Isparta İlinde Sağlık Hizmetlerinden Yararlananların Özelleştirme Uygulamalarına Karşı Tutumlarına Yönelik Ampirik Bir Çalışma

Transkript

1 Uygulamalarına Karşı Tuumlarına Yönelik Ampirik Bir Çalışma * ** Mura Akbelen*** Büün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşi doğarlar..... herkesin, kendisinin ve ailesinin sağlığı ve iyi yaşaması için yeerli yaşama sandarlarına hakkı vardır. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1948)* Öze: Bu çalışmanın amacı, yarı kamusal mal ve hizme olan sağlık hizmelerinin özelleşirilmesinin yaygınlaşırılması karşısında hizmeen yararlananların algılarını, Ispara özelinde oraya koyarak değerlendirmekir. Çalışmada yönem olarak anke seçilmişir. Belirlenen sorular Ispara ilinde faaliye göseren üniversie, devle ve özel hasaneler ile özel polikliniklerden hizme alan hasalara yönelilmişir. Araşırmada elde edilen veriler SPSS for Windows programı aracılığıyla analiz edilmişir. Araşırma sonucunda sağlık hizmelerinden yararlananların özelleşirme uygulamalarına yönelik önemli çekinceleri olduğu espi edilmişir. Anahar Kelimeler: Sağlık Hizmeleri, Özelleşirme, Ispara An Empirical Sudy on The Percepion of Healh Service Beneficiaries in Ispara Agains Privaisaion Pracices Absrac: The objecive of he sudy is o evaluae he percepions of service beneficiaries in he case of Ispara for he disseminaion of he privaisaion of healh services ha is semi-public good and service. In he sudy, a survey mehodology is applied. The quesions are asked o hose paiens aking service from universiy, public and privae hospials and privae polyclinics operaing in Ispara. The daa gahered are analyzed hrough SPSS for Windows sofware. As he resul of he sudy, i is deermined ha hose healh service beneficiaries have significan quesion marks in heir minds agains privaizaion pracices. Key Words: Healh Services, Privaisaion, Ispara GİRİŞ Bilindiği gibi sağlık hizmeleri geleneksel olarak devle arafından sunulan yarı kamusal nielikli bir mal-hizmeir. Buna bağlı olarak birçok ülkede devlein emel görevlerinden biri olarak sayılmış ve bu yükümlülük anayasal ve yasal emellere dayandırılmışır. Bu yükümlülük aynı zamanda sosyal devlein bir gereği olarak düşünülmüşür. Sosyal devle, vaandaşlarının sosyal ve ekonomik haklardan yararlanmaları için gerekli düzenlemeleri yapar. Bu anlayış, baı oplumlarında çoğunlukla "refah devlei" olarak anılır (Alpekin, 2005: 3). Sağlık hizmelerinin bireye yeerli, eşi ve hızlı bir şekilde göürülmesi, vaandaşların ruhsal ve fiziksel büünlüğün korunmasının bir gösergesidir. Vaandaşların sosyal durumlarıyla, refahlarıyla ilgilenen, onlara asgari bir yaşam düzeyi sağlamayı ödev bilen" devle, sosyal devle olarak anımlanmakadır (Alpekin, 2005: 3). İçinde bulunduğumuz dönemde, 1980'li yıllarda başlayıp, 1990'lı yıllarda hız kazanan sağlık hizmelerinde özelleşirme uygulamaları, daha çok rekabe oramı yaramak, çalışanların ve üreilen hizmelerin verimliliğini arırmak, bir kamu hizmei olan sağlık hizmei sunumu için devlein üzerine aldığı yükü hafiflemek amacıyla yapılmakadır. * Yrd. Doç. Dr. Süleyman Demirel Üniversiesi Maliye Bölümü, aliyavuz@iibf.sdu.edu.r. ** Dr. Süleyman Demirel Üniversiesi Maliye Bölümü, hgcicek@iibf.sdu.edu.r. *** Süleyman Demirel Üniversiesi Maliye Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi. * Universal Declaraion of Human Righs/Declaraion Üniverselle des Drois de l'homme. Birleşmiş Milleler Genel Kurulu'nun 10 Aralık 1948 arihli ve 217 A (III) sayılı kararıyla benimsendi ve ilan edildi.

