Özellikleri. - Kullanım Alanları Sekudaerrohsstoffe aus Plastikabfaelle und Eigenschaften -

Transkript

1 Plastik Atıklardan Üretilen Sekunder Hammaddeler ve Bunlardan Elde Edilen Ürünlerin Özellikleri - Kullanım Alanları Sekudaerrohsstoffe aus Plastikabfaelle und Eigenschaften - Anwendugsmöglichkeiten glichkeiten der Sekudaerrohstoff-Produkte Prof. Dr. Ertuğrul rul Erdin Ertugrul.erdin@.erdin@deu.edu.tr Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik M Fakültesi Çevre Mühendisliği i BölümüB Kaynaklar Kampusu Buca /IZMIR, Turkey IV. ULUSLARARASI AMBALAJ KONGRESİ VE SERGİSİ ARALIK 2005 KONAK İZM ZMİR

2 İçindekiler Özet ve Anahtar SözcS zcükler Ayrı biriktirme ve toplama (saklık k derecesi) Geri kazanmasının n adımlar mları ve teknolojisi Sekunder hammaddeden ürün üretme teknolojileri Ürünlerin özellikleri Ürünlerin kullanım m alanları Park bahçe, yol, köprk prü,, ev, sedde,, engel, perde v.d.

3 Özet Ambalaj atıklar kları kirli olarak toplandığı ığında, içindeki i indeki plastikler veya diğer ısışdeğerieri yüksek olan maddeler, katkı yakıt t olarak hazırlan rlanıp çeşitli kazanlarda yakıt t olarak kullanılabilirler. labilirler. Ancak DSD veya Çevko Vakfı sistemlerine göre g ayrı ve temiz toplanan plastik atıklar, PET, PE,PP, PS v.b. temiz sekunder hammadde olarak hazırlan rlanıp p işlenebilirler. i Ambalaj atıklar klarının çok başar arılı ayrı toplanması ambalaj maddelerinin değerlendirilmesi erlendirilmesi için i in ilk adımd mdır r ama herşey ey değildir. Çemberin tamamlanması için in ya maddesel ( enerji içerii eriğinden inden yararlanarak) ya da malzeme olarak ( malzeme hammaddesi) değerlendirilmesi erlendirilmesi gerekmektedir. Elde edilen yeni ürünlerin de ekolojik ve ekonomik bir anlam taşı şıması lazımd mdır. Bu bağlamda olaya bakıld ldığında, innovatif teknolojilerin gerektirilmesi, elde edilen ürünlerin ambiyanti ve albenisi olması gerekmektedir. Asıl l halka bı noktada kapanmakda, çevrim başar arılmaktadır. Ekolojik ekonomik hammadde çevrimi, elde edilen ürünlerde çok çeşitli yerlerde ve amaçlar için i in kullanılabilmektedir. labilmektedir.

4 Ambalaj atıklar klarının n değerlendirilmesinde erlendirilmesinde önemli olan sorunun oluşmas masında sorumlu olan tüm t kesimlerin işbirlii birliği i yapması ve ortak akılla, sinerji ile çalışmasıdır r ve katkıda bulunmasıdır. Avrupa Birliği i katılım m müzakereleri m de herkesi buna zorlamaktadır. r. Hammaddeden, yarı-mamul, ürün, pazarlama, kullanma, atma, biriktirme, toplama, taşı şıma, değerlendirme, erlendirme, geri kazanma, nihai bertaraf etme aşamalarında kaçınılmaz ortak sorumluluklar vardır. r. Eko tasarım, eko tüketim, t az materyal kullanma, sürds rdürülebilir tüketim, t tekrar kullanma, geri kazanma gibi yöntemlerde y aktif olmak gerekmektedir.

