Resim. Monosteira lobulifera (A) ve Monosteira unicostata (B) 1

Transkript

1 BADEM ZARARLILARI Bilimsel ismi: Monosteira lobulifera Reut., Monosteira unicostata Muls. Türkçe ismi: Badem tingidleri Takım: Hemiptera Familya: Tingidae Yabancı dillerdeki isimleri: Lace bugs YayılıĢı: Dünya da: Yunanistan, Suriye, Mısır, Lübnan ve Türkiye'de yayılmıştır. Türkiye'de Hoberlandt (1955)'a göre Adana (Seyhan)=Gavur Dağlarında yayılmıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin hemen hemen her yerinde bulunur. Konukçuları: Badem, Antepfıstığı, Armut, Söğüt, Meşe Tanınması: Erginin vücudu oval, genel rengi açık kahverengimsidir. Baş kırmızımsı kahverengi olup vertex'de iki uzun ve alında da 3 kısa beyazımsı diken vardır. Gözler belirgin ve kırmızımsı kahverenklidir. Antenler 4 segmentli olup, 1., 2. ve 3. segmentler sarı; 4. segment koyu kırmızı-kahverengimsi ve üzerinde kısa beyaz kıllar vardır. A B Resim. Monosteira lobulifera (A) ve Monosteira unicostata (B) 1

2 Pronotum sarımsı kahverengi olup arka köşesi kısmen siyah renklidir. Ortasında boyuna bir omur vardır. Pronotal membran çok küçük, beyaz ve çukurcuk şeklinde hücrelere sahiptir. Pronotum'un ön kenarına yakın olan kısmı üçgen şeklinde genişlemiş olup üç sıra hücreden oluşmuştur. Hemielytra sarımsı kahverengi, damarlar kısmen kahverenklidir. Costal membran bir sıralı hücrelerden oluşmuştur. Bu hücreler arasındaki enine damar kahverengidir. Exocorium ve mesocorium çukurcuk şeklinde hücrelerden oluşmuş olup mesocorium'da 2 beyazımsı, kenarları kırmızımsı kahverenkli olan leke vardır. Membrane daha geniş, beyazımsı, kenarları kahverenkli hücrelerden oluşmuştur. Thorax'ın alt kesimi kahverenginde, bacaklar sarı renklidir. Abdomen'in alt kesimi kırmızımsı kahverenklidir. Dişilerde abdomen in ucunda 2 üçgenimsi çıkıntı, erkeklerde ise 2 sivri, kıvrık, dikenimsi çıkıntı vardır. Boyu ortalama 2,2 mm (2,0-2,4)'dir. Zarar ġekli Badem, armut, söğüt, meşe yapraklarında ergin ve nimfleri zarar yapar (Stichel 1960, Talhouk 1977). Yaprağın üst yüzeyinde soluk sarı benekler şeklinde böceğin emgi yerleri görülür. Alt yüzü ise erginlerin ve nimflerin küçük damlacıklar halinde çıkardıkları salgıdan ve pisliklerden dolayı kirlidir. Ayrıca çeşitli nimf dönemlerinde atılmış olan gömlekler yaprağın alt yüzünde böceğin salgısına yapışmış olarak görülebilir. Yoğun olarak saldırıya uğramış yaprak yeşil rengini kaybeder, yanmış gibi bir durum alır ve yaz ortasında dökülür. Monosteira unicostata Muls Tanınması Pronotum sarımsı kahverengindedir. Üzerinde uzunlamasına 5 adet omur vardır. Bunlardan biri pronotum'un ortasında, diğer ikisi buna paralel, son ikisi ise pronotum'un yan kenarlarına yakın ve paraleldir. Pronotum'un arka köşeleri siyah lekelidir. Pronotal membran beyazımsı, dar ve bir sıra çukurcuk şeklinde hücreden, oluşmuş olup bir oyuk görünümündedir. Hemielytra sarı-kahverenkli, damarları ise kısmen kahverenklidir. Costal membran yarısına kadar 2 sıralı, diğer yarısı 1 sıralı hücrelerden oluşmuştur. Bu hücrelerin enine damarları siyah renklidir. Mesocorium'da 2'siyah leke vardır. 2

3 Membran'ın uç kısmındaki damarlar siyah renklidir. Bacaklar ve thorax'ın alt kesimi kahverengindedir. Abdomen'in alt kesimi siyahımsı kahverenklidir. Boyu ortalama 2.9 mm ( )'dir A B Resim. Monosteira lobulifera ve Monosteira unicostata nın yaprakların üst ve alt yüzeylerindeki beslenme belirtileri 3

4 Bilimsel ismi: Brachycaudus helichrysi Kalt. Türkçe ismi: Badem yaprakbiti Takım: Hemiptera Familya: Aphididae YayılıĢı: Dünya'da: Kosmopolit bir tür olup dünyanın her tarafında yayılmıştır Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki badem ağaçlarında çok yaygın olarak bulunur. Konukçuları: Badem, Erik, Şeftali Tanınması: Kanatsız vivipar dişilerin vücudu oval şekilde olup soluk sarımsı veya sarımsı yeşil renklidir. Resim. Brachycaudus helichrysi nin yapraklardaki beslenme belirtileri 4

5 Resim. Brachycaudus helichrysi nin dallar ve yapraklar üzerindeki dışkı belirtileri Baş soluk sarı, bazen de hafif yeşil renklidir. Üzerinde, vertex'den taşmayan oldukça küçük anten kabarcıkları vardır. Gözler görünüşte siyah, fakat aslında koyu 5

6 kırmızı renklidir. Rostrum soluk sarımsı, uç kısmı daha koyu renklidir. Antenler vücut renginde olup 5. segmentin uç kısmıyla 6. segmentin tümü daha koyu renklidir 1. segmentin çok az, 2. segmentin biraz, diğer segınentlerin kenarları tamamen girintili çıkıntılıdır. Her segmentte birkaç tüy bulunur. Sekonder sensoria yoktur. Bacaklar soluk sarımsı, tibia'ların uçları daha koyuca, tarsus'lar ise koyu renklidir. Cornicule silindirik, uca doğru daralır ve ucunun iki tarafı çıkıntılıdır. Cauda kısa ve başparmak tırnağı şeklinde, üzerinde 5 ya da 6, çoğunlukla her iki yanda üçer olmak üzere 6 dikenimsi kıl bulunur. Boyu ortalama 1.6 mm ( )'dir. Kanatlı vivipar dişilerde baş siyah, üzerinde vertex'in ötesine taşmayan anten kabarcıkları vardır. Rostrum 2. coxa'ya kadar uzanır. Antenler siyah, 3. segmentin dip kısmı daha açık renklidir. Bütün segmentlerin kenarları kanatsız viviparlarda olduğu gibi girintili çıkıntılı ve üzerlerinde birkaç küçük tüy vardır. 3. anten segmentinde adet tüm uzunluk boyunca dağılmış küçüklü büyüklü az çok dairesel şekilde; 4. segmentte 0-6 adet arasında küçük ve orta büyüklükte, sekonder sensoria'lar vardır. Pronotum 'siyah, ön ve arka kısmında dar birer yeşil bant vardır. Thorax'a ait loblar, scutum ve scutellum siyah renklidir. Ön kanadın thorax'la birleştiği yerdeki yumru açık yeşildir. Kanat damarları koyu kahverenklidir. Bacaklar açık ya da sarımsı kahverenklidir. Ön femur'un uç yarısı koyu renkli ya da siyah, geri kalan kısmı daha açık renkli, orta ve arka femur'lar ise çoğunlukla, siyah renkli olup yalnızca dip kısımlarında küçük daha açık renkli bir alan vardır. Tibia'ların uç kısımları ve tarsus'lar siyah renklidir. Abdomen yeşil renkli olup üzerinde 3. segmentten ucuna kadar uzanan ve büyük bir kısmını örten geniş siyah dorsal bir leke bulunur. Ayrıca yanlarda üçer geniş ve cornicule diplerine yakın birer küçük olmak üzere dörder siyah leke bulunur. Cornicule'un rengi siyah, cauda koyu yeşil, anal ve genital plate'ler koyu renklidir. Boyu ortalama 1.5 mm ( )'dir. Zarar ġekli Yaprakların alt tarafına yerleşir ve öz suyu emer, dolayısıyla bunlar ana damarları boyunca boru şeklinde kıvrılırlar. Zarar gören yapraklar sertleşirler, sararırlar ve ilkbaharın sonuna doğru dökülürler. Sürgünlerin gelişmesi duraklar, 6