2 Günümüzde sağlık hizmelerinin yürüülmesinde özellikle büyük yerleşim merkezlerinde özel hasaneler, özel poliklinikler kurulmuş ve yoğunluk kazanmışır. Devle, koruyucu, edavi edici ve rehabilie edici sağlık hizmelerini uygularken kendisine ai sağlık kuruluşlarında, sağlık hizmelerini desekleyen emizlik, yemek, güvenlik, amir bakım ve onarım gibi bazı faaliyeleri sözleşme ve ihale gibi yönemlerle özel kuruluşlara vermekedir. ÜLKEMİZDE MEVCUT SAĞLIK HİZMETİ UYGULAMASI Temel özellikleri bakımından sosyal güvenlik, oplumda bireyleri karşılaşabilecekleri risklere karşı korumayı ve risklerin zararlı sonuçlarını oradan kaldırmayı amaçlar. Bu anlamda büün bireylerin hiçbir ayrıma abi olmadan insan onuruna yakışır asgari bir yaşam ve refah düzeyine ulaşması hedeflenir. Bu hedeflerin gerçekleşmesi için devle gerekli sisemi kurar ve bunu yasal bir emele dayandırır (Erkul an-gerek, 1983: 134). Bugün Dünyada ülkelerin sağlık hizmeinin finansmanı üç yönem ile sağlanmakadır. Bu yönemler özel finansman, kamu sağlık sigoracılığı ve genel vergilerden oluşurulan ulusal sağlık sisemleridir. Mevcu uygulamada Türkiye de uygulanan sisem karma olup, şu yönemlere göre sağlığın finansmanı sağlanmakadır (Sağlık ve Sosyal Hizme Emekçileri Sendikası, 2010). Bunlardan ilki prim ödeme sisemidir. Bu sisemde SSK ve Bağ Kur lular sosyal güvenlik kuruluşlarına ödedikleri prim karşılığında sağlık hizmeinden yararlanmakadırlar. Devle memurları prim ödemedikleri halde devlein doğrudan kakısı ile sağlık hizmelerinden yararlanmakadırlar. İkinci yönem ise kakı payı ödemesi şeklindedir. Sosyal güvenlik kuruluşlarına abi olanlar her ürlü edavide kullanılan orez, proez gibi araçlar ile ilaçlardan kakı payı ödemekedirler. Üçüncüsü devlein ve sosyal güvenlik kuruluşlarının kakısı ile gerçekleşmekedir. Ödeme gücü olmayan vaandaşların yeşil kar ile edavi giderleri devlein Sağlık Bakanlığı büçesine akardığı kaynakan karşılanmakadır. Ayrıca 65 yaş aylığı alanlar ile er ve erbaşlar, gaziler, dul ve yeimlerin edavi giderleri devlein ve sosyal güvenlik kuruluşlarının kakısı ile karşılanmakadır. Ülkemizde özel sağlık kurumları ile kamu sağlık kurumlarına cepen ödeme ile de kaynak akarılmakadır. Finansmana paralel olarak ülkelerin sağlık hizmelerini sunumu da üç yönem ile yapılmakadır. Ülkemizde koruyucu sağlık hizmelerinin amamı Sağlık Bakanlığı arafından da verilmekedir. Koruyucu sağlık hizmelerinde 7 ade aşı ile aile planlaması hizmeleri ücresiz olup, diğer hizmeler ücre karşılığı verilmekedir. Halk sağlığı, eğiimi, çeşili çevre sağlığı faaliyeleri ücresiz olmasına rağmen, düşük seviyede verilmekedir. Birinci basamak sağlık hizmeleri ile ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeleri Sağlık Bakanlığı arafından verilmeke, üçüncü basamak sağlık hizmeleri üniversie hasaneleri arafından da verilmekedir. Ayrıca Milli Savunma Bakanlığı arafından birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeleri verilmekedir. Sağlık Bakanlığı ve üniversie hasanelerinde bu hizmeleri veren personel devle memuru, kadro karşılığı sözleşmeli personel, işçi, çakılı sözleşmeli personel, aşeron işçisi, döner sermaye işçisi şeklindeki isihdam biçimleri ile çalışmakadır. Özel Sağlık Kurumlarıyla Sağlık Hizmelerinin Sunumu: Özel hasane ve poliklinikler ile kamuda çalışan hekimlerin muayenehaneleri bu hizmei vermekedir. Özel sağlık kurumlarında hizme veren personel kendi hesabına çalışanlar ile işçi ve aşeron işçilerinden oluşmakadır. Buralarda sendikal örgülenme çok düşük seviyededir. Türkiye deki sosyal güvenlik kuruluşlarının hepsinin özel sağlık kurumlarıyla sözleşmeleri bulunmakadır. ALAN ARAŞTIRMASI Araşırmanın Kapsamı ve Yönemi Ispara ilinde yapığımız anke çalışması, Ispara Devle Hasanesi, Gülken Devle Hasanesi, Ispara ilindeki özel hasaneler ve polikliniklerden hizme alan 129 hasayı kapsamakadır. Kaılımcıların çeşili demografik özellikleri aşağıdaki bölümlerde ayrınılarıyla verilmişir. 71

3 Araşırmada ankelerde sorulacak sorular öncelikle Ispara Devle Hasanesi, Süleyman Demirel Üniversiesi Araşırma ve Uygulama Hasanesi ve özel hasanelerde çalışan dokorlar, hasane idarecileri, hemşireler ve diğer sağlık personeli ile öngörüşmeler yapılmış ve onların görüşleri de alınarak espi edilmişir. Soruların bir bölümü ise sağlık hizmelerinde özelleşirme konusunda çeşili yayınlarda oraya konan ana fikirler doğrulusunda hazırlanmışır. Araşırmanın verileri, sağlık hizmelerinde özelleşirme uygulamaları ve bu sekörde çalışanlar ile hizme alan hasalar arasında bu uygulamaların ekilerini oraya koymak maksadıyla yapılan bir anke çalışması ile elde edilmişir. Çalışmanın araşırma kısmı bir hafada amamlanmışır. Araşırmaya kaılanlar kolay yoldan örnekleme yönemiyle seçilmişir. Hasalara uygulanacak anke formları servis hemşirelerine eslim edilmiş ve kabul eden hasalara uygulaırılmışır. Araşırmaya kaılanların sorulara verdikleri cevaplar 5 li liker ölçeği ile değerlendirilmişir. Ölçeke 1 çok olumsuz ekiler (azalır), 2 olumsuz ekiler (azalır), 3 değişirmez, 4 olumlu (arırır) ve 5 çok olumlu (çok arırır) anlamına gelmekedir. Özellikle hasalara uygulanan ankelerde, bazı kavramların bilinmemesi nedeniyle, soruların bir bölümünde anlama sorunları yaşanmışır. Anke ile elde edilen veriler isaisiksel analizler çerçevesinde değerlendirilmişir. Araşırmanın hipoezleri Çalışmamızda alernaif hipoezler es edilmişir. Dolayısıyla, isaisiksel analizler sonucunda kabul ya da red edilen hipoezler alernaif hipoezlerdir (Acar, N. Ömürbek, V. Ömürbek, 2004: 6). Yukarıda belirilen araşırma amaçları çerçevesinde araşırmayla ilgili gelişirilen hipoezleri şu şekilde belirmek mümkündür. H 1 : Sağlık Hizmelerinin özelleşirilmesi, koruyucu sağlık hizmelerini olumsuz yönde ekiler. H 2 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, muayene ücrelerini arırır. H 3 : Sağlık Hizmelerinin özelleşmesi, ilaç fiyalarını arırır. H 4 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi sonucunda daha çok kar elde emek için, özel sekör gereğinden fazla eşhis ve anı işlemi yapar. H 5 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi eşhis ve edavi olanaklarında bir değişmenin olmayacakır. H 6 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi kırsal kesimde ve köylerde yaşayanlara ekisinin olumsuz yönde ekilenecekir. H 7 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, hasanelerin emizlik ve sağlığa uygunluk konularında bir değişikliğe sebep olmaz. H 8 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, üm opluma hizme yerine farklı özel opluluklara hizme eden sağlık kurumları oraya çıkabilir H 9 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, hasa haklarının sağlanması ve korunması konusunda olumsuz yönde eki eder. H 10 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, ıp uygulamalarında eik olmayan yaklaşımları arırır. H 11 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, hasa dokor ilişkisini olumsuz yönde ekiler. H 12 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, devlein sağlık harcamalarını olumsuz ekiler. Hasalar Üzerinde Yapılan Anke Çalışmasında Verilerin Analizi Araşırma kapsamında gerçekleşirilen anke uygulaması sonucunda elde edilen veriler kodlanarak SPSS 10.0 Windows pake programına yüklenmiş ve araşırma sonuçları doğrulusunda çeşili isaiksel analizlere abi uulmuşur. Söz konusu analiz sonuçları ve bunlara ilişkin isaisikî bilgiler aşağıda sunulmuşur. Deneklerin Demografik Özellikleri Bu bölümde çalışmaya kaılan hasaların, cinsiye, yaş, hizme aldığı hasane, sosyal güvenceleri, meslekleri, eğiim durumları incelenmişir. 72

