuğunuzu yetiştirirken yanlış (lar) yapmaya hakkınız vardır. Böylece mükemmeli yakalarken, doğallığı kaybetmemiş olursunuz. Ayrıca hatanın güçlü öğretmen özelliğini çocuğunuzla birlikte yaşayarak öğrenebilirsiniz. ( İnsanın psikoloji doktorası bile olsa öğrenecek çok şey vardır.) Kariyer ve özel merak sahibi olmaya hakkınız vardır. Anne ya da baba olabilirsiniz; ama bu hayatınızdaki ikinci iştir. Her şeyden önce kendinize karşı sorumluluklarınız vardır ve bunları yerine getirmelisiniz. Ara sıra mantıksız davranmaya hakkınız vardır. Herkes zaman zaman mantıksızca davranabilir. O zaman neden yalnızca anne babalardan mantıklı kararlar alması beklensin? Mükemmel olamamaya hakkınız vardır. Anne baba olmak hatasız, gerçek üstü insanlar olmak demek değildir. Ruh sağlığınızı korumaya hakkınız vardır. Araştırmalar göstermektedir ki; tüm gününü çocuklarla ( özellikle okul öncesi yaştaki çocuklarla ) geçiren anne ya da babalar, günün belirli bir saatinde kendilerine zaman ayırmazlarsa ruh sağlıkları zarar görebilmektedir. Sürekli çocuklarla, özellikle küçük çocuklarla zaman geçirmek yorucu olabilir. Kendiniz olmaya hakkınız vardır. Her çocuk özeldir. Başka hiç kimsede aynısı olmayacak olan genlerin birleşmesiyle dünyaya gelmiş bir eşi daha olmayan bir varlıktır. Kendisi olmaya hakkı vardır. Aynı şartlar sizin için de geçerlidir. Sevgi kötülüğün panzehiridir.

8 GERİ BİLDİRİMLERİNİZİ AŞAĞIDAKİ ADRESLERLE PAYLAŞABİLİRSİNİZ. İŞBİRLİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ. AYIN ÖNERİLERİ OKUYABİLİRSİNİZ Korkaklar Aşksız Gömülür-Şule Erden / Güzel Dünya Kitapları Kolaysa Ağlama-Suzan Geridönmez / Günışığı Kitapçılık Hayatım ve Annem - İrvin Yalom / Sistem Yayıncılık İZLEYEBİLİRSİNİZ Sunshine ( Gün ışığı ) Güneşin insan yaşamındaki önemi Perespolis Mutluluk Yaşamın Kıyısında Yumurta DİNLEYEBİLİRSİNİZ Onno Tunç Şarkıları Şebnem Ferah Seyhan Müzik İstanbul Konseri ( Senfoni orkestrası eşliğinde KAYNAKÇA YAVUZER Haluk ( 1999 ) Ana-Baba Ve Çocuk Remzi Kitabevi Dr. NAZLI Serap ( 2000 ) Aile Danışması Nobel Yayın Ve Dağıtım CLOUD H. Ve TOWNSEND J. ( 2000 ) Anne Faktörü Sistem Yayıncılık NAVARO Leyle ( 1999 ) Beni Duyuyor musun? Sistem Yayıncılık GELECEK SAYIMIZIN KONUSU HER ÇOCUK FARKLIDIR