KUR AN-I KERİM I. Prof. Dr. Yaşar KURT

Transkript

1 KUR AN-I KERİM I Prof. Dr. Yaşar KURT

2 KURÂN I KERİM İ OKUYUŞ ŞEKİLLERİ Tahkîk veya Tertil Tedvîr Hadr 1.2. TEMSILÎ OKUMA ESASLARI Temsilî Okumanın Tanımı ve Önemi Temsilî Okuma Esasları Ses Tonunu Alçaltmak (Hafd-ı Savt) Bâtıla Ait Sözler Dua ve Pişmanlık İçeren Ayetler S es Tonunu Yükseltmek (Ref-i Savt) Müjde, Mükâfat ve Rahmet İçeren Âyetler İlâhî Emir ve Yasakların İfade edildiği Âyetler Hak ve Hakikati İçeren Âyetler Ses Vurgusu Kelime başarında: Yan yana gelen kelimelerde: Kelime sonlarında: Edatlarda Zamirlerde

3 KUR AN-I KERİM I Şekilleri ve Temsili Okuma Esasları ÜNİTE 1 KUR AN-I KERIM I OKUYUŞ ŞEKILLERI VE TEMSILI OKUMA ESASLARI Prof. Dr. Yaşar KURT 1.1. KURÂN I KERİM İ OKUYUŞ ŞEKİLLERİ Tecvid ve kıraat ilmiyle alakalı kitaplarda Kur ân ın tilaveti, okuyuştaki sürat bakımından üç başlık altında incelenir: Bunlar tahkîk veya tertil, tedvir ve hadr dır Tahkîk veya Tertil Tahkîk, kelime olarak, bir şeyi vacip ve lazım kılmak ve tasdik etmek manalarına gelir. Bunun yanında bir şeyin hakkını tam ve fazlasız olarak yerine getirmede mübalağa etmeğe de tahkîk denir. Bu tarz okuma, kıraatin en yavaş icra şeklidir. Harflerin mahrec ve sfatlarına riayet ederek, medleri gereği kadar uzatarak, idğam, ihfa, iklab, izhar vb. tecvid kurallarını yerini getirmede azami hassasiyet göstererek okumaya tahkîk tarzı denir. Bu şekildeki okumada her harfin hakkını vereceğim diye harflerin sükûn ve harekeli durumlarında akıtılıp akıtılmaması vb. sıfatlarını ihlal ederek aşırı mübalağa yapmaktan, sakine hareke vermekten, harekeli harfi sakin kılmaktan, harflerin ve kelimelerin arasını ayırmaktan, hâsılı nerdeyse manayı bozacak şekildeki aşırılıklardan sakınmak gerekir. Tertil, bir şeyi güzel, düzgün ve tertip ile kusursuz bir şekilde açık açık, hakkını vererek açıklamaktır. Bunun yanında sözü tane tane, yavaş yavaş, ara vererek ve güzel sıralama ve ifade etmeye de tertîl-i kelâm denilir. Kur ân ı Kerim i ağır ağır, harflerini tam mahreclerinden çıkararak ve kendilerine mahsus sesleriyle seslendirerek okumaya tertil ile okumak denir. Müzzemmil suresinin 4. ayetindeki r-t-l kelimesinin emrinden sonra mastarıyla vurgu yapılması da tertîlin en güzel şekilde olmasının istendiğini ifade eder. Tertil üzere okuyuş, tahkikten biraz daha hızlıdır. Bu nedenle her tahkik tertil ise de, her 3

