Türkiye de Gerontoloji. Prof. Dr. smail Tufan

Transkript

1 Türkiye de Gerontoloji Prof. Dr. smail Tufan 1

2 çindekiler G R... 3 GERONTOLOJ K ADIMLAR... 5 S V L TOPLUMA YÖNEL K ÇALI MALAR... 5 GERONTOLOJ DE ULUSLARARASI AÇILIM... 5 GERONTOLOJ DE ULUSLARARASI N TEL KL YEREL G R MLER... 6 GERONTOLOJ K ARA TIRMALAR, YAYINLAR VE KURULU LAR... 7 GEROATLAS... 7 BA IMSIZ YA AM... 7 YA LI TUR ZM... 8 ENGELL ARA TIRMASI... 8 ALZHE MER HASTASI YA LISINA BAKAN KADINLAR... 8 GENÇL K ARA TIRMASI... 8 SOSYAL BAKIM S GORTASI... 9 YA LI BAKIM MODEL... 9 TÜRK YE DE YA LANMA VE YA LILIK... 9 AJANDA ITGE SMA L TUFAN GERONTOLOJ ENST TÜSÜ AYBA AYDIN BELED YES H ZMET A I YA LILARA KONUT NAYBA, T YAM, TÜYAM, TÜYAK VE TYKKAM TÜRK YE-JAPONYA GERONTOLOJ B RL FREEGEROLIT VE SERBEST KÜRSÜ GEROYAY SONUÇ

3 Giri Ya l l k, toplumun öteden beri en önemli konular aras nda yer alm t r. Biz Türkler, yoksul, ba ml ve bak ma muhtaç ya l lar n ac lar n mümkün olabildi ince hafifletmeyi ve ya l lara sayg y bir görev saym zd r. Bu, bizim iyiliksever, cömert bir ulus olu umuzla ba lant l d r. Geçmi ten miras kalan bu özelliklerimizi imdi ya l lara yönelik yeni görevlerimizde yeniden devreye sokmam z ve ça a uygun yeni bir ya l l k dönemi için kollar s vamam z gerekiyor. Geride b rakt m z bölümlerde Gerontoloji ve geli im süreci hakk nda edindi imiz bilgilerin ard ndan imdi s ra Türkiye de Gerontolojinin durumu ve geli imi hakk nda bilgilere yer verilecektir. Gerontoloji ülkemizde giderek daha çok ilgi çeken, ama ayn zamanda görmezlikten gelmeye mücadele eden bir bilim dal d r. Bunun farkl sebepleri vard r. lk etapta akla yeni olan eylere insan n üpheci yakla m gelmektedir. Di er taraftan bilimler aras rekabeti de unutmamak gerekir. Her ne kadar bu aç kça söylenmese de bilimsel yay nlarda bunun pek çok örnekleri vard r. Bir ba ka sebep, nüfusumuzun genç olu udur. Sözde genç nüfusa sahip oldu umuz için ya lanma ve ya l l kla ilgili sorunlar m z imdilik arka plana atmam z n daha do ru olaca dü üncesi de Gerontolojinin a mas gereken engellerden biridir. Bütün bu görü leri, bu kitapta s ras geldikçe çürütecek, Gerontolojinin Türkiye nin de olmazsa olmazlar ndan biri oldu unu ortaya koyaca z. Gerontolojinin Türkiye ye giri i ve bu alanda yap lan giri imler hakk nda burada sunulan detayl bilgiler, ya lanma ve ya l l kla ilgili kaç n lmaz sorunlar n çözümü için bu bilimin gerekli oldu unu gösterecektir. Türkiye ye Gerontolojiyi sokma dü üncesi 1990 l y llar n hemen ba lar nda ortaya ç kan bir dü üncedir. O dönemlerde Türkiye de ya l l k ve ya lanmak kavramlar etraf nda kümelenen hiçbir tart ma yap lm yor, ya l lar n durumunu düzeltecek hiçbir politik, bilimsel ve sivil toplum nezdinde görü ve giri im göze çarpm yordu. Buna kar n ABD ve AB, ama ayn zamanda Rusya, Japonya, Avustralya, Kanada gibi geli mi ülkeler ya l toplumun gelece i üzerine tart yorlard. Geriye do ru bak ld nda, o dönemde Türkiye de bugünkü sorunlar n nerdeyse hepsi tart l yor, ama kimse toplumumuzun ya lanmakta oldu unu ve buna yönelik al nmas gereken önlemleri konu muyordu. O dönemde yurtd nda olu an bu fikri gerçekle tirebilmenin bir plan haz rland. Önce kamuoyunda ya lanma ve ya l l n tart lmas n sa layacak olan giri imlere ihtiyaç vard. Bunun için ya l lar n durumunu ortaya koyan ufak çapl makaleler yaz lmas ve kamuya sunulmas gerekti i dü ünüldü. Amaç böyle bir problemin oldu una dikkat çekmek ve çözüm arama sürecini kafalarda yaratabilmekti. Ya lanma ve ya l l kla do rudan ve dolayl konular hakk nda bilimsel çal malar yap lmas ve bunlar n kamuoyuna sunulmas gerekti ine karar verildi l y lar n hemen ba lar nda Türkiye de gereontolojik yay nlara da ihtiyaç oldu u görü ü benimsendi ve bir Gerontoloji dergisi yay nlanmas için ilk çal malara ba land. GeroBilim adl Türkçe ve ngilizce bir Gerontoloji dergisi yay nlama karar Berlin de 1992 y l nda al nm t r. Bu arada Gerontoloji alan nda geli memiz gerekti ini anlad k. Psikoloji, Sosyoloji, Sosyal Çal ma ve Hizmetler hakk ndaki bilgilerin Gerontolojide gerekli, ama yeterli olmad klar, ayn zamanda ya lanma ve ya l l kla ilgili spesifik bilgilere ihtiyac m z oldu u anla ld y l ndan itibaren gerontolojik bilgileri edinme ve uygulama alanlar nda yurtd nda çal malar yap ld. Örne in Almanya daki ya l Türklere yönelik çal malar yap lm t r veya Almanya çap nda ya l Türklerle ilgili verilerin derlenmesi projesinde dört y ll k bir bilgi ve tecrübe 3

