DİNÎ DANIŞMA VE REHBERLİK. ŞABAN KARAKÖSE Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Derneği

Transkript

1 DİNÎ DANIŞMA VE REHBERLİK ŞABAN KARAKÖSE Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Derneği

2 Dânış mend Dinî Danışma nedir? Dinî ve psiko-manevî sorunu olan kişi (danışan) ile onun sorununun çözümüne yardımcı olabilecek uzman din görevlisi (dinî danışman) arasında, çözüme dönük, dinî hüküm ve değerler gözetilerek ve psikolojik danışma teknikleri kullanılarak gerçekleşen yardım oluşumu dur.

3 Danışma ve Danışmanlık Kişinin din görevlisine gelip sorununu danışması Din görevlisinin gidip sorunlu kişiye danışmanlık yapması: Hastalar, hastanede tedavi görevler Bakıma muhtaç yaşlılar, huzurevlerindekiler Cezaevlerindeki mahkumlar Çocuk yuvaları (0-12 yaş) Yetiştirme yurtlarındaki çocuklar (12-18 yaş) Sığınma evlerindeki kadınlar Engelliler Yoksullar Boşanmak üzere olanlar, parçalanmış aileler

4 Râhber Rehberlik nedir? Rehberlik, danışana belli bir yol gösterip o yolu izlemesini istemek değil, çeşitli yolların avantajlı ve dezavantajlı yönlerini tartışıp, kendisine uygun olanı seçebilmede yardımcı olmaktır.

5 Rehberlik Yaklaşımları 1- Kriz odaklı yaklaşım; İyileştirici-çare bulucu yaklaşım 2- Önleyici yaklaşım 3- Gelişimsel yaklaşım

6 Rehberlik başka Psikoterapi başka! Rehberlik, normal saydığımız kişilerin günlük hayatta karşılaştıkları tercih ve karar verme sorunları ile meşgul olur. Psikoterapistler genellikle «anormal» insanlarla, hastalarla; danışmanlar ise yine genellikle normal insanlarla ilgilenirler. Marangoz

7 KUR ÂN VE SÜNNET TE DANIŞMA VE REHBERLİK

8 İslam, araştırma ve danışmayı tavsiye eder. Eğer bilmiyorsanız zikir (Kur ân, ilim) ehline sorun. (Enbiya, 7; Nahl, 43) Bilmediğin şeyin ardına düşme. (İsra, 36-37) Bilenler ile bilmeyenler hiç denk olur mu? (Zümer, 9)

9 Kur an-ı Kerim de Resûlullah a (sas) Sorulanlar Kullarım sana beni sorarlarsa... 2/Bakara, 186 Ve sana ruh hakkında soru soruyorlar. De ki:..." 17/İsra, 85

10 Kur an-ı Kerim de Resûlullah a (sas) Sorulanlar Sana kıyametin ne zaman kopacağını soruyorlar. De ki: " 7/A raf, 187; 33/Ahzab, 63; 75/Kıyamet, /Naziat, Sana dağların (kıyamet günündeki) halini soruyorlar. De ki:..." 20/Taha, "Ceza günü ne zaman?" diye sorarlar... (51/Zariyat, 12-14)

11 Kur an-ı Kerim de Resûlullah a (sas) Sorulanlar Sana Allah yolunda ne harcayacaklarını soruyorlar. De ki: " 2/Bakara, 215, 219 Sana ganimetler(in taksimi) hakkında soruyorlar. De ki: " 8/Enfal, 1

12 Kur an-ı Kerim de Resûlullah a (sas) Sorulanlar Sana haram ayda savaşmayı soruyorlar. De ki: 2/Bakara, 217 Sana içkiyi ve kumarı(n hükmünü) sorarlar. De ki: 2/Bakara, 219 Sana (kadınların) hayız hallerinden (onlara nasıl davranacaklarını) sorarlar. De ki: " 2/Bakara, 222

13 Kur an-ı Kerim de Resûlullah a (sas) Sorulanlar Sana, kendilerine nelerin helâl kılındığını soruyorlar. De ki: 5/Maide, 4 Bir de sana yetimleri(n mallarıyla ilgilenmenin hükmünü) soruyorlar. De ki:... 2/Bakara, 220 Bir de sana Zülkarneyn hakkında soru soruyorlar. De ki: " 18/Kehf, 83 Sana, hilalleri (n şekillerindeki dönüşümün hikmeti) soruyorlar. De ki:... 2/Bakara, 189

14 Sorulan konular ve alanlar İtikadî-Metafizik meseleler Allah (cc), ruh, kıyamet Fıkhi meseleler İçki, kumar, hayız, helal-haramlar, yetimler, infak, ganimet taksimi, savaş, Ailevî sorunlar Mücadele suresi

15 Ailevî sorular Allah, kocası hakkında seninle tartışan ve Allah'a şikayette bulunan kadının sözünü işitmiştir. Allah, sizin konuşmanızı işitir. Şüphesiz Allah hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir. 58/Mücadele, 1

16 Kur an da Cevaplama Usûlü Allahu Teala, sorulara ve danışmalara şahittir. Nitekim âmâ kişi, duruma yüz ekşitilmesini görmese de Cenab-ı Hak görmüştür. Öğrenme ve anlama kastıyla sorular sorulduğu gibi, meydan okuma ve acze düşürme kastıyla da sorulmuştur. Soruyu soranın kimliğini ve niyetini dikkate almak, cevabın mahiyetini ve üslubu etkiler.