5 Önlemek-azaltmak değerlendirme-bertaraf etme piramidine bakıld ldığında, bundan yıllar y önceki uygulamalara bakıld ldığında klasik piramit şekli söz s konusu iken, Almanya gibi ülkelerde ters piramit söz s konusudur. Bertaraf edilenlerin çok azaldığı görülmektedir yılında y ise sıfır s r olacaktır. Hedef hepsini değerlendirmektir erlendirmektir. Biriktirme sisteminde Almanya da olduğu u gibi kaplarda madde gruplarını ayrı ayrı toplamaya mım karar vermeli yada, benim 1980 deki TürkiyeT rkiye nin ilk Ulusal Katı Atık k Kursu nda savunduğum um ve bugün n hala savunmaya devam ettiğim, im, Türk T toplumunun sosyoekonomik, kültk ltürel, çevre sosyolojisi yapısına en uygun bulduğum um 3 (4) kap sistemidir. Ki bu bile geçen en 25 yıl y l içinde i inde yaygınla nlaştırılamamıştır. Yerel yönetimler y sürekli kaldırım m değiştirmeye önem ve öncelik vermişlerdir. Bundan sonra ise çevre sorunları nı çözmeyi öncelikli ödevleri olarak kabul etmek zorundadırlar rlar (Erdin, 1980).

6 Ambalaj atıklar klarının n 1990 lardan itibaren ayrı toplama sistemine gore biriktirme/toplama başlad ladıktan sonra, DSD sistemi ve buna Alman halkının çok hızlh zlı uyum sağlamas laması, uygulaması sonucunda çok kısa k zamanda kota hedeflerine ulaşı şılmışdır. Ayrı biriktirilen ve toplanan değerli erli katı atıklar kları işleyecek tesisler olmadığı içinin, bunlar tekrar deponiye gönderilmişdir.yadir.ya da ücret karşı şılığıığı ile yakma tesislerine gönderilip yakılmakda idi. Kamu oyunun tepkisi nedeniyle de, yapılmas lması gerekn altyapı bir an once yapılm lmışdır den sonra sorun çözülm lmüşdür. Bu sayede hep düzenli, kaliteli geri toplama ve geri kazanma süregelmişdir. Amabalaj atıklar klarınden ikincil hammaddeler üretilmiş ve bundan da çok çeşitli ürünler elde edilmişdir dir.. Bu ürünler de çok yaygın kullanım alanı bulmuşdur dur.

7 Packaging waste generation in EU 15 (kg per capita) (EEA, 2004)

8 Put refuse in its place Glass... Lightweight packaging... Paper in the bottle-bank Residual waste in the yellow bin/ yellow bag REST MÜLL... in the waste paper containers... in the residual waste bin Source: DualesSystem Deutschland AG Status: November, 03

9 The project of Zakynthos Island

10 How the Dual System operates Packaging cycle Contract agreements Financed by Green Dot licence fees Filler/bottler Packaging manufacturer Secondary feedstocks Other products Packed product Duales System Deutschland AG Guarantor Recycling Retail trade Waste Management Company Collection agreed upon with local authorities Sorting Consumer Source: DualesSystem Deutschland AG Status: November, 03

11

12

13

14 Türkiye de ikincil hammadde üretilmesine bir örnek

15

16

17

18

19 Sekunder Hammaddeden Yeni Ürünler Ürünlerin Kullanım m Alanları

20 Örneğin çok sayıda firma ekstruziyon -, intruziyon-,, pres- ve enjeksiyon yöntemleri y ile çok çeşitli ürünler üretilmektedir üzerinde ürün çeşidi mevcuttur. Konstruksiyon,, form yapısı,, patentli üretim tehnikleri ile sürekli s yeni ürünler piyasaya arz ve talebe göre g sunulmaktadır. DKR ve DSD ile sözles zleşmeli olarak çalışan X - firması evsel katı atılardan kaynaklanan değerli erli atıklar kları geri kazanmakta (sekunder( hammaddeye dönüştürmekde) ), işlemektedirler. i Yılda Y atıklardan yeni ürün üretilerek geri kazanılmaktad lmaktadır.bu X firması yaklaşı şık k 100 kişi çalıştırmaktadır. r.