4 edinilmi tir. Bunlara paralel olarak y llar aras nda Vechta Üniversitesi Gerontoloji Bölümü nde ö retim ve doktora çal mas gerçekle tirilmi tir. Ya lanman n sadece ya l l kla ili kili olmamas, aksine insan n ya am boyu ya lanmas, gençlerle de ilgili çal malara da yönelmemizi sa lam t r. Bu amaca yönelik olarak Berlin de y llar aras nda ya l larla çal malara devam ederken, ayn zamanda orada ya ayan Türk gençlerine yönelik çal malara da kat ld k, bu gençli in gelece inin hiç de parlak olamayaca n, olumsuz ko ullarda ya land klar n gözlemledik ve bunlar Alman makamlar ile zaman zaman konu tuk. Berlin de 1999 y l nda düzenlenen Uluslararas Gerontoloji Sempozyumu na kat larak, di er ülkelerde Gerontoloji alan nda yap lan çal malar hakk nda bilgi edinirken, bizim de böyle bir sempozyuma Türkiye de ihtiyac m z oldu u fikrine ula t k. Geriye do ru bak nca bu dönemi Gerontolojinin Türkiye ye sokulmas vizyonunun olu umu, bu dü üncenin olgunla mas ve gerçekle mesini sa layacak ko ullar n haz rlanmas için yap lan yo un bir çal ma dönemi olarak de erlendirmekteyim. Ya lanma ve ya l l kla üzerine bilgi ve tecrübelerle donanm olarak 2000 y l nda Türkiye ye geldi imde, bütün dünyada oldu u gibi bizim ülkemizde de milenyum herkesin bildi i bir kavramd. Buna kar n Gerontoloji kavram n tan yan hiç kimse yoktu. Türkçe sözlükleri ve ansiklopedileri kar t rd ktan sonra gördüm ki, bu sözcük hiçbir yerde geçmiyordu. Bunun yaratt a k nl tahmin edebilirsiniz. Metchnikoff un (Baltes & Baltes, 1992) 100 y l önce bilime kazand rd bu kavram n Türkiye gibi hedefleri büyük olan bir ülkede olmas gerekirdi. Türkiye milenyumu kutlarken, ilk çal mam z Gerontoloji hakk nda bir yaz haz rlay p, bunu kamuya tan tmak olmas gerekti ine karar verildi. Fakat kimse ilgi duymad ve bu yaz hiçbir yerde yay nlanmad. O dönemlerde elime geçen bir haftal k dergide yat r m yapmak isteyen ki ilere öneri getiriliyor ve güzellik merkezi aç lmas için kapsaml bilgiler veriliyordu. Bu ilginç bir yaz yd. Çünkü bir taraftan ya l l kla sorunu olmad na inanan toplumun, ya lanma korkusu, anla lan h zla büyüyen bir sektörün do mas na yol açm t r. Problem ise insanlar n bunu ya l l k problemi olarak göremeyi inden ileri geliyordu. Onlara göre sorun güzellik ve güzel kalabilmekti. Ba ka bir aç dan de erlendirildi inde bu dü üncenin ard nda, insan n ya land kça çirkinle ti i, ya l l k ve çirkinlik aras nda kurulan negatif ba lant lar vard r. Bu ç k noktas olabilirdi. Önce ya l l kla ilgili önyarg lara dikkat çekilmesi gerekiyordu. nsanlara kafalar ndaki ya l y göstermek, bunun do u ve yanl lar n anlatmak gerekirdi. Bu dü ünceye dayanan baz yaz lar m z ç kt. Yine ilgi görmediler. Fark nda olunmayan do ru-yanl, tam-eksik görü ler birbirine kar m, günlük sorunlardan önünü görmez haldeki televole ku a n n ya l l kla ilgilenecek zamanlar yoktu. Ya lanma ve ya l l k üzerine bilimsel literatür taramas na dayanan bir çal maya gerek oldu u ve bunun bilim dünyas na sunumu fikri bu olumsuz tecrübelerden do mu tur y l na gelindi inde çe itli ekillerde kamuya Gerontoloji üzerine bilgiler sunulmu, k smen ba ar elde edilmi ti. Ayn y l iki dü üncenin gerçekle mesi için çal malara ba land. Birincisi gerontolojik hedefleri olan bir sivil toplum kurulu unu hayata geçirmek, ikincisi Gerontoloji Bölümünü kurmakt r. Bu çal malara ba lad m z s rada engelliler üzerine yap lan bir ara t rman n sonuç raporu geçti (Türkiye Özürlüler Ara t rmas 2002) 1. Daha ilk bak ta 1,8 milyon engellinin yer ald bir ara t rman n sonuç raporunun, üniversitede ancak ev ödevi olabilecek çapta olu u bize 1 Türkiye Özürlüler Ara t rmas