17 Kur an da Cevaplama Usûlü Soru soran kim olursa olsun tahkir edilmemiştir. Allah, sorular karşısında elçisine yardımcı olmuştur. Şahsî görüşe dayalı değil, otoriteye dayalı, resmî cevap verilmiştir: «De ki:»

18 Kur an da Cevaplama Usûlü Cevap bilinmiyorsa, bildirilmesi beklenmiştir. Cevabı bilinemeyecek hususlar ve onu ancak kimin bileceğine açıklık getirilmiştir (Ruhun mahiyeti, kıyametin zamanı). Soru kısaca tekrar edilmiştir. Cevaplar kısa ve nettir.

19 Kur an da Cevaplama Usûlü Soran kim olursa olsun, hakikati söylemekten korkulmamış, çekinilmemiştir. Sorulması muhtemel konulara açıklık getirilmiştir. Cevabın sonunda, Allah ın hükmüne uymak gerektiği vurgulanmış ve kişi teşvik edilmiştir.

20 Danışana ilgi göstermek gerekir Kendisine o âmâ geldi diye (Peygamber) yüzünü ekşitti ve öteye döndü. (Ey Muhammed!) Ne bilirsin, belki de o arınacak, yahut öğüt alacak da bu öğüt kendisine fayda verecek. Kendini muhtaç hissetmeyene gelince; sen ona yöneliyorsun. (İstemiyorsa) onun arınmamasından sana ne! Allah'a karşı derin bir saygıyla korku içinde koşarak sana geleni ise bırakıp, ona aldırmıyorsun. Hayır, böyle yapma! Çünkü bu (Kur ân) bir öğüttür. Dileyen ondan öğüt alır. 80/Abese, 1-12

21 Danışana ilgi göstermek gerekir Ebu Rifaa (ra) şöyle anlatmıştır: Peygamber in (sas) yanına vardım, hutbe okuyordu. - «Ya Resulallah! Ben yabancı, dinini sormaya gelmiş, dinin ne olduğunu bilmeyen bir adamım», dedim. Bunun üzerine Resulullah (sas) bana döndü ve hutbesini keserek yanıma geldi. Ayaklarının demir olduğunu tahmin ettiğim bir sandalye getirdiler, üzerine oturdu ve Allah ın kendisine öğretmiş olduğu bilgilerden bana da öğretmeye başladı. Bir müddet sonra tekrar hutbesine dönerek onu tamamladı. Müslim, Cuma 60 (876)

22 Sormaya, danışmaya çekinmemek Dinî şüpheler Ebu Zümeyl (rh) anlatıyor: Ben İbn Abbas a (ra) bir gün, Kalbimde hissettiğim bu (fena) duygu da ne? diye sormuştum. Bana, Nasıl bir şeymiş o? dedi. Ben, Vallahi (onlar çok fena,) söyleyemem dedim. Bunun üzerine, Şüphe türünden bir şey mi? dedi ve güldü. Sonra açıkladı: Bundan hiç kimse kurtulamaz. Nitekim Allah Teala (Rasulüne) şu âyeti inzal buyurmuştur: "Eğer sana indirdiğimiz (kitapta anlatılan bu kıssalar) hakkında bir şüphen varsa, senden evvel indirilmiş olan kitabı okuyanlara sor. Andolsun ki sana Rabbinden hak (olan kitap) gelmiştir, sakın şüphe edenlerden olma!" (10/Yunus 94). İbn Abbas bana dedi ki: Eğer içinde herhangi bir şüphe hissedecek olursan şöyle de: "O (Allah), hem evveldir, hem ahirdir, hem zâhirdir, hem bâtındır. O her şeyi bilendir." (57/Hadid, 3). (Ebu Davud, Edeb 118, hn. 5110)

23 Sormaya, danışmaya çekinmemek: İşlenen günahlar Müşteri bir kadına cinsel tacizde bulunan kişinin, pişmanlık içerisinde, günahına kefaret olacak cezayı öğrenmek için Resulullah a gelmesi İbn Kesir. Tefsir (Hud, 114); Ebu Davud. Hudud 32 (4468)

