MEHMET ÂKİF ERSOY UN BESTELENMİŞ ESERLERİ

Transkript

1 MEHMET ÂKİF ERSOY UN BESTELENMİŞ ESERLERİ Büyük vatan şairi, fikir ve mücadele adamı, ahlâk âbidesi Mehmet Âkif Ersoy un milletine armağanı, Safahat adlı anıt eseri; ölmez hatırası ise Türkiye Cumhuriyeti İstiklal Marşı dır. Pek çok şâiri gibi, Mehmet Âkif in manzumeleri zaman zaman ünlü bestekârlarımız tarafından bestelenmiş manzumelerini konu edineceğiz. Bu besteleri şu şekilde sıralayabiliriz: İstiklal Marşı Türk İstiklal Savaşının devam ettiği günlerde Ankara da Tâceddin Dergâhı nda Mehmet Âkif tarafından yazılan ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 12 Mart 1921 tarihli toplantısında millî marş olarak kabul edilen İstiklal Marşı nın bestelenmesi için Maârif Vekâleti (Millî Eğitim Bakanlığı) tarafından bir yarışma açılmasına karar verildi. Tanınan süre sonunda Maârif Vekâleti ne elli beş adet marş bestesi ulaştı (Mayıs 1922). Marş bestekârları arasında Türk müziğinin tanınmış isimleri bulunmaktaydı. Bu isimlerden bazıları şunlardır: Ali Rifat Çağatay, Ahmet Yektâ Mardan, Rauf Yektâ Bey, Mehmet Zâti Arca, Kâzım Uz, İsmail Zühtü, Mustafa Sunar, Sadettin Kaynak, Giriften Âsım Bey, Hüseyin Sadettin Arel, Muallim İsmail Hakkı Bey, Abdülkadir Töre, Lem i Atlı, Mehmet Suphi Ezgi, Osman Zeki Üngör. İstiklal Savaşının devam eden günlerinde, ağırlaşan savaş şartları göz önüne alındığında bu bestelerin değerlendirilmesi mümkün değildi. Bu süre içerisinde yurdun çeşitli bölgelerinde, İstiklal Marşı nın değişik besteleri okunmaya başlamıştı. Edirne ve civarında Ahmet Yektâ Mardan, İzmir ve Eskişehir civarında İsmail Zühtü, Balıkesir ve yöresinde Hasan Basri Çantay, İstanbul un Rumeli yakasında Mehmet Zâtı Arca, Anadolu yakasında Ali Rifat Çağatay, Ankara ve civarında ise Osman Zeki Üngör ün besteleri okunmaktaydı. Bu çok başlılık görüntüsü ortaya koyan durum ise hoşnutsuzluk yaratmaktaydı. İstiklal Savaşının zaferle sonuçlanması nın ardından, İstiklal Marşı bestelerinin değerlendirilerek bir sonuca gidilmesi gündeme geldi. İstanbul da Mûsiki Encümeni Reisi Ziya Paşa nın başkanlığında kurulan bir komisyona havale edilen eserler üzerinde yapılan çalışmalar 12 Temmuz 1923 tarihinde tamamlandı ve Ali Rifat Çağatay ın bestesi İstiklal Marşı olarak kabul edildi yılına kadar bu beste Türkiye Cumhuriyeti İstiklal Marşı olarak çalınıp söylendi. Aynı yıl Maârif Vekâleti tarafından resmî kuruluşlara gönderilen bir genelge ile Riyâset-i Cumhur Musiki Heyeti şefi Osman Zeki Üngör ün İstiklal Marşı bestesinin resmî marş olarak kabul edildiği bildirildi. O tarih ten günümüze kadar aynı beste, Türkiye Cumhuriyeti Millî Marşı olarak çalınıp söylenmektedir. Osman Zeki Üngör ün bestesi dışında, eseri günümüze ulaşan İstiklâl Marşı bestekârları şunlardır: 1. Ali Rifat Çağatay, 2. Ahmet Yektâ Madran (2 adet), 3. Muallim İsmail Hakkı Bey,