5 tuhaf görünmü tür. a k nl m z ilgili raporun içeri ine göz gezdirdikçe artt. Eksik ve hatal görü ler hemen dikkat çekmekteydi. Sorular içerik, sorulu s ras ve konular böyle kapsaml bir ara t rmadan umut edilemeyecek derecede basit, hatal ve bulgular tamamen yetersizdi. Neredeyse 2 milyon ki i hakk nda derlenen verilerden daha fazla bilgi edinilmesi mümkündü. Bu yüzden verilerin ikincil analizlere tabi tutulabileceklerini belirtik ve teklifimizin kabul görmesinden sonra bu çal may yap p, ilgili kuruma (DTP) teslim ettik. Getirilen ele tiri ve öneriler, imdiye kadar dikkate al nmam t r (Tufan, 2004) 2. Gerontolojik Ad mlar Sivil Topluma Yönelik Çal malar Sivil toplum düzleminde gerontolojik amaçl giri imlerin gerçekle ebilmesi için 2005 y l nda Antalya da Ulusal Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji Derne i kurulmu tur. Türkiye nin ilk ya lanma ve ya l l konu olarak seçen ve bunun sosyal yönüyle ilgili faaliyetler gösteren bu dernek zaman içersinde geli mi tir y l nda bu dernek Dünya Gerontoloji ve Geriatri Cemiyeti nin üyeli ine kabul edilmi tir. Türkiye nin ilk gerontolojik yay n yapan sivil toplum kurulu udur y l nda GeroYay adl yay n organ n hayata geçirmi tir. Ayn y l Antalya da ya l s na bakan kad nlara alt ay süren özel bir sertifika kursu haz rlam, bu kurslar Avrupa Birli i Hibe Program kapsam nda desteklenmi ve çok büyük ilgi görmü tür. Kurslara kat lan kad nlara verilen sertifika, ya l bak m nda pratik bilgilere sahip olduklar n göstermektedir. Kurslara kat lan kad nlardan baz lar bu sertifika sayesinde istihdam edilmi ve ya l bak c s olarak çal maktad rlar. Derne in yay n organ GeroYay 2008 y l nda Türkiye nin ilk Gerontoloji dergisi olan GeroBilim i Türkçe- ngilizce olarak yay nlam t r. Gerontolojide Uluslararas Aç l m Türkiye nin Gerontoloji alan nda geli ebilmesi için uluslararas alanda kendisini göstermesi, di er ülkelerdeki geli meleri yak ndan takip etmesi ve bunlar Türkiye de hayata geçirmesi; Türkiye deki gerontolojik giri imleri di er ülkelere tan tarak, Gerontolojinin genel geli inde pay sahibi olmas gerekir. Bu dü ünceden hareket edilerek, Türkiye deki Gerontolojinin dünyaya aç lmas n sa layan bir dizi giri imler yap lm t r. Bunlardan birincisi 2005 y l nda Antalya da düzenlenen I.Uluslararas Sosyal ve Gerontoloji Sempozyumu oldu de be inci sempozyum düzenlenecektir. Sempozyumlara yurtiçi ve yurtd ndan çok say da bilim insan kat lm t r. Kendi ülkelerindeki gerontolojik faaliyetler hakk nda verdikleri bilgilerin yan s ra art k Türkiye deki gerontolojik faaliyetler hakk ndaki bilgileri de kendi ülkelerine ta maktad rlar. Malezya dan Avustralya ya, ABD den ngiltere ye kadar pek çok ülkeden davetlinin kat ld III. Uluslararas Gerontoloji Sempozyumu na (2008) Asya n n Türki ülkelerinden de kat l m olmu tur. Ayn y l Antalya da Türkiye nin öncülü ünde Türkçe Konu an Ülkeler Gerontoloji Birli i kurulmu tur. Gerontolojik alanda uluslararas aç l m n önemli aya ndan biri 2008 de ABD ne (kurulu u a a da anlat lan) Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü Ba kan s fat yla yapt m ziyaret olmu tur. Alt ay kald m ABD de çe itli üniversiteleri ziyaret edip, Gerontoloji Bölümleri ile irtibat kurulmu ve Gerontolojide Türkiye-ABD i birli i 2 Tufan,. Türkiye Özürlüler Ara t rmas 2002: kincil Analiz Sonuç Raporu, (2004). 5