7 meyveler küçük kalır ve ekseri dökülürler. Ağır zarar gören ağaçlarda meyve verimi yalnız epidemi yılında değil, ertesi yıl da düşüş gösterir. Diğer taraftan bu türün en az beş değişik tipten virüs hastalığının vektörü olduğu ve bunların başında hıyar mozayik hastalığı virüsü bulunduğu Kennedy et al'e atfen Avidov and Harpaz (1969) tarafından açıklanmaktadır. Resim. Brachycaudus helichrysi nin nimf ve ergin dönemleri ile beslenen Scymnus spp. larvası 7

8 Resim. Şeftali Gövde Kanlı Biti, Pterochloroides persicae nin badem ağaçları üzerindeki nim ve ergin dönemleri 8

9 Bilimsel ismi: Diloba coeruleocephala L. Türkçe ismi: Mavi Baş Takım: Lepidoptera Familya: Noctuidae Yabancı dillerdeki isimleri: Figure of Eight YayılıĢı: Dünya'da: Bütün Avrupa, Lübnan, İsrail, Kuzey Afrika, Sovyetler Birliği ve Ön Asya'da bulunur. Türkiye'de yayıldığı yerler hakkında Kansu (1955) ve Nizamlıoğlu (1961)'nun belirtikleri Ankara ve İstanbul, Maçan (1986) Güneydoğu Anadolu Bölgesinin her yerinde bol miktarda bulunur. Konukçuları: Kayısı, Badem, Kiraz, Erik, Vişne Ayva, Elma, Armut, Akdiken, Üvez, Meşe, Kavak, Kuşkirazı konukçu bitkileridir. Tanınması Kelebek orta boyda, grimsi kahverenklidir. Baş ve palpus'lar uzun tüy ve pulcuklarla kaplıdır. Antenler iler açık kahverenkli olup erkeklerin anteni çift tarak şeklinde dişilerin ise kıl gibi ince uzundur. Thorax kahverengi ve gri işaretlerle süslü olup üzerinde koyu renkle sınırlanmış enine, beyaz bir çizgi vardır. Bu çizgiden önde kalan kısımda kahverengi1 daha hakimdir. Thorax üzerinde gri renkli dik tüycüklerin oluşturduğu tüy kümesi bulunur. Ön kanatlar menekşe rengine çalan gri renkli olup üzerlerinde kahverenkli lekeler vardır. Ayrıca her. Birinin üzerinde ortaları daha- koyu olan üçer sarımsı beyaz leke de gözükür. Bunlardan ikisi oldukça düzgün daire şeklinde ve birbirlerine bitişik, üçüncüsü ise böbrek şeklinde ve kanadın dış kenarına doğru yer almıştır. Kanatların dibi kahverengimsi ve belirsiz kırmızımsı kahverenkli lekelidir. Aynı lekeler kanadın iç köşesinde de vardır. Kanadın dış kenarına yakın kıvrıntılı iki koyu çizgi vardır. Bunlardan iç tarafta olanı daha belirgindir. Açık ve karışık renkli kanat saçaklarının dibinde küçük siyah çizgiler uzanmıştır. Kanadın ön kenarı bilhassa uç tarafa doğru alacalı bir renk gösterir. Tam kanadın uç kısmında koyu renkli bir leke bulunur. Alt kanatlar açık gri renklidir. Ön kenarına yakın ortada belirsiz ve arka köşesinde birer siyah leke vardır. Femur'lar uzun kıllarla örtülüdür. Abdomen dişide silindir şeklinde, gri-kahverengi ve ucunda koyu renkli bir küme vardır. Erkekte ise kahverengi olup oldukça ince ve kısa yapılıdır. Kanat açıklığı ortalama 34.8 mm ( )'dir. 9

10 Resim. Diloba coeruleocephala nın dişi dönemi Resim. Diloba coeruleocephala nın erkek dönemi 10

11 A B Resim. Diloba coeruleocephala nın dişi (A) ve erkek (B) bireyleri Resim. Diloba coeruleocephala nın yumurtalarının üstten ve alltan görünüşü 11

12 Eggs: Females laid eggs in clusters on the upper surface of host shoot, leaves or cage (Fig. 1 A). In the laboratory, as few as 12 and as many as 155 eggs occurred in clusters. Female was it feather on to cover abdomen also outside of eggs cluster (Fig. 1B). The light green and brownish were elliptical, about 0.81 ± 0.02 mm in length and 1.00 ± 0.02 mm in diameter (N= 25) with a flattened base and slight depression at the micropyle (Fig. 1 C-D). They were sculptured with vertical raised ridges (Fig. 1C). Larva dolgun vücutludur. Rengi beyaz ya da soluk yeşile çalan grimavidir. Başı ilk devrelerde beyaza yakın olup sonradan gri-mavi bir renk alır. Üzerinde koyu renkli iki leke ve pek çok renksiz kıl vardır. Vücudun her segmentinde bulunan sarı lekelerin birleşmesiyle, sırt ve yanlarında birer sarı şerit oluşmuştur. Vücut üzerindeki kabarcıklar, kıllar ve stigmalar siyah renklidir.olgun larvanın boyu ortalama 39.8 mm ( dır. Larvae Larvae developed through five instars. Larval weight, length, and head capsule measurements (N = 15) in each instars are shown in Table 1. TABLE 1. Measurements of head capsule, weight, and length of larval Diloba caeruleocephala in each instars (Mean SD, N=15) Instar First Second Third Fourth Head capsule measurements (mm) 0.35 ± 0.01 e 0.68 ± 0.01 d 0.81 ± 0.01 c 1.44 ± 0.01 b 12 Weight (mg) 4.2 ± 1.0 e 11.5 ± 3.9 d 21.3 ± 4.3 c 46.8 ± 5.5 b Length (mm) 2.2 ± 0.9 e 7.1 ± 0.5 d 14.4 ± 1.4 c 22.2 ± 1.2 b Fifth 1.95 ± 0.01 a 65.3 ± 8.2 a 38.2 ± 0.9 a *LSD= Fisher s Least Significant Difference between any two means. The means within a column followed by a different letter are different from each other (P< 0.05) (ANOVA and Fisher s Least Significant Difference tests). The first instar was light brown to dark brown, with long setae over the body (Fig 3). The head was brownish colored with two large brown to patches. The legs and prolegs were light brown and tarsal segments were black to brown. The anal prolegs were dark brown. Antennae were black in color, with dark black basal area. First instars ate their eggshells and stayed aggregated on the underside of the leaf,

13 typically spinning some silk web on the leaf. They ate small amounts of the underside of the leaf, creating a small pit, which they continued to enlarge as they fed on internal leaf tissue. Fig. The first instar of Diloba caeruleocephala The duration of the first instar in the laboratory was 4.1 ± 0.6 days (n=25). The second instar was black in color with yellow subdorsal bands. Each segment contained a row of short, branching small spines. The head was cream with two black dorsal stripes extending posterior to the neck (Fig 4). Zarar ġekli Larvalar ilk devrelerde henüz açmakta olan tomurcuklara saldırırlar. Daha sonra yaprakları yalnız ana damarı ve sapları kalacak şekilde kemirirler. Ayrıca taze meyveleri kemirmek suretiyle de zararlı olurlar. Ağaçları tamamen yapraksız şekilde bırakabilirler. Bu şekilde beslenmeleri badem yaprak arısı zararı ile ilk bakışta karıştıralabilir. 13