21 Ürünlerin kulanlım alanları ise : sanayi de, yeşil alanlarda, ormanlarda, ses-gürült ltü kirliliğini ini önlemede, çit, taraba,, perde, bahçe e duvarı yapılmas lmasında, fidancılıkda kda, çiçekcilikde,, inşaat malzemesi satan yerlerde, yol inşaat aatında, su yapılar larında, tarımsal alanlarda, belediye sahasında, ticarethanelerde, organize sanayi bölgelerinde b, saksı, çiçekcilikde, ahıl ve boks inşaatlar aatlarında, yol inşaatlar aatlarında, katı atık k kapları,, oturma banları, sınır r taşlar ları,, kalaslar, zemin örtüleme sistemleri, tahtalar, rabıtalar, profiller, kompostlaştırıcı bokslar, merdiven basamakları, korkulukları, dere üstü köprüler, kablo kanalı örtü plakaları olarak kullanılmaktad lmaktadır.

22 Ürünlerin Özellikleri Sekunder hammadden ((Polyolefinlerden Polyolefinlerden) ) hazırlanan ürünlerin, diğer bir deyişle plastik atıklar klarından üretilen malzemelerin önemli özellikleri aşağıa ğıdaki gibi özetlenebilir: Çevre dostu, ekonomik olarak anlamlı,, bakım istemez, impregnasyona gereksinim yok, çizilmez, çatlamaz, yarılmaz, robust, uzun ömürlü kullanım, patentli kullanma teknikleri, suya ve dona karşı mukavim, UV dayatıkl klı boya pigmentleri ile boyanmış ış,, tekrar geri kazanılabilir, pazlanmaz, hava şartlarına dayanıkl klı,, nem, rutubet geçirmez, deniz suyuna, asitlere, bazlara, yağlara karşı dayanıkl klı,, suya karşı nötr, oldukça a hafif, düşük d onarım m masrafları,, elektrik ve ısı yalıtımı çok yüksek, ürünlerdir.

23 AB yönetmenliklerine y göre g de katı atıklar mekanik, fiziksel, termik ve biyolojik işlem i görmeden g bertaraf edilemezler. Niahi bertaraf edildikleri yerlerde deponidir yılındaki y hedef ise deponiye gönderilmeye gerek kalmayacak şekilde tüm m işlemlerden i sonra geriye kalan kalınt ntıların n da değerlendirilebilir erlendirilebilir olmasıdır, olması zorunluluğudur. udur. Teknoloji bu yönde y geliştirilmek zorundadır. r. Bu nedenle de krışı ışık plastiklerden de albenisi olan, piyasadaki bir çok doğal malzemeden veya madenden metalden daha da iyi materyal özelliğine ine sahip olan, kaliteli, iyi özellikli malzeme olarak kullanılabilecek labilecek ürünler üretmek hedeftir Münih M İFAT fuarında bu bağlamda çok yeni ürün çeşitleri ve kullanma alanları sergilenmiş ve görülmüşdür. Karışı ışık k plastikleri işleme i teknikleri Tablo 2 de verilmiştir.. İşlenmi lenmiş plastiklerden elde edilen ürünler nerelerde kullanılabilmektedir. labilmektedir. Aslında çok yaygın n kullanım m alanı vardır. r. Bunlardan bir kaçına örnek de Tablo 2 2 ve 3 3 de verilmişdir dir.