6 konusunda ilk ad mlar at lm t r. ABD nin zengin gerontolojik yay n birikimini inceleme ve bunlar n benzerlerini Türkiye de de yay nlamak gerekti i fikri bu ülkeyi ziyaretim s ras nda Amerikal meslekta lar m taraf ndan önerilmi, bu konuda her türlü deste i vereceklerini söylemi lerdir. Türkiye nin Gerontoloji alan na girmesinin önemli oldu unu vurgulayan ABD li bilim insanlar, Türk insan n n ya lanmas ve ya l l hakk nda hiçbir bilgiye sahip olmad klar n, bu aç dan Türkiye nin kendilerine tamamen yabanc oldu unu da belirtmi lerdir. Bu yüzden uluslararas alanda Türkiye nin gerontolojik çal malara yönelmesini de önermi lerdir. Ziyaretim s ras nda bu ülkedeki ya l hizmetlerini de inceleme f rsat n yakalad m. Özellikle ya l bak mevlerindeki çal malar bizzat gördüm ve Türkiye dekilerle kar la t rma yaparak, bu alanda çok büyük eksikliklerimiz oldu unu alg lad m. Ülkemiz aç s ndan çok faydal bir ziyaret oldu unu söyleyebilirim. Türkiye nin Gerontolojide di er ülkelerle akademik i birli i için ba ka ülkeler nezdinde de giri imlerde bulunduk. Bunlar n ba nda Almanya gelmektedir. Almanya n n bu ba lamdaki önemi çok yüksektir. Çünkü bu ülkede ya ayan ilk ku ak Türkler bugün art k ya lanm lard r. Ama ya l Türklere ne ekilde yard mc olabileceklerini tam olarak kestirememektedirler. Özellikle Gerontolojide kültürel aç l ma da gerek duyulmaktad r. Bu ba lamda Türkiye ve Almanya, Gerontolojiye çok büyük katk sa layabilecek olanaklara sahiptirler. Her iki ülke aras nda tarihten gelen bir dostluk vard r. Her iki toplum, özellikle 1961 de Türklerin Almanya ya göçü ve turizm sektöründe Türkiye nin her y l milyonlarca Alman a rlamas, bu ülkelerin vatanda lar n n kar l kl temaslar n da artt rm t r. Her iki ülke kültürel aç dan birbirine tümüyle yabanc de ildir. Öte yandan Antalya ve çevresine yerle en binlerce Alman Türkiye de ya lanacakt r. Bütün bunlar göz önüne ald m zda, Gerontolojide Türk-Alman i birli inin ne denli önemli ve verimli çal malar yapabilece ini tahmin etmek zor olmasa gerek. Bu yüzden Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, 2008 y l ndan itibaren Dortmund ve Braunschweig üniversitelerinin Gerontoloji Bölümleri ile irtibat halindedir. Almanya n n ünlü gerontologlar ndan Prof. Thomas Klie, Prof. Gerhard Naegele, Prof. Jürgen Howe ve di erleri ile akademik i birli imizi geli tirmenin haz rl klar n sürdürmekteyiz. Bu akademik i birli inin düzeyini de yüksek tutman n gerekli oldu u konusunda hemfikiriz. Kar l kl olarak ö rencilerimizin Türkiye ve Almanya da staj yapmalar n, birbirlerini tan malar n be akademik i birli ini doktora düzeyine ta may dü ünüyoruz. Gerontolojide Uluslararas Nitelikli Yerel Giri imler Gerontolojinin Türkiye de geli mesi yönünde yap lan giri imleri kesin s n rlar çizerek ay rt etmek tam manas yla mümkün de ildir. Bu yüzden bir ara ba l k olarak uluslar aras -yerel nitelikli çal malardan söz edilmesi yerinde olur. Prensipte bu ba l k alt nda daha önceki giri imlerden baz lar n da buraya alabiliriz. Ama önemli olan yerel yönetimler nezdinde yap lan ve yine de uluslar aras özellikteki giri imlere dikkat çekmeye çal yorum. Türkiye nin demografik özellikleri her bölgesinde ayn de ildir. Bu aç dan iki farkl ülkenin varl ndan dahi söz edilebilir. Ekonomik-ticari aç dan daha geli mi olan bat bölgelerimizde, ama ayn zamanda kuzeyde ya am süresinin di er bölgelere göre daha uzun oldu una i aret eden bulgulara ula lm t r. En uzun ömürlü vatanda lar m z n Nazilli (Ayd n) yöresinde ya ad klar tespit edilmi tir. Bu aç dan ikinci s ray Karadeniz bölgesi almaktad r (TÜ K, 2008) 3. Bunun üzerine Nazilli de ileri ya l l konu olarak seçen uluslararas bir sempozyumun düzenlenmesi için çal malara ba lanm t r. Nazilli Belediyesi, AÜ Gerontoloji Bölümü ve 3 T.C. Ba bakanl k Türkiye statistik Kurumu (TÜ K), Ankara, (2008). 6