14 Resim. Diloba coeruleocephala nın değişik larva dönemleri 14

15 Resim. Diloba coeruleocephala nın sürgün ve yaprak üzerinde beslenen larvaları 15

16 A B Resim. Diloba coeruleocephala nın kokon (A) ve pupaları (B) 16

17 Bilimsel ismi: Recurvaria nanella Das. (Hb.) Türkçe ismi: Küçük Tomurcuk Güvesi Takım: Lepidoptera Familya: Gelechiidae YayılıĢı: Dünya'da: İlk olarak Kuzey Amerika'da 1903 yılında saptanmıştır Türkiye'de: Ege, Karadeniz, Orta, Güneydoğu Anadolu ve Güney Anadolu, Bölgeleri nde yayılmıştır. Konukçuları: R. nanella tercihli olarak Şeftali, Erik, Kayısı, Elma ağaçlarına saldırır. Badem, Kiraz, Armut ağaçlarında nadiren rastlanmaktadır. Tanınması Kelebek çok küçük olup ön kanatların üzerindeki lekeler erkeklerde daha belirgindir. Resim. Recurvaria nanella nın ergin dönemi Antenler ve palpus'lar siyah beyaz segmentlidir. Ön kanatlar mızrak şeklindedir. Koyu gri renkli deri yüzeyine benzer görünümlü bu kanatlar üzerinde çeşitli renkte pullardan oluşan lekeler vardır. Bu pullar beyaz, beyaz ve uçları siyah ve siyah renklidir. Kanadın dip kısmı koyu renkli olup siyah uçları siyah olan beyaz pullarla kaplıdır. Bundan sonra beyaz pullardan oluşan enine beyazımsı bir şerit vardır. Kanadın kalan kısmının üzerinde her üç renkteki pullardan oluşan lekeler olmakla birlikte koyu renkliler hakim olup aralarında açık renkli sahalar serpiştirilmiş durumdadır. Ön kanatların ucundaki ve arka iç kısmındaki saçaklar çok gelişmiştir. Arka kanatlar homojen gri renkli olup saçakları çok gelişmiştir. Kanat açıklığı ortalama 11.0 mm (10,0-12.0)'dir. Larva küçük ve hareketlidir. Rengi önceleri kırmızımsı kahverengi olup pupa olmadan önce kirli yeşile dönüşür. Baş kapsülü, prothorax ve anal plaka siyahtır. 17

18 Vücut üzerinde seyrek ince, dik tüyler vardır.olgun larvanın boyu ortalama 6.3 mm ( )'dir. Resim. Recurvaria nanella nın larva dönemi Biyolojisi, Ekolojisi ve Zarar ġekli: Yumurtadan çıkan larva yaprakların epidermisini kemirerek parankima dokusuna girer ve az ya da çok yıldız şeklinde olan, çok kollu, kapalı ve açık renkli galeriler oluşturur. Galeri kolları dar ve kısadır. Bir yaprak üzerinde 10'a kadar galeri görülür. Yeni nesil larvaları tarafından yapılan bu zarar önemli olmayıp esas zararı kışlayan larvaları yapar. Mart-Nisan aylarında barınaklarından çıkan larvalar kabarmış olan tomurcuklara saldırırlar. Tomurcuğun içine güçlükle görülebilen bir melikten girerek, dıştaki pulcuklara zarar vermeden tomurcuğun içini kemirirler. Dolayısıyla dıştan zarar zor farkedilir. Ancak daha dikkatli bakıldığında zarar görmüş tomurcuğun üzerinde küçük bir deliğin varlığı ve etrafında bulunan ipeğimsi ipliklerle birbirine yapışmış küçük kırmızımsı kahverenkli beslenme, artıklarını kolayca görmek olasıdır. Real et Balachowsky (1966)'ye göre giriş delikleri genellikle tomurcukların birbirine ya da dala değdiği noktalarda ve ince yerlerde bulunmaktadır. Bununla birlikte bazı hallerde aynı araştırıcıların bildirdiğine göre, giriş tomurcuğun tepesinden ya da pulcuklar arasından kaymak suretiyle delik oluşturmaksızın yapılabilir. Larvalar birçok tomurcuğu ardarda kemirebilirler. Novopolsky'ye aften Real et Balachowsky (1966) bu zararlının bazı yıllar Kırım'da % 50 tomurcuk tahribatı yaptığını belirtmektedirler. Tomurcuk döneminden sonra, gelişmekte olan larvalar taze yapraklara, daha sonra daha yaşlı yapraklara saldırırlar. Birkaç yaprağı bir araya getirip, ağ ile birbirine tutturarak gevşek, hemen hemen küre şeklinde bir beslenme odası sarıp aralarında beslenirler. Chapman and Lienk (1971) bu zararlının Avrupa'da, populasyonunun yüksek olduğu yerlerde verimin tümüne yakın kısmını yokedebildiğini belirtmektedirler. 18

19 Bilimsel ismi: Anarsia lineatella Z. Türkçe ismi: Şeftali Güvesi Takım: Lepidoptera Familya: Gelechiidae Yabancı dillerdeki isimleri: Peach Twig Borer YayılıĢı: Dünya'da: Kuzey Afrika, Filistin. Suriye, A.B.D., Kaliforniya, Kanada, Orta Asya, Japonya, Havai Adaları, Avustralya, Güney Fransa, İspanya, İtalya, Sovyetler Birliği, Yugoslavya, A Bulgaristan ve Türkiye'de yayılmıştır. Türkiye'de: Nizamlıoğlu (1961) A. lineatella'nın 1901 yılından beri Ege Bölgesinde bulunduğunu, Karadeniz ve Bursa'da da son yıllarda görüldüğünü açıklamaktadır. Ambaroğlu ve Kısakürek (1970) bu türün Adana, Hatay ve İçel illerinin taş çekirdekli meyve bahçelerinde bulunduğunu belirtmektedir. Maçan (1986) zararlının Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki badem ağaçlarında, bulunduğu, yoğunluğu olmamakla birlikte, yaygın olduğu saptamıştır. Konukçuları: Larva tercih sırasına göre Şeftali, Badem ve Erikte daha seyrek de Elma ve Kiraz'da zarar yapar. Tanınması Kelebekleri küçük ve koyu renklidir. Baş yuvarlak, gözler siyah renkli, belirgin, palpus'lar ve diktir. Antenler ip şeklinde olup kanatlar üzerinde arkaya doğru kıvrık bir vaziyette dururlar. Ön kanatlar dikdörtgenimsidir. Üzerlerindeki uzunlamasına siyah renkli kesik şeritler ve orta kısmının üst kenarındaki koyu renkli leke, kanatlara koyu kahverengimsi siyah bir renk kazandırır. Kanadın yarısı kısmında yukarıdan aşağıya, koyu ve açık renkli pullardan oluşan zikzaklı bir çizgi uzanır. Kanatların dış kenarı boyunca beyaz pullardan oluşan lekeler vardır. Alt kanatlar parlak açık grimsi kahverengi olup kanadın dibine doğru renk daha da açılır. Kenarlarında uzun gümüşümsü saçaklar vardır. Dinlenme sırasında kanatlar vücudun üzerinde bir çatı gibi dururlar. Kanat açıklığı ortalama 13.0 mm (10,0-16.0)'dir. Tomurcuklarda ve filiz uçlarında beslenenler, meyvelerde (Şeftali) gelişenlere göre biraz daha küçüktür (Balachqwsky et Real, 1966). Larvanın rengi koyu kahverengi kırmızı olup vücut segmentlerinin birleştiği yerler pembe renklidir. Baş kapsülü, prothorax, anal plaka ve göğüs bacakları parlak 19