24 Sormaya, danışmaya çekinmemek: İşlenmek istenen günahlar Kureyş ten bir genç dedi ki: -Ya Rasûlallah! Zinâ etmeme izin ver! (Ahmed, Müsned, V, 256, hn 22265)

25 Psiko-manevî sorunları danışmak Münafık olmaktan endişelenen Hanzala (ra) Ya Resûlallah! Senin yanında bulunuyoruz, bize cennet ve cehennemden bahsediyorsun; sanki onları gözümüzle görüyor gibi oluyoruz. Senin huzurundan çıkıp da çoluk çocuğumuzun yanına ve işimizin başına dönünce, çoğunu unutuyoruz, dedim. Bunun üzerine Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem : Nefsimi gücü ve kudretiyle elinde bulunduran Allah a yemin ederim ki, şayet siz, benim yanımda bulunduğunuz hâl üzere devam edip zikir üzere olabilseydiniz, yataklarınızda ve yollarınızda melekler sizinle musafaha ederlerdi. Fakat ey Hanzala, bir saatinizi ibadete, bir saatinizi de dünya işlerinize ayırınız buyurdu ve bu sözünü üç defa tekrarladı. Riyazüs-salihin, hadis: 153.

26 GÜNÜMÜZDE DİN GÖREVLİSİNE DANIŞMA VE REHBERLİK

27

28 Neler danışılıyor? AİLE HAYATI Aile içi şiddet Gelin-kaynana arasında sorunlar Kardeşler arası sorunlar Yaşlılar ve bakımları Miras paylaşımı Anne-baba ile ilişkiler Aynı evde kişinin mahremi ile beraber bulunması Sadakatsizlik Nafakayı karşılamama Çocuk eğitimi, disiplini Ergen çocukla ilgili sorunlar Kadının çalışması meselesi

29 Neler danışılıyor? EVLİLİK VE NİKAH Nişanlılık döneminde dini nikah Ailenin izni olmadan nikah kıyma Gönülsüz yapılan evlilikler Gayriresmi beraberlikler Akraba ile evlenilebilir mi Evlilikte eş tercihi Dini nikah ile resmi nikah Birden fazla evlilik Ateist, gayrimüslim biriyle evlenme Alevi-Sünni evliliği

30 Neler danışılıyor? BOŞANMA Nişanlılık döneminde boşanma Boşanma sonrası eski eş ile görüşme hükmü ve şartları Dinî boşanma olmadan resmî boşanma Büyünün boşanmaya sebep olduğuna inanma Boşanma şekilleri

31 Neler danışılıyor? SOSYAL HAYAT Komşuluk ilişkileri Akrabalık ilişkileri İşyerindeki ilişkilerde sorunlar

32 Neler danışılıyor? CİNSELLİK Evlilik dışı ilişkiler Gayrimeşru istekler İsteksizlik Eşcinsellik Cinsel içerikli fotoğraf ve videoları izleme Ensest

33 Neler danışılıyor? SAĞLIK Doğum kontrol yöntemleri Tüp bebek Kürtaj Estetik ameliyat Dövme yaptırma

34 Neler danışılıyor? İBADETLER Eşin ibadete müdahalesi İşyerinde namaz kılamama Kur an-ı Kerim (abdestli olma, tilavet secdesi) Vesvese Abdest ve gusül ile ilgili sorular; özel sektör veya kamusal alanda abdest Kadınlara özel haller, bu durumlarda neler yapamaz Namaz (özel sektör veya kamusal kurumlarda namaz kılamama; 3 vakit namaz, kaza namazı, özür halleri, seferilik, namazda yanılma, sehiv secdesi, namaz kılınacak mekanda eşyalar; namazda akla başka şeylerin gelmesi)

35 Neler danışılıyor? İBADETLER Hac Zekat (kimlere zekat verilebilir, aile reisi zekat vermeyince harcamalar haram mı olur) Tesettür, başörtüsü Kurban (vacip, adak, akika; kurban yerine başka hayır yapmak) Oruç (şu sebeple tutmasam olur mu, orucum bozulur mu) Dua isteme, dua öğrenme, duanın kabulü meselesi Ölünün arkasından neler yapılabilir

36 Neler danışılıyor? İNANÇ Hiçbir şeye ihtiyacı olmayan Allah insanı niçin yarattı? Ateist bir yakının varlığı Şüpheler Ölüm, kabir hayatı, hesap, ahiret Kader

37 Neler danışılıyor? İNANÇ Mezhep Şirk Misyonerlik Uzak doğu dinleri, yoga yapmak Kur an ın hükümleri tarihsel mi? Hurafeler: uğur, uğursuzluk, türbe ziyaretinde yapılanlar, kapalı kısmeti açma