7 Ulusal Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji Derne i i birli i ile 2009 y l nda I. Uluslararas Türkiye Uzun Ya am Sempozyumu düzenlenmi tir. kincisi 2011 y l nda düzenlenecektir y l nda Ayd n Belediyesi, AÜ Gerontoloji Bölümü, Ulusal Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji Derne i aras nda imzalanan bir anla ma ile Ayd n da özel bir hizmet a n n kurulmas yönünde giri imlere ba lanm, Ayd n Belediyesi nin yönetiminde AYBA (Ayd n Belediyesi Hizmet A ) hayata geçirilmi tir. Bu hizmet a kapsam nda sunulan gerontolojik hizmetler AÜ Gerontoloji Bölümü ve Ulusal Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji Derne i taraf ndan yürütülmektedir. AÜ Gerontoloji Bölümü hizmetlerin bilimsel, dernek uygulama yönünden sorumludur. Türkiye nin di er bölgelerine de örnek olabilecek bir hizmet sisteminin k sa süre içinde hayata geçirilmesinde üphesiz Ayd n Belediyesi nin çok büyük rolü olmu tur y l ndan beri farkl düzlemlerde yürütülen giri imlerin bundaki rolü çok büyüktür. Yerel yönetimler, kendi bölgesindeki ya l lar n ya am ko ullar n mevcut olanaklar dahilinde iyile tirebilirler. Nazilli ve Ayd n, bu aç dan Türkiye için en iyi iki örnektir. AYBA kapsam nda bugün ya l lara pek çok hizmet sunulmaktad r ve Alzheimer hastalar na Haf za Güçlendirme Merkezi nde özel hizmetler sunulmaktad r. Personelin de gerontolojik bak m konusunda geli mesini sa layan özel bir e itim program da sunulmaktad r. Ayd n ve Nazilli örnekleri di er yerel yönetimlerin dikkatinden kaçmam, 2010 y l n n sonlar na yakla t m z u günlerde Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü taraf ndan Akçaabat Uzun Ya am Merkezi kurulmas için çal malar devam etmektedir. Gerontolojik Ara t rmalar, Yay nlar ve Kurulu lar Yukar da GeroYay ve GeroBilim kavramlar ve bunlar n ard ndaki giri imler hakk nda verilen bilgilerden ötürü burada bunlar tekrar etmenin bir gere i yoktur. Buna kar n Türkiye de daha ba ka gerontolojik amaçl ara t rmalardan ve yay nlardan k saca söz edilecektir. GEROATLAS I.Türkiye Gerontoloji Atlas (GEROATLAS) döneminde yap lan ampirik ara t rmad r. Ya (2005 y l nda) 60 ve üzerindeki 3510 dene in kat l m yla gerçekle tirilen ilk kapsaml gerontolojik ara t rmas d r. Ya l lar n objektif ya am ko ullar ve bu ko ullar alt ndaki sübjektif ya ant lar n n incelendi i ara t rma yedi bölgeden seçilen birer ilde yap ld. Bunlar: stanbul, zmir, Antalya, Ankara, Trabzon, Diyarbak r ve Van d r. Ya l popülasyonu temsi edebilecek özellikteki örneklem, bulgular genelleme olana sunmaktad r. BA IMSIZ YA AM Ba ms z Ya am ve S n rlar ad alt nda yap lan ara t rmada evde bak ma muhtaç ya l lar n durumu ve bak mlar n üstlenen gayri resmi sosyal yard mla ma ve destek a incelenmi tir. Ya l l kta en önemli ihtiyaç ba ms z kalabilmektir. Ba ml l n ise çe itli türleri vard r. Örne in bak ma muhtaçl k öncellikle bedensel ba ml l k yaratmaktad r. nsan n günlük rutin i lerinin üstesinden gelebilmesi için ba kalar n n yard m ve deste ine ihtiyac olmaktad r. Bir di er ba ml l k türü ise ekonomik ba ml l kt r. Ekonomik ba ml l k akla hemen yoksullu u getirse de mutlaka yoksullukla ba lant l olmas da gerekmeyebilir. Örne in gelir durumu iyi oldu u halde kendi gelirini istedi i gibi kullanma özgürlü üne sahip de ilse, o ya l n n ekonomik aç dan ba ms z oldu unu söylemek mümkün de ildir. Ba ml l k türlerine 7

8 psikolojik ve sosyal nitelikli olanlar da eklersek, ya l l kta ba ms z ya am kavram ndan ne anla lmas gerekti i büyük ölçüde anla lm olur. Antalya ve çevresinde yap lan ara t rmada ya l lar n sosyal çevredeki ba ml l klar, sosyal ili ki a lar ve bu a içindeki konumlar incelenmi tir. Ya l lar n aileye odakl sosyal ili kileri kapsam nda çe itli kanallar üzerinden desteklendikleri saptanm t r. YA LI TUR ZM Türkiye de ya l turizminin bir gelece i olabilir mi? Bunun için neler yap lmal d r? Bu sorular yabanc turistler aras nda yap lan bir ara t rma ile cevaplamaya çal lm t r. Ya l turistlerin, Türkiye yi tercih etmeleri için hangi beklentilere sahip olduklar incelenmi tir. Tesis, e lence, kültür ve destinasyon gibi çe itli konular üzerine derlenen verilerin analizleri, ya l turizminin geli ebilmesi için güne, kum, deniz turizminin yeterli gelemeyece ini göstermi tir. ENGELL ARA TIRMASI Engelli ara t rmas toplumun engelliler aç s ndan daha ya an l r özelliklere sahip olmas için nelerin yap lmas gerekti i