20 siyah renklidir. Vücut üzerinde ince tüyler vardır. Bu görünüşü, ile aynı şekilde zarar yapan diğer zararlıların larvalarından kolaylıkla ayırt edilebilir. Olgun larvanın boyu ortalama 10.4 mm ( )'dir. Biyolojisi, Ekolojisi ve Zarar ġekli İlkbaharda kışlaklardan çıkan larvalar önce çiçek ya da yaprak tomurcukları ile kısa bir süre beslenirler. Kısakürek (1976)'e göre larva çiçekte genellikle çanak yaprağını kemirerek delik acar ve yumurtalığı yer. Larvanın bu dönemdeki zararı önemsizdir. Sürgünlerin belirmesiyle uçların solması, burada zararın başladığına işaret eder. Bunların uçtan itibaren 2-5 cm kadar kısmı en fazla saldırıya uğramaktadır. Genç sürgün uçlarının özünü kemirdiklerinden bunların uçları solar ve kurur. Larva sürgünden, çıkacağı zaman ya geri geri çıkar ya da sürgünün sertleşmeye başlayan noktasından bir çıkış deliği acar. Sonra larvalar diğer sürgün uçlarına girerler ve aynı şekilde zarar yaparak sürgünlerin kurumalarına neden olurlar. Olgunlaşana kadar bir larva 4-5 sürgüne zarar verebilir. Bu zarar şekli bilhassa fidanlıklarda ciddi sonuçlara neden olur. Heddergott und Weidner (1953)'e göre bu zararlı Almanya'da bilhassa Ren ve Saar Bölgelerinde, Belçika'da bir yıllık fidanlıklarda ve seralarda çok zararlıdır. Yine aynı yazar bu türün Kaliforniya'da önemli bir şeftali zararlısı olduğunu, erik, kayısı ve bademde de büyük ölçüde zarar yaptığını açıklamaktadır. Savkovskıy (1976) de A.lineatella'nın Ukrayna'nın bütün bölgelerinde her yıl şeftali, kayısı ve erik ağaçlarında çok sık zarar yaptığını belirtmektedir. Yazlık larvalar ağaçlarda meyve olduğu zaman meyveyi sürgünlere tercih ederler. Genç ve meyvesiz ağaçlarda ise beslenme, sürgünlerde ve kabukta olur. Larvalar meyveye en fazla sap çukurundan, yandan ve iki çenedin birleştiği yerden girerler ve deliğin etrafında pislikleri görülür. Genç badem meyvelerinin daha henüz sertleşmemiş dış kabuğundan içeri girerek bunların iç kısmı ile beslenirler. Daha sonra badem meyvelerinin dış kabuğunun sertleşmesi ile, larvanın beslenmesi dış kabukta sınırlanır. Badem meyvesinin iç kısmı ekonomik öneme sahip olduğundan, bu dönemdeki zararı fazla önem taşımaz. 20

21 Resim. Anarsia lineatella nın larva dönemi ve sürgündeki zarar şekli 21

22 Bilimsel ismi: Epirhynchites (Colonnellinius) smyrnensis (Desb. des Loges) Türkçe ismi: Badem Büyük Meyve Kurdu Takım: Coleoptera Familya: Rhynchitidae YayılıĢı: Dünya'da: Suriye, İran ve Türkiye'de yayılmıştır. Türkiye'de Ankara, Sivas, Kütahya, Kırşehir, İzmir ve Bilecik'te ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin hemen hemen her yerinde bulunur. Konukçuları: Badem, Elma, Kayısı, Erik, Vişne ve Kiraz Tanınması Erginin genel rengi madeni parlaklıkta yeşile çalan şarap kırmızımsı olan bu türün hortumu ve antenleri menekşe rengindedir. Her tarafı uzun dik tüylerle kaplıdır. Başın genişliği uzunluğundan daha kısa ve üstten çıkık değildir. Gözler ardındaki yan kısımlarda bas dibe doğru bariz bir şekilde genişlemiş ve sık noktalıdır. Vertex dip kısmında enine buruşuktur. Alın hortumun dip kısmına göre biraz daha geniş ve daha seyrek noktalı olup ortasında uzunlamasına bir çukurluk vardır. Gözler büyük olmayıp yuvarlağımsı, hafif çıkık ve baş çevresinin dışına biraz taşmış durumdadır. Hortum dipten ortaya doğru hafif daralır, uç kısmına yakın biraz Denişler. Ortasında antenlerin yerleştiği kısımda biraz belirsiz olan uzunlamasına ince bir omur vardır. Üzeri uzunlamasına büyük ve sık noktalıdır. Hortum dişilerde, düz olup baş ve prothorax'ın toplam uzunluğundan daha uzundur; erkeklerde ise eğik ve baş ile protohrax'ın toplam uzunluğu kadardır. Anten 11 segmentli olup dişilerde hortumun ortasından, erkeklerde ise ortasının biraz ilerisinden çıkar. Massue belirgin 3 segmentli mat siyah renkli, biraz büyükçedir. Prothorax enli, üstten hafif çıkık, yanları çıkık ve yuvarlaktır. Arkaya doğru geniş olup ön tarafa doğru daralır. Ortasından uzunlamasına az belirli parlak bir çizgi geçer. Erkeklerde ön yan kenarlarında dikenimsi birer çıkıntı taşır. Scutellum büyük değil, dikdörtgen şeklinde, arkaya doğru biraz daralır ve üzeri çok sık küçük noktalıdır. Elytra genişliğinden 1.5 defa daha uzundur. Üzerinde düzensiz şekilli girinti çıkıntılar vardır. Bunlar diğer vücut parçalarında bulunanlardan daha büyük ve belirgindir. Omuz kısmı belirgin ve prothorax tan daha geniştir. Elytra nın ortası çöküktür. Bacaklar ince, femurlar lobut şeklinde olup sağlam ve üzerleri küçük 22

23 noktalıdır. Tibia lar düz olup öndekiler en uzundur. Tarsus'lar küçük ve konik şeklinde gözükür. Resim. Epirhynchites (Colonnellinius) smyrnensis nın meyveye yumurta bırakan dişileri 23

24 Resim. Epirhynchites (Colonnellinius) smyrnensis nın çiftleşen ergin ve meyveye yumurta bırakan dişileri 24

25 Resim. Epirhynchites (Colonnellinius) smyrnensis nın ergin bireyleri Abdomen şişkin, çok sık noktalı ve alt kısmı uzun, beyaz tüylerle örtülüdür. Pigidium çıkık, uzun, yuvarlak uçlu ve çok sık küçük noktalıdır. Lodos (1960) bu türün Rh. bacchus'a çok benzediğini ancak elytra üstünün fazla girintili çıkıntılı olması ile ondan ayırt edilebileceğini belirtmektedir. Boyu hortumu ile birlikte ortalama 10.0 mm ( )'dir. Larva dolgun kıvrık vücutlu ve bacaksızdır. Rengi açık sarımsı beyaz olup başı kahverengidir. Olgun larvanın boyu ortalama 7.5 mm ( )'dir. 25

26 Biyolojisi, Ekolojisi ve Zarar ġekli Lodos (1960) bu türün çok polyphag olduğunu elma, kayısı erik, vişne ve kirazda zararının gözlendiğini; Balachowsky et Hoffmann (1963) genellikle yumuşak çekirdekli meyve ağaçları üzerinde, özellikle elma üzerinde yaşadığını, Tüzün (1975) taş çekirdekli meyve ağaçları üzerinde diğer Rhynchites'ler gibi zararlı olduklarını tomurcuk, çiçek, yaprak ve meyveleri ayni şekilde kemirdiklerini bildirmektedirler. Rh. smyrnensis'in badem ağaçlarında da zararlı olduğu ilk kez Maçan (1986) tarafından saptanmıştır. Badem ağacının diğer meyve ağaçlarına göre daha erken bir fenolojiye sahip oluşundan dolayı olsa gerek, ergin böceklerin çiftleşme öncesi tomurcuk ve çiçeklerdeki zararına rastlanılamamıştır. Ancak bu hususun iyice aydınlatılması için böceğin davranışları ile konukçu bitkinin fenolojisi arasındaki ilişkinin araştırılması gerekir ki, bu da böceğin biyolojisi üzerinde çalışıldıktan sonra mümkün olabilir. Bu çalışma ile adı geçen türün erginlerinin badem ağaçlarının yaprak ve meyvelerdeki zararı saptanabilmiştir. Yapraklarda beslendikleri yerler zar halini alır. Meyvelerde ise zarar için meydana getirilmektedir. Birincisi çiftleşmeden önce ve sonra beslenmek içindir. Badem meyvesinin ekonomik öneme sahip iç kısmı olduğundan bu zarar fazla önemli değildir. Zira yaralı olmalarına rağmen meyveler normal gelişebilmektedir. Böceğin ikinci zararı, dişilerin yumurta bırakmak için meyveyi delerek oluşturdukları zarardır. Daha sonra da yumurtadan çıkan larvanın zararı başlar. Badem meyvesi için önemli olan bu dönemde yapılan zarardır. Yumurtadan çıkan larva yavaş yavaş meyvenin iç kısmına girer ve gelişmesini tamamlayıncaya kadar burada beslenir. Zarar gören meyveler gelişemez, buruşurlar ve sararıp yere dökülürler. Meyve kabuğu kırıldığında içinde kirli beyaz renkli, kahverengi başlı larvaların ve beslenme sonucu meydana getirdikleri talaşımsı kırıntıların bulunduğu gözükür. Meyvenin iç kısmı tamamen yenmiş durumdadır. Bir meyve içinde bazen 4-5 larva bulunduğu görülmüştür. 26