2 4. Mustafa Sunar, 5. Mehmet Zâti Arca, 6. Kazım Uz, 7. İsmail Zühtü, 8. Abdülkâdir Töre1 Bülbül Safahat ın Yedinci Kitabı Gölgeler de yer alan: Bütün dünyaya küskündüm, dün akşam pek bunalmıştım; Nihayet, bir zaman kırlarda gezmiş, köyde kalmıştım beytiyle başlayan bu şiir, İstiklal Savaşında Bursa nın Yunan ordusu tarafından işgal edildiği günlerde yazılarak yayımlanmış (7 Mayıs 1921) ve Mehmet Âkif manzumenin altına şu notu ilave etmiştir: Bu manzume yazılırken Yunan istilâsı altındaki topraklarımız, hususiyle Bursa ya dair elîm haberler geliyordu; tedkikine de imkân yoktu. Bu acı haber Ankara da duyulduğu gün Mehmet Âkif in de Burdur mebusu (milletvekili) olarak hazır bulunduğu Meclis te kürsüye çıkan mebuslar konuşmalarını, başkanlık kürsüsüne çekilen siyah bir örtü altında yapmışlar ve bu örtü Bursa nın kurtuluşuna kadar orada kalmıştır. Mâhur makamıyla başlayıp dört makam üzerinden bestelenen bu eser, ilk defa 29 Ekim 1921 tarihinde işgal altında bulanan İstanbul da Şehzadebaşı semtindeki Millet Tiyatrosu nda, bestekârı Ali Rifat Çağatay ın şefliğinde ve yine onun başkanı bulunduğu Kadıköy Şark Musikisi Korosu tarafından çalınıp okunmuştur. Eserin bu ilk okunuşunda, konser salonunun karşısındaki Rum kilisesinin üstünde Yunan bayraklarının dalgalanmakta olduğu ve orada bulunanların bu tablo karşısında konseri ağlayarak izledikleri söylenir. Çanakkale Mersiyesi Safahat ın Altıncı Kitabı Âsım ın bir kısmını teşkil eden: Şu Boğaz Harbi nedir? Var mı ki dünyâda eşi? En kesîf orduların yükleniyor dördü beşi

3 mısrâlarıyla başlayan ve Çanakkale Şehitleri adıyla tanınan şiirin bir parçası olan: Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş, asker! Gökten ecdâd inerek öpse o pâk alnı değer. Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhîd i Bedr in arslanları ancak bu kadar şanlı idi. Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın? Gömelim gel seni târihe desem, sığmazsın. Herc ü merc ettiğin edvâra da yetmez o kitâb Seni ancak ebediyetler eder istîâb. mısrâlarından meydana gelen kıt aları, ünlü bestekâr ve ses sanatçısı Sadettin Kaynak tarafından 1933 yılında, dinî mûsikimizin mersiye formunda segâh makamında bestelenmiştir. Ordunun Duâsı Mehmet Âkif in Safahat ına almadığı şiirleri arasında yer alan bu manzume, Millî Mücâdelenin henüz başladığı, Anadolu da yeni oluşmaya başlayan Kuvâ-yı Milliye birliklerinin düşmanla mücadele ettikleri günlerde 19 Haziran 1920 tarihinde yazılmıştır. Yılmam ölümden, yaradan, askerim; Orduma gâzî dedi Peygamberim. Bir dileğim var. Ölürüm isterim: Yurduma tek düşman ayak basmasın. Âmin! desin hep birden yiğitler, Allâhu ekber gökten şehitler.

4 Âmîn! Âmîn! Allâhu ekber! mısrâlarıyla başlayan bu uzunca eser yine Ali Rifat Çağatay tarafından nihavent makamında ve marş formunda bestelenerek Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Reisi (Genelkurmay Başkanı) Fevzi Çakmak (Mareşal) tarafından ordunun bütün birimlerine gönderilmiş ve bir millî marş olarak herkesin dilinde dolaşmaya başlamıştır. Safahat ın Yedinci Kitabı Gölgeler içerisinde yer alan Gece adlı şiirin bazı mısrâlarının bestesidir: Ezelden âşinânım ben, ezelden hem-zebânımsın; Berâber ahde bağlandık, ne olsan yâr-ı cânımsın; Ne olsam zerrenim, kalbimde hâlâ çarpar esrârın; Gel ey cânân, gel ey can, kalmasın ferdâya dîdârın. Bu dörtlük ûdî bestekârımız Şerif içli tarafından şarkı formunda ve hüseynî makamında bestelenmiş olup şarkı repertuarımızın sevilen eserleri arasındadır.2 Bu dörtlük Gölgeler adlı şiirin Sebîlürreşad Dergisi nde bu yayımlanan ilk neşrinde bulunmaktadır. Daha sonraki Safahat neşirlerinde bu dörtlüğünde de içinde yer aldığı son on dört mısrâ tamamen farklıdır. Nerdesin Yedinci Kitap Gölgeler deki Nerdesin başlıklı kıt adır: Lâmekânlarda mısın, nerdesin, ey gâib ilâh? Dönerim enfüsü, âfâkı ezelden beridir. Serpilip kubbene donmuş, o ışık damlaları, Seni, yer yer arayan yaşlarımız izleridir. Mısır da bulunduğu sırada Hilvan da 19 Kasım 1932 de kaleme alınan manzume, bestekâr Ali Nihat Karamemişoğlu tarafından nihavent şarkı olarak bestelenmiştir.