38 Neler danışılıyor? PSİKOLOJİK VE PARAPSİKOLOJİK SORUNLAR Günahın sebep olduğu aşırı pişmanlık Depresyon Ölme, intihar etme veya öldürme isteği Takıntı (abdest, gusül, temizlik) Öfke

39 Neler danışılıyor? PSİKOLOJİK VE PARAPSİKOLOJİK SORUNLAR Cin, cinci (çocuk olmaması, boşanma, cinsel sorunlar) Büyü yaptırmak, bozdurmak Nazar Muska Fal bakma-baktırma Rüya tabiri

40 Neler danışılıyor? TİCARET Faiz Kredi Kredi kartı Hisse senedi, Borsa Sigorta (kasko, hayat, deprem) Haram şeyin ticareti (içki, tekel bayii, korsan kitap ve CD) Finans kurumları

41 Neler danışılıyor? Tasavvuf Zikir Tarikata girmek, şeyhe bağlanmak şart mı? Yemin: Adak yemini Yemin bozma Yeme-içme konusunda helaller haramlar Giyim, makyaj Hayvan besleme Çocuğa isim koyma Buluntu eşya Karşı cinsle tokalaşma Müzik, oyun, eğlence Haram kazancın kullanımı; aile hayatında yaşanan endişe

42 Bir kimse size danışıyorsa! Sorunun danışan kimse açısından dinî bir yönü var demektir. Size güveniyor ve nezdinde itibarınız var demektir. Bilgi ve becerinizin olduğunu, çözüm üretebileceğinizi düşünmüş demektir.

43 Tanımak ve tedbir almak İnsanların danışarak soru ve sorunlarını paylaşması; yaşadığımız muhitteki toplumsal ve dinî yapıyı tanımamızı, toplumsal ve dinî değişimi fark etmemizi, geleceği tahmin etmemizi, buna göre tedbirler almamızı sağlayacağı için önemlidir.

44 Danışma ve Rehberlik İlkeleri 1. Danışanda ve danışmanda gönüllülük 2. Danışanı kabul etmek (insana saygı) 3. Gizliliğe riayet etmek 4. Aktif dinlemek 5. Empati yapmak, sempatiden kaçınmak 6. Sorunu tam olarak anlamak için açma ve konuşturma teknikleri kullanmak 7. Sorunu analiz etmek 8. Danışanın ne istediğini tespit etmek 9. Sizin ne(ler) yapabileceğinizi belirlemek 10. Çözümde bireysel farklılıkları dikkate almak (bireysel farklılıklara saygı) 11. Alanımızdaki kaynak kitap ve uzmanlara başvurmak 12. Başka alanın uzmanına yönlendirmek 13. Otoriter tutumdan kaçınmak ve (mümkün mertebe) kararı/tercihi danışana bırakmak 14. Bakış açısı kazandırmak 15. Allah tan yardım dilemek

45 1- Danışanda ve Danışmanda Gönüllülük «Zorla güzellik olmaz.» Rehberlik hizmetlerinde gönüllülük ilkesi esastır. Kişi zorla danışana gönderilmez. Kişi ancak kendi isteğiyle bu hizmetten yararlanmak istediğinde etkili olur. Herhangi bir konuda seçim yapması için kişiye baskı yapılmaz. Gönüllülük, yardımı veren için de aynı derecede gerekli ve önemlidir.

46 2- Danışanı Kabul Etmek (İnsan saygı) Danışma hizmetlerinde insana saygı esastır. Danışma hizmetleri, din, ırk, cinsiyet, sosyal sınıf, fiziksel ve psikolojik özellikleri dikkate almaksızın tüm insanları kapsayacak kadar yaygın olmalıdır. Danışanı kabul etme, onun söylediği her şeyde onunla uyuşma halinde olmak ve onu her durumda haklı görmek değildir.

47 2- Danışanı Kabul Etmek (İnsan saygı) Danışanı kabul etmek demek, onu bir insan olarak değerli bir varlık saymak; onun olduğu gibi olmasına izin vermek, ona karşı yargılayıcı bir tutum takınmamak yahut davranış ve düşüncelerine göre onu bir kategoriye koyup tepkileri ona göre ayarlamak demektir. Danışana öfke ve sertlikle değil, merhamet ve rıfk ile yaklaşılmalıdır.

48 3- Gizliliğe Riayet Etmek Kendine ilişkin bilgilerin ulu orta etrafa yayıldığını duyan bir kişinin danışmanına bir daha başvurması söz konusu olmayacağı gibi, bu tür olaylar başkalarının da bu hizmetlere güveninin sarsılmasına yol açar. Böyle bir danışman sadece kendisine değil, mesleğine de zarar vermiş olur. Eğer danışanın sır olarak verdiği bilgilerde kendisine ve/veya içinde bulunduğu topluma zararlı olabilecek bazı unsurlar varsa (intihar, öldürme vd.), danışman, durumu sorumlu kişilere bildirmeli ve durumun gerektirdiği acil önlemleri almalıdır.