27 Resim. Epirhynchites (Colonnellinius) smyrnensis nın larvasının olgunlaşmamış meyvedeki beslenme zararı 27

28 Resim. Epirhynchites (Colonnellinius) smyrnensis nın larvalarının beslenmesi sonucu meyvenin son hali 28

29 Resim. Epirhynchites (Colonnellinius) smyrnensis nın larvaları ile bulaşık meyveler Bilimsel ismi: Tatianaerhynchites aequatus (L.) Türkçe ismi: Badem Küçük Meyve Kurdu Takım: Coleoptera Familya: Rhynchitidae YayılıĢı: Dünya'da: Avrupa, Balkanlar, Batı ve Doğu Akdeniz Ülkeleri Sovyetler Birliği, Orta ve Batı Asya, Suriye, İran, Japonya ve Türkiye'de yayılmıştır. Türkiye'de Orta Anadolu (Ankara, Sivas, Eskişehir ve Kütahya), Güney Anadolu (Adana), Marmara ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde bulunur. Konukçuları: Badem, Elma, Şeftali, Kayısı, Erik, Vişne ve Kiraz. Tanınması Vücudu küçük noktalı ve ince, uzun, dik tüylerle kaplı küçükçe bir böcektir. Baş, pronotum, scutellum ve vücudun alt kısmı bronz renginde ve metalik parlaklıkta olup hortum, bacak ve elytra kahverengimsi kırmızıdır. 29

30 Resim. Tatianaerhynchites aequatus nın ergin bireyleri Resim. Tatianaerhynchites aequatus nın meyveye yumurta bırakan dişisi Baş gözlerle birlikte uzunluğundan oldukça daha geniş ve gözler arkasındaki kısmı biraz dar olup geriye doğru hafif genişler. Üstten düzgün bir şekilde çıkıktır. Üzeri çukur şeklinde noktalar ve sık, ince, koyu renkli dik tüylerle kaplıdır. Gözler, 30

31 küçük yuvarlak, çıkık ve siyah renklidir. Erkeklerde gözler daha büyük dişilerde ise daha küçüktür. Hortum düz olup dip ve uç kısımları hafif genişlemiştir. Rengi kahverengimsi kırmızı, ancak uç kısmı daha koyudur. Erkeklerde hortumun uzunluğu baş ye prothorax'ın, toplam uzunluğuna eşit ya da biraz daha uzun, dişilerde ise hemen hemen 1,5 defa daha uzundur. Ortasında parlak çıkık-bir çizgi ve bu çizgnin yanlarında düzgün bir şekilde sıralanmış noktacıklardan oluşan birer oluk vardır. Hortum oldukça iri ve seyrek noktalı olup öne doğru yönelik ince koyu renkli tüylerle kaplıdır. Scrobe yanda dar ve uzun çukur halindedir. Antenler 11 segmentli ve hortumun ortasına yerleşmiş durumdadır. Hortuma göre bütün anten segmentleri massue hariç daha açık renkli ve üzerleri oldukça uzun dik tüylerle kaplıdır. Massue koyu renkli, biraz şişkince büyük ve belirgin 3 segmentlidir. Prothorax uzunumsu, üstten hafif çıkık, yanları yuvarlakça ve uca doğru daha dardır. Ortasında uzunlamasına dar, fazla derin olmayan, ancak yandan bakıldığında farkedilebilen kısa bir oluk vardır. Üzeri çok sık olmayan uzun, koyu renkli, öne doğru yönelik tüyler ve küçük sık noktalarla kaplıdır. Scutellum yamuk şeklinde ve sık noktalıdır. Üzeri tüylerle örtülüdür. Elytra'nın uzunluğu toplam genişliğinden hemen hemen 1/4 kadar daha fazladır. Üzerinde derin çukurcuklardan oluşan birbirine paralel ve boylamasına uzanan çizgiler vardır. Sondan ikinci çizgi elytra'nın ortasında sonuncu çizgi ile birleşir. Omuzlar belirgindir. Scutellum'un hemen arkasında ortada elytra'nın üzeri hafif çöküktür. Elytra sık, uzun, koyu renkli ve arkaya doğru yönelik dik tüylerle örtülüdür. Bacaklar vücut renginden biraz daha açık renkte ve tüylüdür. Femur'lar başlangıçta ince, sonra belirgin bir şekilde kalınlaşır ve lobut şeklini alır. Ön tibia'lar orta ve arka tibia'lara göre daha uzun ve biraz daha incedir. Tırnaklar uzun ve serbesttir. Abdomen şişkindir. Ucu sivri olan pygidium ve vücudun kısmı küçük noktalı ve tüylüdür. Boyu hortumla birlikte ortalama olarak 5,5 mm (4.3-6,,7)'dir. 31

32 Resim. Tatianaerhynchites aequatus nın larvaları ile bulaşık meyveler Resim. Tatianaerhynchites aequatus nın larvalarının meyvedeki zararı 32

33 Resim. Tatianaerhynchites aequatus nın larvaları Larva dolgun, kıvrık vücutlu ve bacaksızdır. Rengi önceleri beyazımsı, daha sonra sarımsı beyaz olur. Baş kahverenklidir. Vücudun ön tarafı geniş olup arkaya doğru yavaş yavaş daralır. Üzeri seyrek dik tüylerle örtülüdür. Olgun larvanın boyu ortalama 5.2 mm ( )'dir. Zararlının doğal düşmanı olarak 4 tür belirlenmiştir. Bu türler: Bracon pectoralis Wesmael (Hymenoptera: Braconidae) Baryscapus bruchidii (Erdös) (Hymenoptera: Eulophidae), Eupelmus urozonus Dalman (Hymenoptera: Eupelmidae) and Exopristus trigonomerus (Masi) (Hymenoptera: Torymidae). 33

34 Resim. Tatianaerhynchites aequatus nın parazitoidi Bracon pectoralis 34

35 Bilimsel ismi: Anthonomus amygdali Hust. Türkçe ismi: Badem Gözkurdu Takım: Coleoptera Familya: Curculionidae Diğer türleri: A. bituberculatus Thomson, A. brevispennis Pic., A. variabilis (Hoffman) Yabancı dillerdeki isimleri: Almond Weevil YayılıĢı: Dünya'da: Akdeniz Ülkeleri, Güney ve Güneydoğu Avrupa, Fransa, İtalya, Korsika, Yunanistan, Yugoslavya, Bulgaristan, Cezayir, Ermenistan, Suriye, Kuzey Afrika ve Türkiye'de bulunur. Türkiye'de Güneybatı ve Güney Anadolu, İstanbul, Bilecik, İzmir, Amasya, Eskişehir, Ankara ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde bulunur. Konukçuları: Özellikle tatlı bademe daha az acı bademe, şeftaliye ve çok az kayısıya saldırır. Tanınması Erginin vücudu uzun olup rengi kırmızıdan koyu kahverengiye kadar değişir. Renk yönünden bu türde eşeysel dimorfizm çok belirgindir. Şöyle ki, dişilerde renk kırmızımsı, vücut üzerindeki beyaz ya da kül rengi ve sarı tüylerden oluşan lekeler çok belirgin, erkeklerde ise renk koyu kahverengi olup elytra'sı üzerindeki beyaz, sarı ve siyah renkli tüylerden oluşan lekeler biraz daha dağınıklıdır. Baş küçük, gözler siyah renkli, hemen hemen yarı küre şeklinde ve oldukça çıkıktır, iki göz arasında çok dar bir alan kalmıştır. Alın çukurlaşmış, hortumun dibinden biraz daha geniş ya da hortum genişliğindedir. Alnındaki, göz kenarlarında bulunan tüyler beyaz renkli ve yanlara doğru yatıktır. Hortum aşağıya doğru hafif eğik ve öne doğru biraz genişlemiştir. Dip kısmı beyaz tüylü olup erkek ve dişide aynı uzunluktadır. Hortum erkekte koyu, dişide ise kırmızı renkli ve uca doğru koyulaşır. Antenler erkekte hortum uzunluğunun 1/3 ön kısmında, dişide ise bu kısım ile ortası arasına yerleşmiştir. Bunlar 11 segmentli olup açık kahverengindedir. Anten topuzu koyu renklidir. Scapus çok uzun olup sonuna doğru kalınlaşmıştır. Bundan sonra gelen ilk funicule segmenti diğerlerinden oldukça daha uzun ve daha kalındır. Anten topuzu belirgin 3 segmentlidir. Anten üzerinde seyrek beyaz tüyler vardır. 35