sorusundan hareket etmi tir. Engellileri sosyal ya ama entegre etmeye yönelik çal malar desteklemek üzere haz rlanm t r. Engellilerin topluma kat l m ve toplumsal beklentiler aras nda ili ki bulundu u ve engellileri soyutlayan kayna n toplum oldu u görü ünden hareket edilmi tir. Engellilere yönelik tutum ve giri imlerdeki tezatl klara dikkat çekilmeye çal lm t r. Bir taraftan engellilere yard m edilmeye çal l rken, di er taraftan önlerine konulan görünen ve görünmeyen bariyerlerle soyutland klar gösterilmeye çal lm t r. Engelsizlerin engellilerden beklentileri, engellilere öngörülen sosyal roller ve bu rolleri yerine getirebilme imkanlar ara t r lm t r. ALZHE MER HASTASI YA LISINA BAKAN KADINLAR Alzheimer hastal n n tedavisi yoktur. Fakat bilim adamlar bu yüzy lda bu hastal a çözüm bulunabilece i umudunu yitirmemi tir. K sa süre önce (Kas m 2010) bas nda ç kan bir habere göre ilk defa Alzheimer hastal na kar bir a geli tirildi ve fareler üzerinde denendi. Fakat a n n insanda denenmesi için daha uzun sürenin geçmesi gerekecektir. Ayr ca ba ar elde edip edilemeyece i de belli de ildir. En az ndan daha uzunca bir süre insanl k bu hastal kla ya amak zorunda kalacakt r. Alzheimer hastal genellikle ileri ya larda ortaya ç kmaktad r. Ama ya l l k hastal olmad na dikkat çekilmektedir. Bir demans türü olan Alzheimer hastal na yakalanan ya l lar n say s Türkiye de tahminen civar ndad r. Bu hastal k insan n zamanla tamamen ba ml k lmaktad r. Türkiye de Alzheimer hastalar n n bak m aileler taraf ndan yap lmaktad r. Bak m görevini ailenin kad nlar üstlenmektedir. Bu durum Antalya da yap lan ara t rmada da tespit edilmi tir. Bu ara t rmada Alzheimer hastas na bakan kad nlar n durumu incelenmi ve bir de bak m modeli geli tirilmi tir. GENÇL K ARA TIRMASI Akdeniz Üniversitesi ö rencileri aras nda yap lan bu ara t rman n bilimsel de erinden ziyade sembolik de eri daha fazlad r. Çünkü Türkiye de ilk gerontolojik ara t rmad r. Ku aklararas ili kiler üzerine üniversiteli gençlerin dü ünceleri incelenmi tir. Gençlerde, ya l larla ilgili genel görü lerin olumsuz oldu u, buna kar n kendi ailesinin ya l s na olumlu gözle bakt belirlenmi tir. Ayr ca ö renim gördü ü bölüm ve yeti ti i yörenin özelliklerine ba l görü farkl l klar na rastlanm t r. T p ve hem irelik ö renimi gören gençlerin sosyoloji ve ziraat 8

9 bölümlerinde okuyan gençlerden daha olumsuz görü lere sahip olduklar belirlenmi tir. Fakat bu ara t rma belirtildi i gibi sembolik de eriyle öne ç kar lmal d r. Bilimsel ya lanma ve ya l l k ara t rmac l na, yani Gerontolojiye giri i simgelemektedir. SOSYAL BAKIM S GORTASI Türkiye de bak m sigortas modeli üzerine tart lan bu çal ma bir sosyal rapordur. Yeni bir bak m kültürünün gereklili i, demografik sebeplerle aç klanmaktad r ve sosyal güvenlik sistemine sosyal bak m sigortas n n (SBS) eklenmesini önermektedir. Bak ma muhtaçl n t bbi bir sorun olmad n, aksine toplumsal bir sorun oldu una dikkat çekerek, bak ma muhtaçl n uluslararas alanda da kabul edilmi yeni bir tan m yap lmaktad r. Sosyal bak m sigortas n n özellikleri ve finansman üzerinde durulan bu raporun birer nüshas siyasi partilere gönderilmi tir. YA LI BAKIM MODEL Demografik geli meler bak ma muhtaç ya l lar n ço alaca n göstermektedir. Bunlar n ço u evde bak lmaktad r. Aile, akraba, arkada ve kom uluk ili kileri içinde bak lan ya l lar n ihtiyaçlar na cevap verebilmek için yeni bilgilere ihtiyaç vard r. Bak ma muhtaçl k ya l l kta en önemli risktir. Özellikle ileri ya larda bu risk artmaktad r. Yukar da Ba ms z Ya am ve S n rlar ba l alt nda yap lan ara t rmadan söz edildi. Evde bak mlar n üstlenen gayri resmi sosyal yard mla ma ve destek a incelenerek, bu ara t rman n sonuçlar na dayana bir bak m modeli geli tirildi. Bu bak m modelinin en önemli özelli i, aileyi sorunuyla tek ba na b rakmamakta, aile ve profesyonel bak c i birli i içersinde problemi çözmeye çal maktad r. TÜRK YE DE