4 Grafik 1: Hasaların Cinsiyelerine Göre Dağılımı Sayı (% 69) 126 (% 97,7) (% 28,7) (% 2,3) Bayan Erkek Toplam Geçersiz Cinsiye Çalışmaya kaılan hasaların cinsiye durumlarını incelediğimizde, % 28,7 sinin (37) bayan ve % 69 unun (89) ise erkek olduğu görülmekedir. % 2,3 ü (3) ise anke formlarında cinsiye bölümünü işarelememişir. Grafik 2: Hasaların Yaş Durumlarına Göre Dağılımı (99,2) 100 Sayı (%65,1) (%22,5) 7 (%5,4) 7 (%5,4) 1 (%0,8) 20 Yaş alı yaş yaş 50 yaş üsü Toplam Geçersiz Yaş Hasaların yaşları ise, 20 yaş ve alı % 5,4 (7); yaş arası % 65,1 (84); yaş arası % 22,5 (29); 50 yaş üsü % 5,4 (7)olarak abloda görülmekedir. En kalabalık kileyi genç yaş grubu olarak nielendirebileceğimiz yaş arasında olanlar oluşurmakadır. Grafik 3: Hasaların Hizme Aldıkları Hasanelere Göre Dağılımı (% 93) (% 70,5) Sayı (19,4) 9 (% 7) 4 (% 3,1) Devle Özel Devle - Özel Toplam Geçersiz Hasane Tipi 73

5 Çalışmamıza kaılan hasaların hizme aldığı hasaneleri incelediğimizde ise % 70,5 inin (91) devle hasaneleri, % 19,4 ü (25) özel hasaneler, % 3,1 i (4) ise hem devle hem de özel hasaneleri olduğu görülmekedir. Yine bu konuda çalışmamıza kaılan 129 hasadan 9 u hizme aldığı sağlık kuruluşunu işarelememişir. Grafik 4: Hasaların Bağlı Oldukları Sosyal Güvenlik Kurumları (% 97,7) Sayı (% 46,5) 51 (% 39,5) Emekli Sandığı 12 (% 9,3) 3 (% 2,3) 3 (% 2,3) SSK Bağ-Kur Yesil Kar Toplam Geçersiz Sosyal Güvenlik Kurumu Hasalarımızın sosyal güvenceleri ise abloda görüldüğü gibi, % 46,5 inin (60) Emekli Sandığına, % 39,5 inin (51) SSK ya, % 9,3 ünün (12) Bağ-Kur a bağlı olduğu görülmekedir. Hasaların % 2,3 ü (3) ise yeşil karlıdır Sayı Grafik 5: Hasaların Mesleklere Göre Dağılımı 52 (% 40,3) 35 (% 27,1) Memur İsçi Emekli 14 (% 10,9) 14 (% 10,9) 6 ( 4,7) 7 (% 5,4) 128 (% 99,2) 1 (% 0,8) SerbesEv Hanımı Diğer Toplam Geçersiz Meslek Meslek Çalışmaya kaılan hasaların mesleklerini incelediğimizde ise gibi % 40,3 nün (52) memur, % 27,1 nin (35) işçi, % 4,7 sinin (6) emekli, % 10,9 nun (14) serbes meslek sahibi, % 5,4 nün (7) ev hanımı, % 10,9 nun (14) ise diğer meslek gruplarından olduğu görülmekedir. 74