36 Resim. Badem ağaçlarında bulunan Anthonomus türleri 36

37 Prothorax uzunluğundan daha geniş olup öne doğru daralır. Geniş kısmın köşeleri belirgin bir şekilde yuvarlaklaşmıştır. Prothorax üzerinde alına kadar uzanan ve beyaz tüylerden oluşan oldukça geniş bir orta bant vardır. Bandın ön ve arkası daha dar olup disk'in üzerindeki kısmı en geniştir. Dieckmann (1968)'a göre erkeklerde yanlarda da geniş, beyaz ekseriye belirli olmayan bantlar vardır. Prothorax sık noktalı ve üzeri erkeklerde beyaz, sarı ve siyah, dişilerde ise sarımsı renkli tüylerle örtülüdür. Scutellum küçük ve sık beyaz tüylüdür. Elytra prothorax'tan biraz daha geniştir. Üzerleri beyaz tüylerle örtülü olan omuzlar belirgindir. Elytra her iki eşeyde de aynı şekildedir. Yan kenarları hemen hemen paralel olup arkaya doğru biraz genişleyerek uzanır. Abdomen'in ucunda kavis yaparak birleşir ve abdomen'i tamamen örter. Elytra üzerindeki paralel çizgiler çukur şeklinde noktalardan oluşmuştur. Çizgi araları düz olup orta çizgiden sonraki 3. aralık genişlemiştir. 2., 3. ve 4. aralıklar scutellum'un hemen arkasında kabarmış, olduklarından elytra'nın bu kısmı çıkık görünür ve siyah tüylerle örtülüdür. Elytra üzerinde eklem çizgisine dikey olarak, beyaz ve sarı renkli tüylerden oluşan 3 bant vardır. Bunlar enine iki koyu renkli şeritle bölünmüştür. Femur'lar lobut şeklinde olup iç kenarlarında birer dikenimsi çıkıntı taşırlar. Ön femur'lardaki çıkıntılar çok gelişmiştir. Tarsus ve tibia'lar femur'lara göre daha açık renklidir. Bütün bacaklar beyaz pullarla örtülüdür. Abdomen 6 segmentli olup 1. ve 2. segmentleri en geniştir. Vücudun alt kısmı sık noktalı ve beyaz tüylüdür. Boyu hortumla birlikte ortalama 5.8 mm ( )'dir. Dieckmann (1968)"a göre sadece 3.0 mm büyüklükte olan cüce örnekler de vardır. Larva bacaksızdır. Zarar gören tomurcuklar içinde her zaman ikiye katlanmış olarak durur. Rengi beyaz ve saydam olup başı koyudur. Olgun larvanın boyu ortalama 5.2 mm ( )'dir. Biyolojisi, Ekolojisi ve Zarar ġekli Zararı larva ve erginleri yapar. Erginler çıkar çıkmaz hemen sürgünlerin taze yapraklarıyla beslenmeye başlarlar. Bazen meyve tomurcuklarını da delerek beslenirler. Erginlerin yaptığı zarar önemli sayılmaz, esas zararı larvaları yapar. Monaco (1967)'ya göre ergin böcek uyanmamış çiçek tomurcuklarının dibine ya da kabarmaya başlamış, fakat genişlikleri 7-8 mm yi aşmamış tomurcukların her birinin dibine birer yumurta bırakır. Çıkan larvalar tomurcukların içiyle, önce onlara yakın 37

38 olan ercik başlarıyla beslenirler. Dişiciğin borusu ve tepeceğine de zarar verirler. Daha sonra dişicikle çiçek tomurcuklarının dibini ve çiçek tablasının duvarlarını kemirirler. Ivanov et al. (1974)'a göre bir tomurcukta daima tek larva bulunur çünkü larvalarda kannibalizm görülebilir. Tomurcuk içindeki larva henüz kabarmaya başlayan çiçek tomurcuklarının açılmasını engeller. Bu gibi tomurcuklar solar, "kavrulmuş" bir görünüm kazanır ve sonra da yere dökülürler. Bu arada toprak üzerine dökülmüş olan larvalı tomurcukların sıçradıkları da gözlenmiştir. Resim. Anthonomus amygdali nin zararı sonucu dökülmüş badem çiçekleri Monaco (1967)'ya göre larvalar açılmaya başlayan çiçek tomurcuklarında da zararlı olurlar. Bu durumda gelişmeleri yeni teşekkül eden meyvelerde tamamlanır. Bütün zarar gören tomurcuk ve meyveler yere düşer ve larva bunlarda pupa olur. Sarra'ya atfen Dieckmann (1968)'a göre de larvalar takriben l cm büyüklükteki meyvelerde gelişebilirler. Bunlar yumurtlama periyodunun sonunda bırakılmış olan yumurtalardan çıkan larvalardır. Bu türün Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki badem ağaçlarında çok yaygın ve populasyonunun yüksek olması bölge için önemli bir zararlı olduğunu göstermektedir. 38

39 Bu zararlı uzun bir yumurtlama periyoduna sahip olduğu için larva çıkışı da kademeli olmakta ve buna bağlı olarak da zarar gören tomurcukların sayısı artmaktadır. Ancak larvalı tomurcuklar bir süre sonra yere döküldüklerinden sayımların erken bir dönemde yapılması zorunluluğu ortaya çıkmıştır. SavaĢı Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Bifenthrin 100 g/ll EC 20 ml Dimethoate 400 g/l EC 150 ml Endosulfan 360 g/l EC 150 ml/dekar Fentpropathrin 185 g/l EC 25 ml Cypermethrin 250 g/l EC 25 ml Cyfluthrin 50 g/l EC 20 ml Amitraz 200 g/l EC 200 ml 39

40 Bilimsel ismi: Eurytoma amygdali End. Türkçe ismi: Badem İçkurdu Takım: Hymenoptera Familya: Eurytomidae Yabancı dillerdeki isimleri: Almond Seed Wasp YayılıĢı: Dünya'da: Sovyetler Birliği, Balkanlar, Kıbrıs, Suriye, İsrail ve Türkiye'de yayılmıştır. Türkiye'de Doğu ve Güneydoğu Anadolu (en fazla Elazığ, kısmen de Mardin, Bingöl ve Tunceli illeri), Adana, Antalya'da bulunur (Nizamlıoğlu, 1961; Ekici ve Günaydın, 1969). Konukçuları: Özellikle tatlı bademe daha az acı bademe, şeftaliye ve çok az kayısıya saldırır. Tanınması Ergini siyah renkli, yalnız femur ve tibia'ların uçları ve tarsus'ların tümü sarı renklidir. Bütün vücut dik, küçük, beyaz tüylerle kaplıdır. Dış görünüşü ile ergini tamamen kanatlı bir karıncayı andırır. Resim. Eurytoma amygdali nin dişisi 40

41 Resim. Eurytoma amygdali nin larvası 41

42 Resim. Eurytoma amygdali nin prepupa ve pupa dönemi A B Resim. Eurytoma amygdali nin erkek (A) ve dişi (B) bireyleri 42