49 4- Aktif dinlemek Çok ve gereksiz konuşmamak. Dikkat dağıtan davranışlardan kaçının (saate bakmak, kalemle oynamak vs.), Bazı insanlar dinler gibi görünürler. Dikkati, ilgiyi başka düşüncelere ya da çevrede bulunan başka nesne ve olaylar üzerinde toplamamak. Aksi taktirde danışanın söyledikleri anlaşılamaz. Danışanın söylediklerini kendi önyargılarımız veya art niyetlerimiz doğrultusunda dinlememek ve yorumlarlar. Aksi taktirde, kendi duygu ve düşüncelerimize uygun olmayan sözleri doğru olarak algılayamayız.

50 4- Aktif dinlemek Beden dilini okumak. Çünkü çoğu kez söylenemeyenler beden diliyle dışa vurulur. Konuşan kişiye doğru bedenen yönelmek ve göz kontağı kurmak. Soru sormak. Duyduklarınızı kendi kelimelerimizle ifade etmek. Söylenenleri toparlamak.

51 5- Empati Yapmak, Sempatiden Kaçınmak Empati, bir kimsenin, karşısındaki kişinin belli bir durumda ne düşündüğünü ve ne hissettiğini anlama gücüdür. Empati, danışanın hissettiklerini aynen hissetmek değil, onun ne hissettiğini, belli bir durumda ne tür bir duygu yaşadığını anlamak tır.

52 5- Empati Yapmak, Sempatiden Kaçınmak Empati sempati den de farklıdır. Sempati, bir kimsenin, karşısındaki kişinin tepkilerini gözleyerek ve onun yaşadığı duyguların etkisi ile, geçmişte kendisinin yaşadığı duyguları yeniden yaşaması, karşısındaki ile duygudaş olmasıdır. Zina isteyen genç

53 6- Sorunu Tam Olarak Anlamak İçin Açma ve Konuşturma Teknikleri Kullanmak Bir de bana sorun Danışan kişi sorunu tam olarak, bütün yönleriyle anlattı mı? Olayın tarafları dinlemedikçe sorun tam olarak anlaşılmaz. Açma ve konuşturma tekniklerini kullanmak. Sen de haklısın

54 6- Sorunu Tam Olarak Anlamak İçin Açma ve Konuşturma Teknikleri Kullanmak Soruyu tekrarlatma Susma (Sessizlik) Basit Kabul Tasvip

55 6- Sorunu Tam Olarak Anlamak İçin Açma ve Konuşturma Teknikleri Kullanmak Destekleme ve Cesaretlendirme: Tekrarlama ve netleştirme Özetleme

56 6- Sorunu Tam Olarak Anlamak İçin Açma ve Konuşturma Teknikleri Kullanmak Soru sorma: Danışman, danışanı iyi duyamadığı, söylediğini anlayamadığı ya da danışanın bir düşüncesi, tutumu veya davranışı hakkında daha ayrıntılı bilgi sahibi olmak istediği zaman soru sorabilir. Açık soru: Kişinin istediği uzunlukta ve istediği şekilde cevapladığı soru tipidir. Örnek: Neler hissettin? Kapalı soru: Evet, hayır, doğru, yanlış gibi kısa cevaplı sorulardır. Örnek: Ders çalışmak için günlük bir plan yaptın mı? Danışmada genellikle açık soru sorulması tercih edilir.

57 6- Sorunu Tam Olarak Anlamak İçin Açma ve Konuşturma Teknikleri Kullanmak Soru sorma: Özellikle Niçin? sorusu, danışmada dikkatle kaçınılması gereken bir yoldur. Çünkü ne kadar iyi niyetle sorulursa sorulsun Niçin? sorusunda bir tehdit, tasvip etmeme, suçlama havası vardır. Niçin? sorusu danışmada kişiyi zor durumda bırakan bir sorudur. Soru genellikle insanlarda tedirginlik ve direnme yaratır. Onun için danışmada etkileşimi mümkün mertebe soru sormadan yürütmeye çalışmak gerekir. Ancak hiç soru sorulmaması veya çok az sorulması halinde de kişide kendisi ile ilgilenilmiyor kanısı uyanabilir.