4 3KUR AN-I KERİM I Şekilleri ve Temsili Okuma Esasları tertil tahkik değildir, denmiştir. Tahkik ile okuyuşta daha düzgün okuma ve öğretim; tertil ile okuyuşta okunanı anlama gaye edinilmiştir. Tahkik veya tertil üzere tilavette Asım kıraatinin Hafs rivayetine göre medler aşağıda verilen ölçülere göre uzatılır: Medd-i tabii: 1 Medd-i muttasıl: 4 Medd-i munfasıl: 4 Medd-i lazım: 4 Medd-i arız ve arız medli Medd-i Lin: 1-4 Lazım medli medd-i Lin: 3 Tahkik tarzında okumayı Kıraat İmamlarından Hamze ve Verş in tercih ettikleri bildirilmiştir Tedvîr Tedvîr, bir şeyi dolap gibi döndürüp çevirmek demektir. Tecvid ilminde, tahkik ile hadr arasındaki orta okuyuş şekline tedvir denir. Bu tarz okuyuş şeklini İbn Âmir, Âsım, Kisâî ve Halefü l-âşir tercih etmişlerdir. Ramazan aylarında okunan mukabele hatimlerinde daha ziyade bu okuyuş tarzı tercih edilir. Tedvir üzere tilavette Asım kıraatinin Hafs rivayetine göre medler aşağıda verilen ölçülere göre uzatılır: Medd-i tabii: 1 Medd-i muttasıl: 3 Medd-i munfasıl: 2 Medd-i lazım: 4 Medd-i arız ve arız medli Medd-i Lin: 1-4 Lazım medli medd-i Lin: Hadr Bir işte süratli olmaya hadr denir. Kur ân ı Kerim i tecvid kurallarına riayet ederek en hızlı okumaya hadr denilir. Bu tarz okuyuşta, harflerin mahreç ve sıfatları gözetilmeli; uzatılma ve tutulma süreleri asgari olarak uygulanmalıdır. Hadr ile okuyuşu, Kalûn, İbn Kesîr, Ebû Amr, Ebû Ca fer ve Ya kûb tercih etmişlerdir. Hadr üzere tilavette Asım kıraatinin Hafs rivayetine göre medler aşağıda verilen ölçülere göre uzatılır: Medd-i tabii: 1 Medd-i muttasıl: 2 Medd-i munfasıl: 1 Medd-i lazım: 3-4 Medd-i arız ve arız medli Medd-i Lin: 1-4 Lazım medli medd-i Lin: 2 Hadr tarzından daha hızlı okumaya hezreme veya tahlit denir. Bu şekildeki okumada harfler mahrecinden kayar, sıfatlarını kaybeder, heceler karmakarışık olur ki, bu tarz okuyuş manayı bozacağı için haramdır. Bu nedenle özellikle teravih namazları ve diğer namazlarda, mukabele hatimlerinde ve hatimle kıldırılan teravih namazlarında okuyucuların, asgari tecvid kurallarına ihlal anlamına gelen bu tarz okuyuştan sakınmaları elzemdir. Kur ân okuyucuları bu üç okuyuştan hangisini tercih ederse etsin okuyuşu doğru ve yerinde bir okuyuş olur. Ancak okuyucu, görev yaptığı yerin konumu ve cemaatinin durumunu da göz önüne almalıdır. Çevreyolu kenarındaki caminin görevlisi, cemaatinin, çoğu zaman

5 KUR AN-I KERİM I Şekilleri ve Temsili Okuma Esasları yolculardan olduğunu düşünerek kısa okuması gerektiği gibi okuyuşunda da genellikle en hızlı okuyuş olan hadr usulunu tercih etmelidir. Yine uzun vakit tutan teravih namazlarında hadr usulu tercih edilmelidir. Normal namazlarda ve mukabele hatimlerinde genelde tedvir usulü, bunun yanında aşr-ı şeriflerde ve Kurân öğretiminde tahkik tarzı okuma tercih edilmelidir. Fakat bu üç türlü okuyuş, birbirine karıştırılmamalıdır. Okuyucu kıraate, hangi okuyuşla başlamış ise onunla bitirmelidir. Tahkik ile başladığı okuyuşu tedvir veya hadr ile bitirmek yanlıştır. Bu her okuyuş tarzı için de aynı şekilde geçerlidir. Bir okuyuş usulünden diğerine geçerek okuma, tabir-i caizse yolda normal yürüyen birinin biraz sonra sebepsiz yere hızlanması veya koşması gibidir ki, dışarıdan bakan biri için bu durum normal bir davranış olarak kabul edilemez. Kur ân okumada da okuyucu anormal bir duruma düşmemek için seçmiş olduğu okuyuş tarzına ve o okuyuşun gereklerine riayet etmelidir. Bu açıklamalardan sonra okuyucu bilmelidir ki, Kur ân ı Kerim bu üç tarzda okunmakla birlikte, bunların hiçbirinde bir harf veya harekenin hakkı çiğnenecek şekilde okunması caiz değildir. Dolayısıyla asıl mânâsı göz önüne alındığında tertil ile okuma, yani harflerin yerli yerinden çıkarılması ve sıfatlarına riayet edilerek okunması kıraatlerin hepsinde şarttır TEMSILÎ OKUMA ESASLARI Temsilî Okumanın Tanımı ve Önemi Kur ân tilavetinde, okunan yerin söz ve manaya uygun bir şekilde vurgu, raf-i savt ve hafd-i savt kaidelerine riayet ederek okumaya temsili okuma denir. 4 Temsil, kelime anlamında da yer aldığı üzere canlandırma demektir. Dolayısıyla temsili okumaya riayet eden okuyucu, harflere özellikle mana harflerine, kelime ve cümlelere ses tonu, okuyuş tarzı ve edasıyla adeta elbise giydirerek onları canlandırmaktadır. Kur ân okumada, harflerin kendilerine özgü yapılarına ve niteliklerine uygun telâffuz edilmeleri, tecvid kurallarının uygulanması ve makam önemli hususlardandır. Kur ân tilâvetinin önemli unsurlarından biri de, manayı aksettiren ses tonuyla okumaktır. Bu durum, manayı gözeterek, gerektiği yerde sese uygun perdeyi vermekle mümkün olabilir. Bunu sağlayabilmek için öncelikle okuyucunun kendisi, okuduğu yerin manasını bilmeli, eda ve sedasını ona göre ayarlamalıdır. Buna ilaveten his dünyasını da okuyuşuna katmalı ki, dinleyenlere hissettirebilsin. Belki bu sayede dinleyenleri Kur ân ın huzur verici manevi iklimine çekmiş olabilir. Temsilî okuma esaslarına riayet ederek okuyan bir okuyucu, tek kişilik bir oyunu sahnede sergileyen tiyatrocu gibidir. Kur ân okuyan kişi, cennetliklerin cehennemliklere veya cehennemliklerin cennetliklere seslenmeleri ya da kıssa ve benzeri karşılıklı konuşmalarda ses tonunu okuduğu yerin gerektirdiği vurguya göre ayarlamalıdır. Aşırılığa gitmemek kaydı ile buna bir de, herhangi bir olayı açıklamak için yapılan el kol hareketleri(jest) ve yüz hareketlerini(mimik) de hafifçe katabilir. Dolayısıyla okuyucu, bu argümanları yerli yerinde kullanmalı ki, vermek istediği manayı doğru verebilsin. Aksi takdirde mana bozulur. Bazen söylenmek istenenin tam tersi bir manayı da vermiş olabilir. Bu durum, sadece Kur ân ın doğru okunması için değil, hangi dilde olursa olsun, her metin için geçerli bir husustur Temsilî Okuma Esasları Kur ân tilâvetinde önemli yeri olan temsil konusunu şu başlıklar altında incelememiz mümkündür: 5