24 Tablo 2 : Karışı ışık k Plastikler İçin İşleme Teknikleri ( Erdin, 1991) Plastifikasyon İşlemciler Kalıplama Kesikli işlem i Tek burgulu işlemciler i Profil boru ve yaprak sürekli s işleme i Çift burgulu işlemciler i SıkışS ıştırmalı kaplama Tablo 3. Karışı ışık k Plastik Atıklar kların n Uygulamaları Uygulama sektörü Kır, kıyık ve bahçe e mimarisi Örneğin: Banklar direkler, çitler, bitki ve gübre g kutuları yat limanı tahtaları,, kazıklar kları,, kıyık koruma direkleri Yol İnşaası Örneğin : GürültG ltü izolasyon duvaralır,, trafik ışıklar kları.. yol kenarı direkleri, drenaj kanalları,, kablo koruma kapakları,, Zemin döşemesitarımsal Yapılar Örneğin : Hayvancılıkta kullanılan lan çitler, direkler, kapaklar kutular Ulaşı şım Örneğin : Paletler, kablo bobinleri ; Öncelikle tahta metal ve beton yerine

25 Plastik atıklardan sekunder hammadde üretildikten sonra, bunlardan çok kaliteli, yaygın kullanım m alanı bulan inşaat malzemeleri üretilmektedir. Plastik atıklardan üretilen inşaat malzemesi Fotoğraf 2 2 de görülmektedir. g

26 Üretilen inşaat malzemeleri ve uygulamaları

27 Kullanım m alanlarından ndan uygulama örnekleri Kıyı ve Liman İnşaatlarında (Taşkın n Korumalarında nda-kıyı ve Yol Korumasında) Park bahçe Kumullarda yol ve dere üstü köprü Yer kaplama Açık k drenaj kanalı kaplaması Kentsel altyapı kanallarının üstünün n kaplanması Su içinde i inde bina inşaat aatı V.d.

28 Park Bahçe Orman Yol Su Yapılar larında Recycling Ürünlerinin Kullanılmas lması Her türlt rlü hava koşuluna, ve yüklere y karşı dayanıkl klı olduğu u için i in sakıncas ncasız z 12 ay boyunca istenilen her yrde ve maç için in inşaat malzemesi olarak kullanılabilmektedir. labilmektedir. Nisan 2005 Münih M Çevre teknolojisi (İFAT)( fuarında bu konuda çok sayıda katılımc mcı olmuştur.

29

30

31

32 Kıyı ve Liman İnşaatlarında (Taşkın Korumalarında nda-kıyı ve Yol Korumasında) Fotoğraflar da taşkın önlemede, yol kıyılarını, kenarlarını korumada, dalga kıranlark ranları güçlendirmede v b kullanılmakta lmakta olduğu görülmektedir. Fotoğraf : Plastik atıklar klarından elde edilen sekunder hammaddeden yapılan inşaat malzemeleri ile taşkınlara karşı koruma perdeleri

33

34

35 Fotoğraf : Malzemelerin çeşitli alanlarda kullanılmas lması ve oluşturdu turduğu u parçalar alar 1.Perde kalasları,, tahtaları (zeminden sızds zdırmazlık k ile) 2.Perde kalasları 3. Montaj-tutunma tutunma plakası 4. Çelik destek direkleri 5. vidalama elementleri 6. kalas kuşaklama çıtaları 7. çapraz (yatay) bağlant lantı parçalar aları

36 Fotoğraf : KıyıK güçlendirmede, desteklemede

37 Fotoğraf : GürültG ltü perdesi inşaatlar aatlarında

38 İnşaat Tekniğindeki indeki Yapı Tarzları da aşağıa ğıdaki şekillerde görülmektedir: g

39 Diğer uygulama örnekleri (gürült ltü duvarları,, kanal/dere örtülemesi)

40 Diğer örnekler

41

42

43 Su içinde i inde bina inşaat aatı

44 Plastik Atıklardan Üretilmiş Malzemelerin Yapı İnşaatında Kullanılmas lması Şekil 1 de kazık k temel, su basmanı, dikey ve yatay taşı şıyıcılar ve pencere-kap kapı doğramalar ramaları aşamasına kadar tamamlanmış inşaat hali görülmektedir. g k temel, su basmanı, dikey ve yatay taşıyıcılar ve pencere-kapı doğramaları aşamasına kadar tamamlanmış inşaat hali g