6 Grafik 6: Hasaların Eğiim Seviyelerine Göre Dağılımı (% 100) Sayı (% 41,1) 54 (% 41,9) Yüksek Okul 16 (% 12,4) 5 (% 3,9) Lise İlköğreim Okur- Yazar Eğiim Durumu Toplam Çalışmamıza kaılan hasaların eğiim durumu abloda görüldüğü gibi % 41,1 inin (53) üniversie ve yüksekokul, % 41,9 unun (54) lise, % 12,4 ünün (16) ilköğreim, mezunu, % 3,9 unun (5) ise okuryazar olduğu oraya çıkmışır. İlköğreim mezunu ve okuryazarların büyük bir bölümü anke doldurma konusunda iseksiz davranmışlardır. Araşırmaya İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi 1 (% 0,8) Geçersiz H 1 : Sağlık Hizmelerinin özelleşirilmesi, koruyucu sağlık hizmelerini1 olumsuz yönde ekiler. Tablo 1: Sağlıka Özelleşirmenin Koruyucu Sağlık Hizmelerine Ekisi Ekiler Frekans Yüzde Çok Olumsuz ekiler 28 21,7 Olumsuz ekiler 20 15,5 Değişirmez 12 9,3 Olumlu ekiler 37 28,7 Çok olumlu ekiler Toplam ,2 Geçersiz 1 0,8 N Oralama S. Sapma Sd. Haa 128 3,1797 1,5082 0,1333 1, ,18 0,1797-8,41E-02 0,4435 Tablo 1 de sağlık hizmelerinin özelleşirilmesinin koruyucu sağlık hizmelerine yönelik ekisinin yer aldığı dağılımlar verilmişir. Buna göre verilen cevaplardan % 21,7 si (28) çok olumsuz ekiler, % 15,5 i (20) olumsuz 1 Koruyucu hekimlik, Bedensel ve ruhsal sakalıkların oluşumunu ve gelişimini, oplumun organize edilmiş çabalarıyla önlemenin yanı sıra, bireylerin ve bunların ailelerinin sağlığından sorumlu olan iyi bir hekim arafından, bağışıklıma, sağlık eğiimi ve benzeri çabalarla herkes arafından, bir büün olarak oplum sağlığını daha iyiye göürmek için üm olanaklar kullanılarak yapılan hekimlikir. Koruyucu sağlık hizmelerinin emeli bu ürden koruyucu hekimlik hizmelerine dayanmakadır ve aynı zamanda bireyin ve oplumun sağlığının korunmasında ve gelişirilmesinde kişiye ve çevreye yönelik alınması gereken üm edbirleri içermekedir. hp:// (Erişim: ) (World Healh Organizaion) 75

7 ekiler şeklinde cevaplandırırken, % 9,3 ü (12) değişirmeyeceği kanaaindedir. % 28,7 (37) oranında bir grup bir mikar ekiler, % 24 (31) oranında bir grup ise çok olumlu ekiler düşüncesindedir. Bu sonuçan hasaların % 52'7lik (68) bir bölümünün sağlık hizmelerinin özelleşirilmesinin koruyucu sağlık hizmelerini olumlu ekileyeceği düşüncesinde olduğunu çıkarabiliriz. Sonuçlar hipoezimizle çelişmekedir. Hipoez için yapılan es sonuçlarına göre p değerini incelediğimizde p=0.180'dir. Bu durumda p>0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize hipoezimizin hasalar arafından red edildiğini gösermekedir. H 2 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, muayene ücrelerini arırır. Tablo 2: Sağlıka Özelleşirmenin Muayene Ücrelerine Ekisi Çok azalır 14 10,9 Azalır 8 6,2 Değişirmez 15 11,6 Arırır 39 30,2 Çok arırır 50 38,8 Toplam ,7 Geçersiz 3 2,3 N Oralama S. Sapma Sd. Haa 126 3,8175 1,323 0,1179 6, ,8175 0,5842 1,0507 Bu önermeye verilen cevaplar incelendiğinde hasaların % 10,9 luk (14) bir bölümü edavi ücreleri çok azalır, % 6,2 lik (8) bir bölümü azalır şeklinde düşünürken, % 11,6 lık (15) bir bölüm ise değişirmeyeceğini ifade emekedir. Bu soruya % 30,2 (39) oranında hasa ise edavi ücrelerinin biraz aracağı şeklinde yanı verirken, % 38,8 (50) oranında bir grup ise çok arırır şeklinde cevaplandırmışır. Bu soruya hasaların oplam % 69 u (89), edavi ücreleri aracakır şeklinde cevap vermişir. Sonuçlar hipoezimizi desekler yöndedir. İkinci hipoez için yapılan es sonuçlarına göre p değerini incelediğimizde p=0.000'dır. Bu durumda p<0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize ikinci hipoezimizin hasalar arafından kabul edildiğini gösermekedir. H 3 : Sağlık Hizmelerinin özelleşmesi, ilaç fiyalarını arırır. Tablo 3: Sağlıka Özelleşirmenin İlaç Fiyalarına Ekisi Çok azalır 10 7,8 Biraz azalır 6 4,7 Değişirmez 34 26,4 Arırır 38 29,5 Çok arırır 38 29,5 Toplam ,7 Geçersiz 3 2,3 N Oralama S. Sapma S. Haa 126 3,6984 1,1817 0,1053 6, ,6984 0,4901 0,

8 Tablo 3 ü incelendiğinde çalışmaya kaılan hasaların % 7,8 i ilaç fiyalarının çok düşeceğini, % 4,7 si (10) bir mikar azalacağını, % 26,6 sı (34) fiyaların değişmeyeceğini düşünürken, Fiyaların bir mikar aracağını düşünenler % 29,5 (38) ve fiyaların çok aracağını düşünenlerin oranı da % 29,5 dir (38). Fiyaların aracağını düşünenlerin oranı oplamda % 59 dur (76). Bu sonuçlar hipoezimize desek vermekedir. Üçüncü hipoez için yapılan es sonuçlarına göre, p değeri p=0.000'dır. Bu durumda p<0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize hipoezimizin hasalar arafından kabul edildiğini gösermekedir. H 4 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi sonucunda daha çok kar elde emek için, özel sekör gereğinden fazla eşhis ve anı işlemi yapar. Tablo 4: Sağlıka Özelleşirmenin, Teşhis Tanı İşlemlerine Ekisi Çok azalır 6 4,7 Azalır 3 2,3 Değişirmez 21 16,3 Arırır 28 21,7 Çok arırır 67 51,9 Toplam ,9 Geçersiz 4 3,1 N Oralama S. Sapma S. Haa 125 4,176 1,1003 9,84E-02 11, ,176 0,9812 1,3708 Tablo 4 ü incelendiğinde hasaların % 4,7 si (6) özel hasanelerin yaygınlaşması durumunda bu ür işlemlerin çok azalacağını düşünmekedir. Hasaların % 2,3'ü (3) işlemlerin biraz azalacağını ileri sürerken, % 16,3 (21) oranında bir grup ise herhangi bir şeyin değişmeyeceğini ifade emişlerdir. % 21,7 (28) oranında bir grup özel sağlık kurumlarının yaygınlaşması ile daha çok kar elde edebilmek için eşhisler maksadıyla dokorların gereğinden fazla işlem yapırabileceklerini savunmakadır. İşlemlerin çok aracağını düşünen grup ise % 51,9 (67) ile oldukça yüksek bir orandır. Bu konuda işlemlerin sayısının gereksiz yere aracağını düşünenlerin oplam oranı ise % 73,6 dır (95). Bu sonuçlar hipoezimize desek vermekedir. Dördüncü hipoez için yapılan es sonuçlarına göre, p değeri p=0.000'dır. Bu durumda p< 0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize dördüncü hipoezimizin hasalar arafından kabul edildiğini gösermekedir H 5 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi eşhis ve edavi olanaklarında bir değişmeye neden olmayacakır. Tablo 5: Sağlıka Özelleşirmenin, Teşhis Ve Tedavi Olanaklarına Ekisi Çok olumsuz ekiler 7 5,4 Olumsuz ekiler 7 5,4 Değişirmez 54 41,9 Olumlu ekiler 29 22,5 Çok olumlu ekiler 28 21,7 Toplam ,9 Geçersiz 4 3,1 77