YA LANMA VE YA LILIK Türkiye de Ya lanma ve Ya l l k ad alt nda yap lan bu çal ma resmi istatistiklerin (TÜ K 2002) gerontolojik bak aç s ndan analizine dayanmaktad r. Bu analizlerden ç kan sonuçlar gerontolojik bilgilerle yorumlan p Türk toplumundaki ya lanma ve ya l l k üzerine bulgulara ula lm t r. Ampirik bulgulara dayanan yeni bilgiler bir rapor halinde ortaya konulmu, bunlar n açt yeni zeminde bilimsel tart malara geçilmesi için olanak yarat lm t r. Bulgular ayn zamanda gerontolojik uygulamalar aç s ndan teorik ç k noktalar olu turmaktad r. AJANDA-2020 Gerontoloji, disiplinler aras bilim dal olarak tüm bilimlerin gerontolojik çal malara i tirak etmesine büyük önem vermektedir. Türkiye de imdiye kadar bu olanak yoktu. Gerontoloji Bölümünün kurulmas yla ya lanma ve ya l l kla ilgili sorunlar n çözümü aç s ndan prensipte bu olan do du. Fakat pratikte uygulamas yoktur. Böyle bir iste in ilk önce yarat lmas gerekir. AJANDA2020 ad alt nda uzmanlar n kat ld bir ara t rma yap ld. Ya lanma ve ya l l kla ili kili görü leri, çözüm önerileri ve çözümlere kat l m istekleri incelendi. Farkl alanlarda çal an uzmanlarda gerontolojik bak aç s n n eksikli i görüldü. Buna kar n ya l l k problemine yönelik önerilerindeki bolluk dikkat çekti. Fakat çözümlere aktif olarak kat l m iste inin dü ük oldu u saptand. Ara t rman n ortaya koydu u sonuç taraf m zdan u sözle ifade özetlendi: Piyanoyu sen ta, notalar da ben! 9

10 ITGE smail Tufan Gerontoloji Enstitüsü smail Tufan Gerontoloji Enstitüsü (ITGE) Türkiye nin ilk özel Gerontoloji enstitüsüdür. Bu alanda çal malar yapan uzmanlara bunlar kamuoyuna sunabilme olanaklar yaratmaktad r. Ayr ca kendisi de gerontolojik ara t rmalar yapmaktad r. Bütün çal malar n kendi öz kaynaklar yla finanse etmektedir. Hiçbir ticari amaç gütmeyen TGE, demografik de i imlere ve bununla ba lant l olan ya l l k problemine çözüm arayanlar bir araya toparlamaya çal makta, sivil toplumun bu problemin çözümüne kat l m n desteklemektedir. AYBA Ayd n Belediyesi Hizmet A Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü, Ayd n Belediyesi ve Ulusal Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji Derne i taraf ndan ba lat lan i birli i kapsam nda Ayd n Belediyesi nin yürütücülü ünde AYBA (Ayd n Belediyesi Hizmet A ) hayata geçirildi. AYBA, ya l insanlar n ya am ko ullar n iyile tirmeye yönelik hizmetler de sunmaktad r. Demografik de i im süreçlerinin etkisine giren toplumumuzun bu süreci kontrol alt na almas n sa layabilecek niteliklere sahip AYBA, ya l l k probleminin planl bir organizasyonla a labilece ini gösteren, tüm yerel yönetimlere örnek bir giri imdir. YA LILARA KONUT Ayd n Belediyesi Hizmet A (AYBA) ve AÜ Gerontoloji Bölümü ya l hizmetlerine yeni bir boyut eklemeyi ba ard lar. Türkiye de bu gerontolojik hizmetlerde ça atlama olarak da nitelendirilebilir. Ayd n Belediyesi taraf ndan in a edilen müstakil bahçeli 21 adet ev yoksul ve kimsesiz ya l lara bedava tahsis edildi. NAYBA, T YAM, TÜYAM, TÜYAK ve TYKKAM Nazilli yi Türkiye nin uluslar aras Gerontoloji merkezi haline getirmek üzere giri imler ba lad. Ulusal Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji Derne i ve Nazilli Belediyesi aras nda ba layan i birli i kapsam nda ilk önce NAYBA (Nazilli Ya l Bak m A ) 2009 y l nda kuruldu. Kas m 2010 da Ulusal Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji Derne i nin birimleri Türkiye Ya l Ara t rma Merkezi (TÜYAK) ve Türkiye Ya l l k Komitesi (TÜYAK) Nazilli de kurulmas için dü meye bas ld. GEROATLAS ara t rmas n n sonuçlar ndan biri de ya l lara yönelik iddet, ihmal ve suiistimallerin varl n n kan tlanmas oldu. Ya l lar n bir k sm evde iddet, ihmal ve suiistimal kurban haline geldiklerini, suskunluklar n bozarak aç klad. Bu bulgudan hareket ederek Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü, Nazilli de Türkiye Ya l Koruma ve Kollama Ara t rma Merkezi ni (TYKKAM) kurmak üzere çal