58 7- Sorunu Analiz Etmek Hangi alanda, ne tür konuları soruyorlar? İbadetler Ahlaki sorunlar Aile hayatı (geçimsizlik, aldatma, şiddet, boşanma) Evlilik, nişanlılık, flört, aşk, nikahlanma Hak, Hukuk Beden ve sağlık; Hastalık (kendi, yakını), Özürlülük Psikolojik sorunlar (korku, kaygı, özgüven, takıntı, suçluluk, günahkarlık duyguları, parapsikolojik konular: büyü, cin) Toplumsal sorunlar Ekonomik sorunlar (fakirlik, borç, iflas) Eğitim: Çocuk eğitimi İletişim sorunları Cinsel sorunlar: Kadına, çocuğa veya erkeğe taciz, tecavüz, ensest Kötü alışkanlıklar, madde bağımlılığı Ölüm (yakını, olgusal)

59 Soru(n)lar "Kayınvalidemlerle birlikte oturuyorum. Eşim beni sürekli dövüyor. Aile büyükleri bir şey söylemiyor. İki kızım var. En çok da bu yüzden dayak yiyorum. Kaynımın ise oğlu oldu. Eşim hem içki içiyor hem de kumar oynuyor. Eve bakmıyor. Bunları söylediğimde de dayak yiyorum. Sürekli hakaret. Ben abdestli namazlı bir kadınım. Biraz bu ortamdan uzaklaşırım diye Kuran Kursu'na yazıldım ama ona da bırakmıyorlar. Kayınpederim sürekli tatsızlık çıkartıyor. Her namazımda dua ediyorum. Kız çocuğumun olması eksiklik mi, günah mı, ben kötü bir insan mıyım. Çok sıkıntılı bir durumdayım. Ne yapacağımı bilmiyorum. Tek kurtuluş alanım dua ama her hangi bir değişiklik şimdiye kadar olmadı. Sizce duaların kabulü kaç yılda olur. Ben boşanamam. Annem kabul etmiyor, Beyindir, çekeceksin diyor. Hem artık çocuklarım da oldu. Bana ne tavsiye edersiniz?"

60 Soru(n)lar "Kayınvalidemlerle birlikte oturuyorum. Eşim beni sürekli dövüyor. Aile büyükleri bir şey söylemiyor. İki kızım var. En çok da bu yüzden dayak yiyorum. Kaynımın ise oğlu oldu. Eşim hem içki içiyor hem de kumar oynuyor. Eve bakmıyor. Bunları söylediğimde de dayak yiyorum. Sürekli hakaret. Ben abdestli namazlı bir kadınım. Biraz bu ortamdan uzaklaşırım diye Kuran Kursu'na yazıldım ama ona da bırakmıyorlar. Kayınpederim sürekli tatsızlık çıkartıyor. Her namazımda dua ediyorum. Kız çocuğumun olması eksiklik mi, günah mı, ben kötü bir insan mıyım. Çok sıkıntılı bir durumdayım. Ne yapacağımı bilmiyorum. Tek kurtuluş alanım dua ama her hangi bir değişiklik şimdiye kadar olmadı. Sizce duaların kabulü kaç yılda olur. Ben boşanamam. Annem kabul etmiyor, Beyindir, çekeceksin diyor. Hem artık çocuklarım da oldu. Bana ne tavsiye edersiniz?"

61 8- Danışanın Ne İstediğini Tespit Etmek Bilgi edinmek mi istiyor? Hükmü öğrenmek (fetva) mı istiyor? Delil mi istiyor? Görüşünüzü mü öğrenmek istiyor? Tavsiye mi istiyor? Nasihat mi istiyor? Moral-destek vermenizi mi istiyor? Aktif olarak yardım etmenizi mi istiyor?

62 9- Sizin ne(ler) yapabileceğinizi belirlemek Bizzat yapabilecekleriniz Daha uzman bir dinî danışmandan yardım almak ve ona yönlendirmek Başka alanın uzmanına, yetkilisine yönlendirmek

63 10- Çözümde Bireysel Farklılıkları Dikkate Almak «Her insan kendi şâkilesine göre davranır.» (17/İsra, 84) Şâkile kavramı, yaratılış, kişilik, karakter, durum, mizaç, özel hisler, meşreb, kabiliyet, inanç, tutulan yol gibi anlamlara gelmektedir. Kapasitesinin üstünde, kaldıramayacağı bir şey istenmez (2/Bakara, 286) İnsanlara menzillerine (konumlarına/durumlarına) göre davranın. (Ebû Dâvud, Edeb 20; Riyâzü s-sâlihîn, hadis nu: 357) İnsanlarla akıllarının seviyesine göre konuşun. (Münavî, Feyzu l-kadir, III, 377) Peygamberimiz, aynı konu hakkında soru soran farklı insanlara farklı cevaplar vermiştir. Örneğin, Amellerin en faziletlisi hangisidir? sorusuna verdiği cevaplar, muhatabın durumuna, ihtiyacına ve zamanın gereklerine göre farklı farklı olmuştur.