9 N Oralama S. Sapma Sd. Haa 125 3,512 1,0748 9,61E-02 T 5, ,512 0,3217 0,7023 Tablo 5 i incelendiğinde hasaların % 5,4 ü (7) doğru eşhis koyma ve edavi olanaklarında çok olumsuz ekileyeceğini, % 5,4 ü (7) bir mikar olumsuz yönde ekileyeceğini görüşünde iken, % 41,9'luk (54) bir kesim ise doğru eşhis koyma ve edavi olanaklarında herhangi bir değişim olmayacağı kanaaindedir. Hasaların % 22,5 (29) oranında bir kesimi eşhis koyma ve edavi olanaklarında bir mikar olumlu ekileyeceğini düşünmekedir. Hasaların 21,7'lık (28) bir bölümü de çok olumlu yönde ekileyeceğini savunmakadır. Sonuçlar hipoezimizi deseklemekedir. Hipoez için yapılan es sonuçları ablo 5 in ikinci kısmında yer almakadır. Burada p=,000'dır ve p<0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize hipoezimizin hasalar arafından kabul edildiğini gösermekedir. H 6 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi kırsal kesimde ve köylerde yaşayanları olumsuz yönde ekilenecekir. Tablo 6: Sağlıka Özelleşmenin Kırsal Kesimdekilere Ekisi Çok olumsuz ekiler Olumsuz ekiler 24 18,6 Değişirmez 19 14,7 Olumlu ekiler 12 9,3 Çok olumlu ekiler 13 10,1 Toplam ,7 Geçersiz 3 2,3 N Oralama S. Sapma S. Haa 126 2,1905 1,3782 0,1228-6, ,8095-1,0525-0,5665 Tablo 6'yı incelediğimizde sağlık hizmelerinde özelleşirmenin yaygınlaşırılması sonucunda köylerde ve kırsal alanda yaşayanların hizme sunumundan çok olumsuz ekileneceğini düşünenler hasaların % 45 dir (58). Hasaların % 18 6 sı (24) bu durumdan kırsal alanda yaşayanların biraz olumsuz ekileneceği düşüncesindedir.% 14,7 lik (19) bir kesim ise herhangi bir değişiklik olmayacağı düşüncesindedir. Hasaların % 9,3 lük oranda bir bölümü ise bu durumun kırsal alanda sağlık hizmelerini bir mikar gelişireceğini düşünmekedir. Özelleşirmenin kırsal alanda sağlık hizmelerini çok gelişireceğini düşünenlerin oranı ise % 10,1 dir (13). Bu soruda bizim hipoezimiz olan Sağlık hizmelerinde özelleşirmenin yaygınlaşırılması sonucunda köylerde ve kırsal alanda yaşayanların hizme sunumundan olumsuz ekileneceği şeklinde düşünenlerin oranı ise oplam % 63,6 dır (82). Bu sonuç hipoezimizi deseklemekedir. Hipoez için yapılan es sonuçlarına göre, p değerini incelediğimizde p=,000'dır. Bu durumda p<0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize hipoezimizin hasalar arafından kabul edildiğini gösermekedir. 78

10 H 7 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, hasanelerin emizlik ve sağlığa uygunluk konularında bir değişikliğe sebep olmaz. Tablo 7: Sağlıka Özelleşmenin Hasanelerin Temizlik Ve Hijyen Konusunda Ekisi Çok olumsuz ekiler 5 3,9 Olumsuz ekiler 1 0,8 Değişirmez 16 12,4 Olumlu ekiler 30 23,3 Çok olumlu ekiler 73 56,6 Toplam ,9 Geçersiz 4 3,1 N Oralama S. Sapma S. Haa 125 4,32 1,0048 8,987E-02 14, ,32 1,1421 1,4979 Ankee kaılan hasaların bu soruya verdikleri cevaplar incelendiğinde % 3,9 luk (5) bir bölümü hasanelerin emizlik ve hijyen konularında göserecekleri hassasiyelerinin çok azalacağını, % 0,8 lik (1) bir bölümü olumsuz ekileyeceğini, % 12,4 ü (16) herhangi bir değişiklik olmayacağını, % 23,3 lük (30) bir bölümü biraz arıracağını, % 56,6 (73) oranında bir grubu ise, hasanelerin emizlik ve hijyen konularında göserecekleri hassasiyelerinin çok olumlu yönde aracağını ifade emişlerdir. Bu soruya hasaların % 79,9 luk (103) bir bölümü ağırlama hizmeleri, sağlığa uygunluk ve emizlik konularının olumlu yönde ekileneceğini belirmişir bu da bizim hipoezimizle çelişmekedir. Burada p değerini incelediğimizde p=,000'dır. Bu durumda p< 0,05 şeklindedir. Aynı zamanda oralama fark değeri + değer çıkığı için yedinci hipoezimizin hasalar arafından red edildiğini gösermekedir. H 8 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, üm opluma hizme yerine farklı özel opluluklara hizme eden sağlık kurumları oraya çıkabilir. Tablo 8: Sağlıka Özelleşirmenin, Farklı Özel Topluluklara Hizme Eden Sağlık Kurumlarına Ekisi Tamamen oradan kalkabilir 1 0,8 Kısmen kalkabilir 4 3,1 Değişirmez 22 17,1 Oluşabilir 54 41,9 Çok sayıda oluşur 44 34,1 Toplam ,9 Geçersiz 4 3,1 14, N 0 Oralama 1,088 S. Sapma 0,9372 Sd. Haa 1,2388 Tes Value= ,088 0,8521 7,62E-02 79