5 Bir Arîza Yedinci Kitap ta Ey bâd-ı sabâ, uğrayacaksın ya şimâle? mısrâıyla başlayan, Hilvan da 1 Ağustos 1929 tarihinde kaleme alınan kırkdört mısrâlık bu şiirin on beş mısrâsı bestelenmiştir. Kendisinden yardım gördüğü Prens Abbas Halîm Paşa ya mektup tarzında yazılan eser yine Ali Nihat Karamemişoğlu tarafından bestelenmiştir. Köse İmam Safahat ın Birinci Kitabı nda yer alan bu uzun manzume Ali Rifat Çağatay tarafından operet formunda bestelenmiştir. Cenk Marşı Safahat ın dışındaki şiirlerinden olan ve: Yurdunu Allah a bırak, çık yola: Cenge deyip çek ki vatan kurtula beytiyle başlayan manzume, Balkan Savaşı nın başlaması üzerinde 17 Ekim 1912 tarihinde neşredilmiştir. Eser, Mustafa Cahit Atasoy tarafından rast makamında bestelenmiştir. Safahat ın Beşinci Kitabı Hâtırâlar da yer alan: Ne irfandır veren ahlâka yükseklik, ne vicdandır; Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundadır. Yüreklerden çekilmiş farz edilsin havfı Yezdân ın Ne irfânın kalır tesiri kat iyyen, ne vicdânın mısrâları bestekâr Rüştü Eriş tarafından neveser makamında bestelenmiştir.

6 Safahat a almadığı şiirlerinden olan ve Şark ın Yegâne Dâhî-i San atine başlığı altında, büyük sanatkâr Şerif Muhiddin Targan a ithâfen kaleme alınmış: Yanık bağrında, yıllardır, kanar mızrâbının yâdı mısrâıyla başlayan manzume, İstanbul Devlet Klâsik Müziği Korosu ud sanatçılarından Osman Nuri Özpekel tarafından hicazkâr makamında bestelenmiştir. İlâhi Safahat ın Yedinci Kitabı Gölgeler deki Yeis Yok şiirinin son beyiti olan: Allah a dayan, sa ye sarıl, hikmete râm ol Yol varsa budur, bilmiyorum başka çıkar yıl. mısrâlarına, Ali Ulvi Kurucu nun: Allâh a dayan, gâyene tevf_kini versin, Kur ân a sarılmazsan eğer ye se düşersin. beyiti de ilâve edilerek Ali Kemal Belviranlı tarafından rast makamında bestelenmiştir. Mehmet Âkif in Safahat ta bulunmayan, Baytar Mektebi nde öğrenci iken kaleme aldığı O Gözler başlığı altında: Sevk-i a mâk-ı hayâlât etmede her an beni mısrâıyla başlayan manzumesi, bestekâr Câhit Öney tarafından hüseynî makamında bestelenmiştir.

7 Bir mûsiki toplantısında, ünlü kemânî Sadi Işılay ın yaptığı keman taksiminden çok etkilenen Mehmet Âkif hemen orada: Bütün eşya Hüdâ yı zikreden bir sırr-ı hikmettir mısrâıyla başlayan bir kıt ayı yazarak Sadi Işılay a vermiş ve bu şiir daha sonra Rüştü Eriç tarafından sûzinâk şarkı olarak bestelenmiştir. 1 Osman Zeki Üngör ile ilk yedi bestekârların besteleri için bkz. Muhiddin Nalbandoğlu, İstiklal Marşımızın Tarihi, İstanbul 1964, s.10-28; Abdülkâdir Töre nin marş notası için bkz. Tarih ve Toplum Dergisi, İstanbul, 1990, sy.74,s Yukarıda isimleri sıralanan İstiklal Marşı bestekârlarından ilk dördünün İstiklal Marşı besteleri, Bülbül, Çanakkale Mersiyesi, Ordunun Duâsı ve hüseynî şarkı, İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş. tarafından Bestelenen Şiirleriyle Mehmet Âkif adıyla Kaset / CD olarak yayımlanmıştır. KAYNAKÇA Muhiddin Nalbandoğlu, İstiklal Marşımızın Tarihi, İstanbul, 1964, s.10-28, Etem Üngör, Türk Marşları, Ankara, 1966, s Yaşar Çağbayır; İstiklal Marşımızın Tahlili, Ankara, 1988, s Zeki Sarıhan, Vatan Türküsü İstiklal Marşı Tarihi ve Anlamı, Ankara. Muhiddin Nalbandoğlu, Mehmet Âkif in Bestelemiş Eserleri ; Musiki Mecmuası, İstanbul, 1964, sy.202, s Mehmet Önder, İstiklal Marşı Belgeleri, Türk Edebiyatı Dergisi (Mehmet Âkif Anıt Sayısı), İstanbul, 1986, sy.158, s Cahit Öney, Mehmet Âkif de Müsiki, Musikimizde Mehmet Âkif, Musiki Mecmuası, İstanbul, 1996, sy.455, s Nuri Özcan, İstiklal Marşı (Musiki), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.23, s Nuri Özcan Nota Arşivi.