64 Bireysel farklılıkların fetvaya etkisi Bu hususiyet, Abdullah b. Amr (ra) den rivayet edilen şu haberde daha açık bir şekilde görülmektedir. Biz Rasûlullah la beraberdik. Bir genç gelip, Yâ Rasûlallah! Ben oruçlu iken hanımımı öpebilir miyim? diye sordu. Efendimiz: Hayır buyurdu. Sonra yaşlı biri gelip, Yâ Rasûlallah! Oruçlu iken hanımımı öpebilir miyim? dedi. Peygamberimiz: Evet buyurdu. Biz (bu farklı iki cevap karşısında) birbirimize bakıştık. Durumu fark eden Rasûlullah (sas): Birbirinize niçin baktığınızı biliyorum. Şüphesiz ki yaşlı insan, nefsine sahip olur buyurdular. Ebu Dâvud, Savm 35; Kütüb-i Sitte, hadis nu: 3144)

65 Bireysel farklılıkların fetvaya etkisi Âlim sahabîler de fetvâ verirken insanların durumlarını ve niyetlerini dikkate almışlardır. İbn Abbas (ra) a birisi, Adam öldürenin tevbesi kabul olur mu? diye sorduğunda, Hayır, olmaz buyurdu. Bir başkası aynı soruyu sordu. Ona ise, Evet, olur karşılığını verdi. Kendisine, iki ayrı şekilde cevap vermesinin sebebi sorulduğunda, Birinci soranın gözlerinden, adam öldürmeye niyetli olduğunu anladım ve onu bundan men ettim. Ama ikinci soranın halinden, adam öldürdüğünü ve pişman olduğunu anladım. Onu ümitsiz etmeyip böyle cevap verdim demiştir. Taşköprüzâde, Mevzuatü l-ulûm, I, 93

66 Soran farklı, cevap farklı Enes radiyallahu anh'dan: "Bir adam Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e 'Kıyamet ne zaman kopacak?' diye sordu. 'Soruyorsun, ama ona ne hazırladın?' buyurdu. «(Yeterli) bir hazırlığım yok; sadece Allah ve Resulünü seviyorum» deyince, Resulullah şöyle buyurdu: Kişi sevdiğiyle beraberdir.' Enes (ra) dedi ki: «İslâm'dan sonra artık Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'in: 'O halde sen sevdiklerinle berabersin' sözünden daha çok hiçbir şeye sevinmedik." (Enes dedi ki:) "İşte ben de Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'i, Ebû Bekr'i, Ömer'i seviyorum. Onlar gibi amelim yoksa da onlan sevdiğim için (inşaallah) onlarla beraber olurum. Bunu umuyorum.«riyazüs-salihin, hadis: 370

67 Soran farklı, cevap farklı Ebû Hüreyre şöyle dedi: Resûl i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem bir yerde sahâbîlerle konuşurken bir bedevî çıkageldi ve: Kıyamet ne zaman kopacak? diye sordu. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem sözünü kesmeden konuşmasına devam etti. Bunun üzerine sahâbîlerden biri: Bedevînin sorusunu duydu, fakat soruyu beğenmedi, dedi. Bir başkası da: Hayır, soruyu duymadı, dedi. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem konuşmasını bitirince: Kıyamet hakkında soru soran nerede? buyurdu. Bedevî: Buradayım, Yâ Resûlallah! dedi. Emanet zâyi edildiği zaman kıyameti bekle! buyurdu. Bedevî: Emanet nasıl zâyi olacak? diye sordu. Resûl i Ekrem de: Emanet ehil olmayan kimseye verildiği zaman kıyameti bekle! buyurdu. Riyazüs-salihin, hadis: 1841.

68 Ailevî sorun, kişiye özel izah Bir gün, kendisi beyaz tenli olan bir bedevi, hanımı siyah tenli bir bebek doğurunca, bunu hanımının bir başkasından peydahladığı vehmine düşerek bebeği reddetmek ister ve Hz. Peygamber e gelip, üstü kapalı bir şekilde niyetini açıklar. Peygamberimiz, onun bebeği reddetmesine ruhsat vermez ve Senin bir deven var mı? diye sorar. Adam, Evet deyince, Bunların renkleri nasıldır? diye sorar. Adam, Kırmızı! der. Peygamberimiz tekrar sorar, Peki bunlar arasında boz renkli olanı da var mı? Evet! cevabını alınca Resûlullah, Peki bu nereden (geldi)? diye sorar. Adam, Belki bir damar çekmiştir (soyundan birisine çekmiştir) deyince, Resûlullah da, Senin oğlun da bir damara çekmiştir! buyurur. Peygamberimiz burada, adamın zekâ, bilgi ve kültürel seviyesine son derecede dikkat etmiştir. Ona her gün meşgul olduğu, pratikte ilgilendiği develerden örnek getirmesi, problemin çözümünü kolaylaştırmıştır. Buhârî, Talak 26; Müslim, Lian 20. Hadis için ayrıca bkz. Kütüb-i Sitte, hadis nu: 5319