11 Tablo 8 incelendiğinde, sağlıka özelleşirmenin yaygınlaşırılması sonucunda üm opluma hizme yerine farklı özel opluluklara hizme eden sağlık kurumlarının oradan kalkacağını düşünenlerin oranı % 0,8 (1) Varsa bile azalacağını düşünenlerin oranı % 3,1 (4). Değişiklik olmayacağını düşünenlerin oranı % 17,1 dür (22). % 41,9 (54) oranında bir kesim ise özelleşirme sonucunda üm opluma hizme yerine farklı özel opluluklara hizme eden yeni sağlık kurumlarının oluşabileceğini, % 34,1'lik (44) bir kesim ise bu ür sağlık kurumlarının çok sayıda oluşabileceğini savunmakadır. Çıkan sonuç bizim hipoezimiz olan, üm opluma hizme yerine farklı özel opluluklara hizme eden sağlık kurumları oraya çıkabilir hipoezini deseklemekedir, bu şekilde düşünenlerin oranı oplam % 76 dır (98). Burada p değerini incelediğimizde p=,000'dır. Bu durumda p< 0,05 şeklindedir. Bu sonuç hipoezimizin kabul edildiğini gösermekedir. H 9 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, hasa haklarının sağlanması ve korunması konusunda olumsuz yönde eki eder. Tablo 9: Sağlıka Özelleşmenin, Hasa Haklarına Ekisi Çok olumsuz ekiler 21 16,3 Olumsuz ekiler 28 21,7 Değişirmez 19 14,7 Olumlu ekiler 26 20,2 Çok olumlu ekiler Toplam ,9 Geçersiz 4 3,1 N Oralama S. Sapma S. Haa 125 3,144 1,4464 0,1294 1, ,268 0,144-0,1121 0,4001 Hasa hakları günümüzde başa insan onuru ve kendi yaşamını belirleme hakkı, güvenli bir yaşam sürdürme, özel yaşam, gizlilik, düşünce ve inanç özgürlüğü, bilgilendirme, onam, bakım, edavi ve edaviye başvurudan ibare olarak ele alınmakadır. Sağlık bakımının bir üsünlük olmayıp bir hak olduğu inancı geniş kilelerce benimsenmiş bir felsefedir (Elçioğlu, 1997). Hasaların fiziksel olduğu kadar ruhsal sağlığını da korumak için hasalığa ve hasaneye uyumu sağlayacak hakların uygulanması gerekir(vural, 1995). Türkiye de Sağlık Bakanlığı oplumun sağlık alanındaki gelişmelerin bireye yansıılmasını ve herkese eşi bir şekilde ulaşırma ve deneimi sorumluluğu verilmişir (Sülaş, 2000: 32). Hasa hakları ile ilgili yapılan ilk çalışmalardan biri 1981 yılında Dünya Hekimler Birliği nin düzenlediği oplanıda alınan kararlardır. Lizbon Bildirgesi adı verilen yarım sayfa mein 6 ana maddeyi içermekedir. Bunlar: - Hekim seçme hakkı - Özgürce, bir hekime muayene olma hakkı, - Aydınlaılmış onam hakkı, - Hasa sırlarını saklama hakkı, - Saygın bir şekilde ölme hakkı, - Teselli edenini/elkinde bulunanı seçme hakkı (Akdur, 1997:44). Tablo 9 incelendiğinde, sağlıka özelleşirmenin yaygınlaşırılması sonucunda hasa haklarının sağlanması ve korunması açısından çok olumsuz ekisi olur şeklinde düşünenlerin oranı % 16,3 ür (21), Olumsuz ekiler şeklinde 80