43 A B Resim. Eurytoma amygdali nin meyveden çıkışı (A) ve meyve tohumu (B) Baş üstten bakıldığında böbrek şeklindedir. Genişliği uzunluğundan hemen hemen iki defa daha fazladır. Üzeri tümü çukur şeklinde küçük noktalı olup her bir çukurun ortasından birer dik renksiz kısa kıl çıkar. Antenler önde başın ortasında dik olarak ve hafif kavis yaparak inen çukur içerisinde bulunur. Nokta gözler 3 adet, parlak kiremit kırmızısı renginde, başın tepe kısmına eşkenar üçgen şeklinde yerleşmişlerdir. Antenler 10 segmentli olup erkek ve dişide yapı ve şekilleri değişiktir. Thorax iyi gelişmiş olup başla kısa takoz şeklinde bir boğumla (Çervis) birleşir. Prothorax dörtgen şeklinde ve kenarları çok az yuvarlaktır. Mesothorax B thorax'ın en gelişmiş kısmıdır. Metathorax çok körelmiş olup dar, kavisli bir şerit gibidir. Ön kanatlar iyi gelişmiş, hemen hemen üçgen şeklindedir. Bunlar saydam renksiz, petrol parıltılı ve ortada hafif kahverengimsidir. Damarlanma çok hafiftir. Arka kanatlar hemen hemen böbrek şeklindedir. Ön kanatların ön ve uç, arka kanatların uç ve alt kenarında kısa, yan tüyler bulunur. Bacaklar siyah renkli olup yalnız segmentlerin birleştiği yerler sarımsıdır. Üzerleri beyazımsı tüylerle örtülüdür. Abdomen 10 segmentli, siyah renkli ve parlaktır. Dişide iğ şeklinde, yanlara doğru yassı, sonuna doğru sivri ve yukarıya doğru hafif kıvrılmıştır. Ovipozitor 8. segmentte bulunur ve kırmızı kahverengimsidir. Erkekte abdomen yumurta şeklinde, dişiye nazaran yanları doğru daha az yassı ve ucu sivri değildir. Dişi arıcığın boyu ortalama 7.1 mm ( ), erkeğin ise 5.3 mm ( )'dır. 43

44 Larva süt beyazı renkte, bacaksız, hafif kıvrık ve dolgun vücutludur. Başı cam beyazı renktedir. Vücudu.13 segmentten oluşmuş olup bunlar birbirinden derin çizgilerle ayrılmıştır. Üzerinde vücut renginde seyrek kıllar vardır. Olgun larvanın boyu ortalama 6.7 mm ( )'dir. Biyolojisi, Ekolojisi ve Zarar ġekli Larvası badem meyvelerinin içini önceleri kısmen, sonra tamamen kemirerek boşaltır. Zararlı gelişmesini bir tek meyve içinde tamamlar. Zarar gören meyveler sağlamlara göre daha çabuk kuruyup renk değiştirirler. Üst kabuktaki açık yeşil renk sarımsı esmer olur ve kış aylarında da tamamen esmerleşir. Alt kabuktaki normal meyvelerde göze çarpan parlaklık kurtlu bademlerde görülmez. Bu gibi meyveler yıl boyunca dökülmez ve ağaca sıkı bir şekilde bağlı kalırlar. Resim. Eurytoma amygdali nin meyvedeki zararı Talhouk (1977)'a göre bu zararlının Lübnan'da badem meyvesinde zararı % 8-35 arasında değişir. Zarar miktarı özellikle iklim koşullarına ve yetiştirilen varyetelerin botanik özellikleri ne bağlı olarak değişir. Ivanov (1968), Ahakondi'ye aften verdiği bilgiye göre E. amygdali Suriye ve Filistin'de, badem meyvelerinde % 50'ye kadar; Klopperich'e aften ise Ürdün ve Akdeniz ülkelerindeki bademlerde % 40-80'e kadar ürün kaybına neden olmuştur. Yine aynı yazara göre bu zararlı Bulgaristan'da her yıl badem meyvelerinin yaklaşık % 25'ini kurtlandırır. Ekici ve Günaydın (1969) a göre 1964 yılında Elazığ ilinde E. amygdali bademlerde % 51.4 ürün kaybına neden olmuştur. 44

45 Resim. Eurytoma amygdali nin larvaları ile bulaşık ağaç üzerindeki meyveler Resim. Eurytoma amygdali nin larvaları ile bulaşık bahçede bırakılmış meyveler 45

46 Çalışmanın yürütüldüğü illerde meyve ile beslenen zararlılardan Badem içkurdu (Eurytoma amygdali) ile bölgenin tamamen bulaşık olduğu ve bulaşıklık oranının bazı bahçelerde % 50 nin üzerinde olduğu görülmüştür. Badem içkurdu çalışmanın yürütüldüğü illerde çok yaygın olarak bulunmuştur (tablo 6). Tablo incelendiğinde genel bulaşıklık oranının % arasında değiştiği görülmektedir. Zararlının en yüksek bulaşıklık oranı 2003 yılında % ile Elazığ (Gezin) da belirlenmiştir. En düşük bulaşıklık oranı ise % ile Mardin (Ömerli) de belirlenmiştir. Zararlının bu çalışmayla ülkemizde ilk kez doğal düşmanı olan 3 parazitoid türü belirlenmiştir. Bu türler; Adontomerus amygdali (Boucek, 1958) (Hymenoptera: Torymidae) (Şekil 4), Aprostocetus bucculentus (Kostjukov) (Hym.: Eulophidae) (Şekil 5) and Gugolzia bademia Doganlar (Hym.: Pteromalidae) (Şekil 6). Bu türlerden G. bademia dünya böcek faunası için yeni bir türdür. Parazitoidlerin parazitlenme oranları tablo 2 de verilmiştir. Tablo 6. Badem içkurdunun 2002 ve 2003 yıllarındaki bulaşma oranı Yıllar İl İlçe Toplam Meyve Bulaşık meyve Bulaşık meyve Toplam Meyve Bulaşık meyve Bulaşık meyve oranı sayısı oranı (%) sayısı (%) Elazığ Diyarbakır Mardin Harput Keban Gezin Sivrice Çermik I Çermik II Ergani I Ergani II Akbağ Cevizpınarı Ömerli Yeşilli

47 Meyve Sayısı Yrd. Doç. Dr. Halil BOLU MEYVE VE BAĞ ZARARLILARI Tablo. Badem içkurdunun parazitoidleri ve parazitleme oranları 2002 ve 2003 yılları Parazitoidler Gugolzia bademia Aprostocetus Adontomerus İl (ergin/meyve) bucculentus amygdali İlçe (14 ergin/meyve) (4 ergin/meyve) Parazitlenmiş Parazitlenmiş Parazitlenmiş Meyve (%) Meyve (%) Meyve (%) Harput Elazığ Keban Gezin Sivrice Çermik I Diyarbakır Çermik II Ergani I Ergani II Akbağ Mardin Cevizpınarı Omerli Yesilli Tablo incelendiğinde A. amygdali nin sadece Ergani de bulunduğu görülmektedir. Parazitleme oranı ise oldukça düşük bulunmuştur. Bu tür kışı meyve içerisinde larva döneminde geçirmektedir. Bir sonraki yılın haziran ayında çıkış yapmaktadır. Yılda bir döl vermektedir. Her meyveden ortalama 4 adet çıktığı belirlenmiştir. Diğer iki parazitoid ise Gezin ve Sivrice de bulunmuştur. Bu türlerinde parazitleme oranları tablo 2 de görüldüğü gibi oldukça düşüktür. A. bucculentus da kışı meyve içerisinde larva döneminde geçirmekte ve yılda 1 döl vermektedir. Bu türde ise her meyveden ortalama 14 adet çıkmaktadır. İlk kez bu çalışmayla belirlenen dünya için yeni bir tür olan G. bademia ise diğer iki türden farklı olarak kışı ergin halde geçirmektedir. Yılda bir döl vermektedir. Bu türden ise her meyveden 1 adet elde edilmiştir. Sonuç olarak E. amygdali nin 3 adet doğal düşmanı olmasına rağmen, doğal düşmanların parazitleme oranlarının düşük olmasından dolayı zararlıyı baskı altına alamadıkları kanısına varılmıştır. 47

48 Resim. Eurytoma amygdali nin parazitoidi Adontomerus amygdali erginleri 48

49 Resim. Eurytoma amygdali nin parazitoidi Adontomerus amygdali 49

50 Resim 5. Aprostocetus bucculentus un badem içindeki larvaları ve ergin dönemi 50

51 Resim. Eurytoma amygdali nin parazitoidi Gugolzia bademia ergin dönemi SavaĢı Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Azinphos Methyl 230 g/lt EC 200 ml Azinphos Methyl 25 % WP 200 g Endosulfan 360 g/lt-32,9% EC/WP 150 ml/g Methiocarb 50 % WP 150 g 51