6 3KUR AN-I KERİM I Şekilleri ve Temsili Okuma Esasları Ses Tonunu Alçaltmak (Hafd-ı Savt) Temsilî okuma esaslarından biri ses tonunu alçaltmak/hafd-ı savt tır. Kur ân kıraatinde mananın gerektirdiği yerlerde ses tonunu ve perdesini indirmek ve hüzünlü bir eda ile okumak gerekir. Ses tonunun ve perdesinin indirilmesi gereken yerler: Bâtıla Ait Sözler Kur ân-ı Kerîm de kâfir, müşrik, münafık, Allah a, peygamberlere ve inananlara yönelik aşağılayıcı, kınayıcı ve karalayıcı sözleri ifade eden ayetlerin alçak ve hafif bir ses tonu ile okunması gerekir. و م ا (Bakara, 2/9) alçak sesle okunması gerekirken ayetin devamı ي خ اد ع ون الل ه و ال ذ ين ء ام ن وا okunmalıdır. yüksek sesle ي خ د ع ون إ ل أ ن ف س ه م و م ا ي ش ع ر ون Dua ve Pişmanlık İçeren Ayetler Kur ân ı Kerim de peygamberlerin ve inananların Yüce Allah a dua, yakarış ve pişmanlıklarını dile getirdikleri âyetlerin, hafd-i savt ile okunması gerekir. Bu başlığa en güzel örneklerden biri Bakara Sûresi nin son âyetleridir: ر ب ن ا ل ت ؤ اخ ذ ن ا ا ن ن س ين ا ا و ا خ ط ا ن ا ر ب ن ا و ل ت ح م ل ع ل ي ن ا ا ص ا ك م ح م ل ت ه ع ل ال ذ ين م ن ق ب ل ن ا ر ب ن ا و ل ت ح م ل ن ا م ا ل ط اق ة ل ن ا ب ه و اع ف ع ن ا و اغ ف ر ل ن ا و ار ح م ن ا ا ن ت م و ل ين ا ف ان ص ن ا ع ل ال ق و م ال ك اف ر ين Rabbimiz, unuttuklarımızdan ya da yanıldıklarımızdan dolayı bizi sorumlu tutma. Rabbimiz, bizden öncekilere yüklediğin gibi bize de ağır yük yükleme. Rabbimiz, kendisine güç yetiremeyeceğimiz şeyi bize taşıtma. Bizi affet, bizi bağışla. Bize merhamet et, Sen bizim Mevlâ mızsın. Kâfirler topluluğuna karşı bize yardım et. (Bakara, 2/286) Kur ân ı Kerim i okurken alçak sesle ve hüzünlü bir seda ile okunması gereken yerler oldukça çoktur ve bunlar belli başlıklar altında çoğaltılabilir. Bu konuda Ömer Ziyaüddin in Âdâbu Kıraeti l-kur ân adlı eseri önemlidir. Bu risale, müellifinin, tahvîli edâ ve tahzîni sada ile okunacak âyât-ı Kur âniyyedir ifadeleriyle baştan sona kadar Kur ân ı Kerim de alçak sesle okunması gereken yerlerin tamamını ihtiva etmektedir Ses Tonunu Yükseltmek (Ref-i Savt) Temsilî okuma esaslarından bir diğeri ses tonunu yükseltmek/ref-i savt tır. Kur ân kıraatinde mananın gerektirdiği yerlerde bazen bir ayet veya ayetlerde ses tonunu ve perdesini yükseltmek gerekir. Bu tür yerlerde sesin yükseltilmesinin yanında ses vurgusundan da istifade edilir. Yüksek ses tonu ile okunması gereken yerler: Müjde, Mükâfat ve Rahmet İçeren Âyetler Bu konu ile ilgili ayetler oldukça çoktur. Okuyucu, ilahi lütuf, rahmet ve müjde ifade eden ayetlerin manalarını gözeterek buralarda sesini yükselterek okumalıdır. (Bakara, 2/5) bu ve benzeri müjde, mükafat ve rahmet أ و ل ئ ك ع ل ه د ى م ن ر ب ه م و أ و ل ئ ك ه م ال م ف ل ح ون ifade eden ayetlerde ses yükseltilerek okunur İlâhî Emir ve Yasakların İfade edildiği Âyetler Yüce Allah ın insanlığa yönelik emir ve yasaklarının konu edildiği ayetlerin yüksek ses tonu ile okunması gerekir. bulu- (Bakara, (2/21 Kur ân ın birçok yerinde ي اأ ي ه ا الن اس اع ب د وا ر ب ك م ال ذ ي خ ل ق ك م و ال ذ ين م ن ق ب ل ك م ل ع ل ك م ت ت ق ون