12 düşünenler ise % 21,7 (28) oranındadır. Değişiklik olmayacağını düşünenlerin oranı 14,7 dir (19). % 20,2 (26) oranında bir kesim ise özelleşirme sonucunda hasa haklarını sağlamak ve korumak olgusunun bir mikar olumlu gelişeceğini düşünmekedir. Bu konuda çok gelişme olacağını düşünenlerin sayısı % 24 ür (31). Yukarıdaki oranları incelediğimizde, olumsuz ekiler şeklinde düşünenlerin oplamda oranı % 38 (49), Olumlu ekiler şeklinde düşünenlerin oranı ise oplamda % 44,2 dir (57). Çıkan sonuçlar Sağlık hizmelerinin özelleşirilmesi, hasa haklarının sağlanması ve korunması açısından olumsuz eki eder hipoezimizle çelişmekedir. Burada p değerini incelediğimizde p=,000'dır. Bu durumda p< 0,05 şeklindedir. Ancak oralama fark + değer çıkmışır. Bu sonuç bize dokuzuncu hipoezimiz için yapılan ankein hasalar arafında red edildiğini gösermekedir. H 10 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, ıp uygulamalarında eik olmayan yaklaşımları arırır. Tablo 10: Sağlıka Özelleşirmenin, Tıp Eiğine Ekisi Çok arırır 4 3,1 Biraz arırır 2 1,6 Değişirmez 37 28,7 Bir mikar azalır 38 29,5 Çok azalır 44 34,1 Toplam ,9 Geçersiz 4 3,1 N Oralama S. Sapma S. Haa 125 3,928 1,0014 8,96E-02 10, ,928 0,7507 1,1053 Tablo 10'u incelediğimizde çok azalır şeklinde düşünenlerin oranı % 3,1 (4), bir mikar azalır diyenler %1,6 (2), değişirmez şeklinde düşünenler % 28,7 (37) dir. Bizim hipoezimizi desekleyen ve Sağlıka özelleşirmenin yaygınlaşırılması Tıp uygulamalarındaki organ hırsızlığı gibi eik olmayan yaklaşımları arırır şeklinde düşünenlerin oranı % 29,5 (38), çok arırır diye düşünenlerin oranı ise % 34,1 dir (44). Sonuçlar hipoezimizi deseklemekedir. Burada p değerini incelediğimizde p=,000'dır. Bu durumda p< 0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize onuncu hipoezimiz için yapılan ankein hasalar arafından kabul edildiğini gösermekedir. H 11 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, hasa dokor ilişkisini olumsuz yönde ekiler. Tablo 11: Sağlıka Özelleşirmenin, Hasa Dokor İlişkisine Ekisi Çok olumsuz ekiler 70 54,3 Olumsuz ekiler 23 17,8 Değişirmez 16 12,4 Olumlu ekiler 9 7 Çok olumlu ekiler 8 6,2 Toal ,7 Geçersiz 3 2,3 81

13 N Oralama S. Sapma S. Haa 126 1,9048 1,2421 0,1107-9, ,0952-1,3142-0,8792 Tablo 11 incelendiğinde, hasa dokor ilişkisi icare adamı müşeri ilişkisine doğru bir yönde değişir şeklinde düşünür diyenlerin oranı % 54,3 (70), biraz değişir diyenler % 17,8 (23),değişmez % 12,4 (16) ür Biraz daha iyi olur şeklinde düşünenler ise % 7 (9), hasa dokor ilişkisi daha iyi olur şeklinde düşünenler ise % 6,2 (8) oranındadır. Sonuçlar hasa dokor ilişkisi icare adamı müşeri ilişkisine doğru bir yönde değişir şeklindeki hipoezimizi deseklemekedir. Burada p değerini incelediğimizde p=,000'dır. Bu durumda p<0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize onbirinci hipoezimiz için yapılan ankein hasalar arafından kabul edildiğini gösermekedir. H 12 : Sağlık hizmelerinin özelleşmesi, devlein sağlık harcamalarını olumsuz ekiler. Tablo 12: Sağlıka Özelleşirmenin, Devlein Sağlık Harcamalarına Ekisi Çok olumsuz ekiler 45 34,9 Olumsuz ekiler 28 21,7 Değişirmez 24 18,6 Olumlu ekiler 20 15,5 Çok olumlu ekiler 9 7 Toplam ,7 Geçersiz 3 2,3 N Oralama S. Sapma S. Haa 126 2,3651 1,306 0,1163-5, ,6349-0,8652-0,4047 Tablo 12 yi incelediğimizde, sağlık harcamaları çok arar diye düşünenlerin oranı % 34,9 (45), Sağlık harcamaları biraz arar diyenlerin oranı, % 21,7 (28), Değişmez diyenler % 18,6 (22), sağlık harcamaları biraz azalır şeklinde düşünenlerin oranı % 15,5 (20), çok azalır şeklinde düşünenler % 7 (9) oranındadır. Devlein sağlık harcamalarının aracağını düşünenlerin oranı oplam olarak % 56,6 dır (73). Sonuç hipoezimizi deseklemekedir Burada p değerini incelediğimizde p=,000'dır. Bu durumda p<0,05 şeklindedir. Bu sonuç bize onikinci hipoezimiz için yapılan ankein hasalar arafından kabul edildiğini gösermekedir. SONUÇ Bu çalışmada sağlık hizmelerinde son dönemde yapılan özelleşirme uygulamalarının hasalar açısından nasıl algılandığı konusunda Ispara özelinde yapılan anke çalışması ile elde edilen cevaplar değerlendirilmiş ve bazı önerilerde bulunulmuşur. 82