malara ba lad. Bu kurulu Türkiye çap nda özel bir strateji uygulayarak iddete, ihmale ve suiistimale u rayan ya l lar an nda veya k sa sürede tespit edip, hemen koruma alt na al nmalar n sa layacakt r. Ayr ca bu yoldan eri ti i verileri analiz edecek. iddet, ihmal ve suiistimal vakalar n n odak noktalar n belirleyip, bunlara yönelik önlemler almay sa layacak bilimsel raporlar yay nlayacakt r. TÜRK YE-JAPONYA GERONTOLOJ B RL Japonya, dünyan n en uzun ömürlü insanlar n n ya ad ülkedir. Sadece uzun ya amakla kalmay p, ayn zamanda en ileri ya lara kadar (100 ün belirgin ekilde üzerindeki ya lar) aktif kalmay ba arabilmektedirler. Türkiye de ise Nazilli nin benzer bir özelli e sahip oldu u 10

11 belirlenmi tir. Nazilli, Türkiye nin en uzun ömürlü insanlar n n ya ad yöredir. Bunun sebepleri henüz belli de ildir. Japonya, Gerontolojide de en ileri ülkelerden biridir. Öte yandan Türk ve Japon aile yap s aras nda benzerlikler bulundu u dikkat çekmektedir. Bu ve di er sebepler dikkate al narak, Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat fakültesi Japonlarla gerontolojik i birli inin geli tirilmesine yönelik giri imlere ba lam t r. Bu giri imlerden olumlu sonuç ç kacak olursa, yak n bir gelecekte Gerontoloji alan nda Türk-Japon i birli i ba layacakt r. Bu kapsamda Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji alan yla ili kili çal malara a rl k verilecektir. Akademik i birli inde ö renci de i toku undan doktora çal malar na kadar varan geni bir çal ma a yarat lmaya çal lacakt r. Bu giri imler uzun vadeli olarak planlanmaktad r. FREEGEROLIT ve SERBEST KÜRSÜ AÜ Gerontoloji Bölümü 2010 y l nda FREEGEROLIT adl bir internet sitesini hayata geçirme karar ald. Bu internet sitesinde herkes ya l l kla ilgili görü, bilgi ve tecrübelerini dile getirebilecektir. Ayn y l SERBEST KÜRSÜ ad bir ba ka internet sitesinin kurulma çal malar na ba land. Bu internet sitesi (di erinden farkl olarak) sadece uzmanlara aç k olacakt r. Uzmanlara ya lanma ve ya l l kla ili kili çal malar n bu internet sitesinde kamuya sunma olanaklar sa lanacakt r. GEROYAY Türkiye de gerontolojik yay nlar çok azd r. Bu bo lu un doldurulmas amac yla Ulusal Sosyal ve Uygulamal Gerontoloji Derne i yay n birimi GEROYAY kuruldu. AÜ Gerontoloji Bölümü bu kanaldan toplumla yönelik gerontolojik bilgilerini sunmaktad r. SONUÇ Türkiye de Gerontoloji alan nda att m z ad mlardan bir dizi örnekler sunulan bu bölümün amac yapt m z çal malar n yeterli oldu unu ortaya koymak de ildir. Tam tersine: Bunlar sadece gerekli olan ilk ad mlard r. Gerontoloji Türkiye de çok yeni bir bilim dal olarak kendi gelece inin temellerini atmay ba arm t r. Bunu takip eden dönemde kendisini geli tirecektir. Bununla birlikte yeni teorik ve uygulamal çal malara da ba layacakt r. Sunulan özet bilgilerden ç kan sonuç udur: Gerontoloji, imdiye kadar ihmal edilen bir problemi, ya l l k problemini masaya yat rm t r. imdi bunun detayl analizleri ve çözüm yollar bulunacakt r. Gerontoloji, bilimsel alan n n gere i ve bunlar ba latan bilim olarak, ya lanan toplumun problemlerinin çözümünde öncü rol üstlenecektir. Ya l l k probleminin çözümüne bütün bilimleri davet etmektedir. Gerontolojinin öncülü ünde kurulacak br platformda problemi birlikte çözebilir, ya l l ya anmaya de er bir ya am dönemi haline getirebilir. Bunun temel ko ulu gerontolojik perspektifin benimsenmesidir. Ya l l art k t bi bir sorun gibi görmekten vazgeçip, bu olgunun toplumsal bir sorun oldu unu kabul etmeliyiz. Gerontolojik perspektif olmadan bu problemin çözülemeyece ini kabul eden ve kendi alan ndaki bilgi ve tecrübelerini Gerontoloji ile payla mak isteyen herkese bu platformda yer vard r. Bir bayan hekimin ya l lar için dü ünebildi i renkli yol (!) çok basit ve çocuksu bir bak n eseri olarak tan mlanabilir. Bizim amac m z ba ar l ya lanma süreçlerinden geçen insanlar ço altmak ve ya am dönemi olarak ya l l renklendirmektir. 11