45 Plastik Atıklardan Üretilmiş Malzemelerden kazık k temel üzerine yapılan atık k plastiklerden üretilmiş bir evin (Mekong( Mekong-Asya Kazık k Temel-Ev) görümü Şekil 2 de verilmiştir

46 Tablo 4 : Mekong-Asya Kazık k Temel üzerine yapılan, yapılmas lması planlanan ve projenlendirilen evlerden birinin kısmk smı ve toplam maliyeti Pozisyonu NetKDV BrutKaba inşaat , , ,77 Ince inşaat , , ,04 Çatı örtüleme 2.339,40 374, ,70 Elektirik instalasyonu 3.980,00 636, ,80 Banyo tuvalet istalasyonu5.000,00 800, ,00 Ev tipi biyolojik arıtma 2.974,12 475, ,98 Güneş enerjisi tesisi 7.500, , ,00 Toplam maaliyet , , ,30 Tablo 5 : Vitnam için in öngörülen projenin kapsamlı toplam maliyeti tablo da verilmiştir.

47 Tablo 5 : Vitnam için in öngörülen projenin kapsamlı toplam maliyeti Toplam Proje MaliyetiNetKDV BrütKaz Kazık k Temel Ev ,67 Kazık k Temel Ev ,17 Konstruksiyon toplam , , ,37 Transport UPS ,00 Transport Vietnam ,00 İnşaat işçiliği ,00 Toplam , , ,37

48 Sonuç Son yıllardaki y teknolojik gelişmeler nedeniyle artık ambalaj atıklar klarınının ya da atıklar kların çok sayıdaki kaplar sisteminde toplamaya ihtiyaç duyulmamaktadır kap sistemi ile toplamak mümkm mkündür. Opto-elektronik yöntemlerle de maddelerin yüksek y saflık k oranında nda ayrılmas lması ve yüksek y oranda değerlendirilmesi erlendirilmesi mümkm mkün hale gelmişdir dir. Sonuçda elde edilen sekunder hammadde çok daha kaliteli ürünlerin elde edilmesi için i in bir baz oluşturmaktad turmaktadır. r. İnşaat malzemesi olarak üretilen kalaslar, profiller, kazıklar, klar, kolonlar, direkler, rabıtalar, tarabalar, yer taşlar ları v.d. başar arı ile kullanılabilmektedir. labilmektedir.

49 Kaynaklar Fa. HAHN Kunststoffe GmbH (2005): Sparen mit Produkten aus Recycling-Kunststoff Kunststoff. Erdin, E. Et al (1991) : Çevko Vakfı Kuruluş Raporu. İzmir. hahnkunststoffe.de; info@hahnkunststoffe hahnkunststoffe.de laborbedarf.de/.de/kunststoffprodukte.htm - 16k RENO-Kunststoffprodukte KunststoffprodukteGmbH ch/d/ /d/kunststoffprodukte - 32k Erdin, E. ; Afşar ÜRÜT * Akın n ALTEN (2003): Packaging Wastes in Europian Union Avrupa Birliğinde inde Ambalaj Atıklar klarının n Değerlendirilmesi, erlendirilmesi, Sistemlerinin Ekonomik Analizi. İzmir. Erdin, E. (2005) : Katı Atık k Yönetimi. Y Kentsel Katı Atıklar kların n Biriktirilmesi. ÇMO Yayınlar nları. Ankara plasticseurope.org Erdin. E. (1980) : Çöp p ve Katı Atıklar Kursu Kitabı Temmuz Bornova/İzmir; EÜE İnşaat Fakültesi Çevre MühendisliM hendisliği i Bölümü B, Çevre MühendisliM hendisliği i Bilimleri Derneği i Temsilciliği

50 Duales System Deutschland und Vergleich EU punkt.de/fotodatenbank/ds/d/fdbanzeigen.php3 Doedens Doedens,, H. ; E. Erdin (1999): Organisation Technical Systems And Cost Of Recycling Of Packaging Waste In Germany And Comparison With Other Systems In Europe.. 99 International Packaging Congress October İzmir.