7 KUR AN-I KERİM I Şekilleri ve Temsili Okuma Esasları nan Yüce Allah ın emir ve yasaklarını ifade eden ayetlerde ses yükseltilir Hak ve Hakikati İçeren Âyetler Allah ın yüceliğinin, kuvvet ve kudretinin, Kur ân ı Kerim in, peygamberlerin ve diğer seçkin insanların konu edildiği ayetlerde de ses yükseltilir. (Bakara, (2/1-3 Konu امل ذ ل ك ال ك ت اب ل ر ي ب ف يه ه د ى ل ل م ت ق ني ال ذ ين ي ؤ م ن ون ب ال غ ي ب و ي ق يم ون الص ل ة و م م ر ز ق ن اه م ي ن ف ق ون ile ilgili başlıkları ve ayetleri çoğaltmak mümkündür. Bu konu, ses indirimi(hafd- savt) diye isimlendirilen bir üst konuyla bağlantılıdır. Kur ân okunurken, lafzın ifade ettiği manaya göre ses ya yükseltilir ya da alçaltılır. Bu durumda okuyucunun, yukarıda da kaynağını verdiğimiz Kur ân ı Kerim de alçak sesle okunmasını gösteren eser elinde ise bakar, buradaki ayetleri hüzünlü bir seda ile okur. Bunun dışındaki yerlerde yine manayı gözeterek sesinin perdesini yüksek tutabilir Ses Vurgusu Kelimelerdeki bütünlüğü korumak ve manaya dikkat çekmek için sese kuvvet vermeye ses vurgusu denir. Kelimenin ilk harfine vurgu yapmakla kelimenin bütünlüğü sağlanır. Bir kelimenin ilk harfinden sonraki harflerin hangisinde olursa olsun, yapılacak vurgu ile kelime bölünmüş, dolayısıyla muhtemelen mana da bozulmuş olur. Bunun yanında ilk harfe yapılacak vurgu ile manaya da dikkat çekilmiş olmaktadır. Bu sayede, hem kelime bütünlüğü hem de mana korunmuş olacaktır. Ses vurgusuyla ilgili esasları şu şekilde sıralamak mümkündür: Kelime başarında: 1. Yalın halde olduklarında kelimelerin ilk harfine vurgu yapılır. yapılır. Bu iki kelimenin ilk harfleri olan kâf ve hemze harfine vurgu ق ال وا ء ام ن ا 2. Kelimenin başında bir takı varsa; ل ل م ت ق ني önce lâm a sonra mîm harfine vurgu yapılır Yan yana gelen kelimelerde: Yan yana gelen kelimelerde her kelimenin ilk harfine vurgu yapılır. Bu sayede kelimeler de birbirine karışmamış olur. إ ي اك ن ع ب د و إ ي اك ن س ت ع ني (Fatiha, 1/5) burada yan yana gelen dört tane kelimenin ilk harflerine vurgu yapılmalıdır. Yaygın yanlışlardan olmak üzere kena büdü, kenesteîn gibi kelime sonlarındaki harflere vurgu yapıldığında kelimenin yapısı bozulacağından mana da bozulur. Mana bozulduğunda bunun tabi sonucu olarak namaz da bozulur. Bu örnek ve benzeri yerlerde yapılacak yanlışlar, temsilî okumanın ne kadar önemli bir konu olduğunun göstermektedir Kelime sonlarında: Kelime sonlarında kural gereği vurgu yapılmaz. Sadece, te kid nunu gelen kelimelerin sonlarındaki nuna vurgu yapılır. ل ن ج م ن ك م و ل ي م س ن ك م bu iki kelimede baştaki tekit lamlarına hemen onlarda sonra gelen kelimenin ilk harfine ve sondaki tekid nununa vurgu yapılır Edatlarda: ل ي خ ل ف / ل م ت ف ع ل وا okunur. edatlarında sese ton verilerek ل م ve ل, ل ن 1. Bütün olumsuzluk bildiren örneğinde olduğu ل إ ل ه إ ل ه و okunur. / örneklerindeki olumsuzluk ekleri vurgu ile ل ن ت ف ع ل وا gibi tebrie lâsındaki vurgu ise diğerlerinden daha çoktur. ي ذ ك ر م ا ve ل م ي ق ض örneklerinde olduğu gibi olumsuzluk ifade ettiklerinde م ا ve ل م vurgu ile okunur. ل م ج اء ه م örneğinde 7