69 11- Alanımızdaki kaynak kitap ve uzmanlara başvurmak Süpervizör Zengin bir kütüphane (İtikadi mezheplerin görüş ve delilleri, Fıkhi mezheplerin görüş ve delilleri) Ömer Baldık, Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü; Danışma ve Rehberlik, Timaş Yayınları Aile ve Dini Rehberlik Bürosu, Fetva kurulu, Din İşleri Yüksek Kurulu

70 12- Başka alanın uzmanına başvurmak / yönlendirmek Uzman çevreler edinmek Doktor Avukat Sosyal hizmet uzmanı Emniyet Belediye Kaymakamlık Valilik Milli eğitim Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü STK lar (vakıf, dernek, platform)

71 13- Otoriter tutumdan kaçınmak ve kararı danışana bırakmak Danışanı yeterince dinleyip anlamadan kesin yargılara varmak ve bu yargıları ona kabul ettirmeye kalkışmak, aksi taktirde ona kızmak ya da en azından alınmak, konferans verir gibi konuşmak ve danışana kendini yeterince anlatması için fırsat tanımamak, danışana karşı açık bir saygısızlık işareti olup bundan kesinlikle kaçınılması gerekir.

72 13- Otoriter tutumdan kaçınmak ve kararı danışana bırakmak De ki: Hak, Rabbinizdendir. Öyleyse dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin. (18/Kehf, 29) Biz insanoğluna (doğru ve eğri) iki yolu gösterdik. (90/Beled, 10) Biz insanoğluna yolu gösterdik. İster şükredici olsun, ister nankör. (76/İnsan, 3) Doğrusu bu anlatılanlar bir öğüttür. Dileyen, Rabbine varan bir yol tutar. (73/Müzzemmil, 19; 76/İnsan, 29) Kim doğru yolu seçerse, bunu ancak kendi iyiliği için seçmiş olur. Kim de doğru yoldan saparsa, ancak kendi zararına sapmış olur. Kimse, kimsenin günah yükünü taşımaz. Biz, bir peygamber göndermedikçe (kimseye) azap etmeyiz. (17/İsra, 15)

73 14- Bakış açısı kazandırmak İmtihan dünyası kavramı Allah a isyandan sakındırmak Kader meselesine girilmeli mi? «Kadere iman eden, kederden emin olur.» «Başınıza gelenler, yaptıklarınız sebebiyledir.» Ümit aşılamak Hakkı ve sabrı tavsiye etmek

74 15- Allah tan yardım dilemek «Onları hidayete erdirmek sana ait değildir. Fakat Allah, dilediğini hidayete erdirir.» (2/Bakara, 272) «Şüphesiz sen sevdiğin kimseyi doğru yola iletemezsin. Fakat Allah, dilediği kimseyi doğru yola eriştirir. O doğru yola gelecekleri daha iyi bilir.» 28/Kasas, 56 «Duanız olmasaydı Rabbim size ne yapsın / niye değer versin?...» (25/Furkan, 77)

75 Görüşme Esnasında Önemli meseleyi ayaküstü konuşmamak Kadın danışanlara karşı mahremiyete, halvetten kaçınmaya dikkat etmek. Görüşmenin defalarca ve uzun süreli olmaması. Görüşme yapılacak yer aydınlık ve rahat olmalı Danışanı görüşme odasında güler yüzle karşılamak ve onunla bir süre sohbet ederek heyecanını yatıştırmak Danışana saygılı olmak Peşin hükümlü olmamak Gizlilik ilkesini, konuşulanların gizli kalacağını, başkalarına nakledilmeyeceği belirtmek

76 Görüşme Esnasında Görüşme sırasında danışman az konuşmaya özen göstermeli. Danışanı dikkatle dinlemek; o konuşurken başka şeylerle meşgul olmamak Danışanın anlattıkları not almak Danışan bazı sorulara cevap vermek istemiyorsa zorlamamak Sorunu tespit etmekte ve çözüm üretmekte acele etmemek. Tekrar görüşmeyi önermek.

77 Unutmayalım! Sorununu Çözdüğünüz İnsanı KAZANIRSINIZ!

78 Biliyoruz! Kendi sorunlarıyla boğuşan, onları aşamayan kişilerin başkalarına rehberlik yapması zordur. Peygamberimize (sas), kendisi, ailesi ve diğer insanlarla ilgili meselelerde Allah (cc) yol göstermiştir.

79 Unutmayalım! Yardıma edene Allah yardım eder! «Kul, din kardeşinin yardımında olduğu sürece, Allah da o kulun yardımındadır.» (Müslim, Zikir 38; Buhari, Mezalim 3. Riyazüs-salihin, hadis: 247)