14 -Araşırmada yer alan bireylerin büyük çoğunluğunu erkek kaılımcılar oluşurmuşur. Bunun emel nedenini bayanların ankei cevaplamada daha çekingen davranmaları oluşurmuşur. -Kaılımcıların önemli kısmı yaş aralığında yer alan genç yaş grubu olarak nielendirilebilecek kimselerden meydana gelmişir. Bu sonuç değerlendirmelerin yapılmasında gençlerin düşüncelerinin ağırlık kazandığını gösermekedir. Bir başka ifade ile gençlerin sağlık hizmelerinde özelleşirmenin yaygınlaşmasında geleceklerini nasıl ekileyebileceğini ve nasıl algıladıklarını oraya koyması açısından dikka çekicidir. -Araşırmaya kaılan hasaların büyük çoğunluğu devle hasanelerinden hizme alanlardan oluşmakadır. Devle hasanelerinin özelleşirilmesinin veya özerkleşirilmesinin düşünüldüğü bu günlerde özellikle buralardan hizme alan kimselerin düşüncelerinin ağırlık kazanması çalışmanın amacının gerçekleşmesini sağlamışır. -Kaılımcıların amamı SGK lı olmakla birlike, emekli sandığı ve SSK lılar bu dağılım içerisinde büyük payı oluşurmakadır. -Çalışmaya kaılan kimselerin önemli çoğunluğu memurdur. Bu bağlamda hipoezlerin kabul edilmesinde (bir başka ifade ile özelleşirmenin olumsuz ekilerinin oraya konmasında) özelleşirmeye memur bakış açısının olduğu yadsınamaz. -Kaılımcıların büyük çoğunluğunun eğiim seviyesi yüksekir. Bu durum sorulara verilen cevapların uarlılığını ve güvenilirliğini deseklemekedir. -Çalışmada oluşurulan on iki hipoezin dokuzu kabul edilirken üçü reddedilmişir. Buna göre; -Sağlık Hizmelerinin özelleşirilmesi, koruyucu sağlık hizmelerini ekilemeyip aksine gelişireceği düşüncesi hakimdir. Ancak hipoez sınırda reddedilmişir. -Sağlık hizmelerinden yararlananların büyük kısmı sağlık hizmelerinin özelleşmesi, muayene ücrelerini ve ilaç fiyalarını arıracağı düşüncesinde birleşmekedir. -Hasalar aynı zamanda sağlık hizmelerinin özelleşmesi sonucunda özel sekörün daha çok kar elde emek için gereğinden fazla eşhis ve anı işlemi yapacağını da düşünmekedir. -Kaılımcılar arasında sağlık hizmelerinin özelleşirilmesi ile eşhis ve edavi olanaklarında bir değişmenin olmayacağını düşünenlerin payı oldukça yüksek seviyededir. -Kaılımcıların önemli bölümü sağlık hizmelerinin özelleşirilmesinin kırsal kesimde ve köylerde yaşayanları olumsuz yönde ekileneceğini düşünmekedir. -Kaılımcıların önemli bir bölümü sağlık hizmelerinin özelleşmesinin, hasanelerin emizlik ve hijyen konularında olumlu şekilde değişikliğe neden olacağını düşünmekedir. Buradan çıkan emel sonuç mevcu kamu hasanelerinin emizlik konusunda oldukça köü durumda olduğu kanısıdır. Kaılımcılar bu sorunun aşılmasında özelleşirmeyi önemli bir unsur olarak görmekedir. -Kaılımcıların büyük bir bölümü sağlık hizmelerinin özelleşirilmesinin, üm oplum yerine belli kesimlere hizme sunmaya odaklanan sağlık kurumları oluşuracağını düşünmekedir. -Araşırmaya kaılanlar içerisinde sağlık hizmelerinin özelleşmesi, hasa haklarının sağlanması ve korunması konusunda olumsuz yönde eki eder diyenlerin oranı ağırlıka olmakla birlike, hipoezimiz sınırda kabul edilmişir. -Kabul edilen bir başka hipoezimiz, sağlık hizmelerinin özelleşirilmesinin, ıp uygulamalarında eik olmayan yaklaşımları arıracağı yönündedir. Ancak hipoezin sınır değerinde kabul edildiği yani, kaılımcıların kısmen çekimser kaldığı ifade edilebilir. 83

15 -Pek çok açıdan sağlık hizmelerinin özelleşirilmesine karşı çıkan kaılımcıların, özelleşirilmenin hasa-dokor ilişkilerini olumsuz yönde ekileyeceğini düşündükleri görülmekedir. Bu sonuç bize hasalar açısından mevcu hasadokor ilişkilerinin sağlıklı yürümediğini gösermekedir. Özelleşirme uygulamaları ile bu sorunun giderilebileceği görüşü hâkimdir. -Son olarak kaılımcılar sağlık hizmelerinin özelleşirilmesinin, devlein sağlık harcamalarını olumsuz ekileyeceğini düşünmekedir. Bu düşünce özel sağlık kuruluşlarının zaman zaman gereğinden fazla ekik, ahlil vb. uygulamalar ile köüye kullanabilecekleri endişesine dayanmakadır. Sonuç olarak, sağlık hizmeinden yararlanan kimselerin önemli çoğunluğu yukarıda ayrınıları ile ele alınan sebeplerden dolayı hizmein özelleşirilmesinin yaygınlaşırılmasına karşı oldukları görülmekedir. Buna rağmen devle arafından yürüülen sağlık hizmelerinin hijyen eksikliği, hasa-dokor ilişkisinin isenen seviyede yürüülmemesi gibi sebeplerden dolayı aksadığı da oradadır. Sorunların iyileşirilmesi sağlık hizmeinden yararlananların kamu hasanelerine bakış açısını olumlu yönde ekileyecek ve sağlık hizmelerinin kaliesine arıracakır. Sağlık hizmelerinin özelleşirilmesinin vazgeçilmez bir yol olduğu konusunda oplumda yeerli düzeyde bir uzlaşı ve kabulün oluşmadığı görülmekedir. KAYNAK ACAR, Durmuş, ÖMÜRBEK, Nuri, ÖMÜRBEK., Vesile, Gıda Seköründe Kurumsal Kaynak Planlaması (Erp) Üzerine Bir Araşırma, Süleyman Demirel Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Cil:9, Sayı:1, AKDUR, R., Çağımızda Hasa - sağlık Çalışanları İlişkileri ve Hasa Hakları. Türkiye Klinikleri Tıbbi Eik Dergisi. Ankara: Hekimler Birliği Yayını, Cil 5, ALPTEKİ,N Kamil., Küreselleşme Sürecinde Türkiye'de Sosyal Devle ve Sosyal Hizmelerin Görünümü, hp:// ELÇİOĞLU, Ö. Ş., Hasa Hakları Açısından Hekimlik Sırrı. Türkiye Klinikleri Tıbbi Eik Dergisi. Ankara: Hekimler Birliği Yayını, ERKUL, İhsan ALTAN, Ö. Zühü GEREK., Nüvi, Sosyal Poliika Dersleri, C.2, A.Ü. ESBAV. Ya. No:48, Eskişehir hp:// (Sağlık ve Sosyal Hizme Emekçileri Sendikası, KESK),2010. hp:// (Erişim: ) (World Healh Organizaion). SÜTLAŞ., Musafa, Hasa ve Hasa Yakını Hakları, Çiviyazıları yayıncılık İsanbul Universal Declaraion of Human Righs/Declaraion Üniverselle des Drois de l'homme (1948). VURAL, G., Hasa Hakları. Kriz Dergisi. Ankara: Ankara Üniversiesi Psikiyarik Kriz Uygulama ve Araşırma Merkezi Yayını 3 (1 2), Bahar Güz