8 3KUR AN-I KERİM I Şekilleri ve Temsili Okuma Esasları olduğu gibi olumsuzluk ifade etmediğinde ise ل م edatına vurgu yapılmaz. م ا ع ند ك م örneğindeki olumsuzluk ifade etmeyen ma-i mevsuleye de vurgu yapılmaz. 2. Tahsis ifade eden ل ile tekit anlamına gelen ل harfi raf-i savt ile okunur. yapılır. Buradaki iki lama da vurgu ل ك م د ين ك م و ل د ين 3. İstisna harflerinde de ses vurgulu okunur. yapılır. kelimelerine vurgu إ ل ve غ ي Burada istisna anlamındaki غ ي ال م غ ض وب / إ ل الل ه yapılır. misallerinde olduğu gibi tahkik edatlarına vurgu أ ن ال ق و ة إ ن ال ذ ين 4. yapılır. örneğinde olduğu gibi nida harflerine vurgu ي اآد م 5. yapılır. örneklerinde olduğu gibi harf-i cerlere vurgu م ن الظ ال م ني / إ ل ن س آئ ك م 6. / misallerinde olduğu gibi istifham(soru) edatlarına vurgu م ا ل ك م / أ ي ح س ب / ه ل أ ت / ك ي ف ت ك ف ر ون 7. yapılır Zamirlerde: و أ نت خ ي Kelimelerde olduğu gibi zamirlerin de ilk harflerine vurgu yapılır. Ancak örneklerindeki merfu munfasıl zamirlere biraz daha الر اح م ني / أ ن ه م ه م ال ف ائ ز ون / ل إ ل ه إ ل ه و ر ب ال ع ر ش ال ك ر يم fazla vurgu yapılması uygun olur. Temsili okuma, çok yönlü bilgi beceri ile gerçekleştirilebilecek bir husustur. Arapçayı, kelime yapısı, grameri ve anlamıyla bilmek gerekir. En azından Kur ân dan okunacak yerlerin manası, varsa diyaloglar gözden geçirilmeli, iyice hazmedildikten sonraki okuma doğruya yakın bir okuma olabilir. 8

9 KUR AN-I KERİM I Şekilleri ve Temsili Okuma Esasları KAYNAKLAR 1 Cezeri, en-neşr, I, Asım Efendi, Kamus, II, Asım Efendi, age, II, Sağman tecvidi, s