52 Bilimsel ismi: Cimbex quadrimaculata Müll. Türkçe ismi: Badem Yaprak Arısı Takım: Hymenoptera Familya: Cimbicidae YayılıĢı: Dünya'da: Kuzey Amerika, bütün Avrupa, Kafkasya, Sibirya, Doğu Akdeniz Ülkeleri, Orta Doğu, İsrail, Japonya ve Türkiye'de yayılmıştır Konukçuları: Badem daha ender olarak Kiraz, Kayısı, Şeftali ve Armut ta zararlıdır. Tanınması Erginin rengi koyu kahverenginden siyaha kadar değişir, vücudu üzerinde sarı lekeler vardır. Erkek ve dişi bireyler farklıdır. Baş koyu kahverenginde, üzeri kısa tüylerle örtülüdür. Petek gözler belirgin, aralarında üçgen şeklinde yerleşmiş 3 adet nokta göz vardır. Clypeus sarı renklidir. Anten 6 segmentli olup son segment topuz şeklini almıştır. 1. ve 2. segmentler diğerlerin den biraz daha koyu renkli ve üzerleri sık tüylü; 3. segment sarı renkli ve en uzun olanı; 4. ve 5. segmentler sarı renkli ve hemen hemen aynı büyüklükte; topuz koyu renklidir. Thorax siyah renklidir. Dişilerde pronotum tamamen sarı, er keklerde ise pronotum un, mesoscutum'un ön köşe kısımlarına bitişik bölümleri sarı renklidir. Scutellum kahverenginde ve dar bir yamuk şeklindedir. Kanatlar saydam ve sarı renklidir. Ön kanadın ucu hafif koyudur. Bu koyuluk kanat boyunca bir şerit şeklinde uzanır. Alt kanat daha açık renkli olup yer yer koyulaşma görülmez. Erkekte coxa ve femur'lar çok şişkindir. Coxa, trochanter ve femur'lar, siyah; tibia, 1. tarsus segmentinin bir kısmı ve diğer tarsus segmentleri sarı renklidir. Tarsus'lar 5 segmentli ve üzerleri ince kıllarla kaplıdır. Pretarsus iki tırnak ve aralarında bulunan bir arolium'dan oluşmuştur. Dişide ise bacaklar kahverenkli, tarsus segmentleri sarıdır. Coxa ve femur daha ince yapılıdır. Erkek ve dişide her üç bacağın tibia'sında ikişer tane apical mahmuz vardır. 52

53 A B Resim. Cimbex quadrimaculata nın dişi (A) ve erkek (B) bireyleri Abdomen'de üstten görünüşte 8 segment, alttan ise 10 segment ayırt edilir. Erkeklerde üstten 1. ile 2. segment arasındaki, membran ve 3. segmentin tergum'unun orta kısmı dışında geri kalan kısımları ile 4. segmentin çok küçük kısmı sarı renklidir. Alttan ise 3. abdomen segmentinin pleurum kısmı tamamen ve 4. segmentin pleurum'unun bir kısmı sarı renkli olup abdomen'in diğer kısımları tamamen siyahtır. Dişilerde abdomenin hakim rengi sarı olup yer yer siyah lekeler vardır. Üstten 1. segmentinin tamamı ve 2. segmentin büyük bir kısmı siyah renklidir. 3., 5., 6., 7. ve 8. segmentlerin tergum'larının ortasında küçük siyah lekeler vardır. 4. segmentte-ki siyah leke ise diğerlerinden daha büyüktür. Boyu ortalama 20.0 mm ( )'dir. Larva iri ve dolgun vücutludur, ilk dönemlerde koyu renkli olup olgunlaştıkça grimsi açık sarı bir renk alır. Üzerinde biri sırtta ve ikisi yanlarda olmak üzere beş sıra halinde küçük siyah noktalar vardır. Baş açık gri renkli, vücuda göre önceleri iri olup olgunlaştıkça küçülür. Larva beslenme sırasında yapraklar üzerinde kıvrık olarak durur. Ele alındığında sarımsı bir madde salgılar. Çok hassas olup herhangi bir tehlike, anında ipeğimsi bir ağ ile kendini yere atar. Olgun larvanın boyu ortalama 42.8 mm ( )'dir. 53

54 Resim. Cimbex quadrimaculata nın larva dönemi 54

55 Resim. Cimbex quadrimaculata nın larva dönemi 55

56 Resim. Cimbex quadrimaculata nın toprak içerisindeki pupaları 56

57 Resim. Cimbex quadrimaculata nın değişik larva dönemleri 57

58 Resim. Cimbex quadrimaculata nın değişik larva dönemleri 58

59 A B Resim. Cimbex quadrimaculata nın açılmamış (A) ve açılmış (B) pupaları 59

60 Resim. Cimbex quadrimaculata nın pupadan çıkış yapan erginleri Biyolojisi, Ekolojisi ve Zarar ġekli Genç larvalar yaprağın bir kısmını yedikten sonra yakındaki bir yaprağa geçerler. Bir ay kadar beslenirler ve geliştikçe daha obur olurlar. Bu devre zarfında popülasyonu yüksek olduğu yerlerde badem ağaçlarını' tamamen yapraksız bırakabilirler Bu tip ağaçlarda normal faaliyetler sürdürülemediğinden bir sonraki yıl meyve gözü teşekkül etmez, büyük ölçüde verimden düşme ve soğuklara karşı dayanıksızlık olur. Diğer taraftan Acatay (1956) ergin arıların genç sürgünleri ve ince dalları halka şeklinde kemirdiklerini ve buralardan parazit mantar ve bakterilerin girebildiğini yazmakta ise de, tarafımızdan böyle bir gözlem yapılamamıştır 60

61 Bu çalışma ile adı geçen türün bölgedeki badem ağaçlarında, önemli derecede ekonomik bir zararlı olduğu ortaya konmuştur. Resim. Cimbex quadrimaculata nın larva saldırısına uğramış ağaçlar 61

62 Resim. Cimbex quadrimaculata nın larva saldırısına uğramış ağaç 62

63 Resim. Cimbex quadrimaculata nın larva saldırısına uğramış ağaçların yakından görünüşü 63

64 Resim. Cimbex quadrimaculata nın larva saldırısına uğramış ağaçların yakından görünüşü 64

65 Bilimsel ismi: Caliroa limacina Retz. Türkçe ismi: Kiraz Sülüğü Takım: Hymenoptera Familya: Tenthredinidae Diğer türleri: Yabancı dillerdeki isimleri: Cherry slugworm YayılıĢı: Tomurcuk tırtılları polifag zararlılar olup, Yurdumuzun her tarafında bulunur. Konukçuları: Kiraz, Kayısı, Erik, Badem ve gülde zarar yapar. Tanınması, Biyolojisi ve Zarar ġekli Erginleri, 5 mm boyunda ve parlak siyah renkte olan bir arıcıktır. Kanatları saydam, stigmalar (kanar damarlarının birleşme yerleri) siyah renklidir. Bacaklarda ön tibia kahverengidir. Başında üç adet belirgin tepe gözü vardır. Larvalar 7-9 mm boyunda ve yeşilimsi siyah renktedir. Baş kısmı genişçe olup, arkaya doğru gittikçe daralır. Üzeri sümüksü kaygan bir madde ile örtüldüğünden görünüşü sülüğü andırır. Bu nedenle Kiraz sülüğü adı verilmiştir. Bu zararlı, kışı toprağın 5-10 cm derinliğinde, kokon içinde larva ve çoğunlukla prepupa döneminde geçirir. İlkbaharda pupa olur. Ağaçlar tamamen yapraklandıktan sonra (nisan ayı sonunda) ergin arıcıklar çıkar. Dişi arıcıklar yumurtalarını yaprakların üst epidermisleri altına bırakır. Yumurtalar 9-15 gün içinde açılır. Yumurtadan çıkan larvalar, epidermis ile beslenerek 3-5 hafta içinde gelişmelerini tamamlar. Daha sonra toprağa geçerek orada pupa olur. Bu zararlı yılda 2-3 döl verir. Kiraz sülüğü genellikle kiraz üreten tüm bölgelerde bulunur. Larvalar yaprağın üst epidermisini yiyerek zarar yapar ve onu ince bir tül haline getirirler. Bu zarar şekli çok karakteristiktir. Yaprağın ince ve kalın damarları zarar görmez. Populasyonun yüksek olduğu durumlarda, ağaçlar yapraklarını tamamen kaybedebilir. Bu durum ağacın zayıflamasına ve verimin düşmesine neden olur. Bu zararlı kiraz ve armut başta olmak üzere erik, kayısı, badem ve gülde zarar yapabilir. Kiraz sülüğü, bazı yer ve yıllarda ortaya çıkan bir zararlıdır. 65